Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1888/Αλέξανδρος Ραγκαβής
| ←Νυκτεριναὶ ἐντυπώσεις | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1888 Συγγραφέας: Ἀλέξανδρος Ῥαγκαβής |
Νέος Ἕλλην Αἴσωπος→ |
.jpg)
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ρ. ΡΑΓΚΑΒΗΣ
Χαράσσοντες τὰς συντόμους ᾧδε γραμμὰς δὲν ἀξιοῦμεν ὅτι διατρίβομεν, ὡς ἔδει, περὶ τὸν χαρακτηρισμὸν τοῦ ἀνδρὸς εἰς ὃν ἀφορῶσιν αὗται, οὐδ’ ὅτι ἐν ἁπλῷ σημειώματι δυνάμεθα νὰ περιλάβωμεν εἴκοσι καὶ πλέον ἐτῶν διπλωματικὴν ἐργασίαν, ἡμίσεος περίπου αἰῶνος ποικίλην καὶ πολύσημον φιλολογικὴν παραγωγήν. Εὐτυχεῖς θὰ λογισθῶμεν μόνον ἂν αἱ παροῦσαι γραμμαὶ χρησιμεύσωσιν εἰς τοῦ μέλλοντος τὸν κριτικὸν ὡς ἀφετηρία εὐρείας καὶ φιλολογικωτέρας μελέτης περὶ αὐτοῦ.
κ. Ῥαγκαβὴς ἐσπούδασεν εἰς στρατιωτικὴν σχολήν, ἐζώσθη τὸ ξίφος τοῦ ἀξιωματικοῦ, ὑπῆρξεν ὑπάλληλος, ὑπουργὸς, πρέσβυς, καθηγητής, βουλευτὴς, ἀρχαιολόγος, ποιητής, λεξικογράφος, τεχνοκρίτης, μεταφραστής, ἐξέδωκε χρηστομαθείας καὶ μαθηματικὰ προβλήματα, συνέγραψε διηγήματα καὶ διδακτικὰ βιβλία, συνέταξε διπλωματικὰς διακοινώσεις καὶ ἐκπαιδευτικὰ νομοσχέδια, ἀνεμίχθη εἰς τὰ ζητήματα τοῦ πνευματισμοῦ καὶ εἰς θεατρικὰ ζητήματα, ὑπῆρξεν ὁ μᾶλλον πολυγράφος, ὁ μᾶλλον χαλκέντερος, ὁ ἐγκυκλοπαιδικώτατος καὶ ἐφευρετικώτατος καὶ εὐφυέστατος λόγιος τῆς νεωτέρας Ἑλλάδος· ἀλλὰ παρὰ πᾶσαν τὴν πολλὴν περὶ πλεῖστα ἐνασχόλησιν καὶ ὑπὲρ πᾶσαν ἑτέραν ἰδιότητα αὐτοῦ ὁ Ἀλέξανδρος Ῥαγκαβῆς εἶναι ὁ κατ’ ἐξοχὴν φιλόλογος, ἢ ἀκριβέστερον εἰπεῖν, ὁ λογοτέχνης, ὁ μεριμνῶν οὐχὶ μόνον περὶ τῆς ὕλης, ἀλλὰ καὶ τοῦ εἴδους τῶν λόγων αὐτοῦ, ὁ τῆς φαντασίας τὰ ἰνδάλματα καὶ τῆς καρδίας τὰ αἰσθήματα εὐφραδῶς ἐκφράζων καὶ καλλιτεχνικῶς ἐξωτερικεύων, ὁ τὸ Πάριον μάρμαρον διαπλάττων εἰς ἀγαλμάτια, οὐχὶ μὲν πάντοτε ἄρτια καὶ ἄψογα τὸ κάλλος, ἀλλὰ πάντα φέροντα τὴν σφραγῖδα τῆς χάριτος καὶ ἰδιοφυΐας αὐτοῦ. Ὡς καλλιτέχνης τοῦ λόγου οὐδέποτε λησμονεῖ ἑαυτὸν ἐν οἱᾳδήποτε συγγραφῇ, ἔστω καὶ περὶ ἄμουσα καὶ πεζὰ διατριβούσῃ, κατορθῶν ἀείποτε νὰ περιβάλλῃ πᾶσαν ἰδέαν διὰ τῆς ἐσθῆτος τοῦ καλοῦ. Καὶ ἐν τοῖς οὐσιαστικοῖς καὶ ἐπιστημονικοῖς πονήμασιν αὐτοῦ ὑποφαίνεται ἔτι ὁ πρὸς τὴν μορφὴν ἔρως τοῦ συγγραφέως. Ἀνάγνωτε τὴν δίτομον «Ἱστορίαν τῆς Καλλιτεχνίας»· αἱ πλεῖσται σελίδες αὐτῆς, γεγραμμέναι εἰς τὸ διανθὲς τοῦ συγγραφέως ὕφος, δὲν διερμηνεύουσι μόνον τὰ μυστήρια τῆς ἀρχαίας τέχνης, ἀλλὰ — τούτου πολὺ περισσότερον — εἷναι τοσοῦτον ἁρμονικαὶ καὶ εὔτεχνοι, οὐχὶ μετὰ γνώσεως μόνης, ἀλλὰ καὶ μετ’ αἰσθήματος ἀποκαλύψεις αὐτῶν, κινοῦσαι καὶ ἀκουσίως τὴν σκέψιν, ὅτι σοφώτερος τοῦ σοφοῦ ὁ πρὸς τῇ γνώσει τῆς σοφίας τὴν τέχνην τοῦ λόγου ἑνῶν.
Ὁ ἐπιθυμῶν νὰ σχηματίσῃ ἰδέαν τοῦ πνεύματος δι’ οὗ εὔνους ἡ φύσις ἐπροίκισε τὸν κ. Ῥαγκαβῆν, ἂς ἀναδράμῃ εἰς τὴν μακρὰν περίοδον τοῦ διπλωματικοῦ αὐτοῦ σταδίου, ἥτις εἶνε γόνιμος εἰς περιέργους λεπτομερείας, καὶ χαριέστατα ἀνέκδοτα, τῶν ὁποίων ἥρως εἷνε ὁ κατὰ τὸν Τανταλίδην «τοσούτσικος τὸ σῶμα καὶ τηλικοῦτος τὴν φαντασίαν.» Κρίνομεν ἄσκοπον νὰ ἀναγράψομεν ἐξ αὐτῶν καὶ τὰ χαρακτηριστικώτερα, διότι πάντα ἐπανειλημμένως ἀνεγράφησαν ὑπό τε τοῦ ἐγχωρίου καὶ τοῦ ξένου τύπου, κυκλοφοροῦσι δὲ ἀπὸ στόματος εἰς στόμα. Ἀλλ’ ὁ θέλων νὰ διακρίνῃ σαφέστερον καὶ ἀληθέστερον τὸ πνεῦμα αὐτοῦ ἂς φυλλολογήσῃ τοὺς δώδεκα ἢ δέκα τέσσαρας — μέχρι τοῦδε — τόμους τῶν «Φιλολογικῶν ἁπάντων,» ἂς ἐγκύψῃ εἰς τὴν ἀνάγνωσιν τῶν ᾀσμάτων, τῶν εἰδυλλίων, τῶν δραμάτων, τῶν κωμῳδιῶν, τῶν διηγημάτων, τῶν μεταφράσεων αὐτοῦ. Οὐδεὶς κίνδυνος πλήξεως ἐκ μονοτονίας· ἡ πανδαισία, εἰς ἣν καλεῖ ὁ ποιητὴς, συνίσταται ἐκ ποικιλωτάτων ἐδεσμάτων, ἀνομοιοτάτων τὸ πολὺ πρὸς ἄλληλα. Καὶ ἄν οὐδένα τίτλον εἶχεν ὁ κ. Ῥαγκαβὴς, εἰμὴ τὸν τοῦ ποιητοῦ καὶ διηγηματογράφου, πάλιν θὰ ἦτο ὁ πολυγραφώτερος, ἐγκυκλοπαιδικώτερος, ἐπινοητικώτερος καὶ εὐφυέστερος τῶν ἡμετέρων λογίων. Ἡ φαντασία του εἷνε πλήρης δόσεως… τυχοδιωκτικῆς. Ἡ ποίησίς του στερεῖται ἰδίου κόσμου, ἐφ’ οὗ οἰκοδομοῦσα καλιὰν ἀνέτως νὰ διατρίβῃ. Ἡ Μοῦσά του ἐνθυμίζει τὰς Ἀθιγγανίδας τοῦ Πούσκιν, αἵτινες περιπλανῶνται ἀπὸ τόπου εἰς τόπον, ἀνέστιοι καὶ ἀφρόντιδες, ἐμπνέουσαι τὸν ἔρωτα, ἀγαπῶσαι καὶ αὐταί, ἀλλὰ μεταλλάττουσαι τοὺς ἐραστὰς αὐτῶν, ὡς αἱ λοιπαὶ γυναῖκες τὰ ἐνδύματα.
Εἶνε ποιητὴς ὁ κ. Ῥαγκαβὴς, ἀλλὰ, πλειότερον ἔτι, εἷνε εἷς ἐρασιτέχνης τῆς ποιήσεως· οἱ στίχοι αὐτοῦ ἐν τοῖς πλείστοις δὲν εἷνε ἀπόρροια τῶν αἰσθημάτων του· τοὐναντίον πολλάκις ὑπεδύθη ἀλλότρια αἰσθήματα ἐπὶ μόνῳ τῷ σκοπῷ νὰ γράψῃ μελῳδικοὺς στίχους καὶ νὰ παρατάξῃ σπανίας ὁμοιοκαταληξίας.
Ἐκ τῶν κρυπτῶν τῆς τύχης μου ἀδύτων
Φωνὴ μυστηριώδης ἀπεφάνθη
Εἰς τὴν καρδίαν, ὄχι τί ᾐσθάνθη,
Τί δυνατὸν νὰ αἰσθανθῇ τῇ ἦτον
Καὶ ἐν τῇ οὐσίᾳ, καὶ ἐν τῇ μορφῇ τῶν φιλολογικῶν ἔργων αὐτοῦ ἡ αὐτὴ ἀστάθεια ἐπικρατεῖ, ὁ αὐτὸς πόθος ἐκφράζεται, ἡ αὐτὴ ἀπόπειρα ἐπαναλαμβάνεται τῆς ἀπαύστου μεταλλαγῆς τῶν σκηνογραφιῶν, τῆς γνώσεως διαφόρων ψυχικῶν καταστάσεων, τῆς θεραπείας ἀντικειμένων δογμάτων. Τὰ μελικὰ αὐτοῦ ποιήματα συνίστανται ἐξ ὕμνων πρὸς τὸν Θεὸν καὶ ᾠδῶν εἰς τὴν 3ην Σεπτεμβρίου, ἐξ ἐρωτικῶν ᾀσμάτων, γεγραμμένων ἐπὶ γερμανικῶν μελῳδιῶν, καὶ πολιτικῶν στίχων προωρισμένων διὰ τοὺς διανομεῖς τῶν ἐφημερίδων. Ὁ «Δῆμος καὶ ἡ Ἑλένη», ἀπόσπασμα ἐξ ἀορίστου καὶ ζοφεροῦ ἐν ἀνωμάλῳ γλώσσῃ ποιήματος, ἀναπολοῦν τὸν Βυρώνειον «Γκιαούρ», συναντᾶται ἐν τῷ αὐτῷ τόμῳ πρὸς τὸν «Διονύσου Πλοῦν», τὸ λελαξευμένον ἀρχαιοπρεπὲς ἀριστούργημα, τὸ ἐμπνευσθὲν ἐκ τῆς ζωφόρου τοῦ Λυσικρατείου μνημείου· καὶ ἡ «Ταξειδεύτρια», περιπαθὴς δημώδης θρύλος ὀλιγόστιχος, γεγραμμένος κατὰ ζῆλον τῆς δημοτικῆς ποιήσεως, ἕπεται τῷ πεντακισχιλιοστίχῳ «Λαοπλάνῳ», ἔργῳ τῆς νεότητος τοῦ ποιητοῦ, ἐν ᾧ ἡ ῥητορικὴ καὶ ὁ κόμπος ὑπερβάλλουσι τὴν ποίησιν καὶ τὸ αἴσθημα. Θὰ ἐπέλειπεν εἰς ἡμᾶς ὁ χῶρος, ἐὰν ἐξετεινόμεθα εἰς τοιαύτας παραθέσεις πρὸς ἄλληλα καὶ τῶν λοιπῶν ἔργων τοῦ ποιητοῦ. Ἐν τοῖς δράμασιν αὐτοῦ μεταπηδᾷ ἀπὸ τῶν χρόνων τῆς ἑλληνικῆς ἐπαναστάσεως εἰς τὴν ἐποχὴν τῶν Κομνηνῶν, καὶ ἀπὸ τῶν Ἀθηνῶν τῶν τριάκοντα εἰς τὰ Ἰωάννινα τοῦ Ἀλῆ-πασσᾶ, καὶ εἷς καὶ ὁ αὐτὸς ὁ πατὴρ τῆς μεγάλης καὶ ἔμπνου καὶ διθυραμβικῆς «Παραμονῆς» καὶ τῆς «Διὸς ἐπισκέψεως», τοῦ παραδόξου τούτου κράματος ἐθνισμοῦ καὶ χριστιανισμοῦ, παρῳδίας καὶ ποιήσεως, ἀλληγορίας καὶ σατύρας, αἰσθήματος καὶ φαντασμαγορίας, ἀνομοιοκαταλήκτων ἰάμβων καὶ πλουσιωτάτων ὁμοιοκαταληξιῶν. Τὸν αὐτὸν τύπον φέρουσι καὶ τὰ διηγήματα αὐτοῦ, τῶν ὁποίων τὰ πρόσωπα κινοῦνται καὶ ζῶσιν ἐν Κεφαλληνίᾳ καὶ ἐν Ἰνδικῇ, ἐν τῇ Σπάρτῃ τοῦ μεσαίωνος, ἐν Ἀγγλίᾳ, καὶ ἐν Ἀλγερίᾳ, ἐν ξηρᾷ καὶ ἐν θαλάσσῃ, ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ὑπὸ τὴν γῆν, καὶ οὐκ οἴδαμεν ποῦ ἀλλαχοῦ. Οὐδαμοῦ δ’ ἄλλοθι καθαρώτερον διαφαίνεται ὁ ἐν τῷ κ. Ῥαγκαβῇ πολυμαθὴς καὶ ποιητὴς καὶ ἀρχαιόφιλος καὶ καλλιτέχνης, ὁ φιλόκοσμος καὶ ὁ διπλωμάτης, ὁ «πολλῶν ἰδὼν ἄστεα καὶ νόον γνούς», ὡς ἐν τοῖς «Διηγήμασιν» αὐτοῦ, τῶν ὁποίων ἡ καταφανεστέρα ἔλλειψις εἶνε, ὅτι ἐπιδεικνύουσι συνεχῶς εἰς τὸν ἀναγνώστην ἥρωας καὶ ἡρωΐδας, παντὸς φύλου, τάξεως καὶ ἀναπτύξεως, οἵτινες ὁμιλοῦσιν ὑπὲρ τὸ δέον τὴν γλῶσσαν… αὐτοῦ τοῦ κ. Ῥαγκαβῆ.
Ἀλλ’ ὁ κ. Ῥαγκαβὴς ἐν τοῖς κλάδοις τῶν ἔργων αὐτοῦ φωρᾶται μᾶλλον καλλιτέχνης ἐν τῇ διατυπώσει ἢ ποιητὴς ἐν τῇ οὐσίᾳ. Διατίθησι πλοῦτον καὶ ἀφθονίαν ῥυθμῶν καὶ ἁρμονιῶν ἢ ἰδεῶν καὶ αἰσθημάτων πρωτοτυπίαν. Εἷς τῶν ἐπιζηλοτέρων αὐτοῦ τίτλων παρὰ τῇ ἡμετέρᾳ φιλολογίᾳ εἶνε ἡ ἐν αὐτῇ εἰσαγωγὴ καινῶν ῥυθμῶν καὶ μέτρων καὶ ἡ ἐν τῇ νεωτέρα ἡμῶν ποιήσει μεταφορὰ τῆς ἀρχαίας προσῳδίας. Χάριν τοῦ τελευταίου τούτου ἐπεχείρησε τὰς μεταφράσεις τῶν ἀρχαίων δραμάτων, καὶ χάριν αὐτοῦ συνέθηκε τὸν ἀριστοφάνειον «Γάμον τοῦ Κουτρούλη». Ἂν ἡ ἐν λόγῳ κωμῳδία εἷνε πλήρης σατυρικοῦ ἅλατος καὶ δηκτικῶν ὑπαινιγμῶν μὴ ὑπολογίσητε τοῦτο εἰς βάρος τοῦ ποιήσαντος! Ὁ κ. Ῥἀγκαβῆς γράφων τὸν «Γάμον τοῦ Κουτρούλη» δὲν ὠνειροπόλει δάφνας κωμῳδοποιοῦ, ἀλλ’ ἐπελαμβάνετο, ἁπλούστατα, νὰ ἀποδείξῃ, ὅτι ἡ ἀρχαία μετρικὴ κατ’ οὐδὲν σχεδὸν διαφέρει τῆς ἡμετέρας. «Ἡ μετρικὴ ἀλήθεια, ἐξομολογεῖται αὐτός ὁ ποιητὴς, εἶνε ἡ μόνη ἣν ἡ παροῦσα κωμῳδία ἐπιζητεῖ, ἂν δ’ ἐπέτυχε καί τινα πολιτικὴν ἢ κοινωνικὴν, κατὰ σύμπτωσιν, εἷνε ὡς ἐκ περισσοῦ!» Ἀστειότατον δ’ εἷνε ὅτι ὁ «Γοργὸς Ἱέραξ», ποίημα ἀδελφὸν τοῦ «Διονύσου πλοῦ», κατὰ τὸ κάλλος τοῦ ῥυθμοῦ καὶ τοῦ εἴδους τὸ τέλειον, ὑποβληθὲν εἰς τὸν Βουτσιναῖον ποιητικὸν ἀγῶνα δὲν ἠξιώθη τοῦ γέρατος «διὰ τὴν ἀτυχῆ — κατὰ τὸν κ. εἰσηγητὴν — ἐκλογὴν τῶν ῥυθμῶν», καὶ δι’ ἄλλους τινὰς λόγους, τῶν ὁποίων ἡ ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ κ. Ῥαγκαβῆ ἐν τῷ δευτέρῳ τόμῳ τῶν Ἁπάντων του γενομένη ἀνασκευὴ εἷνε ἓν ἔτι τεκμήριον τοῦ ἀμέτρου πνεύματος αὐτοῦ. Ἀτυχὴς ἐκλογεὺς τῶν ῥυθμῶν ὁ εὐρυθμότατος τῶν Ἑλλήνων μουσοπόλων, ἀφ’ ἧς ἡ Ἑλλὰς ἀνέδυ ἀπὸ τοῦ βυθοῦ τῆς ἀνυπαρξίας!
Ἐν τοῖς ἔργοις τοῦ Ἀλεξάνδρου Ῥαγκαβῆ ἐξεικονίζονται πᾶσαι αἱ φάσεις, ἃς ὑπέστη ἡ νεωτέρα ἑλληνικὴ φιλολογία, ἰδίᾳ δὲ ἡ ποίησις, ἀφ’ ἧς συνεστήθη τὸ ἑλληνικὸν βασίλειον μέχρι τῶν ἡμερῶν ἡμῶν. «Πολλὰ τῶν ποιημάτων μου — ὁμολογεῖ καὶ αὐτὸς ὁ ποιητὴς ἐν εἰλικρινείᾳ — εἷνε ἡ ἀντανάκλασις τῶν σκέψεων, ἢ ἐνίοτε ἴσως καὶ τῆς ἀσκεψίας τῶν χρόνων καθ’ οὖς ἐγράφησαν.» Ὁ Ἀλέξανδρος Ῥαγκαβὴς, μόνος ἐπιζῶν ἐκ τῆς πρώτης μετὰ τὴν ἐπανάστασιν γενεᾶς τῶν ἀειμνήστων λογίων καὶ ποιητῶν ἡμῶν, ἐπέσχε παρ’ ἡμῖν θέσιν πατριάρχου τῶν νέων ἑλληνικῶν γραμμάτων. Πρεσβύτης ἤδη, ἀλλ’ ἀκμαῖος ἔτι τὸ σῶμα καὶ τὴν διάνοιαν, ἐπανέρχεται εἰς ἔδαφος προσφορώτερον εἰς τὸν προορισμὸν αὐτοῦ. Νέας ὑπηρεσίας ἀναμένουσιν ἀκόμη παρ’ αὐτοῦ τὰ γράμματα καὶ νέας ἀφορμὰς ἐκτιμήσεως οἱ παρ’ ἡμῖν λογοτέχναι καὶ ποιηταί.
Κωστησ Παλαμασ.