Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1888/Νέος Έλλην Αίσωπος
| ←Ἀλέξανδρος Ῥαγκαβής | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1888 Συγγραφέας: Νέος Ἕλλην Αἴσωπος |
Βιογραφικαὶ σημειώσεις→ |
φιλολογία τῶν ἀπὸ τοῦ παλαιοῦ μυθοποιοῦ Αἰσώπου κληθέντων αἰσωπείων μύθων, τῶν χαριέντων ἐκείνων διηγηματίων, ἅτινα ἔχουσι συνήθως τὰ πρόσωπα εἰλημμένα ἐκ τοῦ κόσμου τῶν ζῴων καὶ σιοποῦσι τὴν ἠθικὴν διαπαιδαγώγησιν τῶν ἀνθρώπων ἄγοντα εἰς ἐπιμύθιον, ἐμπεριέχον ἠθικὸν ἀξίωμα ἐκ τῆς διηγήσεως τῆς ἐν τῷ μύθῳ ἐμμέσως ἢ ἀμέσως ἐξαγόμενον, ἐπλουτίσθη μεγάλως κατὰ τὰς τελευταίας δεκαετηρίδας διὰ διαφόρων εὑρημάτων. Τὰ πλεῖστα τούτων ἀνάγονται εἰς τοὺς μεταγενεστέρους βυζαντιακοὺς χρόνους, ἀποδεικνύοντα, ὅτι δὲν ἐξέλιπε κατ’ αὐτοὺς ἡ μυθοπλαστικὴ δύναμις τῶν Ἑλλήνων ἢ τοὐλάχιστον ἡ ἐπιθυμία νὰ περιενδύσωσι διὰ νέας περιβολῆς τὰ ὑπὸ τῶν παλαιῶν ἄλλως εἰρημένα. Ἀλλ’ ἡ τάσις αὕτη δὲν ἐξέλιπε καὶ ἐν τοῖς μετέπειτα χρόνοις μέχρι τῶν καθ’ ἡμᾶς, ὅτε καὶ ἰδίαν μυθογραφικὴν λογοτεχνίαν δυνάμεθα νὰ ἐπιδείξωμεν ἀπὸ τοῦ Κοραῆ μέχρι τῶν ἡμερῶν ἡμῶν διήκουσαν, καὶ τὸ μὲν ἀναπλάσσουσαν τοὺς παλαιοὺς μύθους, τὸ δὲ μυθογραφοῦσαν κατὰ τὸν Λαφονταῖνον, τὸ δὲ καὶ ἐξ ἰδίας φαντασίας νέα δημιουργοῦσαν. Ἡ κατὰ κληρονομίαν οὕτως εἰπεῖν παράδοσις αὕτη τῆς μυθογραφίας εἷνε καὶ γενικωτέρου λόγου ἀξία, ἀλλὰ δὲν πρόκειται νῦν ἐνταῦθα περὶ τούτου. Σήμερον θέλω μόνον νὰ γνωρίσω δι’ ὀλίγων εἰς τοὺς ἀναγνώστας τοῦ ἀνὰ χεῖρας Ἡμερολογίου ἄγνωστον μέχρι τοῦδε κρίκον συνδέοντα τοὺς Βυζαντίνους πρὸς τοὺς νεωτέρους τῶν παρ’ ἡμῖν μυθογράφων. Ὁ ποιητὴς οὗτος αἰσωπείων μύθων εἶνε Γεώργιος ὁ Αἰτωλός.
Περὶ τοῦ Γεωργίου Αἰτωλοῦ ὀλίγα γνωρίζομεν. Ἐκ τῆς Τουρκογραικίας τοῦ Μαρτίνου Κρουσίου διδασκόμεθα, ὅτι διέτριψεν ἐπί τινα χρόνον ἐν Κωνσταντινουπόλει παρὰ τῷ πατριαρχείῳ καὶ ὅτι ἦτο ἀνὴρ σοφὸς καὶ ἐλλόγιμος, ὡς ἐκάλει αὐτὸν Ἰωάννης ὁ Βοναφεύς.[1] Ἔκ τινος ἐπιστολῆς Δαμασκηνοῦ τοῦ Στουδίτου, ἐπ’ ἐσχάτων δημοσιευθείσης ὑπὸ τοῦ κ. Ἀθανασίου Παπαδοπούλου τοῦ Κεραμέως[2] καὶ πρὸς τὸν Αἰτωλὸν ἀπευθυνομένης, μανθάνομεν ὅτι καὶ ἐν Βενετίᾳ εἶχε διατρίψει. Ἡ δ’ ἐκ Βενετίας εἰς τὴν Ἑλλάδα ἐπιστροφὴ Γεωργίου τοῦ Αἰτωλοῦ συνέβη πάντως περὶ τὴν τρίτην δεκάδα τοῦ ιστ′ αἰῶνος.[3] Ἀκριβέστερον δέ τι περὶ αὐτοῦ οὐδὲν ἄλλο γίνεται ἡμῖν γνωστὸν πλὴν ὅτι τὴν παιδείαν αὐτοῦ βλέπομεν θαυμαζομένην ὑπὸ τοῦ Δαμασκηνοῦ ἐν τῇ μνημονευθείσῃ ἐπιστολῇ. Ἦτο δὲ πιθανώτατα εἷς τῶν ἀνδρῶν τῶν καταστησάντων ἐπιφανῆ τὴν ἐν Ἀγράφοις σχολήν, ἐν ᾗ διεκρίθησαν πλὴν ἄλλων Εὐγένιος ὁ Αἰτωλὸς καὶ ἀργότερον ὃ τούτου μαθητὴς Ἀναστάσιος ὁ Γόρδιος.
Οὐδὲν τοῦ Γεωργίου σύγγραμμα εἷνε γνωστὸν μέχρι τοῦδε πλὴν δύο ἐπιστολῶν αὐτοῦ πρὸς τὸν Μηθύμνης Ἱππόλυτον, ἃς ἐδημοσίευσεν ὁ κ. Κεραμεύς.[4] Ἀλλὰ σώζεται ἐν τῇ κατὰ τὸ Ἅγιον Ὄρος εὐαγεῖ μονῇ τῶν Ἰβήρων χειρόγραφον, ἐν ᾧ περιλαμβάνονται ποιητικὰ ἔργα αὐτοῦ ἢ μᾶλλον στιχουργήματα, ἂν ἀποβλέψωμεν εἰς τὴν ποιητικὴν αὐτῶν ἀξίαν, ἥτις εἶνε μικροτάτη. Τούτων δύο μὲν ἀναφέρονται εἰς Μιχαὴλ τὸν Καντακουζηνὸν τὸν γνωστὸν ἄλλως ὑπὸ τὸ ἐπώνυμον Σεϊτάνογλουν, τὸν ἐν Ἀγχιάλῳ μαρτυρικῶς ὑπὸ τῶν Τούρκων ἀπαγχονισθέντα ἐν ἔτει 1578, τὸ δὲ τρίτον εἶνε ἐγκώμιον τοῦ υἱοῦ τοῦ Μιχαὴλ Ἀνδρονίκου. Τῶν στιχουργημάτων τούτων τὸ πρῶτον ἐγράφη ἐν ἔτει 1569, τὰ δὲ ἕτερα δύο πάντως μὲν εἷνε ἀρχαιότερα τοῦ ἐν ἔτει 1576 τελεσθέντος γάμου τοῦ Ἀνδρονίκου μετὰ τῆς πολυφέρνου θυγατρὸς τοῦ πλουσιωτάτου ἐμπόρου τῆς Ἀνδριανουπόλεως Ἰακώβου Ῥάλλη, ἴσως δ’ ἐγράφησαν κατὰ τὸ αὐτὸ ἔτος καὶ τὸ πρῶτον.
Καὶ περὶ τῶν ποιημάτων τούτων θέλω διαλάβει ἄλλοτε διὰ μακροτέρων. Ὁ δὲ αὐτὸς ἰβηριτικὸς κῶδιξ, ὅστις φέρει τὸν ἀριθμὸν 152, δοθέντα αὐτῷ παρ’ ἐμοῦ κατὰ τὴν ἐν ἔτει 1880 κατάταξιν τῶν βιβλιοθηκῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους, περιλαμβάνει καὶ συλλογὴν ἐμμέτρων μύθων, γραφέντων ὑπὸ Γεωργίου τοῦ Αἰτωλοῦ κατὰ τὰ αὐτὰ περίπου ἔτη καθ’ ἃ καὶ τὰ ἄλλα ποιήματα.
Οἱ μῦθοι Γεωργίου τοῦ Αἰτωλοῦ οἱ ἐν τῷ ἰβηριτικῷ κώδικι περιεχόμενοι εἶνε ἑκατὸν τεσσαράκοντα καὶ τρεῖς τὸν ἀριθμόν. Τούτων μόνον τέσσαρες οἱ ἐπιγραφόμενοι μῦθος γουρουνίου, μῦθος βοτάνου, μῦθος μεθυστοῦ καὶ μῦθος μοσχαρίου, φαίνονται νέοι, οἱ δὲ λοιποὶ πάντες φέρονται ἐν ταῖς ἑλληνικαῖς συλλογαῖς τῶν λεγομένων αἰσωπείων μύθων ἢ τῶν τοῦ Βαβρίου. Ἀλλὰ καὶ οἱ τέσσαρες οὗτοι νέοι μῦθοι δὲν φαίνονται πλασθέντες ὑπὸ τοῦ Αἰτωλοῦ, ἀλλὰ μᾶλλον καὶ οὗτοι ἐκ προτύπων, περιλαμβανομένων ἐν παλαιαῖς συλλογαῖς, στιχουργηθέντες. Οἱ δὲ λοιποὶ περὶ ὧν ἀσφαλῶς δυνάμεθα νὰ κρίνωμεν ἐκ παραβολῆς πρὸς τοὺς σωζομένους ἐστιχουργήθησαν μετὰ πολλῆς δεξιότητος ἐν τῇ δημώδει γλώσσῃ καὶ εἰς στίχους πολιτικοὺς ὁμοιοτελεύτους. Ἀλλ’ ἡ ὁμοιοκαταληξία, ἥτις συνήθως εἷνε φυσικὴ καὶ εὔκολος, ἔχει ἐνίοτέ τι τὸ τραχὺ καθότι μόλις εἷς αἰὼν εἶχε παρέλθει ἀπὸ τῶν χρόνων καθ’ οὓς εἶχεν εἰσαχθῆ εἰς τὴν νέαν ἑλληνικὴν ποίησιν.
Κατὰ ταῦτα οἱ μῦθοι Γεωργίου τοῦ Αἰτωλοῦ ὑπὸ μὲν τὴν ἔποψιν τῆς μυθογραφίας δὲν εἷνε μὲν παντελῶς ἀσήμαντοι, ἅτε χρησιμεύοντες ἐν συγκρίσει πρὸς τὰς ὑπαρχούσας προγενεστέρας συλλογὰς εἰς τὴν διαφώτισιν ἐνίων ζητημάτων εἰς τὴν καθόλου μυθογραφικὴν γραμματείαν τῶν Ἑλλήνων ἀναφερομένων, ἀλλὰ καὶ δὲν παρέχουσι μεγάλην σπουδαιότητα. Ἄλλως ὅμως ἔχει τὸ πρᾶγμα ἂν ἐξετασθῶσιν ὡς προϊόντα τῆς νεοελληνικῆς φιλολογίας. Ὑπὸ τοιαύτην ἔποψιν ἐξεταζόμενοι ἔχουσι διττὴν ἀξίαν τὸ μὲν διὰ τὴν φυσικότητα καὶ ἀφέλειαν τῆς στιχουργίας, τὸ δὲ διὰ τὴν γλῶσσαν, ἐν ᾗ εἶνε γεγραμμένοι. Ἡ γλωσσικὴ μάλιστα αὐτῶν σπουδαιότης εἶνε μεγάλη, δημοσιευόμενοι δέ ποτε, ὡς ἐλπίζω, μέλλουσι νὰ παράσχωσι πολλαπλῆν ὠφέλειαν εἰς τοὺς μελετῶντας τὴν ἱστορίαν τῆς νεοελληνικῆς.
Περαίνων τὴν πρόχειρον ταύτην σημείωσιν περὶ τοῦ Γεωργίου Αἰτωλοῦ καὶ τῶν μύθων αὐτοῦ, παρέχω ἐνταῦθα ὡς δεῖγμα τῆς συλλογῆς ταύτης, ἣν ἔχω ἀντιγεγραμμένην ὁλόκληρον, τρεῖς μόνον ἐκ τῶν μύθων, καθαίρων αὐτοὺς ἀπὸ τῶν ἐν τῷ χειρογράφῳ γραφικῶν πταισμάτων τοῦ βιβλιογράφου, ὅστις, ὡς δικαιούμεθα νὰ εἰκάσωμεν, εἷνε ἀγράμματος ἀντιγραφεὺς τοῦ πρωτοτύπου τοῦ Αἰτωλοῦ.
Εἰς ’σπίτι μέσα ποντικῶν ἀτζίδι εἶχε ’πάγει·
πολλὰ ἐπονηρεύοντον τοὺς ποντικοὺς νὰ φάγῃ·
Καθημερνῶς ἐσκότονε καί ’τρωγεν ἕναν ἕναν,
κ’ οἱ ποντικοὶ ἀρχίνησαν ὅλοι καὶ ’λιγοστέναν.
Τότε ἐκεῖ ’ςτὸ μέσον τους εἶπεν ὁ εἷς τὸν ἄλλον·
δὲν βλέπετε ’τί πέσαμεν ’σὲ κίνδυνον μεγάλον.
Ἐλᾶτε καὶ ἃς φύγωμεν ’ς τόπον ’ποῦ δὲν εἰξεύρει,
ἀλλοῦ νὰ κατοικήσωμεν διὰ νὰ μήν μας εὕρῃ.
Ὡσὰν ἐσκορπιστήκασι ὅλοι ἀλλοῦ ἐπῆγαν,
τινὰς καὶ δὲν ἀπόμεινεν, ἀμ’ ὅλοι τους ἐφύγαν.
Τἀτζίδι ἐκαμώθηκε πῶς εἶν’ ἀποθαμμένο
κ’ εἰς ἕναν τόπον κοίτουνταν ὡσὰν τὸ νεκρωμένο,
διὰ νὰ ’πάγῃ ποντικὸς κοντὰ νὰ πλησιάσῃ
καὶ τότ’ ἐκεῖνο μὲ σπουδὴ εὐθέως νά τον πιάσῃ.
Εἰπέ του ἕνας ποντικὸς τότε ἀπὸ μακρεία·
«αὐτὰ ὁποῦ καμόνεσαι ἡμᾶς δὲν κάμνουν χρεία,
ὡσὰν τὸ ξύλ’ ἂν κοίτεσαι, ὡσὰν ἀσκὶ ἂν γένῃς,
ἐδῶ ποτὲ ἀπὸ ἡμᾶς τινὰν μὴν ἀναμένῃς.»
Ὁ μῦθος λέγ’ οἱ φρόνιμοι πρῶτον ’σὰν πειραχθοῦσι
οἱ λόγοι καὶ τὰ ψέμματα πλέον δέν τους γελοῦσι.
Σκῦλος καὶ ἕνας πετεινὸς ἔκαμαν συντροφίαν
χωρὶς κανένα δόλωμα νἄχουν ἀγάπην μίαν.
Ἐκεῖ ’ποῦ περπατούσασι κάπου βραδειαστῆκαν·
δὲν εἶχαν ποῦ νὰ κοιμηθοῦν καὶ στενοχωρηθῆκαν.
Καὶ διὰ τοῦτο εἰς δενδρὸν κ’ οἱ δύο διαβῆκαν,
μὴ νὰ εὑροῦν ἀνάπαυσιν πολλὰ ἐννοιαστῆκαν.
Ὁ πετεινὸς ἀνέβηκεν ἐπάνω καὶ ’κοιμήθη
καὶ νὰ λαλήσῃ ἄρχισε τὴν νύκτα ἐθυμήθη·
Τότ’ ἔδραμεν ἡ ἀλεποῦ ’ςὰν ἄρχισε καὶ κράζει
καθὼς καὶ τὴν συνήθειαν τὴν ἔχει νὰ φωνάζῃ.
Καὶ ἀποκάτω ’στέκοντον, εἶπέ τον νὰ καταίβῃ,
ὅτ’ ἀγαπᾷ νά τον ἰδῇ, καὶ πάλε νὰ ἀναίβῃ.
Λέγει την τότ’ ὁ πετεινὸς πῶς εἶνε ’κεῖ πορτάρις.
καὶ ’ξύπνισέ τον καὶ αὐτὸν θέλημα νά τον πάρῃς.
Τότε τὸν γῦρον τοῦ δενδροῦ ’γύρευε νὰ ῥωτήσῃ,
κ’ εὐθὺς ὁ σκῦλος ἔδραμε κ’ εἶχέ τηνε ξεσκίσει.
Ἰδέτε πῶς ὁ φρόνιμος πέμπει τον τὸν ἐχθρόν του
εἰς ἄλλον δυνατώτερον διὰ ἀντίδικόν του
Ἕνας ξυλένιον θεὸν εἶχε καὶ παρακάλειε,
νά τονε ποίσῃ ἄρχοντα καθημερνῶς ἐλάλειε.
’Σὰν ἔβλεπ’ ὁ ταλαίπωρος ’πῶς πάγει ’ςὲ πτωχεία,
ἀπ’ τὸν θεὸν τὸν ξύλινον δὲν βλέπει ἀρχοντεία,
Τὸν ἔρριξε ’ςτὸ ἔδαφος, καὶ τότε ἐτζακίστη,
ἡ κεφαλή του ’χώρισε, μέσα ’ςτὴ μέση ’σχίστη.
Ἐβγῆκαν ’περισσὰ φλωριά. Τότε ἐκεῖνος λέγει·
«πρωτῄτερα ὁ πᾶσα εἷς ἔπρεπε νά με κλαίγῃ.»
Ὅταν σε ’τίμουν εὔκαιρα, δὲν εἶδα καλωσύνη,
καὶ τώρα ’ποῦ σε ἔκαμα τούτην τὴν κακωσύνη.
Φλωρία μ’ ἔδωκες πολλὰ τώρα καὶ νὰ συνάζω·
ὅμως ἀπὸ τὴν σήμερον ἄτυχον νά σε κράζω.
Λέγει διὰ τοὺς ἄτυχους μὴ τοὺς καλοκρατοῦμεν
μηδὲ νά τους φοβούμεστε καὶ νά τους ἀγαποῦμεν.
Τοιαύτη ὡς ἐν δείγματι ἡ συλλογὴ τῶν μύθων τοῦ νέου Ἕλληνος Αἰσώπου, ἥτις καθ’ ὅσον γνωρίζω ἔμενε μέχρι τοῦδε παντελῶς ἄγνωστος.
Σπυρ. Π. Λαμπροσ
- ↑ Turcograccia σ. 270.
- ↑ Συμβολαὶ εἰς τὴν ἱστορίαν τῆς νεοελληνικῆς φιλολογίας. Ἐν Κων/πόλει. 1886. σ. 62.
- ↑ Τοῦτο εἰκάζομεν βλέποντες ὅτι τὴν εἰρημένην ἐπιστολὴν ἔγραψεν ὁ Δαμασκηνὸς, ὁ ἔπειτα γενόμενος ἐπίσκοπος Λιτῆς καὶ Ῥενδίνης, ἔτι ὑποδιάκονος ὤν. Ὑποδιάκονος δὲ ἦτο ὅτε συνέγραψε τὸν θησαυρόν, τυπωθέντα τῷ 1527.
- ↑ Ἔνθ’ ἀν. σ. 61–62.
- ↑ Πρὸ τὸν μῦθον τοῦτον παραβληθήτω ὁ ἐν τῇ ἐκδόσει τῶν Αἰσωπείων μύθων ὑπὸ Halm (Teubner 1879) ὑπ’ ἀριθ. 15 ὁ φέρων τὴν ἐπιγραφὴν Αἴλουρος καὶ μύες.
- ↑ Παράβαλε τὸν ὑπ’ ἀριθ. 225 ὑπὸ τὴν ἐπιγραφὴν Κύων καὶ ἀλεκτρύων μῦθον ἐν τῇ ἐκδόσει τοῦ Halm.
- ↑ Παραβληθήτω ὁ παρὰ Halm ὑπ’ ἀριθ. 66 μῦθος ὁ φέρων τὴν ἐπιγραφὴν Ἄνθρωπος καταθραύσας ἄγαλμα.