Πανδώρα/Τόμος 12/Τεύχος 265/Απρίλιος και Μάιος
| ←Ελληνικά Ιστορήματα | Πανδώρα, Τέυχος 265 Απρίλιος και Μάιος |
Ιωάννης Φραγκλίνος→ |
Τὸ ὄνομα τοῦ Ἀπριλίου μηνὸς παράγεται, κατὰ τοὺς ἐτυμολόγους, ἐκ τοῦ λατινικοῦ aperire ἤτοι ἀνοίγειν, διότι τότε ἡ γῆ ἀνοίγει τοὺς κόλπους αὑτῆς καὶ κοσμεῖται, περιβαλλομένη ἀνθέων διάδημα. Ὁ μὴν δὲ οὗτος συμπίπτει πάντοτε τῇ ἀρχῇ τοῦ ἔαρος· οἱ Ρωμαῖοι εἶχον αὐτὸν ἀφιερωμένον τῇ Αφροδίτῃ, εἰκονίζοντες συμβολικῶς ἐν εἴδει ἀνδρὸς ὀρχουμένου ἐν ἤχῳ ὀργάνου. Ὁ Ἀπρίλιος ἦν ὁ δεύτερος μὴν τοῦ ἔτους τοῦ Ῥωμύλου ὅπερ ἤρχετο κατὰ Μάρτιον καὶ ἦγεν ἡμέρας τριάκοντα· ἔπειτα ὅμως ἐσμίκρυνεν αὐτὸν ὁ Νουμᾶς ἐλαττώσας κατά μίαν ἡμέραν· ἀλλ' ὁ Καῖσαρ ἐπανήγαγεν εἰς τὴν τριακάδα. Ἀντίστοιχος μὴν τῶν Ἑλλήνων ἦν, κατὰ μὲν τοὺς Ἀθηναίους ὁ Θαργηλιὼν, καθ’ ὃν ἐώρταζον εἰς τιμὴν τοῦ Απόλλωνος καὶ τὴς Ἀρτέμιδος τὰ Θαργήλια, κατὰ δὲ τοῦς Μακεδόνας ὁ Δαίσιος, κατὰ τοὺς Παφίους ὁ Δημεξαρχικὸς, καὶ κατὰ τοῦς Βιθυνοὺς ὁ Στρατήγιος.
Ἡ παιδιὰ εἰς ἣν ἐπιδιδόμεθα οἱ χριστιανοὶ τὴν πρώτην Ἀπριλίου αἰνίττεται, ὥς τινες ἀξιοῦσι, τὰ πάθη τοῦ Σωτὴρος, ὅστις παρεπέμπετο ἀπὸ δικαστηρίου εἰς δικαστήριον ἵνα ὑποστῇ πλείονας ὕβρεις καὶ ἐμπαιγμούς.
Ὁ Μάϊος, ὁ μὴν τῶν ἀνθέων, καθ’ ὃν ἡ μὲν γῆ ἀποβάλλουσα τὴν νάρκην ἀπεκδύεται ἅμα τοῦ παγετώδους μανδύου, ὁ δὲ ἥλιος ἀναθάλπει διὰ τῶν ἀκτίνων του τὴν καθαρὰν καὶ ἀνέφελον ἀτμοσφαῖραν, τὸ ἔαρ στολίζει τὴν γῆν διὰ ποικίλων χρωμάτων, καὶ τὰ μῦρα τῶν νεοθαλλῶν ἀνθέων ἀρωματίζουσι τὸν ἀέρα, καὶ αἱ ᾠδαὶ τῶν πτηνῶν πληροῦσι τὴν κτίσιν ἤχων ἁρμονικωτάτων, ὁ Μάϊος, λέγομεν, ὁ προσφιλῆς μὴν τῶν ποιητῶν, ὁ Μεσσίας τῶν χειμαζομένων πτωχῶν, ἔρχεται συνεπιφέρων τὰς τέρψεις καὶ τὰς καλλονὰς τῆς φύσεως.
Ὁ μὴν οὗτος, ὁ πάντων κάλλιστος πανταχοῦ καὶ πάντοτε ὑπῆρξεν ἀντικείμενον θρῃσκευτικῆς λατρείας. Ὅλων τῶν ἐθνῶν αἱ γλῶσσαι ὕμνησαν καὶ ἑώρτασαν τὴν ἄφιξίν του· καὶ παρ’ ἡμῖν ἔτι ἄνθη θύονται αὐτῷ τὴν πρώτην τῶν ἡμερῶν του.
Ὁ Μάϊος, λατινιστὶ Maius κατέχει τὴν τρίτην θέσιν τοῦ ἔτους τοῦ Ῥωμύλου. Καὶ κατά τινας μὲν, ἐπειδὴ ἡ ἐποχὴ αὕτη ἦτο προσδιωρισμένη εἰς τιμὴν τῶν γερόντων ἐντεῦθεν ἔλαβε τὴν ἐπίκλησιν, ὡς ὁ ἑπόμενος αὐτῷ Ἰούνιος, ὁ πρὸς τιμὴν τῶν νέων (in honorem juniorum)· κατ’ ἄλλους δὲ, ἐκ τῆς Μαίας μητρὸς τοῦ Ἑρμοῦ, εἰς ἣν ἔθυον κατὰ τὴν ἐποχὴν ταύτην.
Οἱ ἀρχαῖοι ἀστρονόμοι ἐπρέσβευον ὅτι τὴν εἰκοστὴν ἡμέραν τοῦ Μαΐου ὁ ἥλιος εἰσήρχετο εἰς τὸ ζώδιον τῶν Διοσκούρων, συμπλέγματος ἐξ ὀκτὼ ἢ δέκα ἀστέρων, συμβόλου τούτου τῆς φιλίας καὶ εὐκαρπίας. Καὶ ὅμως, μ’ ὅλον τὸν εὐτυχῆ τοῦτον οἰωνὸν, ὁ Μάϊος ἐθεωρεῖτο ὡς ἀποφρὰς πρὸς τοὺς τελοῦντας γάμους.
Nec viduae taedis eadem. nec virginis apta
tempora; quae nupsit, non diuturna fuit.
hac quoque de causa, si te proverbia tanguit,
mense malas maio nubere volgus ait.
(Ovid. Fastes.)
«Αἱ παρθένοι καὶ χῆραι ἂς προσέξωσι μὴ ἀνάψωσι κατὰ τον μῆνα τοῦτον τὰς δᾷδας τοῦ ὑμεναίου, διότι αὗται μετατραπήσονται πάραυτα εἰς ἐπικηδείους λαμπάδας». Ἐντεῦθεν καὶ παροιμία· «γάμοι Μαΐου, γάμοι θανατηφόροι».
Ἡ δεισιδαιμονία αὕτη, ἤτις εἶχε βάσιν τὰς ὑπὲρ τῶν ψυχῶν τῶν τεθνεώτων τελουμένας τελετὰς κατὰ τὴν ὀγδόην ἡμέραν τοῦ Μαΐου, εἰσεχώρησε καὶ παρὰ τοῖς χριστιανοῖς. Ὁ Ὀβίδιος εἰς τὰς Fastes περιγράφει ὡς ἑξῆς τὸν τρόπον καθ’ ὃν ἐτελοῦντο·
«Τὸ μεσονύκτιον ὁ πατὴρ ἑκάστης οἰκογενείας ἐγειρόμενος διευθύνετο γυμνόπους καὶ ἐν σιγῇ εἰς τινα κρήνην, ἐλαφρὴν μόνον θόρυβον προξενῶν διὰ τῶν δακτύλων πρὸς διασκέδασιν των σκιῶν ἐκ τῆς ὁδοῦ του. Ἀφοῦ δὲ ἐνίπτετο τρὶς τὰς χεῖρας ἐπέστρεφε ρίπτων ἄνωθεν τῆς κεφαλῆς κυάμους μέλανας, οὓς ἔφερεν εἰς τὸ στόμα λέγων· «ἐξωνοῦμαι ἐμαυτὸν καὶ τοὺς ἐμοὺς διὰ τῶν κυάμων τούτων». Ἐπανελάμβανε δὲ ἐννεάκις ταῦτα χωρὶς νὰ στρέψη τὸ βλέμμα ὄπισθεν αὑτοῦ· μία σκιὰ ἦτο προσδιωρισμένη νὰ τὸν ἀκολουθῇ καὶ νὰ συναθροίζῃ τοῦς κυάμους ἀφανῶς. Ἀντλήσας ἐκ δευτέρου ὕδωρ, ἔκρουε δοχεῖον ὀρειχάλκινον, δεόμενος τῆς σκιᾶς νὰ ἐξέλθῃ τῆς οἰκίας του, καὶ ἐπαναλαμβάνων ἐννεάκις· «ἔξελθε σκιὰ πατρῴα»· μετὰ ταῦτα ἐπέστρεφεν εἰς τὰ ἴδια, καὶ ἡ τελετὴ ἦτο νομίμως περαιωμένη».
Ἀλλὰ καὶ τελεταὶ ὀλιγώτερον πένθιμοι ἐτελοῦντο κατὰ τὸν πολυθέλγητρον τοῦτον μῆνα, καθ’ ὃν ἡ φύσις σύμπασα φαίνεται ἐξεγειρομένη ὡς ἀπὸ μακροῦ καὶ βαθέως ληθάργου.
Τὴν πρώτην καὶ τὴν δευτέραν ἡμέραν τοῦ Μαΐου ἐτελοῦντο αἱ ἑορταὶ τῆς Καλῆς θεᾶς καὶ τῆς Χλωρίδος. Ἡ πρώτη ἦτο θεότης, ἧς τὸ ὄνομα, ἄγνωστον εἰς τοὺς ἄνδρας, εἰς μόνας τὰς γυναῖκας εἶχεν ἀποκαλυφθῆ. Τινὲς ὑπέθετον ὅτι ἦτον ἡ Κυβέλη ἢ ἡ γῆ, πηγὴ ὅλων τῶν ἀγαθῶν, ἄλλοι ἡ Fauna καὶ ἄλλοι τέλος ἡ Ἥρα. Ἀλλ’ ὁποία καὶ ἄν ἦτο, ἡ ἑορτὴ τῆς Καλῆς Θεᾶς ἐτελεῖτο ἐν Ῥώμῃ τὴν πρώτην τοῦ Μαΐου, προεξαρχούσης τῆς γυναικὸς τοῦ μεγάλου ποντήφικος, καὶ συμμετεχουσῶν καὶ τῶν Ἑστιαδῶν· Ἦτο δὲ ἀπηγορευμένον οὐ μόνον εἰς τοὺς ἄνδρας νὰ παρευρίσκωνται, ἀλλὰ καὶ τὰ ἄῤῥενα ζῶα ἀπεβάλλοντο τῆς οἰκίας, καὶ αἱ εἰκόνες καὶ τὰ ἀγάλματα τὰ παριστῶντα ἄῤῥενος φύλου ὄντα περιεκαλύπτοντο.
Τήν δευτέραν ἐτελεῖτο ἡ ἑορτὴ τῆς Χλωρίδος ἢ τὰ Χλώρια, εἰς μνήμην τῆς παρὰ τοῦ Μαΐου διαδοχῆς τοῦ Ἀπριλίου, ὡς ὁ Ὀβίδιος εἰς τὰς Fastes λέγει.
Ἡ ἑορτὴ τῶν Xλωρίων ἐτελεῖτο τὴν νύκτα μεταξὺ δᾴδων, ἐν τῇ ὁδῷ Π^τριμανίᾳ, ἔνθα ὑπῆρχεν ἱππόδρομος ἱκανὴν ἔχων ἔκτασιν. Ἡ ἀκολασία δὲ καὶ ἡ ἀσέλγεια ἐπεκράτουν καθ’ ὅλην τὴν ἔκτασιν.
Τὴν δεκάτην τοῦ Μαΐου ἐώρταζον τὸν ἐκδικητὴν Ἄρην. Τὴν δεκάτην πέμπτην αἱ Ἑστιάδες ἔρριπτον εἰς τὸν Τίβεριν τριάκοντα εἴδωλα γερόντων ἐκ σχοίνου κατεσκευασμένα, ἔθιμον χυδαῖον, οὗτινος οὐδ’ ἡ καταγωγὴ οὐδ' ὁ συμβολισμὸς ὑπάρχουσι γνωστά. Τὴν εἰκοστὴν τετάρτην ἑτέρα ἑορτὴ καλουμένη Regifugium ἐτελεῖτο πρὸς μνήμην τῆς ἐξώσεως τοῦ Ταρκυνίου καὶ τῆς καταλύσεως τῆς μοναρχίας.
Οἱ ἀρχαῖοι παρίστανον τὸν Μάϊον ὑπὸ τὸ σχῆμα ἀνδρὸς μεσαίας ἡλικίας, περιβεβλημένον χλαμύδα εὐρεῖαν, στέφανον ἐξ ἀνθέων εἰς τὴν κεφαλὴν καὶ τὸν ταὼν τῆς Ἥρας εἰς τοῦς πόδας φέροντα, διπλοῦν σύμβολον τῆς ὥρας τοῦ ἐνιαυτοῦ, καθ’ ὅν τὸ πᾶν ὀργᾷ, τὸ πᾶν ἀναθάλλει, καὶ ἡ καρδία τῶν παρθένων πάλλει ταχύτερον.
Κατὰ ταύτην σχεδὸν τὴν ἐποχὴν ἤρχιζεν ὁ πρῶτος των Ἑβραίων μὴν καλούμενος Ἀβὶβ, ἤτοι μὴν τῶν ἀνθέων.
Ἀλλὰ παρ’ ἡμῖν διὰ τί τὸ ἔτος ν’ ἄρχηται κατ’ ἄλλον μῆνα; ὡς ἀρχὴ τοῦ ἔτους, δὲν ἔπρεπεν ἆρά γε νὰ προσδιορισθῇ ἡ ἐποχὴ καθ’ ἣν ἀνανεοῦνται τὰ κάλλη τῆς φύσεως, οὐχὶ δὲ ὁ θλιβερὸς καὶ παγετώδης Ἰανουάριος, καθ’ ὃν τὸ πᾶν ῥιγᾷ, μή θαλπόμενον ὑπὸ τῶν εὐεργετικῶν τοῦ ἡλίου ἀκτίνων; Τὸ ἔαρ, πρεσφυέστατα ἐπικληθὲν ὑπὸ τῶν Λατίνων primum tempus, δὲν ἔπρεπε νὰ κατέχῃ τὰς πρώτας ἡμέρας τοῦ ἔτους; Καὶ εἶνε δίκαιον ὁ Μάϊος, ὁ προσωποποιῶν μόνος καὶ τὰς καλλονὰς τῆς φύσεως καὶ τήν δύναμιν καὶ τὴν καλοκἀγαθίαν τοῦ δημιουγοῦ, νὰ ἔρχεται πέμπτος, ἐνῷ ἔπρεπε νὰ προεξάρχῃ καὶ βαδίζῃ πρῶτος τῶν ἔνδεκα αὑτοῦ συναδέλφων;