Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1889/Αι εντυπώσεις μου εν τω χωρίω
| ←Ἀνέκδοτοι στίχοι τῆς «Χαϊδεμένης» | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1889 Συγγραφέας: Αἱ ἐντυπώσεις μου ἐν τῷ χωρίῳ |
Οἱ δίδυμοι λόγοι→ |
Π. Π. Οἰκονόμου ΟΥΔΕΝ κακὸν ἄμοιρον καλοῦ, εἶπεν ὁ Σωκράτης ξύων ἡδονικῶς τὸν πόδα εἰς τὸ μέρος, ὃ εἶχον αἱ ἁλυσίδες περισφίγξῃ. Τὴν ἀλήθειαν τοῦ σοφοῦ τούτου λογίου ἐδοκίμασα καὶ ἐγὼ, διατρίψας ἐπὶ μῆνα εἰς τὴν πατρίδα μου τὸ Ζυγοβίστιον. Εἶναι κώμη τῆς Γορτυνίας, ὀλιγώτερον τῆς ὥρας ἀπέχουσα τῆς Δημητσάνης, εἰς ἐμὲ λίαν ἀγαπητὴ καὶ ὡς τόπος τῆς γεννήσεώς μου καὶ τῶν παιδικῶν μου χρόνων, τῆς χρυσῆς ταύτης ἡλικίας τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν ὡραίαν τοποθεσίαν της, διὰ τὰ κρύα νερά της, διὰ τὸ ὑγιεινὸν τοῦ κλίματός της, διὰ τὸ φαιδρὸν καὶ φιλόξενον τῶν κατοίκων της ἀποβαίνει καθόλου προσφιλεστάτη διατριβὴ ἐν καιρῷ τοῦ θέρους. Εἶχον 15 περίπου ἔτη νὰ ἐπανίδω τὰ προσφιλῆ βουνά μου, τοὺς ἀγροὺς τῆς πατρίδος μου, τὰς κοιλάδας, τὰς πηγὰς, τοὺς λόφους, τὰ δάση αὐτῆς. Τὰ πάντα μέχρι καὶ αὐτῶν τῶν ἀσημοτέρων πραγμάτων εἶναι εἰς ἐμὲ προσφιλῆ ὡς περικλείοντα μίαν ἀνάμνησιν τῆς παιδικῆς μου ἡλικίας, ἥτις εἶναι ἀδιαφιλονεικήτως ἡ καλλιτέρα τοῦ ἀνθρωπίνου βίου ἐποχή. Τὰ πάντα ἐκεῖ ἐξεγείρουσιν ἐν ἐμοὶ σκέψεις, τὰ πάντα γεννῶσιν ἐν ἐμοὶ συναισθήματα! Ὁποῖον ὁλόκληρον κόσμον αἰσθημάτων ἀποβάλλει ὁ ἄνθρωπος φεύγων εἰς τὴν ξένην! Καὶ τόσον δίκαιον εἶχεν ὁ Ὅμηρος παριστάνων τὸν Ὀδυσσέα λέγοντα: «Οὐδὲν γλύκιον ἧς πατρίδος οὐδὲ τοκήων γίγνεται, εἴπερ καί τις ἀπόπροθι πίονα οἶκον γαίῃ ἐν ἀλλοδαπῇ ναίει ἀπάνωθι τοκήων.»
Ἢ ὡς λέγει ὁ γερμανὸς ποιητής:
«Τὴν πατρίδα τὴν φιλτάτην ἐναγκαλίσθητι! Ταύτης ἔχου ἀπρὶξ μεθ’ ὅλης τῆς καρδίας σου. Ἐν αὐτῇ εὕρηνται αἱ ἰσχυραὶ ρίζαι τῆς δυνάμεώς σου. Ἐν τῇ ξένῃ γῇ μένεις μόνος.»
Τῆς εὐδαιμονίας ταύτης τῆς ἐπὶ μῆνα ἐν τῷ μέσῳ τῶν συγγενῶν μου καὶ συμπατριωτῶν μου συμβιώσεως αἰτία ὑπῆρξεν ἡ ὑπερβολικὴ κατὰ τὸ θέρος τοῦτο θερμότης, ἥτις μᾶς ἠνάγκασε νὰ ἀναβῶμεν εἰς τὰ ὑψηλὰ καὶ ἀπρόσιτα τῆς Γορτυνίας χωρία, τὰ ὁποῖα στερούμενα τῶν τελειοποιηθέντων ἀλλαχοῦ μέσων τῆς συγκοινωνίας μένουσιν εἰσέτι ἀνεπηρέαστα τοῦ ξενικοῦ πολιτισμοῦ καὶ διατηροῦσιν ἁγνὰ τὰ ἔθιμά των καὶ τὸν βίον των.
Τὸ χωρίον εἰς τὸν ἄνθρωπον, ὅστις ἐπὶ πολλὰ ἔτη ζῇ εἰς τὴν πόλιν καὶ πόλιν οἵα αἱ Ἀθῆναι ὅπου ἐπικρατεῖ ὁσημέραι βίος μὴ ἑλληνικὸς παρουσιάζει πολλὰ περίεργα καὶ πολλὰ διδακτικά. Εἰ καὶ δὲν ἐμεσολάβησεν ἀκόμη πολὺς χρόνος, ἐν τούτοις καταφαίνεται πλήρης ἀντίθεσις τοῦ ἀστικοῦ καὶ τοῦ χωρικοῦ βίου. Εὐθὺς ὡς εἰσέρχεταί τις εἰς τὸ χωρίον εὑρίσκει τὴν εἰλικρινῆ καὶ ἄδολον ὑποδοχὴν, ἥτις ἐκφράζεται καὶ διὰ τῶν ἁπλῶν λέξεων τῶν συνειθιζομένων «καλῶς ὡρίσατε», ἀλλὰ πολὺ περισσότερον διὰ τοῦ ὀφθαλμοῦ καὶ τῆς φαιδρᾶς φυσιογνωμίας. Συγκεκινημένος διατελῶ πάντοτε βλέπων τὸν γέροντα πατέρα μου ἐν ἀφασίᾳ βαθυτάτῃ ὑποδεχόμενόν με. Εἶνε στιγμαὶ συγκινήσεως, καθ’ ἃς πᾶσα λέξις ἀποθνήσκει ἐπὶ τοῦ χείλους μὴ ἐπαρκοῦσα νὰ ἐκφράσῃ τὰ μεγάλα αἰσθήματα, ὑφ’ ὧν καταλαμβάνεται ἡ ψυχή μου. Τὸ μέγα, τὸ ὑψηλὸν ὡς ἐκ τῆς φύσεώς του εἶνε ἀνέκφραστον! Ἐπειδὴ δὲ λόγος περὶ χαιρετισμοῦ προσθέτω ἐνταῦθα ὅτι οἱ χωρικοὶ καὶ γνωρίμους καὶ μὴ καθ’ ὁδὸν συναντῶντες χαιρετῶσιν. Ὁ χαιρετισμὸς εἰς τὰ χωρία εἶνε ἀνάγκη. Ἐκεῖνο τὸ ἀδιάφορον καὶ ψυχρὸν, ὅπερ βλέπομεν εἰς τὰ πρόθυρα τῶν πόλεων, νὰ παρέρχωνται οἱ ἄνθρωποι σιγηλοὶ ὡς οἱ μύρμηκες, εἰς τὰ χωρία εἶνε ἄγνωστον. Ἀλλὰ καὶ εἰς τὰ συμπόσιά των, εἰς τὰς διασκεδάσεις των ὁ χαιρετισμὸς ἢ αἱ εὐχαὶ αἱ διδόμεναι καταλαμβάνουσι σπουδαίαν θέσιν παρὰ τοῖς χωρικοῖς. Ἔχουσι δὲ εὐχὰς ὡρισμένας δία τοὺς ἐγγάμους, διὰ τοὺς ἀγάμους, τοὺς γέροντας, τοὺς μαθητάς. Ἤθελον ἐξέλθῃ τοῦ σκοποῦ τῆς πραγματείας ταύτης, ἂν ἤθελον ἐκθέσῃ τὰ περὶ τῶν χαιρετισμῶν τούτων ἐν πλάτει. Τοῦτο μόνον ἀναφέρω ὅτι εἰς ὅλους τοὺς χαιρετισμούς των ὑπόκειται μία ἠθικὴ ἔννοια καὶ ἐκφράζει τὸ ἰδεῶδες τοῦ προσώπου, πρὸς ὃ ἀποτείνεται π. χ. εἰς τὸν γέροντα ἡ καλὴ ψυχὴ, εἰς τὸν μαθητὴν ἡ πρόοδος, εἰς τὸν ἄγαμον αἱ χαραὶ τῆς ἀποκαταστάσεως του, κτλ. Τὰ ἔθιμα ταῦτα ὡς καὶ τὰ ἄλλα ἄλλας τοῦ βίου ὄψεις περιλαμβάνοντα εἶναι ἀνάγκη ὡς ἀποτελοῦντα τὸν βίον αὐτὸν τοῦ λαοῦ νὰ διατηρηθῶσι. Καθῆκον ἔχουσιν οἱ παρ’ ἡμῖν λόγιοι νὰ μὴ συντελῶσιν εἴτε διὰ τῆς ὀλιγωρίας των πρὸς αὐτὰ, ὅταν ζῶσιν ἐν τῷ χωρίῳ, εἴτε καὶ διὰ τῆς ῥητῆς καταφρονήσεως αὐτῶν εἰς τὴν ἐξαφάνισιν τῶν ἑλληνικῶν ἐθίμων, τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦσι τὴν οὐσίαν αὐτὴν τοῦ λαοῦ. Τὰ ἔθιμα ὡς καὶ τὰ ᾄσματα τὰ δημώδη σχηματίζονται βαθμηδὸν καὶ μετὰ πάροδον αἰώνων, ἀπολλύμενα δὲ ἅπαξ ἀπόλλυνται διὰ παντός. Τὸ δὲ μέσον, δι’ οὗ λαός τις δύναται νὰ διατηρηθῇ εἶναι νὰ ἐγκολπωθῇ τὰ πατροπαράδοτα ἤθη του καὶ νὰ τελειοποιήσῃ αὐτὰ ἐν ἀνάγκη πλειότερον. Εἰς τὰ ἤθη δὲ τοῦ οἴκου ἀνηβᾷ ὁ βίος καὶ ὁ πολιτικὸς καὶ ὁ κοινωνικός.
Ἀλλὰ καὶ ἄλλο πλεονέκτημα εὑρίσκω εἰς τὸν βίον τῶν χωρικῶν. Οἱ ἄνθρωποι ἐν τῷ χωρίῳ γνωρίζονται ὅλοι μεταξύ των καὶ ἡ χαρὰ ἢ ἡ λύπη τοῦ ἑνὸς εὑρίσκει ἀπήχησιν εὐθὺς καὶ εἰς τὰς καρδίας τῶν ἄλλων. Ὅταν γίνεται κηδεία παρατηρεῖ τις λύπην καὶ κατήφειαν εἰς ὅλους τοὺς χωρικοὺς καὶ συγγενεῖς καὶ μὴ τοιούτους. Διότι ὁ ἀποθανὼν εἶναι εἰς ὅλους γνωστὸς, ποικιλοτρόπως ὑπῆρξε πρὸς ὅλους συνδεδεμένος καὶ ἡ ἀπώλεια γίνεται εἰς ὅλους καὶ δυσαναπλήρωτος καὶ ἐπαισθητὴ. Τὸ ἐναντίον βλέπει τις ἐν τῇ πόλει. Ὁ προπεμπόμενος εἰς τὴν τελευταίαν του κατοικίαν νεκρὸς παρέρχεται πρὸ ἀνθρώπων ἀγνοούντων καὶ αὐτὸ τὸ ὄνομά του, οὐδεμίαν δὲ εἰς τὰς καρδίας αὐτῶν ἐξεγείρει ὁ θάνατος τοῦ ἀνθρώπου συμπάθειαν. Καὶ δὲν εἶναι σπάνιον τὸ φαινόμενον, καθ’ ὃ συναντᾷ τις ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ ὑπέρμετρον χαρὰν καὶ ὑπέρμετρον λύπην ἐκ παραλλήλου βαίνουσαν. Οἱ ἠθικολόγοι λέγουσιν ὅτι πρόδρομος τῶν ἠθικῶν συναισθημάτων εἶναι ἡ συμπάθεια τῶν ἀνθρώπων πρὸς τοὺς ἄλλως. Διότι ἡ συμπάθεια διακόπτει τὸν ἐγωϊσμὸν καὶ ἐξεγείρει τὸν ἄνθρωπον εἰς εὐεργετικὰς ὑπὲρ τοῦ ἄλλου σκέψεις ἢ πράξεις. Τούτων δὲ οὕτως ἐχόντων, ἐν τῷ χωρίῳ ὑπάρχουσιν οἱ ὅροι τῆς γεννήσεως ἠθικῶν συναισθημάτων καὶ μορφώσεως χριστιανικοῦ χαρακτῆρος εἰς πολὺ μεγαλείτερον βαθμὸν ἢ ἐν τῇ πόλει.
Τρίτην ὑπεροχὴν εὑρίσκω τὴν ἁπλότητα καὶ λιτότητα τοῦ βίου. Εἶναι θαυμαστὸν πῶς δύνανται ἄνθρωποι μὲ ὀλίγον ξηρὸν ἄρτον καὶ τοῦτον οὐχὶ ἐν ἀφθονίᾳ, μὲ δρᾶκά τινα ἐλαιῶν νὰ διατηρῶσι τὴν ὑγίειάν των καὶ τὴν εὐθυμίαν των! Ἡ πενία των δὲν κινεῖ αὐτοὺς εἰς ἀγανάκτησιν ὡς ἡ πενία τῶν πόλεων, ἥτις μὴ δυναμένη νὰ ἐξεύρῃ τὰ μέσα πρὸς πλήρωσιν λεπτῶν ἐθίμων γίνεται ἐπαναστατική. Τὴν πενίαν ἀποδέχεται ὁ χωρικὸς ὡς ἐπιβεβλημένην ὑπὸ τῆς θείας Προνοίας διὰ λόγους οὓς αὕτη ἐν τῇ ἀνεξερευνήτῳ αὐτῆς βουλῇ γινώσκει. Ἡ τοιαύτη δὲ πενία, ἣν φέρει εἰς τοὺς ἀνθρώπους ἡ φειδωλὴ φύσις, ἔχει καὶ τοῦτο τὸ πλεονέκτημα ὅτι ποιεῖ τὸν λαὸν ῥωμαλέον καὶ τραχύν. Ἔθνος δὲ, ὃ δὲν ἔχει λαὸν ἁπλοῦν, τραχὺν, καρτερικὸν, τρέχει τὸν κίνδυνον νὰ ἐκλείψῃ. Τῆς τοιαύτης δὲ σκληραγωγίας ἀποτέλεσμα εἶναι ὅτι ὁ χωρικὸς δὲν ἀπελπίζεται εὔκολα. Ἡ ἀπελπισία εἶναι ἀποτέλεσμα νευρικῆς παθήσεως, τοῦ δὲ χωρικοῦ τὰ νεῦρα εἶναι τοσοῦτον ἰσχυρὰ, ὥστε δὲν θραύονται εὐκόλως πρὸ τῆς μεγίστης συμφορᾶς. Οὐδὲν παράδειγμα αὐτοκτονίας ἀναφέρεται γινόμενον εἰς τὸ χωρίον. Ἀπελπισίαν καὶ δυστυχίαν ἐκδηλουμένην συναντᾷ τις ἐνίοτε εἰς τοὺς χωρικοὺς ἐκείνους, καὶ τοιοῦτοι εὐτυχῶς εἶναι ὀλίγιστοι, οἵτινες εἶχον κατορθώσῃ διὰ πολιτικῶν μέσων νὰ γείνωσιν ὑπάλληλοι ἐπί τινα χρονικὴν περίοδον ἀλλ’ ἤδη διατελοῦσιν ἄνευ θέσεως. Δύο ἢ τρία ἔτη ἀπόνου κέρδους, δύο ἢ τρία ἔτη εὐζωΐας καὶ παραιτήσεως ἁπλῶν ἐθίμων ἀφανίζει τὸ λιτοδίαιτον τοῦ χωρικοῦ, ὅστις κατόπιν, μεταβληθέντων τῶν πραγμάτων, καταντᾷ δυστυχὴς μὴ δυνάμενος οὔτε νὰ ζήσῃ οὔτε νὰ ἀποθάνῃ.
Ἐνθαρρυντικὸν λίαν διὰ τὸν κοινωνιολόγον εἶναι ἡ φιλοπονία τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Ὅστις ἀποφαίνεται περὶ τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ κρίνων αὐτὸν ἐκ τῶν κηφήνων τῶν διημερευόντων εἰς τὰ καφενεῖα τῶν μεγάλων πόλεων ἀδικεῖ καὶ ἑαυτὸν καὶ τὸν ἑλληνικὸν λαὸν, ὅστις εἶναι ἐκ τῶν φιλοπονωτέρων λαῶν τῆς ὑφηλίου. Ὁ χωρικὸς θεωρεῖ τὴν ἐργασίαν ὡς τονωτικὴν μάλιστα τῶν νεύρων, τὸν δὲ περίπατον τοῦ ἀστοῦ ὡς τὴν μεγαλειτέραν μωρίαν. Μετὰ χαρᾶς παρετήρησα ὅτι ἡ γεωργία ἤρχισε νὰ ἀναλαμβάνῃ, θεωρεῖται δὲ ἡ κατάργησις τῆς δεκάτης ὡς συντελεστικὸν πρὸς τοῦτο. Βεβαίως εἰς ὅλα τὰ ἔργα τῶν χωρικῶν οὐδεμίαν ἐπίδρασιν βλέπομεν ὑπὲρ αὐτῶν γενομένην ἄνωθεν. Τὰ ἐργαλεῖά των διατηροῦσιν ἀκόμη τὴν Ἀδαμιαίαν πρωτοτυπίαν, τὰ δὲ ὄργανα ἐκεῖνα, διὰ τῶν ὁποίων ἡ ἐπιστήμη διηυκόλυνε καὶ ἐπετάχυνε τὴν ὄργωσιν, εἶναι ἐντελῶς ἄγνωστα. Ἡ ῥαπτικὴ μηχανὴ, ἡ τελειοποιηθεῖσα ἠλακάτη, τὸ τελειοποιηθὲν ἄροτρον, ἡ κατασκευὴ τοῦ οἴνου, καὶ μυρία ἄλλα, ἃ βλέπομεν εἰς ἄλλους λαοὺς γινόμενα κοινὸν κτῆμα, ἐνταῦθα μένουσιν ἐντελῶς ἄγνωστα. Ἐπίδρασιν τῆς πολιτείας εἰς τὴν μόρφωσιν τοῦ λαοῦ δὲν εὑρίσκω οὐδεμίαν.
Εὐχάριστον φαινόμενον εἰς τὸν βίον τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ εἶναι ὅτι οὗτος ἀγαπᾷ τὰ κοινὰ. Λαὸς, ὅστις χλευάζει τὰ κοινὰ, δὲν εἶναι λαὸς πολιτικός. Εἰ καὶ πολλὰ πράγματα ἐγένοντο δυνάμενα νὰ ἀπογοητεύσωσι τὸν ἄνθρωπον ἀπὸ τὸν βίον τὸν πολιτικὸν, ἐν Ἑλλάδι ἐν τούτοις ὁ λαὸς δὲν ἐμολύνθη μὲ τὴν νόσον τῆς ἀπογοητεύσεως. Ὁ χωρικὸς εἶναι ὑπερήφανος νὰ κατέχῃ ἓν πολιτικὸν ἀξίωμα, νὰ εἶναι δήμαρχος, σύμβουλος, πάρεδρος. Ὁ δῆμός του εἶναι ὁ πολιτικὸς αὐτοῦ κόσμος. Ἐκεῖνο δὲ, τὸ ὁποῖον δὲν μὲ ἀρέσκει παρὰ τοῖς χωρικοῖς, εἶναι ὅτι δὲν εὑρίσκεται παρ’ αὐτοῖς ἡ ὑπέροχος μόρφωσις νὰ ἀνθίστανται δι’ εὐτόλμου ἤθους εἰς τὴν δολίευσιν τῶν ἐκλογῶν.
Ἓν δὲ μάλιστα ἐκπλήττει τὸν ἀστὸν ἐν τῷ χωρίῳ καὶ τοῦτο εἶναι τὸ πλῆθος τῶν ᾀσμάτων. Εἰς τὸ χωρίον ᾄδουσιν ὅλοι. Αἱ μητέρες ᾄδουσιν εἰς τὰ μικρὰ ἐν τῷ λίκνῳ προσεκτικῶς ἀκούοντα τέκνα των τὰ ἐκφραστικὰ νανουρίσματά των, ὁ γεωργὸς διὰ τῶν ᾀσμάτων ἀνακουφίζει τὴν κοπιώδη ἐργασίαν, ὁ ποιμὴν διὰ τῶν ᾀσμάτων ὠθεῖ τὸν βραδυποροῦντα χρόνον, ὁ ὁδοιπόρος διὰ τῶν ᾀσμάτων συντομεύει τὴν μακρὰν ὁδοιπορίαν. Ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ συμποσίῳ, τῷ γάμῳ, τῇ πανηγύρει, τῇ διασκεδάσει πανταχοῦ τὸ ᾆσμα, ὁ ἀχώριστος οὗτος τοῦ Ἕλληνος σύντροφος. Καὶ ὁποῖον ᾆσμα! Δὲν εἶναι τὸ ᾆσμα τῆς πόλεως, ὅπερ εἴτε σκῶπτον εἴτε σατυρίζον εἴτε ἔρωτα ἐκφράζον παριστάνει τὸν διεφθαρμένον ἀστὸν, ἀλλ’ εἶναι τὸ ᾆσμα, τὸ ὁποῖον εἰσάγει εἰς τὰ βάθη τῆς καρδίας, εἰκονίζει ἡμῖν τὸν λαὸν ἐν τῇ φύσει αὐτοῦ τῇ ὑγιεῖ καὶ ῥωμαλέᾳ. Ἐνόμιζον ὅτι ἐν τῇ Ἑλλάδι δὲν ζῇ πλέον ἡ ποίησις, διότι οὐδέποτε ἠδυνήθην νὰ διατεθῶ ποιητικῶς ὑπὸ τῶν ποιημάτων τῶν νεωτέρων Ἑλλήνων συγγραφέων, ἃ μετὰ προσοχῆς ἀναγινώσκω. Ἀλλ’ ᾐσθάνθην ἀληθινὴν ὄντως συγκίνησιν ἐν τοῖς ᾄσμασι τῶν χωρικῶν, ἐν οἷς εὑρίσκεται ἡ ἁπλότης, ἡ γραφικότης, ἡ ζωὴ, ἡ φιλοσοφία, ἡ χάρις, ἡ φύσις καὶ ὅλα τὰ ἄλλα, ὅσα ἐννοοῦνται ὑπὸ τὴν λέξιν «ποίησις». Εἶναι δὲ ἡ ᾠδὴ εἰς τὸν χωρικὸν ἀνάγκη. Ὁ ἀγωγιάτης μου ἀπὸ Ζυγοβιστίου μέχρι Τριπόλεως ἐτραγῴδει διὰ λιγυρᾶς καὶ τεχνικωτάτης φωνῆς ᾄσματα τῶν κλεφτῶν σχετιζόμενα πρὸς τοὺς τόπους ἐκείνους. Ἐξεπλάγην δὲ ὅτι οὗτος ἤξευρε τόσα πράγματα περὶ τοῦ βίου τῶν κλεφτῶν τῶν μερῶν ἐκείνων, ἃ ἐγὼ πρώτην φορὰν παρ’ αὐτοῦ ἤκουον. Δὲν ἐνθυμοῦμαι δὲ οὐδέποτε νὰ ἔκαμον τόσον ποιητικὸν ταξείδιον διὰ μέσου τοῦ συνηρεφοῦς καὶ μεγαλοπρεποῦς δάσους τῆς Γορτυνίας συγκείμενον ἐκ κωνοσχήμων ὡραιοτάτων ἐλατῶν, ἐλαυνόμενον δὲ καὶ ὑπὸ τοῦ λιγυφθόγγου ἀοιδοῦ ᾄδοντος μετὰ ἐγωϊστικῆς φιλοδοξίας τὰ κατορθώματα τῶν κλεφτῶν, οἵτινες ἔπιον ἐκ τοῦ δροσεροῦ ὕδατος τοῦ Μαλάκη καὶ ἐκάθισαν γευματίζοντες ὑπὸ τὴν αὐτὴν ἐλάτην, ὑφ’ ἣν ἐκάθισε καὶ αὐτὸς νὰ γευματίσῃ.
Ἓν δὲ, ὅπερ πολὺ μὲ ἤρεσε παρὰ τοῖς χωρικοῖς, εἶνε ἡ καλὴ συνήθεια κατὰ τὰς ἑορτὰς νὰ φορῶσιν ἴδιον φόρεμα, τὸ καλλίτερον τῶν φορεμάτων των. Τὸ ἔθιμον τοῦτο, ὅπερ κατὰ μικρὸν ἐν ταῖς μεγάλαις πόλεσιν ἀφανίζεται, ἔχει σπουδαῖον ψυχολογικὸν λόγον ὑπὲρ αὐτοῦ. Ἡ ἑορτὴ εἶναι διὰ τὸν ἄνθρωπον καὶ πρέπει νὰ εἶναι ἀνοικοδόμησις τῆς ψυχῆς αὐτοῦ, ἀνύψωσις αὐτοῦ ὑπεράνω τῆς συνήθους βιοποριστικῆς ἐργασίας καὶ ἐνασχόλησις μὲ ἐργασίαν πνευματικωτέραν, ὑψηλοτέραν, ἁγιωτέραν. Εἰς τὴν γέννησιν τοιαύτης θρησκευτικῆς προδιαθέσεως συντελεῖ βεβαίως καὶ τὸ ἑορτινὸν ἔνδυμα ὡς καὶ τὸ καλὸν καὶ ἄφθονον φαγητόν. Διὰ τοῦτο νομίζω, ὅτι δὲν πρέπει τὸ κάλλιστον τοῦτο ἔθιμον τῆς χρήσεως τῆς ἑορτινῆς ἐνδυμασίας κατὰ τὰς ἑορτὰς, ὅπερ ἀκόμη εὐτυχῶς παραμένει εἰς τὸν λαὸν καὶ δι’ οὗ ὁ ἄνθρωπος καὶ ψυχολογικῶς γίνεται καθαρώτερος καὶ εὐγενέστερος, νὰ παραμελῆται.
Ἡ οἰκία τῶν χωρικῶν δὲν ἔχει βεβαίως ὅλας τὰς ἀναπαύσεις τῆς οἰκίας τοῦ ἀστοῦ, ἔχει ὅμως τοῦτο τὸ καλὸν ὅτι ἔχει κοινὴν ἑστίαν, ἐν ᾗ συνέρχονται ὅλα τὰ μέλη τῆς οἰκογενείας καὶ κάθηνται πολλάκις δι’ ὅλης τῆς ἡμέρας διαλεγόμενα. Αὕτη ἢ ὄντως συμβίωσις τῶν μελῶν τῆς οἰκογενείας συντελεῖ νὰ κρατύνῃ τοὺς δεσμοὺς τῆς ἀγάπης, ἥτις ἀναφαίνεται τόσον ἀκμαία εἰς τὴν ἑλληνικὴν οἰκογένειαν.
Πλεῖστα ἄλλα ἐδύνατο νὰ ἀναφέρῃ τις, ἐξ ὧν ἐδύνατο νὰ ἀποδειχθῇ ὅτι τὰ χωρία δὲν πρέπει νὰ ἦναι καταπεφρονημένα, διότι τὰ χωρία δίδωσιν εἰς τὰ ἔθνη στρατιώτας ἐσκληραγωγημένους, ἐπιστήμονας βαθεῖς καὶ καρτερικοὺς, πολίτας λιτοδιαίτους, ἀνθρώπους εὐσεβεῖς καὶ φίλους τῶν πτωχῶν ἀνθρώπων. Εὐχῆς δὲ ἔργον εἶναι οἱ ἀστοὶ, μάλιστα δὲ οἱ ἐπιστήμονες οἱ ἀποξενούμενοι ὁσημέραι τοῦ βίου τοῦ ἑλληνικοῦ νὰ κατέρχωνται μέχρι τοῦ χωρίου, ἵνα γνωρίσωσι τὰ ἑλληνικώτατα τοῦ λαοῦ ἔθιμα, ἐκτιμήσωσιν αὐτοῦ τὴν φιλοπονίαν, οἰκτείρωσιν αὐτοῦ ἐν πολλοῖς τὴν θέσιν, καὶ ἀναλάβωσιν ἐνθουσιασμὸν νὰ ἐργασθῶσιν ὑπὲρ τῶν δυστυχῶν χωρικῶν, παρ’ ὧν ἐν Ἑλλάδι ὅλοι ζητοῦσι νὰ λάβωσιν, οὐδεὶς δὲ σκέπτεται νὰ ἀποδώσῃ αὐτοῖς καλόν τι οὐχὶ ὑλικὸν τοὐλάχιστον ἠθικόν.
- ↑ Σημ. — Τὸ κεφάλαιον τοῦτο ἀπεσπάσθη ἐξ ἀνεκδότου ἐμβριθοῦς καὶ ἀναλυτικῆς συγγραφῆς τοῦ καλλίστου ἡμῶν συνεργάτου καὶ φίλου κ. Π. Π. Οἰκονόμου, Γενικοῦ πρότερον Διευθυντοῦ τῆς Δημοτ. Ἐκπαιδεύσεως, συγγραφέως δὲ πλείστων παιδαγωγικῶν βιβλίων καὶ εἰσηγητοῦ τῶν νεωτέραν διδακτικῶν συστημάτων. Λυπούμεθα ὅτι ἐλλείψει χώρου ἐπαρκοῦς δὲν δυνάμεθα νὰ παραθέσωμεν ᾧδε καὶ ἕτερον κεφάλαιον πραγματευόμενον περὶ τῆς παρ’ ἡμῖν ἐκπαιδεύσεως δι’ οὗ μετὰ βαθείας παρατηρητικότητος ἀναλύει τὰ αἴτια τῆς καταπτώσεως αὐτῆς καὶ τὰ ληπτέα μέτρα πρὸς ἀνύψωσιν τοῦ οὐσιωδεστέρου τούτου κλάδου τῆς διανοητικῆς καὶ ἠθικῆς διαπλάσεως τοῦ λαοῦ.