Πανδώρα/Τόμος 12/Τεύχος 265/Ελληνικά Ιστορήματα
| Πανδώρα, Τέυχος 265 Συγγραφέας: Ελληνικά Ιστορήματα |
Απρίλιος και Μάιος→ |
 |
 |
 |
 |
|
Ἐν ἀρχῇ τοῦ 1684 συνέβη γεγονός τι νέον καὶ ἀπροσδόκητον καὶ ἐπιτήδειον νὰ καταπλήξῃ μὲν τὴν πάντοτε ἀγέρωχον μέχρι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης Τουρκίαν, νὰ ἐνθουσιάσῃ δὲ τὴν πρὸ καιροῦ τεταπεινωμένην Δύσιν. Τότε τῳόντι κατὰ πρῶτον ἡ Ἑνετία ἐκήρυξε πόλεμον κατὰ τοῦ Σουλτάνου, κατὰ πρῶτον μὴ ἀνεχομένη μυρίους ὅσους ἐξευτελισμοὺς, ἡ Ἑνετία, ἥτις ἐξεπροσώπει κατ’ ἐκεῖνο τοῦ χρόνου τὴν χριστιανωσύνην ἐν τῇ Ἀνατολῇ, διέλυε τὴν εἰρήνην καὶ τολμηρῶς προσεκάλει εἰς τὸν ἀγῶνα τὸν κυριάρχην τῶν Ὀθωμανῶν. Τινες ἆρά γε ἔκτακτοι καὶ εὐνοϊκαὶ περιστάσεις παρεῖχον εἰς τοὺς ἐμπόρους ἐκείνους, τοὺς συνήθως τοσοῦτον εὐαγώγους, τοσαύτην ἀξιοπρέπειαν ἅμα καὶ γενναιότητα; Ἡ πρὸ ἑνὸς ἔτους διαπραχθεῖσα νίκη τοῦ Ἰωάννου Σοβιέσκη, ἡ θεῖσα ὁριστικὸν τέρμα εἰς τὴν πρὸς δυσμὰς πρόοδον τῆς ἡμισελήνου. Τὸ λαμπρὸν τοῦτο κατόρθωμα, τὸ μέγα τοῦτο γεγονὸς συνεκίνησε τὴν Γερμανίαν, τὴν Πολωνίαν καὶ τὰς πέριξ χώρας, καὶ ἐνεφύσησεν εἰς ἅπασαν τὴν χριστιανωσύνην πνεῦμα μάχιμον καὶ πρόθυμον νὰ ἐπιχειρήσῃ τελευταίαν τινὰ κρίσιμον σταυροφορίαν. Ἡ Εὐρώπη διετέλει ἐνθουσιῶσα, ἡ Ἑνετία ἐξήφθη, καὶ ὁ ἄκρος ἀρχιερεὺς, ὅστις οὐδέποτε εἶχεν ἐγκαταλείψει τον ὑπὲρ τοῦ σταυροῦ μέγαν ἀγῶνα, ᾐσθάνθη ὅτι ἐπέστη καιρὸς σωτηρίας καὶ προσέφερεν εἰς τὴν ναυτικὴν ἐκείνην πολιτείαν, ἅμα μὲν χρηματικὴν συνδρομὴν ἀξιόλογον, ἅμα δὲ τὴν ἰσχυρὰν ἐπικουρίαν τοῦ τάγματος τῆς Μελίτης. Διὰ τῆς ἐνεργείας τῶν εὐνοϊκῶν τούτων περιστάσεων καὶ τῶν κοινῶν τούτων προσπαθειῶν, συνεκροτήθη νέα ἱερὰ συμμαχία μεταξὺ Ῥώμης, Ἑνετίας, Πολωνίας καὶ Βιέννης. Τῇ 25 Ἀπριλίου 1684, ἑορτὴν τοῦ Ἁγίου Μάρκου, ἐνῷ ὁ Δόγης Ἰουστινιάνης ἦτον εἰς τὴν καθεδρικὴν ἐκκλησίαν μετὰ τοῦ πρέσβεως τῆς Αὐστρίας Κόμητος Θούρν, ἀφίκετο ἀκόλουθος κομίζων ἔγγραφα τοῦ παρὰ τῷ αὐτοκράτορι πρέσβεως τῆς Ἑνετικῆς πολιτείας καὶ ἐν ταὐτῷ τὴν μεταξὺ τῶν τεσσάρων δυνάμεων κεκυρωμένην συνθήκην. Ὁ πόλεμος ἐκηρύχθη ἐν τῷ ἅμα· ἀλλ’ ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει Βάϊλος τῆς Ἑνετίας, ἤτοι πρεσβευτὴς, Καπέλλος, δὲν ἔσπευσε ν’ ἀναγγείλῃ εἰς τὴν Πύλην τὴν σπουδαίαν ταύτην καὶ απροσδόκητον εἴδησιν· ἆρά γε ἵνα δώσῃ εἰς τὴν πατρίδα αὑτοῦ τὸν καιρὸν νὰ παρασκευασθῇ, ἢ ἵνα παρασκευασθῇ αὐτὸς οὗτος; ἄδηλον. Βέβαιον δὲ εἶναι ὅτι ἐπρόσμεινε μέχρι τῆς 15 Ἰουλίου, καὶ μόλις ἀναγγείλας τὸ γεγονὸς εἰς τὸν καϊμακάμην, ἐξύρισε τὴν κεφαλὴν καὶ τὸν πώγωνα, καὶ μετημφιεσμένος ὡς ναύτης ἔφυγεν ἐπὶ πλοιαρίου εἰς Χίον τοῦτο δὲ οὐχὶ ἐξ ἀνανδρίας, ἀλλὰ διότι ὡς ἐκ τῆς συνηθείας ἣν εἶχεν ἡ Πύλη τοῦ νὰ φυλακίζῃ εἰς τοὺς Ἑπτὰ Πύργους, ἐπὶ τῇ ἐλαχίστῃ προφάσει, τοὺς πρέσβεις τῶν χριστιανῶν, εὐλογώτατον ἦτο νὰ ἀπεκδέχηται πολὺ δεινότερα ὁ πρέσβυς ὁ τολμήσας νὰ διαβιβάσῃ δήλωσιν τοσοῦτον ἀσυνήθη, οἵα ἡ τοῦ πολέμου κήρυξις· καὶ νεωτερισμὸς ἀντὶ νεωτερισμοῦ ἠδύνατο νὰ ἐπέλθῃ, ὃν ἐπεθύμει νὰ ἀποφύγῃ ὁ πρέσβυς. Οἱ δὲ διερμηνεῖς αὐτοῦ, οἱ ἀδελφοὶ Ταρσίαι, ἐφυλακίσθησαν ἐν τῷ ἅμα.
Ἡ Ἑνετικὴ πολιτεία διωργάνωσεν ἐν τούτοις τὸν ἐπιθετικὸν αὑτῆς στρατόν· παράδοξος δὲ ἦτον ἀείποτε ὁ στρατὸς οὗτος· διότι ἐν αὐτῷ ἐλαλεῖτο ἡ Σουηδικὴ, ἡ Γερμανικὴ, ἡ Γαλλικὴ -γλῶσσα, ἥκιστα δὲ ὅλων ἡ Ἰταλική. Ἐπειδὴ οἱ πόλεμοι οὗτοι ἐθεωροῦντο ὡς ἱεροὶ καθὸ γινόμενοι κατὰ τῶν Τούρκων, αἱ χριστιανικαὶ κυβερνήσεις ἐπέτρεπον τὴν ἐν ταῖς χώραις αὑτῶν στρατολογίαν, καὶ πανταχόθεν οὕτω συνέῤῥεον ἐθελονταί. Ἰδίως δὲ ἐν ἔτει 1684 προσῆλθον ἐκ Σουηδίας καὶ ἐκ τῆς βορείου Γερμανίας ἄνδρες πλειότεροι ἢ ἀπὸ τῆς Ἰταλίας, τῆς Ἑλουητίας, καὶ τῆς Γαλλίας ἡνωμένων ὁμοῦ.
Ἡ Ἑνετία, κακῶς ποιοῦσα, ἐθεώρει συμφέροντα τὸν τοιοῦτον στρατιωτικὸν ὀργανισμὸν, καὶ ἀπέφευγε τὴν ἵδρυσιν στρατοῦ τακτικοῦ καὶ διαρκοῦς, ὅστις ἰσχύσας ἐν τῇ ἀλλοδαπῇ ἐθεωρεῖτο ὡς δυνάμενος, μετὰ τὴν εἰς τὰ ἴδια ἐπάνοδον, ν’ ἀποβῇ ἐπικίνδυνος εἰς τὴν πολιτείαν. Ὅθεν αὕτη ἐν καιρῷ εἰρήνης περιωρίζετο εἰς τὸ νὰ συντηρῇ τάγματά τινα, τὰ ὁποῖα στρατολογούμενα εἰς τὰς πόλεις τῆς Λομβαρδίας, ἐκαλοῦντο Cernides, ἀλλὰ δὲν ἐχρησίμευον εἰμὴ εἰς τὸ νὰ παραλλάττωσιν ἐν τῇ πόλει κατα τὰς ἡμέρας τῶν μεγάλων παρατάξεων· ἐὰν δὲ κατ’ ἐξαίρεσιν, εἰς ἐποχὰς μεγάλων συμφορῶν, ἐξεπέμποντο κατὰ τῶν ἔξω πολεμίων, τὰ τάγματα ταῦτα ὑπήκουον μὲν, ἀλλ’ ἀπεστερημένα παντὸς ἀρειμανίου πνεύματος, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἀπετύγχανον. Αὐτοὶ οἱ Ἑνετοὶ εὐπατρίδαι εἶχον ἐγκαταλείψει τὸν κατὰ ξηρὰν στρατὸν, οὐχὶ φοβούμενοι τὸν κίνδυνον, ἀλλ’ ἀηδιάζοντες τὴν ἰσότητα τῶν προβιβασμῶν καὶ τὰς ἕξεις τῆς στρατιωτικῆς οἰκειότητος. Πάντες δὲ αφωσιοῦντο εἰς τὸ ναυτιxὸν, ὅπου ὅλοι οἱ βαθμοὶ ἀποκλειστικῶς εἰς αὐτοὺς ἀνῆκον, καὶ ὅπου αἱ ἐκτεθηλυμέναι αὐτῶν ἕξεις εὕρισκον παραμυθίαν τινὰ ἐν πλοίοις τὰ ὁποῖα ἦσαν καλῶς κατηρτισμένα, εἶχον πολλὰς ἀνέσεις καὶ παρεῖχον τὸ πλεονέκτημα ἀρχηγίας σχεδὸν ἀνεξαρτήτου.
Ὁ δὲ κατὰ ξηρὰν στρατὸς συνεκροτεῖτο, ὡς προείρηται, ἀπὸ ἀλλοδαπῶν ἐθελοντῶν. Τὸ σύστημα τοῦτο, τὸ ὁποῖον δὲν ἦτο παντάπασι παράδοξον κατὰ τὸν μέσον αἰῶνα, καθ’ ἣν ἐποχὴν ὁ στρατιωτικὸς ὀργανισμὸς ὅλων τῶν ἐπικρατειῶν ἐπὶ τῆς ἐπισφαλοῦς ταύτης βάσεως ἐστηρίζετο, ὁ δὲ μαχητὴς ἐπωλεῖτο ψυχῇ τε καὶ σώματι οὐδεμίαν ἔχων ὑπόληψιν καὶ οὐδένα ἐνθουσιασμὸν πρὸς τὸν ἀγῶνα ὃν ὑπεδύετο, ἀπέβη βραδύτερον τεκμήριον ἀδυναμίας, καὶ ἀφορμὴ ταπεινώσεως ἀπέναντι τῶν τακτικῶν στρατῶν, οὓς ἐνέπνεε τὸ τῆς φιλοπατρίας πνεῦμα· ἀλλ’ ὡς πρὸς τοὺς Τούρκους, ἐν ἔτει 1684, τὸ σύστημα ἐκεῖνο δὲν εἶχεν εἰσέτι τοσαῦτα ἀτοπήματα· ὥστε ἡ Ἑνετικὴ πολιτεία μετεχειρίσθη αὐτὸ καὶ ἤδη ὡς ἄλλοτε. Ὁ στρατὸς ὅμως αὐτῆς δὲν ἤθελεν εἶναι ἄξιος τοῦ ὀνόματος τούτου, ἐὰν δὲν συνεκροτεῖτο εἰμὴ ἀπὸ τῶν ἐπὶ τῆς Ἀδριατικῆς παραλίας στρατολογουμένων Capeletti, ἄλλως τε ἀνδρῶν ἀγαθῶν πρὸς καταπολέμησιν τοῦ Τούρκου ὃν ἐμίσουν, ἔτι δὲ ἀπὸ των ἐν Τοσκάνῃ καὶ ἐν Λομβαρδίᾳ γενομένων στρατολογιῶν καὶ ἀπὸ τῆς τοῦ Πάπα συνδρομῆς καὶ τῶν μεμονωμένων ἐθελοντῶν, οἵτινες πανταχόθεν συνέῤῥεον εἰς τὴν Ἑνετίαν. Ὅ, τι κυρίως κατέστησεν ἰσχυρὰν τὴν στρατιὰν ταύτην, ἦτον ἡ εὐκολία μεθ’ ἧς ἡ πολιτεία εὗρεν ἐν τῇ βορείᾳ Εὐρώπῃ ὁλόκληρα συντάγματα, ἔχοντα ἀξιωματικοὺς διακεκριμένους καὶ στρατηγοὺς ὀνομαστοὺς, δι’ ὧν ἀπηρτίσθη ταχέως καὶ εὐχερῶς στρατὸς ὁμογενὴς, ἐν ᾧ ἐπεκράτει ἤδη τὸ στρατιωτικὸν πνεῦμα καὶ ἡ ἑνότης ἐκείνη τῆς ἐνεργείας, δι’ ὧν ἀσφαλίζεται μάλιστα ἡ ἐπιτυχία τῶν στρατιωτικῶν κινημάτων· ἂν καὶ ἀφ' ἑτέρου δὲν ἀξιῶ νὰ παραστήσω τὰ τάγματα ταῦτα τῆς ἄρατου ὡς τύπον τινὰ καὶ ὑπογραμμὸν, οὐδὲ τοὺς ἄνδρας ἐκείνους, τοὺς ἀρειμανίους καὶ ρωμαλέους τὴν ὄψιν, ὡς μαχητὰς ἀμωμήτους· διότι πολλὰ ἔπαθον ἐν Ἑλλάδι ἀπό τε τῆς ἐλλείψεως τῆς πειθαρχίας καὶ ἀπὸ τῶν ἀσθενειῶν, ὁ δὲ Μοροζίνης, ὅστις πολλάκις παραπονεῖται ὅτι ὑπὲρ ἀξίαν πληρόνει τὰς ὑπηρεσίας αὐτῶν καὶ ἀκαταπαύστως ἔχει νὰ παλαίῃ κατὰ τῆς παρακοῆς των, κατηγορεῖ ρητῶς αὐτοὺς καὶ ὅτι ἔτρεψαν τὰ νῶτα εἰς τοὺς πολεμίους ἐν τῇ περὶ Πάτρας μάχῃ.
Τὴν στρατολογίαν διηυκόλυναν κατὰ τὴν ἐποχὴν ταύτην οἱ τε χρηματικοὶ πόροι οὓς ἡ Ἑνετικὴ φιλοπατρία ἐν ἀφθονίᾳ πολλῇ συνήθροισε, καὶ ἡ διάθεσις τῶν πνευμάτων ἐν Εὐρώπῃ, καὶ ἡ γενικὴ τῶν πραγμάτων κατάστασις. Δὲν θέλω ὁμιλήσει περὶ τῶν κατ’ ἰδίαν ἐθελοντῶν, οὓς εὗρον ἐν Ἰταλίᾳ εἴτε μεταξὺ ἀνθρώπων ἐχόντων λόγον νὰ φεύγωσι τὰς πατρίδας αὐτῶν, εἴτε μεταξὺ ξένων στρατιωτῶν ἀπολυθέντων τῆς ὑπηρεσίας· ἐν παρόδῳ δὲ μνημονεύω καὶ τῶν ὑπὸ τῆς Γαλλίας, τῆς Ἑλουητίας καὶ τῆς Ὁλλανδίας δοθέντων ἀποσπασμάτων, ἀνδρῶν ἀγαθῶν βεβαίως ἐὰν διὰ κοινοῦ τινος συνεδέοντο δεσμοῦ· ἀλλὰ θέλω ἐπιστήσει ἐπὶ μικρὸν τὴν προσοχὴν εἰς τὴν βόρειον Εὐρώπην, ὅπου συνέβαινε τοῦτο τὸ παράδοξον, ὅτι ἡ Ἑνετικὴ πολιτεία, πολιτεία ἀβασίλευτος ἅμα καὶ καθολικὴ, εὗρε τοὺς ἀρίστους τῶν στρατιωτῶν αὑτῆς, στρατιώτας μοναρχικοὺς ἄμα ἑτεροδόξους, δηλαδὴ διαμσρτυρομένους. Τῳόντι ὁ τριακονταετὴς πόλεμος εἶχε καταλείπει ἐν Γερμανίᾳ ἕξεις στρατιωτικὰς, αἵτινες δυσκόλως συνεβιβάζοντο πρὸς τὴν διὰ τῆς εἰρήνης ἐπτελθοῦσαν τάξιν καὶ πρὸς τὴν ἐσχάτην πενίαν, ἤτις ἐπεκράτησεν εἰς τοὺς ἀγροὺς μετὰ τοὺς μακροὺς καὶ φοβεροὺς ἐκείνους ἀγῶνας. Πρὸς τούτοις πολλοὶ ἡγεμονίσκοι εὑρέθησαν ἔχοντες ἔτοιμα στρατεύματα, τὰ ὁποῖα δὲν ἀνταπεκρίνοντο ἤδη οὔτε πρὸς τὰς χρείας αὐτῶν οὔτε πρὸς τοῦς πόρους, Ὅθεν ἡ κατὰ τοῦ Τούρκου στρατολογία, ἡ ἐπιτραπεῖσα ὑπὸ τοῦ αὐτοκράτορος ὑπὲρ τῆς ἱερᾶς συμμαχίας, ἔμελλε νὰ ἐπιτύχη αὐτόθι τοσούτῳ μάλλον, ὅσῳ εἰς φυλὰς μαχίμους καὶ ἀποτάκτους, οὕτως εἰπεῖν, γενομένας, προσεφέρετο τὸ δέλεαρ μεγάλου μὲν μισθοῦ, μεγάλης δὲ λείας, ἔτι δὲ καὶ ἡ τιμὴ ν' ἀγωνισθῶσιν ὑπὲρ τοῦ Χριστοῦ, ὡς ἄλλοτέ ποτε οἱ σταυροφόροι· οὐδὲ πρὸς ἄτομα μεμονωμένα ἐγίνετο αὐτόθι ἡ συνθηκολόγησις, ἀλλὰ πρὸς ἡγεμόνας περὶ τὴς παραχωρήσεως μέρους τοῦ στρατοῦ αὐτῶν, συνταγμάτων προαπηρτισμένων καὶ περιλαμβανόντων τοὺς κυριωτάτου των ἀξιωματικῶν. Τοιουτοτρόπως οἱ Δούκες τοῦ Brunswick Wolfenbüttel, τῆς Βυρτεμβέργης, τοῦ Σάξ Μάϊνιγγεν. ὁ Πρίγκηψ τοῦ Ἕσε-Δαρμστάτ, ὁ τοπάρχης τοῦ Ἕσε Κάσελ, ὁ Ἐκλέκτωρ τῆς Σαξωνίας, ὁ Μαρκίων τοῦ Βάλδεκ παρεχώρησαν, δι’ ἀλλεπαλήλων συνθηκῶν καὶ ἐπὶ τῇ πληρωμῇ 200 φράγκων δι’ ἕκαστον στρατιώτην, στρατιωτικὰς μοίρας κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον μεγάλας, καθόσον εἶχον καὶ αὐτοὶ κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον χρείαν χρημάτων, κατὰ τὸ μάλλον καὶ ἧττον χρείαν τῶν στρατῶν αὑτῶν, ἕνεκα δὲ τοῦ τελευταίου τούτου λόγου τὸ Βρανδεβοῦργον καὶ ἡ Βαυαρία δὲν ἔλαβον μέρος εἰς τὸν προκείμενον ἀγῶνα.
Αἱ θητεῖαι ἐγένοντο ἐπὶ τῇ βάσει στρατιωτικοῦ κώδηκος ἐπιτηδείου πρὸς τοῦτο, καὶ ὅρων τινῶν, οἵτινες δὲν διέφερον εἰμὴ, ὡς ἐπὶ παντὸς ἐμπορεύματος, κατὰ τὴν τιμήν· ὡρίζετο δηλαδὴ ἡ διάρκεια τῆς θητείας, ὁ δὲ πρὸς τὴν πολιτείαν ὅρκος δὲν ἐδίδετο εἰμὴ δι’ ὡρισμένον καιρόν· ἀνεφέρετο ὁ σκοπὸς καὶ τὸ πεδίον τοῦ πολέμου, ὅπερ ἐνταῦθα ἦν ὁ Τοῦρκος καὶ ἡ Ἑλλάς· ἐκανονίζετο ἡ κατὰ μῆνα καταβολὴ τοῦ μισθοῦ, τῶν τροφίμων καὶ πολεμεφοδίων· ὡρίζοντο τὰ κατὰ τὰς παραχειμασίας, καὶ τελευταῖον ἐξησφαλίζετο ἡ ἐλευθέρα ἄσκησις τὴς Λουθηρανικῆς θρησκείας καὶ ἡ τήρησις τῶν στρατιωτικῶν κανονισμῶν τῶν ἐν ἐνεργείᾳ εἰς Γερμανίαν. Ὅταν τὸ στρατολογηθὲν σῶμα ἦτον ἕτοιμον πρὸς ὁδοιπορίαν, ἐγίνετο γενικὴ αὐτοῦ ἐπιθεώρησις, ὁ δ’ ἐπιτετραμμένος τὴν στρατολογίαν ἔδιδεν ἀπόδειξιν τῆς παραλαβῆς τοῦ ἀριθμοῦ τῶν καταταχθέντων ἀνδρῶν, καὶ κατεδείκνυεν αὐτοῖς τοὺς σταθμοὺς τοὺς συμφωνηθέντας μετὰ τοῦ αὐτοκράτορος διὰ τὴν διάβασιν τῶν εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τὴς πολιτείας στρατολογηθέντων ἀνδρῶν. Φθάσαντες εἰς Ἑνετίαν οἱ ἐθελονταί ἐπεθεωροῦντο καὶ πάλιν καὶ ἐλάμβανον οἱ μὲν ἁπλοῖ στρατιῶται ἐν καὶ ἥμισυ δουκάτον, οἱ δὲ ἀξιωματικοὶ χρυσᾶς ἀλύσεις διαφόρου βάρους κατὰ τοὺς διαφόρους βαθμούς· ἡ ἄλυσιν τῶν συνταγματαρχῶν λ. χ. ἤξιζε 70 δουκάτα, ἡ τῶν λοχαγῶν 30, ἡ τῶν λοιπῶν ἀξιωματικῶν 24· ἀπὸ τῶν ἀλύσεων ἦν ἀνηρτημένον σῆμα, φέρον τὴν εἰκόνα τοῦ Λέοντος τοῦ Ἁγίου Μάρκου καὶ τὰ ὀνόματα τοῦ Δόγου καὶ τῶν μελῶν τοῦ συμβουλίου.
Ἕκαστον σῶμα εἶχε τον ἴδιον ὁμογενῆ αὑτοῦ ἀρχηγόν· ἀλλὰ καὶ γενικὸς ἔπρεπε νὰ ὑπάρχῃ ἡγεμὼν πραγματικὸς καὶ ὑπεύθυνος, περιβεβλημένος ἐξουσίαν ἀπεριόριστον ἐπὶ τῶν δυνάμεων τῆς τε ξηρᾶς καὶ τὴ θαλάσσης. Ἡ ἐπιτυχία τῆς ἐπιχειρήσεως ἐξηρτᾶτο ἀπὸ τοῦ προχειρισθησομένου εἰς τὸ ἀξίωμα τοῦτο ἀνδρὸς, ὃν ὅμως ἡ κοινὴ γνώμη εἶχε προϋποδείξει· ἡ δὲ σύγκλητος, καλῶς ποιοῦσα, ἀδιστάκτως ἐκύρωσε τὴν ἀρίστην ἐκείνην ἐκλογὴν. Φραγκῖσκος ὁ Μοροζίνης ἦν τότε ἐν ἡλικία ἑξήκοντα καὶ ἓξ ἐνιαυτῶν καὶ εἶχε διανύσει τὴν νεότητα, μᾶλλον δὲ τὸν βίον ὅλον ἐν τοῖς πλοίοις καὶ ἐν τοῖς στρατοπέδοις· ἕλκων τὸ γένος ἀφ' ἑνὸς τῶν κυριωτέρων τὴς Ἑνετίας οἴκων, πλούσιος καὶ παρὰ πάντων τιμώμενος, εἶχεν ἀποφύγει τὰς δηλητηρίους προσβολὰς τὴς πολυτελείας, δι’ ἣν ἡ Ἑνετία ἦν τότε τὸ κατ’ ἐξοχὴν ἐνηβητήριον τὴς Εὐρώπης. ΙΙεριώνυμος δ’ ἐν γένει ὢν ἐπὶ τῇ ἀνδρεία, τῇ τόλμῃ καὶ τῇ καρτερίᾳ αὐτοῦ, πολυθρύλλητος μάλιστα κατέστη διὰ τὴν ὑπὲρ της Κανδίας ἅμυναν, οἱ δὲ κατάλογοι τῶν ὑπηρεσιῶν του ἀπετέλουν μίαν τῶν ἐνδοξοτέραν σελίδων τὴς στρατιωτικῆς ἱστορίας τὴς πατρίδος αὐτοῦ- ὥστε ἦν ὁ ἀνὴρ ἀληθὴς στρατιώτης καὶ ἡγεμὼν λαμπρὸς καὶ πολύκροτος ἐπὶ τοῖς κατορθώμασι. Καὶ εἶχε μὲν ἀδικήσει αὐτὸν ἡ πόλις ἐπανελθόντα ἀπὸ τοῦ ἐνδόξου, ἄν καὶ ἀτυχοῦς, ὑπὲρ τὴς Κανδίας ἀγῶνος· ἀλλ’ ἡ ἀδικία αὕτη δὲν κατέβαλε τὴν φιλοπατρίαν αὐτοῦ, Ὁ Μοροζίνης ἐξεδικήθη ὅπως προσήκει εἰς πολίτην μέγαν, ἀφοσιούμενος ψυχῇ τε καὶ σώματι εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τὴς πατρίδος του, Καὶ οἱ Ἑνετοὶ ἐνόησαν τὴν εὐγένειαν τὴς τοιαύτης ἐκδικήσεως, ἡ δὲ τῶν πολλῶν ἀντίδρασις ἀπέβη τοσούτῳ μᾶλλον ζωηρὰ, ὅσῳ κατενόει τὸ καθῆκον αὑτῆς τοῦ ν’ ἀποζημιώσῃ τὸν στρατηγὸν διὰ τὴν προσγενομένην αὐτῷ θλίψιν. Τοιουτοτρόπως προεχειρίσθη ὁ Φραγκῖσκος Μοροζίνης ἡγεμὼν τὴς ἐπιχειρήσεως ταύτης, ἀναλαβὼν αὐτοδικαίως οὕτως εἰπεῖν τὴν ὅλην ἀρχὴν, καὶ μόνος αὐτὸς παρασκευάσας τὸ τὴς ἐκστρατείας σχέδιον.
Δὲν προτίθεμαι νὰ ἱστορήσω τὸν Πελοποννησιακὸν τοῦτον πόλεμον, οὐδὲ νὰ παρακολουθήσω κατὰ πόδας τὰ ῥαγδαῖα κατορθώματα τοῦ Μοροζίνη, τὰ προκαλέσαντα τὴν φρίκην τῶν Ὀθωμανῶν, τὴν ἀπορίαν τοῦ Χριστιανικοῦ κόσμου, καὶ τὸν ἐνθουσιασμὸν τῆς Ἑνετικῆς πολιτείας. Οὔτε τὴν ἱστορίαν τὴς Ἑνετίας, οὔτε τὴν ἱστορίαν τοῦ Ὀθωμανικοῦ κράτους γράφω· ὅθεν περιορίζομαι νὰ εἴπω ὅτι, ἐπειδὴ ἑκάστη τῶν συμμάχων δυνάμεων ἐπεφυλάξατο ἑαυτῇ ὅσα κατ’ ἰδίαν ἤθελε κατακτήσει, οἱ Ἑνετοὶ ἐπέστησαν κυρίως τὴν προσοχὴν αὑτῶν εἰς τὴν Πελοπόννησον, ἧς πάλαι ποτὲ διατελέσαντες κύριοι, δὲν ἔπαυον ἐπιθυμοῦντες τὴν ἀνάκτησιν. Καὶ ἔπεμψαν μὲν μοῖραν τοῦ στρατοῦ αὑτῶν ἐπὶ Δαλματίαν ὑπὸ Μοσενίγον καὶ Βαλιέρον, ἀλλὰ τὸ κράτιστον τῆς δυνάμεως ἐξαπέστειλαν εἰς Πελοπόννησον, ὑπὸ ἡγεμόνα τὸν Μοροζίνην ἐνῷ ὁ Μολῖνος περιέπλεεν εἰς τὸ ἀρχιπέλαγος συνέχων τὸν Ὀθωμανικὸν στόλον, καὶ διακωλύων τὴν ἕνωσιν αὑτοῦ μετὰ τοῦ στόλου τῶν Βαρβαρικῶν ἐπικρατειῶν, τῆς Αἰγύπτου καὶ της Συρίας.
Ἡ ἐκστρατεία τοῦ 1685 ἤρχισε κατὰ μῆνα Ἰούνιον διὰ στρατοῦ 8, 200 ἀνδρῶν, καὶ ἐπήγαγε τὴν ἅλωσιν τῆς Κορώνης, μετὰ πολιορκίαν δυσχερῆ τεσσαράκοντα καὶ ἑπτὰ ἡμερῶν, τὴν ἅλωσιν τῆς Καλαμάτας, μετὰ συμπλοκὴν εὐτυχῆ, καὶ ἐν γένει τὴν κατάκτησιν των ὀχυρῶν θέσεων αἵτινες ἔφερον εἰς τὰ ἐνδότερα τὴς Πελοποννήσου, καὶ προεκάλουν τοὺς Μανιάτας εἰς ἐπανάστασιν. Τὰ λαμπρὰ ταῦτα κατορθώματα ὠφείλοντο εἰς τὴν ὀξύτητα τῶν ἀποφάσεων καὶ εἰς τὴν περὶ τὴν ἐκτέλεσιν τόλμην τοῦ ἀρχιστρατήγου, καί τοι ἐκ πρώτης ἀφετηρίας ἀπαντήσαντος ἐν τῷ στρατῷ αὑτοῦ τὴν χειρίστην τῶν δυσκολιῶν, ἤτις ἐστὶν ἡ διχόνοια καὶ ἡ ἀντιζηλία τῶν στρατηγῶν. Ἡ Ἑνετία εἶχε προσλάβει εἰς τὴν ὑπηρεσίαν της, δύο στρατηγοὺς ὁπωσοῦν ὀνομαστοὺς, τούτων ὁ μὲν κόμης Σαιντ-Πὼλ εἶχεν ἤδη διακριθῆ ὑπὸ τὴν σημαίαν τοῦ ἁγίου Μάρκου, ὑπὲρ τῆς Κανδίας ἀμυνόμενος, ὁ δὲ ἱππότης Δεγενφέλδ, στρατηγὸς Γερμανὸς, ἦν ἐπίσης ἀνὴρ καλὸς κἀγαθὸς, ἀλλ' ἀμφότεροι ἀφικόμενοι εἰς τὴν Ἑλλάδα, ἠξίουν ν’ ἀναλάβωσι τὴν ὅλην τοῦ κατὰ ξηρὰν στρατοῦ ἡγεμονίαν, οὐδέτερος δὲ εἰς τὸν ἕτερον ἐπείθετο νὰ ὑπακούσῃ. Ὁ Μοροζίνης ἐνόμισε πρέπον νὰ προτιμήσῃ τὸν κόμητα Σαιντ-Πὼλ ἕνεκα τὴς ἡλικίας αὐτοῦ καὶ τῶν προηγουμένων ὑπηρεσιῶν, ὥστε ὁ Δεγενφὲλδ ἀπεσύρθη· ἀλλὰ μετὰ τὴν ἅλωσιν τὴς Κορώνης, ἐπειδὴ ὁ ἡγεμὼν τοῦ στρατοῦ ἀπέβαλε πᾶσαν ἐπ’ αὐτοῦ ἐπιῤῥοὴν, καθὸ μὴ ἐπαρκῶν εἰς τὰς παρούσας χρείας, ὁ ἀρχιστράτηγος προέτρεψεν αὐτὸν νὰ ὑποχωρήσῃ, καὶ διώρισεν ἀντ’ αὐτοῦ τὸν Δεγενφέλδ- ὁ δὲ περιέπεσεν εὐθὺς ἐξαρχῆς εἰς ἁμάρτημα μέγα. Ὁ σκοπὸς ἦτο νὰ παρασύρωσιν εἰς τὸν ἀγῶνα τοὺς Μανιάτας, ἐπὶ τῇ προφάσει ὅτι προέκειτο περὶ τῆς Ἑλληνικῆς ἀνεξαρτησίας. Ἵνα δὲ ἐπιτύχῃ τοῦτο, ἔδει νὰ κυριευθῶσι τὰ ὀχυρώματα ἀπὸ τῶν ὁποίων οἱ Τοῦρκοι κατεπίεζον αὐτούς, Ὁ Μοροζίνης μελετήσας καλῶς τὸν τόπον, ἀπεβίβασε τὰ στρατεύματα οὐ μακρὰν τῆς Καλαμάτας καὶ διέταξε νὰ βαδίσωσιν ἐπὶ τὴν πόλιν ταύτην. Ὁ Δεγενφὲλδ ἐπιφέρει πολλὰς ἐνστάσεις κατὰ τοῦ ἐπιχειρήματος τούτου, καὶ ὑπακούει μὲν, ἐπιμείναντος τοῦ Μοροζίνη, ἀλλ' ἅμα ἀπαντήσας κώλυμά τι ἐπὶ τῆς ὁδοῦ αὑτοῦ, προσκαλεῖ τοὺς ἀξιωματικούς του, συζητεῖ μετ’ αὐτῶν τὸ σχέδιον τοῦ ὁποίου ἐπετράπη τὴν ἐκτέλεσιν, καὶ ἡτοιμάζετο νὰ διατάξῃ τὴν ὑποχώρησιν, ὅτε ὁ πρίγκηψ Μαξιμιλιανὸς, ὢν τῶν ἄλλων ἀξιωματικῶν τολμηρότεροι ἀπεποιήθη νὰ ὑπογράψῃ τὴν διαμαρτύρησιν, ἣν εἶχε ουντάξει ὁ Δεγενφὲλδ κατὰ τῶν διαταγῶν τοῦ ἀρχιστρατήγου. Ὁ νέος ἐκεῖνος στρατιωτικὸς, συνειδὼς τὸ καθῇκον αὑτοῦ καλλίτερον τοῦ ἀρχηγοῦ του, ἀπεφήνατο ὅτι ἡ πειθαρχία ἀπῄτει νὰ ἐκτελεσθῶσιν αἱ διαταγαὶ ἄνευ συζητήσεως Τότε τὸ ἐκατάλαβε τελευταῖον καὶ ὁ Δεγενφὲλδ καὶ διέταξε σπουδαίως τὴν ἐπίθεσιν, ἧς τὸ ἀποτέλεσμα ἐδικαίωσε πληρέστατα τὴν συνετὴν τοῦ Μοροζίνη πρόνοιαν· διότι ὁ στρατὸς νικήσας εὕκολον νίκην, ἐγένετο κύριος τὴς Καλαμάτας.
Ἀλλ’ ἤδη ἐπελθόντος τοῦ Ὀκτωβρίου καὶ προελθούσης τῆς ὥρας τοῦ ἔτους, ἡ ὅλη στρατιὰ παρεχείμασεν ἐν Ζακύνθῳ, ὁ δὲ Μοροζίνης, πρὶν ἐπιχειρήσῃ νέαν ἐκστρατείαν, ἐζήτησε παρὰ τῆς συγκλήτου ἐπικουρίας, καὶ πρὸ πάντων στρατηγὸν ἐπιτήδειον νὰ κατανοῇ νὰ τὴς πειθαρχίας καθήκοντα, νὰ ὑποβάλλῃ εἰς αὐτὴν τοὺς ἀξιωματικούς του, καὶ αὐτὸς πρῶτος νὰ δίδῃ τὸ τῆς πειθαρχίας παράδειγμα. Ὁ Μοροζίνης, δὲν ἀπέβλεπε νὰ ἄρχῃ αὐτὸς τοῦ στρατοῦ, ἀλλ' ἐθεώρει ἀπαραίτητον τὴν μεταξὺ αὐτοῦ καὶ τοῦ στρατηγοῦ ὁμοφροσύνην, ἔτι δὲ τὴν μεταξὺ τοῦ στρατηγοῦ καὶ τῶν ἀξιωματικῶν αὐτοῦ ὁμόνοιαν. Ἡ σύγκλητος κατενόησε τὴν ἀνάγκην ταύτην, καὶ ηὐστόχησε περὶ τὴν θεραπείαν αὐτῆς, προχειρισαμένη ἡγεμόνα τοῦ ὅλου κατὰ ξηρὰν στρατοῦ τὸν Σουηδὸν ἀντιστράτηγον κόμητα Ὄθωνα Γουλιέλμον Κένιξμαρκ, τρίτον υἱὸν τοῦ ἐν τῷ τριακονταετεῖ πολέμῳ περιωνύμου στρατάρχου κόμητος Κένιξμαρκ. Ὁ ἀρχιστράτηγος εἶχε μὲν κληρονομήσει πάτριον μέγα στρατιωτικὸν ὄνομα, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς οὗτος εἶχε διαπρέψει ἐν τῷ Οὐγγαρικῷ κατὰ τῶν Τούρκων πολέμῳ. Ἐπανελθὼν δὲ εἰς τὰ ἴδια, ἐζήτει ἀφορμὴν νὰ θεραπεύσῃ τοὺς ἀρειμανίους πόθους τῆς σπάθης του, ὅτε ἡ τῆς Ἑνετίας σύγκλητος, μαθοῦσα τὴν ἀργίαν του, προέτεινεν αὐτῷ τὴν ἡγεμονίαν ἅπαντος τοῦ κατὰ ξηρὰν στρατοῦ, καὶ αὐτοῦ τοῦ ἐπιχωρίου Ἑνετικοῦ μετὰ πάσης πληρεξουσιότητος, περιοριζομένης μόνον ὑπό τῶν ἀπαραιτήτων τὴς ἱεραρχίας συνθηκῶν. Προσέφερε δὲ αὐτῷ μισθόν ἐτήσιον δέκα ὀκτὼ χιλιάδων φλωρίων καὶ παντός εἴδους εὐκολίας, πρὸς τοῖς ἄλλοις δὲ καὶ τὸ νὰ παραλάβῃ μεθ' ἑαυτοῦ τήν τε σύζυγον καὶ τὴν κυρίαν τῆς τιμῆς, καὶ τὰς θαλαμηπόλους, καὶ πολλὴν ἄλλην ἀκολουθίαν. Ὁ Κένιξμαρκ ἀπεδέχθη τὰς προτάσεις, οὐχὶ τόσον διὰ τὰ λαμπρὰ ταῦτα ὠφελήματα, ὅσον διότι μέγα στάδιον δόξης καὶ φήμης Εὐρωπαϊκῆς διηνοίγετο εἰς τὴν στρατιωτικὴν αὑτοῦ ἀνδρείαν καὶ ἀρετήν. Ὅθεν ἐπεβιβάσθη εἰς Ἑνετίαν τῇ 13 Ἀπριλίου 1686 μετὰ τοῦ νέου πρίγκηπος τοῦ Βρύνσβικ, Μαξιμιλιανοῦ Γουλιέλμου, καὶ τῶν Γερμανικῶν ἐπικουριῶν, ἐπὶ ἐννέα πλοίων ἅτινα ἀπεβίβασαν αὐτοὺς ἅπαντας τῇ 3 Μαΐου εἰς Ἁγίαν Μαύραν. Ὁ δὲ στρατὸς, μαθῶν τὸν διορισμὸν τοῦτον, τὴν ἐπάνοδον τοῦ ἀγαπητοῦ αὐτῷ νέου πρίγκηπος καὶ τὴν ἄφιξιν ἀποχρώσης ἐπικουρίας, ὑπερεχάρη καὶ διὰ τῶν ἐνθουσιωδῶν αὐτοῦ ἀνευφημιῶν προανήγγειλεν οὕτως εἰπεῖν τὴν μέλλουσαν ἐπιτυχίαν.
Ὁ Κένιξμαρκ, ἅμα ἀναλαβῶν τὴν ἀρχὴν, ἐπεχείρησεν, ὠφελούμενος ἀπὸ τὴν εὐκαιρίαν ἣν εἶχε, διότι καὶ ἄλλας περιέμενεν ἐπικουρίας, νὰ διοργανώσῃ καὶ νὰ ἐξασκήσῃ τὸν πολύφυλον τοῦτον συρφετὸν καὶ διὰ τοῦ παραδείγματος αὑτοῦ καὶ τῶν συμβουλῶν νὰ ἐμποιήσῃ εἰς τὰ διάφορα ταῦτα ἔθνη τὸ πνεῦμα δι’ οὗ συνέχονται καὶ ἐνισχύονται οἱ στρατοί. Τῇ δὲ 23 Μαΐου, ἐπειδὴ εἶχον φθάσει ἤδη καὶ οἱ Ἰταλοὶ σύμμαχοι, ὁ στρατὸς συγκείμενος ἐκ 10, 800 ἀνδρῶν, ἐξέπλευσε μετὰ τοῦ στόλου, καὶ ἐπροοιμιάσατο διὰ τῆς πολιορκίας τοῦ Ναυαρίνου, μετὰ τὴν ἅλωσιν τοῦ ὁποίου τάχιστα ἐγένετο κύριος καὶ τῆς Μεθώνης καὶ τῆς Ναυπλίας, καταλαβὼν οὕτω τὰ τρία κυριώτερα φρούρια, τὰς τρεῖς κυριωτέρας πόλεις τῆς Πελοποννήσου, μετὰ τρεῖς μάχας καθ’ ἂς ἐνίκησε, τὰ Ὀθωμανικὰ στρατεύματα. Ἡ στρατιωτικὴ ἐμπειρία τοῦ Μοροζίνη, ἡ περὶ τὰς ἀποφάσεις τόλμη αὐτοῦ καὶ ἡ περὶ τὴν ἐπιτέλεσιν τῶν ἀποφάσεων του των ἀκατάσχετος ἀνδρεία τοῦ Κένιξμαρκ, ἔτι δὲ ἡ ἀξία των γενναίων Γερμανικῶν καὶ Μελιτηνῶν ταγμάτων συνετέλεσαν βεβαίως πολὺ εἰς τὴν ἀδιάκοπον ταύτην σειρὰν των κατὰ ξηρὰν καὶ θάλασσαν νικῶν, καὶ εἰς τὴν κατάληψιν τοσούτων πόλεων καὶ χωρῶν· ἀλλ' ὅταν ἐνθυμώμεθα τοὺς γιγαντιαίους ἀγῶνας οὓς ἡ χριστιανωσύνη διεξήγαγε κατὰ τῶν ἀπίστων, ὁμολογητέον ὅτι δὲν εὑρίσκομεν πλέον αὐτοὺς ἐκείνους τοὺς Τούρκους ἐνταῦθα, τοσοῦτον εὐκόλως παραδίδοντας πόλεις ἀπορθήτους καὶ τρέποντας τὰ νῶτα εἰς μάχας ἐκ παρατάξεως, καθ’ ἂς οἱ Χριστιανοὶ δὲν ἀπέβαλλον εἰμὴ 25 ἄνδρας, ὅπως συνέβη εἰς τὴν ἐν Ναυαρίνῳ μάχην. Τοιαῦται ἐπιτυχίαι ἀφ’ ἑνὸς, τοιαῦται αἰσχραὶ ἧτται ἀφ’ ἑτέρου, ἀπαιτοῦσιν ἄλλην ἐξήγησιν. Καὶ τῳόντι ἡ Πύλη ἦν ἀλλοῦ σπουδαιότερον ἀπησχολημένη, καὶ μὴ ἔχουσα ἐν Ἑλλάδι εἰμὴ τὰ σκύβαλα τοῦ στρατοῦ αὑτῆς, ἐξέπεμπε τὸ κράτιστον αὑτοῦ μέρος εἰς τὴν Εὐρώπην, ἐλπίζουσα νὰ καταβάλῃ πρῶτον τὴν Πολωνίαν καὶ τὴν Αὐστρίαν, ἔπειτα ο εὐχερῶς ν' ἀπαλλαγῇ τοῦ Πάπα καὶ τῆς Ἑνετίας. Ἀλλ' ἠπατήθη περὶ τοὺς ὑπολογισμούς· διότι καὶ τῷ 1683 ἐπανειλημμένως ἡττήθη ἐν Οὐγγαρίᾳ, καὶ τῷ 1684 ὁμοίως· τῷ δὲ 1686 ἀπέβαλε καὶ αὐτὸ τὸ Ὄφεν, ἤτοι τὴν Βοῦδαν, προπύργιον τοῦ Ἰσλαμισμοῦ, τοῦ ὁποίου ἡ ἅλωσις συνεπήγαγε τὴν καταστροφὴν τῶν ἐπισημοτέρων φρουρίων τῆς χώρας. Ἡ ἐλπὶς τῆς ὁριστικῆς ἐξώσεως τῶν Μουσουλμάνων ἀπὸ τῆς Εὐρώπης ἀνεζωπυρήθη εἰς ὅλας τὰς καρδίας, τὸ δ’ Ὀθωμανικὸν κράτος ἐκ θεμελίων ἐσείσθη· ἀλλὰ καὶ ἡ Πύλη ἐξηγέρθη ἐπίσης, καὶ μ’ ὅλας αὐτῆς τὰς ἐσωτερικὰς ἀνωμαλίας διετέλεσεν ἀπανταχοῦ ὑπὲρ τῆς χώρας αὐτῆς ἀμυνομένη· πάντοτε ὅμως εἶχε διῃρημένας ἐξ ἀνάγκης τὰς δυνάμεις, ὥστε ὁ Μοροζίνης δὲν ἀπήντησεν εἰμὴ ἄθλια στρατεύματα ἐπὶ στόλου ἐλεεινοῦ.
Ἡ Ἑνετικὴ σύγκλητος δὲν ἐξήγησε τοιουτοτρόπως τὰ κατορθώματα αὑτῆς, ὑπέλαβεν αὐτὰ ὡς γνήσια καὶ δόκιμα, καὶ ἠθέλησε νὰ ἀποδείξῃ εἰς τὸν στρατὸν τὴν ζωηρὰν αὑτῆς εὐγνωμοσύνην. Ὅθεν στρατηγοὶ, ἀξιωματικοὶ καὶ στρατιῶται, ἅπαντες ἀντημείφθησαν, ὄχι ὅμως κατὰ τὸ ἀληθὲς τῶν ὑπηρεσιῶν αὐτῶν μέτρον, ἀλλά κατὰ ἰδιάζουσαν τινὰ ἱεραρχίαν, καὶ τὸν βαθμὸν τῆς ὑπολήψεως τῆς συγκλήτου πρὸς ἕνα ἕκαστον ἐξ αὐτῶν. Εἰς μὲν τὸν Μοροζίνην ἡ σύγκλητος ἀπένειμεν ἐξαιρετικὸν ἀξίωμα, τὴν κληρονομικὴν ἱπποτείαν τοῦ ἁγίου Μάρκου· εἰς δὲ τὸν Κένιξμαρ, ὅστις ἐπώλει τὰς ὑπηρεσίας του, ἔδωκε χρυσῆν λεκάνην περιέχουσαν ἓξ χιλιάδας φλωρίων. Διότι τοιουτοτρόπως ἡ Ἑνετικὴ πολιτεία, διέκρινε τοὺς ἰδίους αὑτῆς ἄρχοντας ἀπὸ τῶν ξένων στρατιωτῶν, πολιτευομένη πρὸς τοὺς μὲν μετὰ πάσης εὐγενείας καὶ τιμῆς, παρέχουσα δὲ εἰς τοὺς ἄλλους πολὺν χρυσὸν, ἀλλὰ χρυσὸν μόνον. Ἦτον ἆρά γε τὸ τοιοῦτον πρέπον καὶ ἀνάλογον πρὸς τὴν ἠθικὴν ὑπεροχὴν ἣν ᾐσθάνοντο στρατιωτικοὶ νικηφορήσαντες, διὰ τοῦ αἵματος αὑτῶν, εἰς πολλὰς φονικὰς μάχας, καὶ παρασχόντες εἰς τὴν ἐμποροπολιτείαν ταύτην χερσόνησον ὅλην, καὶ σωροὺς Τουρκικῶν σημαιῶν καὶ δόξαν ἧς ἡ ἀριστοκρατία ἐκείνη, ἐν τῇ κενοδόξῳ αὑτῆς χαρᾷ, δὲν ἀπέκρυπτε παντάπασι τὴν ἀξίαν; Ὄχι βεβαίως· ἀλλὰ ἐκ τούτου καὶ μόνου τοῦ γεγονότος θέλει ἐννοήσει πᾶς τις, ὅτι πολλὴ ἀμοιβαία ἀξιοπρέπεια καὶ ὑπόληψις δὲν ἐπεκράτει εἰς τὰς σχέσεις ταύτας, ὅτι δειναὶ ἐκ τούτου προέκυπτον δυσαρέσκειαν καὶ θέλει ἀποτρέψει τοὺς ὀφθαλμοὺς ἀπὸ τοῦ ἐμπορικοῦ τούτου ἐργαστηρίου τῆς Ἑνετικῆς δόξης.
Ἡ ἐκστρατεία τοῦ 1687 ἤρχισε βραδύτατα· διότι ἡ Ἑνετικὴ κυβέρνησις συνείθιζε πάντοτε νὰ χρονοτριβῇ καὶ νὰ μὴ πέμπῃ τὰ στρατεύματά της εἰμὴ ἐν ἀρχῇ τοῦ θέρους. Καὶ ὅμως, αἱ ἐπικουρίαι ἦσαν ἀπαραίτητοι, διότι ἡ Πελοπόννησος, κατέτρωγε τὰ Εὐρωπαϊκὰ στρατεύματα. Δὲν ἐννοοῦμεν μόνον τὰς σφαίρας καὶ τὰ ξίφη τῶν Τούρκων, ὡς ἐκ τῶν ὁποίων καθ’ ἑκάστην ἔφοδον καὶ καθ’ ἑκάστην μάχην, ἡλαττοῦντο τὰ τάγματα, ἀλλὰ καὶ τοῦς πυρετοὺς καὶ, τὰς παντὸς εἴδους ἐπιδημίας δι’ ὧν ἐδεκατίζετο ὁ στρατός. Οἱ Σάξωνες ἠναγκάσθησαν ν’ ἀναχωρήσωσι τῷ 1687, διότι ὁ Ἐκλέκτωρ δὲν ἠθέλησε νὰ ἀνανεώσῃ τὴν περὶ τῆς παραχωρήσεως αὐτῶν συνθήκην· καὶ ὅταν μὲν ἦλθον ἦσαν 3,350, ἤδη δὲ μετὰ διετίαν περιωρίσθησαν εἰς 800 καὶ μόνους ἄνδρας, ὧν οὐκ ὀλίγοι ἦσαν ἀπόμαχοι. Τοιοῦτον τί δὲ συνέβαινε εἰς. ὅλα τὰ συντάγματα, ἅτινα κατὰ μικρὸν περιεστέλλοντο εἰς ἁπλοῦς λόχους ἢ καὶ ὅλως ἐξηφανίζοντο, ὥστε ἡ Ἑνετία ἦτο κατ’ ἔτος ὑπόχρεως ν’ ἀνανεώνῃ τὸν στρατὸν αὑτῆς, καὶ ἀφειδῶς μὲν πρὸς τοῦτο ἐδαπάνα, ἀλλ' ἐβραδυπόρει πάντοτε περὶ τὰς ἀποστολάς.
Τῷ 1687 αἱ ἐπικουρίαι, στρατολογηθεῖσαι ἀπὸ τοῦ ἔαρος καθ' ὅλην τὴν Γερμανίαν, δὲν ἀπεστάλησαν, ὡς προείρηται, ἐξ Ἑνετίας. εἰμὴ ἐν ἀρχῇ τοῦ θέρους, κατὰ μῆνα Ἰούνιον μόλις· συγχρόνως δὲ ἡ σύγκλητος ἐπέτυχε καὶ παράτασιν τῆς ἀδείας τοῦ ἀρχιστρατήγου τῶν ἐπικουρικῶν στρατευμάτων κόμητος Κένιξμαρκ. Ὅ γενναῖος οὗτος στρατιωτικὸς ἠσχολεῖτο δραστηρίως, καθ’ ὅσον ἔφθανον τὰ νέα στρατεύματα, νὰ συγκροτῇ ἀπὸ αὐτῶν τὰ συντάγματά του, νὰ διανέμῃ αὐτὰ εἰς λόχους καὶ ἱλας, καὶ νὰ γυμνάζῃ αὐτὰ εἰς ταχείας παρατάξεις, εἰς εὐρύθμως πορείας, καὶ εἰς παντὸς εἴδους ἄλλας ἀσκήσεις. Ὁλόκληρος ὁ Ἰούνιος καὶ μέρος τοῦ Ἰουλίου διῆλθον περὶ τὰς παρασκευὰς ταύτας· ὁ στρατὸς τότε συνέκειτο ἐξ 7,000 περίπου ἀνδρῶν, καὶ περιεμένοντο ἔτι οἱ Ἕσσιοι μισθοφόροι. Τελευταῖον τὰ πάντες παρεσκευάσθησαν, καὶ οἱ μαχηταὶ ἀποβιβασθέντες περὶ τὰς Πάτρας τῇ 23 Ἰουλίου, συνεκρότησαν μάχην, καθ’ ἣν ἐκριθη ἡ τύχη τῶν περιλιπομένων εἰς τὴν βόρειον Πελοπόννησον ὀχυρῶν πόλεων. Ὡσεὶ σειρὰ πυρίτιδος ἀναπτομένης, ὁ πανικὸς φόβος ὁ προξενηθεὶς ἀπὸ τῆς ἀξιομνημονεύτου ταύτης νίκης, διεδόθη καθ’ ὅλην τὴν παραλίαν, διέλυσε τὰ Τουρκικὰ στρατεύματα, καὶ ἠνέωξε τὰς πύλας τῶν ἰσχυροτέρων φρουρίων. Ἡ πόλις τῶν Ἀθηνῶν, εὐ καὶ πόῤῥω κειμένη τῶν φοβερῶν τούτων πληγῶν, συνεκινήθη ὅμως καὶ αὐτὴ, καὶ οἱ μὲν Τούρκοι παρεσκευάζοντο εἰς ἄμυναν, οἱ δ’ Ἕλληνες ἐπεχείρησαν εἰρηνικὰς πρὸς τοὺς Ἑνετοὺς συνεννοήσεις. Τὸ πᾶν ὅμως ἐξηρτᾶτο ἀπὸ τῆς ἐν τῇ ἀκροπόλει φρουρᾶς. Ταύτης δὲ καὶ αὐταὶ αἱ προπαρασκευαστικαὶ ἐργασίαι ἀπέβησαν ὀλέθριαι πρὸς τὴν τέχνην, διότι ἐπήγαγον τὴν καταστροφὴν τοῦ χαριεστάτου ναοῦ της Ἀπτέρου Νίκης, ὃν οἱ ἀρχαῖοι ἤγειρον ἐπὶ ὑψώματος, κειμένου δεξιᾷ τῇς μεγάλης ἀνόδου, πρὸ τῶν προπυλαίων. Οἱ Τοῦρκοι εἶχον μάθει ὅτι ὅλα τὰ φρούρια τῆς Πελοποννήσου εἶχον προσβληθῆ ὑπὸ τῶν Ἑνετῶν διὰ πυροβολικοῦ φοβεροῦ, ὅθεν ἔδει ν’ ἀντιταχθῶσιν εἰς τὰ ἐπιθετικα ἐκεῖνα μέσα, μέσα ἀμυντικὰ ἰσχυρότερα· ἔδει νὰ ὀχυρωθῇ ἡ εἴσοδος τῆς ἀκροπόλεως, ὃ ἐστὶ ἡ δυτικὴ αὐτῆς πλευρὰ, καὶ ἐπειδὴ δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ ταπεινωθῇ ὁ λόφος τοῦ Μουσείου, ὅστις ἐπεκράτει αὐτῆς πρὸς τοῦτο τὸ μέρος, ἔδει νὰ ὑπερυψωθῶσι τὰ τείχη, ἵνα στηθῇ αὐτόθι νέα κανονοστοιχία ἰσχυροτέρα τῆς κανονοστοιχίας ἤτις προϋπῆρχεν ἤδη πρὸς ὑπεράσπισιν τῶν προπυλαίων. Ὁ ὄγκος ἐπὶ τοῦ ὁποίου ἦν ᾠκοδομημένος ὁ ναὸς τῇς Νίκης ἐθεωρήθη ἐπιτήδειος πρὸς τὴν ἵδρυσιν τῆς κανονοστοιχίας ταύτης, καὶ ἐπί τούτῳ κατεδαφίσθη τὸ μνημεῖον, τοῦ ὁποίου τὸ ὑλικὸν ἐχρησίμευσεν εἰς κατασκευὴν νέων τειχῶν. Ἐντεῦθεν ἐξηγεῖται πῶς ὁ μὲν Σπὸν εἶδεν ἐν ἔτει 1676 τὸν ναὸν τοῦτον ἀκέραιον, πως εἰς τὰς καθ’ ἡμᾶς ἡμέρας ὁ ναὸς οὗτος καθ’ ὁλοκληρίαν σχεδὸν ἠνωρθώθη χωρὶς νὰ παρατηρηθῇ ἐπὶ τῶν τοίχων αὐτοῦ ἢ ἐπὶ τῶν κιόνων ἴχνος σφαίρας ἢ ἄλλης σφοδρᾶς συγκινήσεως καί πῶς τελευταῖον ἀνευρέθη ἄθικτος ἡ ὑπὸ τὸν ναὸν ἀποθήκη, ἐν ᾗ λέγεται ὅτι ἐφυλάττετο ἡ πυρῖτις τῶν Τούρκων.
Ἀλλ' ἐπανερχόμεθα εἰς τὴν ἐξιστόρησιν τῶν πολεμικῶν γεγονότων. Ἡ Ἑνετία ἤκουσε μετὰ πλείστης ἀγαλλιάσεως τὰς ὄντως μυθώδεις κατακτήσεις, ἃς ἐπήγαγεν ἡ λαμπρὰ περὶ Πάτρας νίκη. Ἐν τῷ μέσῳ δὲ τῶν διαδηλώσεων της χαρᾶς της καὶ τῶν εὐχαριστηρίων, τὰ ὁποῖα ἀπηύθυνε πρὸς τὸν ὕψιστον, δὲν ἐλησμόνησε τοὺς ἥρωας τοῦς πλέξαντας αυτῇ τὸν ἔνδοξον ἐκεῖνον στέφανον, καὶ, ἐπιτηδεία περὶ τὰς εὐγενεστέρας ἐπινοίας ὁσάκις προέκειτο περὶ τῶν μεγάλων αὐτῆς πολιτῶν, ἀπεφάσισε ν’ ἀπονείμῃ εἰς τὸν Μοροζίνην ἀμοιβήν τινα ἐφάμιλλον μὲν τῶν κατορθωμάτων αὐτοῦ διὰ τὴν ἀφελῆ αὐτῆς ἁπλότητα, ἀξίαν δὲ τοῦ μεγαλείου τῆς δημοκρατικῆς Ῥώμης. Ἐπὶ τῆς ναυαρχίδος αὐτοῦ καὶ ἐν τῷ μέσῷ ὁλοκλήρου τοῦ στόλου ὁ ἀρχιστράτηγος ἀνήγγειλεν εἰς τὸν κατὰ ξηρὰν καὶ κατὰ θάλασσαν στρατὸν, ὅτι ἡ σύγκλητος διέταξε πράγμα ἀνήκουστον ἐν τῇ Ἑνετικῇ ἱστορία, νὰ ἱδρυθῇ ἐν τῇ αἰθούσῃ τοῦ μεγάλου συμβουλίου ἡ ὀρειχάλκινος αὐτοῦ προτομὴ, φέρουσα τὴν ἀκόλουθον ἐπιγραφήν·
Francisco Mauro Ceno
Peloponnesiaco adhuc vivendi
Senatus.
Κ. ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ.
(Ἕπεται συνέχεια.)
- ↑ Τὰ περὶ τῆς ἁλώσεως ταύτης μετὰ πλείστης ὅσης ἀκριβείας, μάλιστα ὡς πρὸς τὸ ἀρχαιολογικὸν μέρος, ἱστορήθησαν ὑπὸ τοῦ Κόμητος Δελαβόρδου ἐν τῷ πολυτελεῖ αὑτοῦ συγγράμματι περὶ τὴς ἐν τῇ ιέ, ιστ΄, καὶ ιζ΄ ἑκατονταετηρίδι καταστάσεως τῆς τῶν Ἀθηνῶν πόλεως. Ἐπειδὴ δὲ τὸ σύγγραμμα τοῦτο, καί τοι τῷ 1854 ἐκδοθὲν, κατέστη σφόδρα δυσαπόκτηστον, καὶ εἰς ὀλίγους ἐκ τῶν ἡμετέρων εἶναι γνωστόν, καλὸν ἐνομίσαμεν νὰ δώσωμεν διὰ τῆς Πανδώρας ὅσα διαλαμβάνει περὶ ἑνὸς τῶν μᾶλλον ἀξιομνημονεύτων γεγονότων τῆς κατὰ τὴν ἑπτακαιδεκάτην ἑκατονταετηρίδα ἱστορίας τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους.