Εθνικόν Ημερολόγιον του Έτους 1892/Πέτρος Παπαρρηγόπουλος
| ←Ὁ στηθόδεσμος | Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1892 Συγγραφέας: Πέτρος Παπαρρηγόπουλος |
Ἐπιστολὴ εἰς φίλον…→ |
Π. Παπαρρηγόπουλος
Ν ἄκρᾳ συγκινήσει καὶ τὴν καρδίαν συντετριμμένος λαμβάνω τὸν κάλαμον ἵνα χαράξω ὀλίγας γραμμὰς ἐπὶ τῷ θανάτῳ καὶ τῇ μνήμῃ ἐξόχου διδασκάλου καὶ προσφιλεστάτου μοι καὶ σεβαστοῦ συναδέλφου. Εἶνε δυσαναπλήρωτον τὸ κενὸν ὅπερ ὁ θάνατος τοῦ Πέτρου Παπαρρηγοπούλου καταλείπει καὶ ἐν τῇ κοινωνίᾳ καὶ ἐν τῇ καθ’ ἡμᾶς νομικῇ ἐπιστήμῃ, ἀπερίγραπτος δὲ καὶ ἄληκτος ἡ ὀδύνη τῶν τιμηθέντων διὰ τῆς φιλίας του καὶ τῶν στερηθέντων αὐτοῦ. Ὁ Π. Παπαρρηγόπουλος ἐγεννήθη ἐν Κωνσταντινουπόλει κατὰ τὰς παραμονὰς τῆς μεγάλης ἐπαναστάσεως τοῦ 1821· ὁ πατήρ του ἀνήκων εἰς τὴν τάξιν τῶν προὐχόντων Ἑλλήνων ἔπεσε θῦμα ἐκ τῶν πρώτων ἅμα τῇ ἐκρήξει αὐτῆς ἀπαγχονισθείς. Ἡ μήτηρ
του κατέφυγεν εἰς Ὀδησσὸν καὶ ἐκεῖ ὁ Πέτρσς Παπαρρηγόπουλος ἐξέμαθε τὰ πρῶτα γράμματα, μετὰ τὴν ἐπανάστασιν δὲ ἦλθεν εἰς Αἴγιναν καὶ ἐν τῷ κεντρικῷ σχολείῳ συνεπλήρωσε τὰς σπουδάς του. Κατὰ τὸ 1831 μετέβη εἰς Γερμανίαν καὶ ἐν τοῖς Πανεπιστημίοις τοῦ Μονάχου καὶ Ἐϊδελβέργης μέχρι τοῦ 1839 ἐσπούδασε τὰ νομικά, ηὐτύχησε δὲ τότε νὰ ἀκούσῃ ἐν ἄλλοις διασήμοις νομοδιδασκάλοις καὶ τὸν Thibaut. Ἐπανακάμψας εἰς τὴν Ἑλλάδα ἐν ἔτει 1839 διωρίσθη δικηγόρος ἐν Ἀθήναις, ἐν ἔτει 1841 ὑφηγητής τοῦ Ῥωμαϊκοῦ Δικαίου ἐν τῷ Ἐθνικῷ Πανεπιστημίω ἅμα δὲ καί πρωτοδίκης. Ἐντὸς τοῦ ἔτους 1841 προήχθη ὡς ἐφέτης ἐν Ναυπλίῳ νεώτατος πρὸ τῆς συμπληρώσεως τοῦ 25 ἔτους τῆς ἡλικίας του, μετετέθη δὲ τὸ ἑπόμενον ἔτος ὡς πρόεδρος τῶν ἐν Σύρῳ Πρωτοδικῶν (διατηρῶν τὸν βαθμὸν τοῦ Ἐφέτου) ἵνα ὑπὸ τὴν διεύθυνσιν αὐτοῦ βελτιωθῇ ἡ κατὰ τὸν νομὸν Κυκλάδων δικαιοσύνη.
Μετὰ τὴν 3 7βρίου 1843 ἐκλήθη εἰς τὴν προεδρείαν τοῦ Πρωτοδικείου τῆς πρωτευούσης παραμείνας ἐν τῇ θέσει ταύτῃ μέχρι τοῦ περιβοήτου τρίτου ψηφίσματος τῆς Ἐθνικῆς συνελεύσεως, ὅτε ἀπελύθη ὡς ἑτερόχθων· ἀναγνωρισθέντων ὅμως τῶν ἐπιστημονικῶν αὐτοῦ προτερημάτων διωρίσθη τακτικὸς καθηγητὴς τοῦ Ῥωμαϊκοῦ Δικαίου. Τρία ἔτη κατόπιν, ἤτοι ἐν ἔτει 1847 ἐγένετο ἀρεοπαγίτης, ἐν ἔτει δὲ 1858 εἰσαγγελεὺς τῶν ἐν Ἀθήναις Ἐφετῶν, παραιτηθεὶς τῆς τελευταίας ταύτης θέσεως τῷ 1861, ἐπιδοθεὶς εἰς τὴν ἐξάσκησιν τοῦ δικηγορικοῦ ἐπαγγέλματος καὶ διδάσκων ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ μέχρι τοῦ θανάτου του. Ἐν ἔτει 1848 διωρίσθη μέλος τῆς ἐπιτροπείας πρὸς σύνταξιν τοῦ νομοσχεδίου περὶ Ἀστικοῦ Κώδικος καὶ εἰργάσθη πρὸς κατάρτισιν αὐτοῦ. Ἐν τῇ δικαστικῇ ὑπηρεσίᾳ διέπρεψε καὶ τὰς ὑψηλὰς θέσεις ἃς κατέλαβε μεγάλως ἐτίμησεν, ἀλλὰ ὡς καθηγητὴς τοῦ Δικαίου καὶ ὡς συγγραφεὺς πρὸ πάντων κατώρθωσε διὰ τῶν σπανίων αὑτοῦ πλεονεκτημάτων νὰ καταταχθῇ μεταξὺ τῶν μεγάλων ἱεροφαντῶν καὶ τῶν δᾳδούχων τῆς νομικῆς ἐπιστήμης. Ἀπὸ τοῦ 1830 ἀκόμη, ὅτε μόλις ἦγε τὸ 22 ἔτος τῆς ἡλικίας του, ἐπέδειξε τῆς γονίμου διανοίας του τὰ προτερήματα, διότι ἐδημοσίευσε πραγματείαν «περὶ τῆς ἐπιρροῆς τῶν τυχηρῶν εἰς τὰ συναλλάγματα».
Εἰς τὸ πρῶτον τοῦτο δοκίμιον, ὡς πρῶτος καρπὸς ὃν συνεισήνεγκεν εἰς τὴν πτωχὴν τῆς Ἑλλάδος ἐπιστήμην, πυκνὰ ἐπηκολούθησαν ἕτερου τῇ συνεργασίᾳ τοῦ καθηγητοῦ Ἕρτσωγ ἐν ἔτει 1840 μετέφρασε τὸ 44ον κεφάλαιον τῆς ἱστορίας τοῦ Γίββωνος, περὶ τῆς παρακμῆς καὶ πτώσεως τοῦ Ῥωμαϊκοῦ Κράτους, μετὰ σημειώσεων· ἐν ἔτει 1845 — 46 ἐδημοσίευσε τὸν εἰσαγωγικόν του λόγον ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ περὶ τῆς σπουδῆς τῆς ἱστορίας τοῦ Ῥωμαϊκοῦ Δικαίου· ἐν ἔτει 1848 ἱστορικὴν εἰσαγωγὴν εἰς τὴν σπουδὴν τοῦ κληρονομικοῦ δικαίου τῶν ῥωμαίων, ἐν ᾗ κυρίως διαφαίνεται ἡ διάπλασις τοῦ ἐπιστημονικοῦ αὐτοῦ χαρακτῆρος, καὶ προαγγέλλεται ὁ κατόπιν ἔξοχος ἑρμηνεὺς τοῦ Ῥωμαϊκοῦ Δικαίου, ὅπερ εἶνε ἡ βάσις τῆς νομικῆς ἐπιστήμης. Καὶ ὄντως κατὰ τὸ χρονικὸν διάστημα τῆς ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ διδασκαλίας αὐτοῦ ἐξέδοτο σειρὰν 8 τόμων συμπεριλαμβανόντων ὁλόκληρον τὸ σύστημα τοῦ ῥωμαϊκοῦ δικαίου, γενικὰς ἀρχάς, πραγματικόν, ἐνοχικόν, οἰκογενειακὸν καὶ κληρονομικὸν δίκαιον. Ἐν αὐτοῖς θεωρητικῶς καὶ δογματικῶς ἐξετάζονται πάντες οἱ πολυδαίδαλοι κλάδοι τοῦ ἀστικοῦ δικαίου. Ὅταν ἀναλογισθῇ τις τοὺς κόπους, τὰς ἀγρυπνίας, εἰς ἃς ὑπεβλήθη ὁ ἔξοχος ἀνὴρ ὅπως προικίση τὴν ἑλληνικὴν ἐπιστήμην διὰ τοῦ ὀκτατόμου συγγράμματός του, ὅταν λάβῃ ὑπ’ ὄψει ὅτι εἰργάζετο ἐν ἐποχῇ καθ’ ἣν ἐν Ἐλλάδι εἰς τὰ σπάργανα εὑρίσκετο ἔτι ἡ ἐπιστήμη τῶν νόμων, οὐ μόνον ὀφείλει νὰ θαυμάσῃ αὐτὸν ἐπὶ τῇ λαμπρᾷ ἐπιτυχίᾳ ἀλλὰ καὶ νὰ ἀποκαλυφθῇ μετὰ σεβασμοῦ ἐπὶ τῷ ὀνόματί του ὡς ἐθνικοῦ εὐεργέτου. Περὶ τῆς ἀξίας τοῦ πολυτίμου συγγράμματος πᾶσα γωνία ἑλληνικῆς γῆς δύναται νὰ μαρτυρήσῃ, διότι μετὰ τῶν ἔργων καὶ ἑτέρων δύο ἢ τριῶν ἡμῶν νομοδιδασκάλων καὶ τὸ τοῦ Παπαρρηγοπούλου χρησιμεύει ὡς πυξὶς σήμερον πάντων τῶν περὶ τὰ νομικὰ ἀσχολουμένων· οὐ μόνον δ’ ἐν Ἑλλάδι ἀλλὰ καὶ ἐν Ἑσπερίᾳ ἐξετιμήθησαν τὰ ἔργα αὐτοῦ. Ὁ Ζαχαρίας Λίγγενθαλ καὶ ἄλλοι συχνάκις ἐπικαλοῦνται αὐτὸν ἐν τοῖς ἔργοις των, ὁ δὲ Windscheid περὶ πολλοῦ ἐποιεῖτο αὐτοῦ καὶ τῆς φιλίας του.
Ἀλλ’ ὁ Παπαρρηγόπουλος ἀποπερατώσας τὸ σύγγραμμά του δὲν ἔπαυσε παρακολουθῶν ταῖς προόδοις τῆς ἐπιστήμης. Βρίθουσι τὰ παρ’ ἡμῖν περιοδικὰ διατριβῶν ἐπὶ παντοίων ζητημάτων, πρῶτος δὲ αὐτός, ὅταν ἐν Γερμανίᾳ ἐν ἔτει 1887 ἐδιδάχθη νεωτέρα ἑρμηνεία τῶν ρωμαϊκῶν νόμων περὶ τῆς σιωπηρᾶς ἀναμισθώσεως τῶν ἀκινήτων ἀστικῶν κτημάτων, ἔσπευσε νὰ καταστήσῃ αὐτὴν γνωστὴν καὶ ἐν Ἑλλάδι καὶ διὰ μακρᾶς μελέτης ἀνέπτυξε καὶ ὑπεστήριξεν. Ἦτο καταπληκτικὴ καὶ παροιμιώδης ἡ ἄτρυτος αὐτοῦ ἐπιμέλεια καὶ θαυμασία ἡ ἐπιστημονικὴ αὐτοῦ δύναμις. Ἐν τούτοις οὐ μόνον ὡς συγγραφεὺς καὶ ὡς νομοδιδάσκαλος, ἐν περιφανεῖ εὑρίσκετο θέσει, ἀλλὰ καὶ ὡς δικηγόρος κατεῖχε κατὰ τοὺς τελευταίους χρόνους τὰ σκῆπτρα· ἦτο εἶδος μαντείου πρὸς ὃ κατέφευγον πάντες πρὸς λύσιν τῶν παρουσιαζομένων νομικῶν ζητημάτων.
Ὡς δικαστικὸς ῥήτωρ εἶχε τοιαύτην περὶ τὸ λέγειν χάριν, τοιαύτην περὶ τὴν φράσιν κομψότητα καὶ εὐγένειαν, ὥστε ἦτο ἀπόλαυσις ὁ λόγος του. Τὸ ὅπλον τῆς εἰρωνείας εἶχε δοθῆ ἐκ φύσεως τέλειον ἐν τῇ ἐξουσίᾳ του ὁσάκις ἤθελε μεταχειρισθῇ αὐτὸ τὸ ἐχειρίζετο θαυμασίως. Ὡς ἄνθρωπος κοινωνικὸς τύπος ἀγαθότητος καὶ εὐγενείας ὑπῆρξεν· ὅσοι δ’ ἔσχον την εὐτυχίαν νὰ τιμηθῶσι διὰ τῆς σχέσεώς του ἐδοκίμασαν τὴν τέρψιν αὐτῆς πεπροικισμένος διὰ λεπτοτάτου πνεύματος, καὶ περισσῆς χάριτος καὶ προσηνείας γλυκεῖαν ἀπόλαυσιν καθίστα την συναναστροφήν του. Κατὰ τὴν Γραφὴν ὅμως «πᾶσα σὰρξ ὡς ἱμάτιον παλαιοῦται.» Πολύπονος βίος προσέβαλε τὴν ὑγείαν του, ἐδεινώθη δὲ τελευταῖον ἡ θέσις του· ἀλλὰ μέχρι τῆς τελευταίας στιγμῆς τῆς ζωῆς του ἐτήρησε πλήρεις τὰς χάριτας τοῦ πνεύματός του. Ὅταν τὸ πρωῒ τῆς ἡμέρας τοῦ θανάτου του ἐπεσκέφθη αὐτὸν ὁ ἰατρός του, ὁ Παπαρρηγόπουλος στρέψας τὸ βλέμμα του «δὲν σοὶ φαίνεται παράδοξον, ἰατρέ, εἶπεν, ὅτι μὲ εὑρίσκεις ἀκόμη ζῶντα; μετὰ πέντε ὅμως λεπτὰ φεύγω, σᾶς ἀποχαιρετῶ.» Μετ’ ὀλίγον ἀπέθανεν, ἡ εὐγνωμοσύνη ὅμως τῶν ἐπερχομένων ἀγήρω θὰ διατηρήσῃ τὴν μνήμην τοῦ ὀνόματός του καὶ ἡ δόξα στέφανον θὰ πλέξῃ ἐπὶ τοῦ τάφου του.
- Ἐν Ἀθήναις, τῇ 28 Φεβρουαρίου 1891
Αντ. Μομφερρατοσ.