Αθηναΐς/Α/1/Συνδιασμός της ηθικής μετά της θρησκείας
| ←Ὀλίγαι λέξεις πρὸς τοὺς ἀναγιγνώσκοντας | Ἀθηναΐς-Ἔτος Α΄, τεῦχος 1 Συνδιασμὸς τῆς ἠθικῆς μετὰ τῆς θρησκείας |
Παγκόσμιος γεωγραφία→ |
Ἡ φύσις εἶναι τόσῳ ἀσθενὴς, ὥστε οἱ
δίκαιοι ἄνθρωποι, οἵτινες τυγχάνουσιν
ἄθρησκοι, μὲ φοβίζουσι διὰ τῆς κινδυ-
νώδους ἀρετῆς των, ὥς οἱ σχοινοβάται
μὲ τὴν κινδυνώδη ἰσορροπίαν των.
De Levis.
Οἱ νομοθέται, οἵτινες ἀποῤῤίπτουσιν ἐν ταῖς νομοθεσίαις αὐτῶν τὴν ἰσχὺν τῆς θρησκείας ἀναγκάζονται διὰ τοῦτο νὰ ἀποδείξωσιν ὅτι, τὸ ἀτομικὸν συμφέρον ἑνοῦται μετὰ τοῦ δημοσίου· ἀλήθεια ἀναμφισβήτητος, ἀλλὰ περιπεπλεγμένη ἐν τῇ ἀναπτύξει αὐτῆς, καὶ τὴν ὁποίαν δύναταί τις νὰ ὑπαγάγῃ ἀνεπαισθήτους εἰς τὴν τάξιν τῶν ἀμφισβητησίμων ἀξιωμάτων καὶ τῶν ἀμφιβόλων δογμάτων, ἂν δὲν ἐπήρχετο διὰ τοῦ κύρους αὐτῆς ἀρωγὸς ἡ θρησκεία.
Πρέπει εἰς τοὺς ἀνθρώπους ἀναλόγως τῆς φύσεως καὶ τῆς κοινωνικῆς αὐτῶν θέσεως ἀλλοία τις ἢ ἡ τοῦ συλλογισμοῦ ἐξουσία, ἥτις νὰ τοὺς ἐπαναφέρῃ εἰς τὴν ἐκπλήρωσιν τῶν καθηκόντων αὐτῶν, διότι τὰ καθήκοντα ταῦτα ἄρχονται πρὶν ἢ τὸ πνεῦμα ἀναπτυχθῆ, καὶ ἀφ’ ἧς στιγμῆς ὁ ἄνθρωπος ἀρχίζει νὰ λαμβάνη γνῶσιν τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ.
Οὐδὲν ἄλλο λοιπὸν ὠφελεῖ τόσῳ τὰ ἔθνη καὶ πρὸ πάντων τὰς κοινωνίαις ὡς ὁ συνδυασμὸς τῆς ἠθικῆς μετὰ τῆς θρησκείας. Ὁ συνδυασμὸς οὗτος καὶ ἐκ τῶν ὑστέρων δείκνυται ἀληθής, διότι ἔχει ἓν αὐτῷ ἐγκεχαραγμένον τὸν χαρακτῆρα τοῦ μεγαλείου καὶ μεγαλοπρεπῆ σκοπὸν, δηλ. τὴν τάξιν καὶ τὴν εὐδαιμονίαν.
Ἡ θρησκεία εἶναι ἡ μόνη ἠθικὴ δύναμις, ἥτις, ἐπενεργεῖ ἰσχυρῶς ἐπὶ τοῦ λαοῦ· καὶ ἔχει μὲν καὶ αὐτὴ τὰς συγκεχυμένας καὶ μακρινὰς ἀποικονίσεις τῆς, ἀλλ’ αὗται φαίνονται βαθέως ἑγκεχαραγμέναι ἐν τῇ ἀναπτύξει τῆς πολιαρίθμου κοινωνικῆς τάξεως. Ἡ φύσις ὑφ’ ἧς ὁ ἄνθρωπος περιστοιχεῖται, τὰ θαυμάσια ταύτης, ἅτινα τὸν ὠθοῦσιν εἰς τὴν παραδοχὴν, ὄντος ὑπερτάτου συνδυαζόμενα μετὰ τῆς συνειδήσεώς του, ἥτις ἐνισχύει αὐτὸν εἰς διάκρισιν τοῦ καλοῦ ἀπὸ τοῦ κακοῦ, ἀποτελοῦσι τὰ πρῶτα τῆς θρησκευτικῆς ἐξουσίας στοιχεῖα.
Ἐν τούτοις ὁ λαὸς, ὅστις ἀπεκδεδυμένος τοῦ πατριωτισμοῦ καὶ ἠναγκασμένος νὰ κερδίζη τὴν ὕπαρξίν του διὰ τῆς ἐργασίας, ὁ λαὸς ὁ θεωρῶν ὅλας τὰς ὑπεροχὰς ἀποτελέσματα τύχης, ὁ παραδεδομένος εἰς τὰς ἐπιθυμίας του, ὁ λαὸς τέλος, οἷος παρουσιάζεται ἐν τῇ κοινωνικῇ τάξει του, ἤθελεν ἀποβῆ ἀνεπαισθήτως σύνθεσις ὄντων ἀκοινωνήτων ἐὰν ἐστερεῖτο τοῦ διαλάμποντος τῆς θρησκείας φωτὸς, ἐὰν δὲν ἐλάτρευε τινα, ἐὰν ἡ ἰδέα ἑνὸς Θεοῦ δὲν εἶχέ ποτε ῥιφθῆ εἰς τὴν καρδίαν του καὶ ἐὰν τέλος οἱ ἁρμόδιοι ἤθελον ἀμελήσει νὰ προσφέρουσιν εἰς αὐτὸν τὴν ὑψηλὴν ταύτην ὑπηρεσίαν, καθ’ ἣν ἡλικίαν αἱ ἐντυπώσεις εἰσὶ ζωηρότεραι.
Ἡ ἠθικὴ καί ἡ θρησκεία εἶναι ἡ ἐγγύησις τῶν πολυτιμωτέρων ἡμῶν ἀγαθῶν. Καὶ ὁποῖος ἆρά γε θὰ ἦτο ὁ ἄνθρωπος ἐὰν ἔζη ἄσχετος μετὰ τοῦ ἀρχικοῦ ὄντος, μετά τινος λογικοῦ αἰτίου, ἐὰν ἦτο πλᾶσμα τοῦ κονιορτοῦ ἢ τις τῶν ἀναριθμήτων ἐκείνων τυφλῆς φύσεως βολῶν; Καὶ δυνατὸν μὲν νὰ ἐνησχολεῖτο πως εἰς τὸν προορισμόν του, ἀλλὰ πᾶσα ἰδία τιμῆς καὶ δόξης ἤθελον εἶσθαι διὰ παντὸς κεχωρισμένη τοῦ ὀνόματός του.
Τέλος, βλέπων ἑαυτὸν ὡς μηδὲν ἐν τῷ ἀπείρῳ, βλέπων ἑαυτὸν ἐῥῥημένον ἐν τῇ στιγμιαίᾳ ζωῇ του εἰς τὴν ματαιότητα πάσης ἐλπίδος, θέλει ἀποῤῤίψει καὶ αὐτὰς τὰς προσδοκίας τοῦ μέλλοντος ἀποστρεφόμενος οὕτω τὰς κοινωνικὰς ἰδέας, αἵτινές εἶσι καὶ αὐταὶ προσδοκώμεναι καὶ ἐγκαταλείπων τὸ δημόσιον συμφέρον δὲν θὰ ζῇ ἢ διὰ τὸ παρὸν παραιτούμενος πάσης ἄλλης σκέψεως.
Οὐδεμία ἀρετὴ δύναται νὰ ὑπάρξῃ ἐν τῇ συνθήκῃ ταύτῃ, μηδ’ αὐτῆς τῆς ἠθικῆς ἐξαιρουμένης, ὅταν ἀφαιρέσῃ τις ἀπ’ αὐτῆς τὸ διάστημα, τὰ ἐλατήρια τῶν μεμακρυσμένων ἀμοιβῶν καὶ τὴν ἐν μελλούσῃ ζωῇ ἀνταπόδοσιν.
Εἶναι ὑψηλὴ, πρωτότυπος ἐν τῷ κόσμῳ ἡ σκέψις τῆς ἐσκεμμένος ταύτης ταλαντεύσεως μεταξὺ τῶν παθῶν καὶ τῆς θρησκευτικῆς ἠθικῆς, τῶν στιγμιαίων ἐντυπώσεων καὶ τῆς μελλούσης προσδοκίας. Ἀλλ’ ἡ ἰδέα αὕτη ἧς οἱ ἑλιγμοὶ ἔχουσι τοσαύτην ἔκτασιν ἦτο ἆρά γε ἄγνωστος εἰς τοὺς πεπαιδευμένους, οἵτινες ἐνησχολήθησαν ἀπαθῶς εἰς τὰς κοινωνικὰς ἰδέας; Ἐν τούτοις ἐδογμάτιζον ὅτι: Ἡ θρησκεία οὐδὲν ἔχει τὸ κοινὸν πρὸς τὴν πολιτικήν. Ὤ τῆς πορώσεως! καί ὅμως ἡ θρησκεία μόνη, καί μάλιστα ἡ χριστιανικὴ, κρατεῖ τὴν ἐσωτερικὴν τάξιν τῶν ἐκλειπουσῶν τῆς πολιτείας δυνάμεων καὶ διατηρεῖ τὴν ἁρμονίαν αὐτῆς, ὁπόταν οἱ πολλοὶ ἀπαρνοῦνται τὴν ἰσχύν της, καὶ καθ’ ἥν στιγμὴν οὐδεὶς θέλει πλέον νὰ ἀκούσῃ τὰς ἀπαιτήσεις καὶ τὰς ἀξιώσεις της. Ἀπόδειξις δὲ τούτου τὰ ἔθνη ἐκεῖνα ἅτινα, βάρβαρα ἐν τῇ ἀποσυνθέσει αὐτῶν ἀσπασθέντα τὸν Χριστιανισμὸν, ἀνῆλθον εἰς τὰς ὑψυλοτέρας βαθμίδας τῆς κοινωνικῆς καὶ ἠθικῆς ἀναπτύξεως.—«Διότι τὰ ἔθνη καὶ ἡ βασιλεία τὰ ὁποῖα δὲν ἤθελον Σὲ δουλεύσει θέλουσιν ἀφανισθῆ· ναὶ τὰ ἔθνη ἐκεῖνα θέλουσιν ὁλοκλήρως ἐρημωθῆ» Ἤσ. ζ’. 12.)