Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1889/Οι δίδυμοι λόγοι
| ←Αἱ ἐντυπώσεις μου ἐν τῷ χωρίῳ | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1889 Οἱ δίδυμοι λόγοι |
Κοινωνικὰ ὀξύμωρα→ |
Ο θάνατος εἶναι βεβαίως δεινὸν πρὸς τὸ ὁποῖον ἡ ἀτελὴς φύσις τῶν ἀνθρώπων ἀδυνατεῖ νὰ οἰκειωθῇ καὶ μόνον ἡ παραβολή του πρὸς τυχὸν δεινότερον ἐλαφρύνει ἴσως τὴν ἐξ αὐτοῦ ἐντύπωσιν.
Οἱ ἐπικήδειοι λόγοι κατὰ τοὺς τελευταίους χρόνους παρέχουσιν ὑπηρεσίαν τοιαύτην συγκριτικήν· διότι συνήθως μαστίζουσι τοὺς βαρυπενθοῦντας φοιτητὰς τῶν κηδειῶν καὶ τοὺς ὑποχρεοῦσιν ἔστω καὶ πρὸς στιγμὴν νὰ λησμονῶσι τὴν στέρησιν τῶν οἰκείων ἢ φίλων ἀπέναντι τοῦ ἐνσκήπτοντος ῥήτορος, ὅστις ἐπωφελούμενος τῆς ἀφασίας τοῦ νεκροῦ τῷ δίδει τὸ τελευταῖον ἐγκόσμιον ῥάπισμα εἰς πεζὸν ἢ ἔμμετρον λόγον μετά τόσης δριμύτητος ἐνίοτε, ὥστε νὰ καθίσταται ἀνέφικτος ἡ ἐπανάληψις τοῦ θαύματος τοῦ Λαζάρου, ἂν ὑποτεθῇ ὅτι ἠδύναντο νὰ ὑπάρξωσι τὰ πρὸς τοῦτο στοιχεῖα. Ἂν ἀξίζῃ ἡ τοιαύτη ἄστοργος ῥητορικὴ ὑπηρεσία τὸν κόπον τόσων ἀνθρώπων δὲν ἐξετάζομεν. Ἐπὶ τοῦ παρόντος περιοριζόμεθα νὰ ῥίψωμεν τὸ σφάλμα τῶν ἐπικηδείων εἰς τοὺς νεκροὺς μᾶλλον ἢ τοὺς ζῶντας, ἀφοῦ πολλοὶ ὀλίγοι ἀπηγόρευσαν τὴν τελευταίαν ταύτην ἐπίδειξιν, τῆς ὁποίας καὶ τὸν σκοπὸν ἐγνώρισαν καὶ τὰς πρὸς τὴν μνήμην των ζημίας βεβαίως ὑπώπτευσαν.
Ἐπὶ τῇ ἐλπίδι ὅτι τὸ ἀνέκδοτον, τὸ ὁποῖον παρακατιόντες θέλομεν ἀφηγηθῆ, δύναται νὰ χρησιμεύσῃ ἐξ ἴσου τοῖς νεκροῖς καὶ τοῖς ζῶσι κατὰ τῶν ἐπικηδείων ῥητορικῶν ἐπιθέσεων, ἀποφασίζομεν νὰ τὸ δημοσιεύσωμεν.
Ἐκηδεύετο πρό τινος χρόνου ἐν Ἀθήναις ὁ Ἀθανάσιος Τομαρᾶς πρώην βουλευτής ἐκ τῆς Στερεᾶς. Ὁ μακαρίτης εἶχε γεννηθῆ πολιτευόμενος ἐν ἐποχῇ, καθ’ ἣν ἡ ἕξις καὶ ἡ ἔλλειψις πάσης ἄλλης ἐνασχολήσεως ἀπετέλουν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον τὰ στοιχεῖα τῶν ἀντιπροσώπων ἐν τῇ Βουλῇ. Ἀρειμάνιος ἐκ τρυφερᾶς ἡλικίας ἐφόρει τὸ ἐθνικὸν ἔνδυμα καὶ ἀπὸ τοῦ σελαχίου του ἐσελάχιζε πανοπλία, δίδουσα ἀμυδρὰν ἰδέαν ὁπλοστασίου. Ἡ ἐπιστράτευσις δι’ αὐτὸν ἦτο κατάστασις διαρκής, οὐχὶ δ’ ἅπαξ ἡ συμπεριφορά του πρὸς πολιτικοὺς ἀντιπάλους, ἐναμίλλου εἴδους καὶ σελαχίου, προεκάλεσε τὴν ἀνάμιξιν τῆς Δικαιοσύνης, ὃπως, ὡς ἦτο ἑπόμενον, ἀποδειχθῇ ἡ ἁγνοτέρα ἄνθους ἀθωότης του καὶ ὅπως στερεωθῇ παρὰ τοῖς συμπολίταις του ἡ ἰσχὺς καὶ ἡ φήμη ἀληθοῦς παλληκαρίου. Κατὰ τοὺς χρόνους τῆς πρώτης του νεότητος, προνοῶν βεβαίως ὑπὲρ τῆς εὐημερίας τῆς χώρας ὑπὸ γεωργικὴν ἔποψιν, εἶχε κηρύξει κατ’ ἰδίαν τραγικὸν πόλεμον ἐξοντώσεως κατὰ τῶν κατσικίων τῶν μελλόντων πολιτικῶν του ἀντιπάλων· πιστός δὲ εἰς τὰς ἀρχάς του βραδύτερον ἐν τῇ Βουλῇ ἐψήφισεν ἐν συνειδήσει τὴν βαρεῖαν φορολογίαν κατὰ τοῦ ἐπιβλαβοῦς ὄντως τετραπόδου.
Κατὰ τὰς διαφόρους ἐκφάνσεις πατριωτισμοῦ ἐν ὥρᾳ τῶν γνωστῶν τελευταίων πολέμων μας πρὸς τὴν Τουρκίαν ἔλαβεν ἐνεργὸν μέρος μὲ τὸ ἀζημίωτόν του δι’ ἰδίου ἀνεξαρτήτου σώματος καὶ ἔφαγεν ἀρκετὰ ψητὰ ἐπὶ τοῦ ἐδάφους τῆς γείτονος χώρας. Ἀλλ’ ἐπέπρωτο ἑκάστοτε ἡ ἀνήθικος Διπλωματία ν’ ἀνακόπτῃ τὴν πρὸς τὴν Κωνσταντινούπολιν πορείαν τόσων σωμάτων καὶ μεταξὺ ἄλλων γενικωτέρων ζημιῶν νὰ παρακωλύῃ καὶ τὸ ἔνδοξον στρατιωτικὸν στάδιον τοῦ μακαρίτου καπετὰν Θανάση.
Ὡς βουλευτὴς ἐκ τῆς Ἐπαρχίας του ὑπεστήριξε πάντοτε μόνον διὰ τοῦ γρόνθου, διότι δὲν ἐφόρει ἐν Ἀθήναις τὸ σελάχιον, ὅλα τὰ ἐπαρχιακὰ ζητήματα κατὰ τῶν τολμηρῶν ἀντιφρονούντων καὶ ἔλαβε μέρος ἐπὶ τὸ ὁμηρικώτερον εἰς πάσας τὰς θορυβώδεις προσωπικὰς συζητήσεις ὄρθιος ἀπὸ τῆς θέσεώς του διὰ γλώσσης μὴ δυναμένης ν’ ἀποτυπωθῇ ἀκριβῶς εἰς τὰ πρακτικὰ ἀφοῦ δὲν εἰσήχθη ἔτι τὸ φωνόγραφον ὡς ἐπίκουρον τῆς στενογραφίας. Καὶ ἐπετύχανε πάντοτε καὶ ἦτο πιστὸς εἰς τὸ κόμμα ὡς βουλευτής· μέχρι τῆς ἀπαισίου διὰ τὸν τόπον στιγμῆς καθ’ ἣν ἀπέτυχεν ἀσθενήσας κατὰ τὰς ἐκλογὰς τοῦ 187*.
Ἡ Κυβέρνησις οὐ μόνον προεβίβασε τὸν ἀποτυχόντα φίλον της εἰς ταξιάρχην ἀλλ’ ἐπρονόησε νὰ βραβεύσῃ τὴν μέχρι τότε ἀφοσίωσίν του διορίζουσα αὐτὸν Νομάρχην εἰς ὑπὸ δυσμένειαν διατελοῦντα ἀντιπολιτευόμενον Νόμον.Ἀφῆκεν ἐποχὴν ἡ διοικητική του ὑπηρεσία, ὡς εἴπετο· διότι ἀπὸ Τουρκοκρατίας οὐδεὶς ἐνεθυμεῖτο τοιαύτην προσωπικότητα ἐν τῇ ἀρχῇ. Ὡς δεῖγμα ἀστεῖον τῶν διοικητικῶν του γνώσεων σημειοῦμεν ὅτι ἐζήτησεν ἐπισήμως παρὰ τοῦ Ὑπουργείου νὰ διορίσῃ δήμαρχον ἀνεψιόν του τινὰ καὶ κληρονόμον τῶν προτερημάτων του εἰς ἀντικατάστασιν τοῦ αὐθάδους ἐκλεκτοῦ τοῦ Λαοῦ ὅστις δὲν ἠδυνήθη νὰ εὕρῃ ἀστακοὺς ἐν τῇ μὴ παραλίῳ ἄλλως τε ἐκείνη χώρᾳ ζητηθέντας ὑπὸ τῆς κυρίας Νομάρχου λόγῳ καταστάσεως ἐνδιαφερούσης.
Τὸ μοιραῖον τέλος ἐπῆλθε τῇ 16 Αὐγούστου 188* ἡμέρᾳ δηλ. καθ’ ἣν ἡ Ἐκκλησία ἀναγράφει ἑορτὴν τοῦ Ἁγίου Μανδηλίου. Ἡ σύμπτωσις αὕτη προκειμένου περὶ νεκροῦ μὴ ἀναγνωρίσαντος ἐν ζωῇ τὴν χρῆσιν τῶν ῥινομάκτρων ἐσημειώθη ὑπὸ τοῦ ῥιπόρτερ τῆς ἐποχῆς.
Ὁ Τηλέγραφος διεβίβαζε καθ’ ὅλην τὴν νύκτα τὰς πενθίμους ἐκφράσεις τῆς ἀπαλλαγείσης Ἐπαρχίας τοῦ νεκροῦ, παρεσκευάζοντο δὲ οἱ ἀπαραίτητοι στέφανοι, ὅτε ἀστραπηδὸν διεδόθη ὅτι ὁ πρώην Γυμνασιάρχης κ. Θαδαῖος κατεγίνετο εἰς συγγραφὴν ἐπιταφίου κατ’ αἴτησιν τῆς οἰκογενείας. Ἐκτὸς τούτου ὅτι εἷς τῶν βουλευτῶν τῆς Ἐπαρχίας ἔλαβεν, ἄγνωστον πόθεν, ἐντολὴν νὰ ἐκφωνήσῃ κατάλληλον ἐπικήδειον!
Ὁ τύπος ἔβριθε λεπτομερειῶν κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς κηδείας, ἀνεφέροντο δὲ καὶ τὰ ὀνόματα τῶν ῥητόρων. Καὶ περὶ μὲν τοῦ κυρίου Θαδαίου ἡ διάδοσις ἐκρίθη πως φυσική· τὸ νὰ ὁμιλήσῃ ὅμως βουλευτής… ἦτο τόσῳ σπάνιον… ὥστε οἱ γινώσκοντες τὰ πράγματα τὸ ἐχαρακτήρισαν ὡς ὑπουργικὴν ὑποψηφιότητα, ἀφοῦ ἰδίως ἐτύγχανε γνωστὸν ὅτι ὁ ἀξιότιμος ἐκ… ἀντιπρόσωπος δὲν διεκρίνετο ἐπὶ μορφώσει.
Τὸ πρᾶγμα ὅμως ἦτο ἁπλούστατον· ὁ βουλευτὴς εἶχεν ἐγκαίρως ἀποτανθῆ εἰς φίλον του γνωστὸν συνεργάτην ἐφημερίδος, ὁ ὁποῖος ἀνέλαβε τὴν σύνταξιν τοῦ καταλλήλου λόγου καὶ δὲν τῷ ὑπελείπετο ἄλλο τι ἐκτὸς τῆς μετὰ στόμφου ἀναγνώσεως ἐπ’ ἐκκλησίας.
Ὁ πρώην Γυμνασιάρχης ἐν πρωϊνῇ ἐνδυμασίᾳ καὶ ἀκτένιστος ἔτι κτενίζει ἐν τῷ γραφείῳ του τὸν ἐπιτάφιον ἐγκατασπείρων ῥητὰ καὶ ἰδέας συληθείσας ἀπὸ διαφόρων τόμων ἀνοικτῶν ἔτι ἐνώπιόν του. Ὅλοι ἐν τῷ οἴκῳ πατοῦν κατὰ τὸ δὴ λεγόμενον εἰς τὰ νύχια ὅπως μὴ ταράξωσι τὸν ἐργαζόμενον, ὅτε αἴφνης ἠκούσθη εἰς τὴν θύραν ἐλαφρὸς κτύπος ἐπισκέπτου. Ἦτο ὁ προμνημονευθεὶς γνωστὸς συνεργάτης ἐφημερίδος· ἤρχετο ἐγκαίρως ὅπως ζητήσῃ πρῶτος πρὸς δημοσίευσιν τὸν ἐπιτάφιον τοῦ κ. Γυμνασιάρχου καταγινομένου ἔτι ὡς εἴδομεν εἰς τὸν τοῦ λόγου τοκετόν, ὅστις, ἂν κρίνωμεν ἐκ τῶν πολυώρων ὠδίνων καὶ τοῦ εἰσβαλόντος μετὰ τὴν ἐκφώνησιν ἐπιλογίου πυρετοῦ, δὲν ὑπῆρξεν εὐτυχής.
Κατόπιν πολλῶν ἐκφράσεων μετριοφροσύνης ἀπὸ μέρους τοῦ κ. Θαδαίου καὶ δῆθεν θαυμασμοῦ πρὸς τὸ ῥητορικὸν ἀριστοτέχνημα ἐκδηλωθέντος ὑπὸ τοῦ τρίβωνος ριπόρτερ, ὁ λόγος ἀντεγράφη εἰς τὸ καθαρὸν καὶ ἐδόθη πρὸς τύπωσιν.
Ἐλλείψει ὅμως χρόνου ὁ ριπόρτερ ἔγνω ν’ ἀντιγράψῃ ἐκ νέου ἁπλῶς τὸν λόγον τοῦ κ. Θαδαίου καὶ νὰ ἐγχειρίσῃ τὸ ἀντίγραφον πρὸς ἐκφώνησιν εἰς τὸν ἀνυπομονοῦντα βουλευτήν, ἀφοῦ μεταξὺ Ναοῦ καὶ τάφου.. ὑπάρχει χάος ἀμέτρητον δυνάμενον νὰ καταπίῃ ὄχι μόνον τὴν μνήμην τῶν ἀκροατῶν ἀλλὰ καὶ κἄτι περισσότερον.
— Ἄλλως τε, ἐσκέφθη ὁ Ῥιπόρτερ, ποῖος ἀκούει ἢ ποῖος προσέχει εἰς τοὺς ἐπικηδείους λόγους, ἐν ᾧ χρόνῳ μάλιστα ἡ ἀκουστικὴ τῆς Μητροπόλεως σᾶς παρουσιάζει ἐνίοτε εἰς τὸ οὖς τὴν λέξιν π.χ. κατήφεια ὡς καταΐφι;
’Σ τὰ μαῦρα ντυμένος ὁ εὐρύστερνος βουλευτής, τὸν ὁποῖον χαρακτηρίζει φωνὴ ἰσχυρὰ καὶ θάρρος ἀπορρέον ἐκ τῶν ἰσχυρῶν του μυώνων, λαμβάνει τὴν συνήθη εὐχὴν παρὰ τοῦ ἀρχιεπισκόπου ἐν τῷ Ναῷ τῆς Μητροπόλεως καὶ ἀρχίζει τὴν ἀνάγνωσιν τοῦ λόγου μετὰ στόμφου σχετιζομένου πρὸς τὸ ἀξίωμά του· «Ἐὰν εἶχον τὴν φωνὴν Δημοσθένειον,» ἀναγινώσκει ἐν ἀρχῇ ὁ ῥήτωρ· καὶ ἐπακολουθεῖ κομβολόγιον ἐὰν, ὅπως μάθῃ ὁ κόσμος τί θὰ ἔκαμνε.... «τότε μόλις θὰ ἠδυνάμην, ἐπιφέρει, νὰ εἰκονίσω ἐπακριβῶς τὸν πολίτην, τὸν πολιτευτήν, τὸν στρατηγόν, τὸν πατέρα τῆς Ἐπαρχίας καὶ τῆς οἰκογενείας του.» Αἰ πομπώδεις διαδέχονται τὰς λυρικὰς περιόδους καὶ «ἀντιλαλοῦσιν οἱ κάμποι καὶ αἰ χαράδραι τῆς Στερεᾶς» τὸ κελάδημα τοῦ πρώτου Γυμνασιάρχου, ὅστις ὅπως διατηρηθῇ φρέσκος διὰ τὴν ἐκφώνησιν τοῦ ἐπιταφίου του ἔγνω νὰ πορευθῇ κατ’ εὐθεῖαν εἰς τὸ Νεκροταφεῖον ἀφοῦ ἔλαβε νωπὸν ὠὸν ὡς προπαρασκευαστικὸν τοῦ λάρυγγος.
Ἐν τῷ μεταξὺ ὅμως ὁ βουλευτὴς θριαμβεύει διὰ τοῦ ξένου λόγου, παρατάσσει στρατούς, μάχεται, παραβάλλει τὸν Καπετὰν Θανάση πρὸς τὸν Καίσαρα, τὸν Ἀνίβαν, τὸν Ναπολέοντα, τὸν Λῆ, τὸν Μέγαν Ἀλέξανδρον, ἐκθάπτει ὅλους τοὺς ἥρωας τοῦ ἀγῶνος καὶ κλαίει μαῦρο δάκρυ διὰ τὴν ἀπώλειαν τοῦ Πανελληνίου. Ὁ ἐπικήδειος ἐτελείωσε.
Ἀθρόοι προσέρχονται οἱ συγγενεῖς, οἱ βουλευταὶ οἱ ἀντιπρόσωποι τοῦ τύπου, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ὁ ἀντιγραφεὺς τοῦ λόγου, κλπ. ὅπως θλίψωσι τὴν δεξιὰν τοῦ ἀναγνώστου. Καὶ ἡ κηδεία προχωρεῖ εἰς τὸ Νεκροταφεῖον, ὅπου πελιδνὸς ἐκ συγκινήσεως ὁ κ. Θαδαῖος ἀναμένει ἐπὶ τοῦ τάφου τοῦ ἀτυχοῦς Τοσίτσα καταδικασθέντος φεῦ! νὰ ἀκούῃ ὅλας τὰς μωρίας τῶν μεταγενεστέρων. Ὁ ῥήτωρ ἀποκαλύπτεται, ξηροβήχει καὶ ἀρχίζει:
«Ἐὰν εἶχον τὴν φωνὴν Δημοσθένειον» καὶ ἐξακολουθεῖ ν’ ἀπαγγέλλῃ ἀπαράλλακτον τὸν ἐπικήδειον ὡς τὸν ἠκούσατε ἐν τῇ Μητροπόλει ἐκτός, ἐννοεῖται, τοῦ κόμπου καὶ τοῦ σθένους τῆς φωνῆς τοῦ προλαλήσαντος.
Ψιθυρισμοί, συνεννοήσεις διὰ τοῦ ἀγκῶνος, μειδιάματα, γέλωτες ἔτι, ἐπιφέρουσι μικρὰν σύγχυσιν καὶ ὁ ῥήτωρ καίτοι κακῶς ἔχων ἐξακολουθεῖ τὸ φωνογραφικόν του ἔργον μέχρι πυθμένος.
Καὶ ἠκούσθη κατὰ τὴν ἐκφώνησιν τοῦ ἐπιταφίου γέρων φίλος τοῦ μακαρίτου παρῳδῶν τὸ γνωστὸν ᾆσμα ἐπὶ μουσικῆς ἐκ τῆς Νόρμας:
Μεταξὺ Ναοῦ καὶ τάφου,
ῥῆτορ, τί τὸν βασανίζεις·
Νὰ τὸν θάψουν δὲν ἀφίνεις,
Ν’ ἀπαντήσῃ δὲν μπορεῖ!
Οἱ δίδυμοι λόγοι τῆς κηδείας τοῦ Τομαρᾶ ἐξακολουθοῦσι νὰ εἶνε μυστήριον, ἀφοῦ ἀπησχόλησαν ἐπὶ μακρὸν καὶ τοὺς ζῶντας καὶ τὸν νεκρόν.
Ὁ πατὴρ τῶν διδύμων πρώην Γυμνασιάρχης μὴ δυνάμενος νὰ ἐξηγήσῃ τὴν συνάντησιν τῶν ἰδεῶν καὶ φοβηθεὶς τὴν κατάκρισιν τῶν ὁμοτέχνων παρεκάλεσε νὰ μὴ δημοσιευθῇ ὁ λόγος του καὶ ὡς βεβαιοῦται δὲν ἐννοεῖ οὐδὲ διὰ τὸν ἑαυτόν του νὰ συντάξῃ πλέον λόγον νεκρικόν. Ὁ εὐσχήμων βουλευτὴς ἀναπαύεται ἐπὶ τῶν ξένων δαφνῶν, καὶ ἀπολαμβάνει τῆς ἐξιδιασμένης ὑπολήψεως τοῦ Γυμνασιάρχου καὶ τῶν μὴ ῥητόρων βουλευτῶν τοῦ κόμματος. Ὁ δὲ Καπετὰν Θανάσης πνέει μένεα κατὰ τοῦ λογοκλόπου Θαδαίου καὶ τῷ παρασκευάζει ἐκδίκησιν ἐν τῇ ἄλλῃ ζωῇ.
Τί εἶνε αὐτὸς ὁ κόσμος!
Θ***