Νεοελληνική Φιλολογία/Γεώργιος Σχολάριος
| ←Γεώργιος Πλήθων | Νεοελληνική Φιλολογία: Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων από της καταλύσεως της βυζαντινής αυτοκρατορίας μέχρι της ελληνικής εθνεγερσίας (1453-1821) Συγγραφέας: Γεώργιος Σχολάριος |
Λουκὰς Νοταράς→ |
 Δείτε επίσης: σχετικό λήμμα.
|
Γεώργιος Κουρτέσιος, ὁ ἐπιλεγόμενος Σχολάριος, ἐγεννήθη, ὡς πιθανολογεῖται, περὶ τὸ 1400 εἰς Κωνσταντινούπολιν ἢ Χίον. Ἠκροάσατο τῶν μαθημάτων τῶν ἐν Βυζαντίῳ διδασκάλων, καὶ ἰδίως Ματθαίου Καμαριώτου Θεσσαλονικέως, καὶ Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ[1].
Μετ’ ὀλίγον διωρίσθη διδάσκαλος τῆς ἐκεῖ Ἀκαδημίας, καὶ εἶτα γενικὸς βασιλικὸς κριτὴς, καὶ καθολικὸς σεκρετάριος τοῦ βασιλέως[2]. Διάσημος νομολόγος, εὔγλωττος ῥήτωρ, ἔξοχος θεολόγος καὶ φιλόσοφος ὁ Γεώργιος ἀπελάμβανε μεγάλης φήμης καὶ ὑπολήψεως ἐν τῷ ἐσωτερικῷ καὶ ἐξωτερικῷ. Ἦτο τὰ μάλα οἰκεῖος τῷ μεγάλῳ δουκὶ Νοταρᾷ, Κωνσταντίνῳ Παλαιολόγῳ, τῷ ὕστερον αὐτοκράτορι, μεθ’ ὧν διετήρει φιλικὴν ἀλληλογραφίαν, καὶ Θεοδώρῳ τῷ δεσπότῃ, εἰς ὃν ἐξεφώνησεν ἐπικήδειον λόγον. Ὁ περιφανὴς Φίλελφος[3], γαμβρὸς τοῦ Χρυσολωρᾶ συνεδέθη αὐτῷ φιλικώτατα· οὐχ ἧττον δὲ καὶ ἄλλοι τῶν ἐν Βυζαντίῳ καὶ Ἰταλίᾳ περιφανῶν σχετικοὶ ἦσαν αὐτῷ.
Ὁ αὐτοκράτωρ Ἰωάννης Παλαιολόγος βλέπων ὁσημέραι κινδυνεύουσαν τὴν Κωνσταντινούπολιν, ἕνεκα τῆς προσεγγίσεως τῶν Τούρκων, ἠναγκάσθη ἵνα πραγματοποιήσῃ τὴν τοσοῦτον ποθουμένην ὑπὸ τῶν Λατίνων ἕνωσιν τῶν δύο ἐκκλησιῶν, εὐελπιζόμενος βοήθειαν ἀπὸ τῆς Δύσεως πρὸς ἀποτροπὴν τοῦ κινδύνου, Ὅθεν ἀπερχόμενος εἰς Ἰταλίαν, ἔνθα ἐπρόκειτο νὰ συγκροτηθῇ ἡ πρὸς συζήτησιν τῶν ὅρων τῆς ἑνώσεως σύνοδος παρέλαβε τοὺς ἐπισημοτέρους τῆς αὐτοκρατορίας ἄνδρας, Γεώργιον Σχολάριον, Γεμιστὸν, Ἀργυρόπουλον καὶ ἄλλους. Γενομένης τῆς συνόδου ἐν Φεῤῥάρᾳ καὶ Φλωρεντίᾳ, μετὰ πολλὰς συζητήσεις ὁ αὐτοκράτωρ συνῄνεσεν εἰς τὴν παραδοχὴν τοῦ περιβοήτου ὅρου περὶ τῆς ἐκ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου πνεύματος. Μάρκος ὅμως ὁ Εὐγενικὸς, ὁ Σχολάριος, καὶ ἄλλοι ἀρνηθέντες νὰ ὑπογράψωσιν ἀπῆλθον εἰς Βενετίαν. Ὁ δὲ Ἰωάννης ἐπαναστρέψας ἄπρακτος εἰς Κωσταντινούπολιν ἀνέβαλλεν ἐς ἄλλοτε τὴν ἐπικύρωσιν τῆς ψευδοσυνόδου· καὶ ὡσεὶ τηκόμενος ὑπὸ ἐσωτερικοῦ ἐλέγχου ἔζησεν ἐλεεινῶς, παρὰ πάντων ἀποστρεφόμενος. Τὴν 31 Ὀκτωβρίου 1449 ἀπεβίωσε καὶ διάδοχος ἐξελέχθη ὁ ἀδελφός του Κωνσταντῖνος ὁ Δράγασης, τέως δεσπότης τῆς Πελοποννήσου. Μόλις ἔφθασεν εἰς Κωνσταντινούπολιν καὶ ἐστέφθη αὐτοκράτωρ, καὶ ὁ τότε πάπας Νικόλαος Εʹ ἔγραψεν αὐτῷ ἐξορκίζων τὴν ἐπίσπευσιν τῆς ἑνώσεως.
Ἡ θέσις τοῦ τελευταίου τῶν Ἑλλήνων αὐτοκράτορος οἰκτρὰ ἦτο κατὰ τὴν στιγμὴν ἐκείνην. Οἱ Τοῦρκοι ἐπλησίαζον· οἱ Ἑνετοὶ τὸν ἠνόχλουν διὰ φορτικῶν ἀπαιτήσεων, ὑποσχόμενοι βοήθειαν ἐὰν ἐνυμφεύετο τὴν θυγατέρα τοῦ δόγη Φόσκαρη· καὶ ὁ Πάπας μόνον μετὰ τὴν τέλεσιν τῆς ἑνώσεως, τῷ ὑπέσχετο αὐτήν. Συναισθανόμενος, ὅτι ἦτο ἀνάγκη νὰ κολακεύσῃ τὴν Δύσιν, ἐπὶ τῇ ἐλπίδι ἀποστολῆς ἐπικουριῶν, ἐφάνη ὁπωσοῦν ἐνδίδων εἰς τὰς περιστάσεις. Συνεκάλεσε σύνοδον ἐν τῇ Ἁγίᾳ Σοφίᾳ, καθ’ ἣν ὁ Σχολάριος καὶ ἄλλοι συνεζήτησαν μετὰ τῶν ἐλθόντων Λατίνων καὶ κατέδειξαν τὸ ἐσφαλμένον τοῦ περιβοήτου τῆς γνώσεως ὅρου[4]. Ὁ Αὐτοκράτωρ βλέπων τὰ ἀδύνατα ἠναγκάσθη νὰ γράψῃ εἰς τὸν πάπαν ἵνα στείλῃ ἀνθρώπους μᾶλλον πεφωτισμένους πρὸς συζήτησιν τῆς ἑνώσεως.
Κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην μεγάλως ἐφημίζετο ἐν τῇ Δύσει διὰ τὰς θεολογικὰς γνώσεις του Ἰσίδωρος, ὁ ἀρχιεπίσκοπος Κιέβου, ὅστις ἔλαβεν εἰς ἀντάλλαγμα τῆς ἐξωμοσίας πῖλον καρδιναλίου. Τοῦτον ὁ πάπας ἔπεμψεν ἐν 1452 εἰς Κωνσταντινούπολιν πρὸς συζήτησιν καὶ ἐπικύρωσιν τῆς ἑνώσεως. Πάντες σχεδὸν καθορῶντες τὸν ἐπικρεμάμενον κίνδυνον συνῄνεσαν, πλὴν τοῦ Σχολαρίου, ὅστις τότε, φαίνεται, ἐνδυθεὶς τὸ μοναχικὸν σχῆμα καὶ ἐκ Γεωργίου Γεννάδιος μετονομασθεὶς, ἐμόναζεν ἐν τῇ Μονῇ τῆς Παμμακαρίστου. Πρὸ ὀλίγου γράψας ποίημα «Κατὰ τῆς Σιμωνιακῆς αἰρέσεως» ἔστειλεν αὐτὸ πρὸς τὸν αὐτοκράτορα Κωνσταντῖνον ἵνα τὸν ἀποτρέψῃ τῆς ἑνώσεως. Ἐρωτώμενος δὲ ἤδη περὶ τῆς ἑνώσεως, ἐκλείσθη εἰς τὸ κελλεῖόν του καὶ λαβὼν χάρτην ἔγραψε τὴν γνώμην του ὡς ἑξῆς· «Ἄθλιοι Ῥωμαῖοι εἰς τί ἐπλανήθητε, καὶ ἀπεμακρύνατε ἐκ τῆς ἐλπίδος τοῦ Θεοῦ, καὶ ἠλπίσατε εἰς τὴν δύναμιν τῶν Φράγκων, καὶ σὺν τῇ πόλει ἐν ᾗ μέλλει φθαρῆναι, ἐσχάσατε καὶ τὴν εὐσέβειαν σας; Ἵλεός μοι κύριε· μαρτύρομαι ἐνώπιόν σου, ὅτι ἀθῶός εἰμι τοῦ τοιούτου πταίσματος. Γινώσκετε, ἄθλιοι πολῖται, τί ποιεῖτε; καὶ σὺν τῷ αἰχμαλωτισμῷ, ὃς μέλλει γενέσθαι εἰς ὑμᾶς, ἐσχάσατε καὶ τὸ πατροπαράδοτον, καὶ ὡμολογήσατε τὴν ἀσέβειαν; οὐαὶ ὑμῖν ἐν τῷ κρίνασθαι!» Ταῦτα γράψας καὶ προσηλώσας εἰς τὴν θύραν τοῦ κελλείου του ἐκλείσθη ἔνδον.
Ἡ προκήρυξις αὕτη τοῦ Γενναδίου μεγίστην ἀλλοίωσιν ἐπήνεγκεν εἰς τὰ πνεύματα· αἱ μοναχαὶ ἀνεθεμάτισαν τὴν ἕνωσιν καὶ τοὺς αἰτίους· οἱ δὲ τοῦ ἀγοραίου λαοῦ διασπαρέντες εἰς τὰς ὁδοὺς καὶ καπηλεῖα, ἐκράτουν φιάλας ἀκράτου, καὶ ἀναθεματίζοντες τοὺς ἑνωτικοὺς ἔπινον εἰς πρεσβείαν τῆς εἰκόνος τῆς θεομήτορος, παρακαλοῦντες ἵνα γίνῃ ἀῤῥωγὸς, καὶ ἀναβοῶντες, «Τὴν Λατίνων οὔτε βοήθειαν, οὔτε τὴν ἕνωσιν χρῄζομεν. Ἀπέστω ἀφ’ ἡμῶν ἡ τῶν ἀζυμιτῶν λατρεία!»
Ἐνῷ ταῦτα διεδραματίζοντο, ὁ ἀτυχὴς αὐτοκράτωρ προσεπάθει ἵνα τελέσῃ τὴν ἑνωτικὴν λειτουργίαν. Πολλοὶ τῶν ἱερομονάχων, ἱερέων, ἡγουμένων καὶ λοιπῶν οὐ μόνον δὲν παρεδέχοντο νὰ συλλειτουργήσωσι μετὰ τῶν ἐλθόντων Λατίνων, ἀλλὰ καὶ ἀπεχωρίζοντο ὡς ἀσεβῶν· ἄλλοι δὲ παρῃτήθησαν. Ἐν τέλει κατωρθώθη μετὰ μυρίας δυσχερείας ἵνα τελεσθῇ ἐν τῷ ναῷ τῆς Ἁγίας Σοφίας ἡ κοινὴ μυσταγωγία, καθ’ ἣν ἐμνημονεύθη καὶ τὸ ὄνομα τοῦ πάπα Νικολάου. Ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ οἱ χάριν ἁβροφροσύνης πρὸς τὸν βασιλέα παρευρεθέντες δὲν ἔλαβον προσφορὰν ἀντιδώρου, ὡς βδελυκτὴν θυσίαν τελεσθεῖσαν ἐν τῇ ἑνωτικῇ λειτουργίᾳ.
Μετ’ οὐ πολὺ ἐπῆλθε μέγα σχίσμα μεταξὺ τῶν κληρικῶν τῆς βασιλευούσης, καὶ ἐγένετο ἡ ἕνωσις ἀληθὴς διαίρεσις. Τοσαύτη δὲ ὑπῆρχεν ἡ κατὰ τῶν ἑνωτικῶν καταφορὰ, ὥστε οἱ ἱερεῖς ἠρνοῦντο νὰ λειτουργήσωσιν ἢ ἐκπληρώσωσι τ’ ἄλλα τοῦ ἐπαγγέλματός των. Ἐάν τις τῶν ἱερέων προσεκαλεῖτο εἰς κηδείαν νεκροῦ ἢ μνημόσυνον τεθνεῶτος, καὶ ἐφαίνετο ἐκεῖ πού τις ἱερεῦς ἑνωτικὸς παρευθὺς ὁ πρῶτος ἐκδυόμενος τὸ φελώνιον ἔφευγε σπεύδων, ὡς ἀπὸ πυρός. Ἡ Ἁγία Σοφία ἐθεωρεῖτο βέβηλος, καταφύγιον δαιμόνων καὶ βωμὸς ἑλληνικός· τὰ πάντα ἐν αὐτῇ ἦσαν σκοτεινά· μήτε κηρίον, μήτε λυχναψία· ἔρημον τὸ ἅγιον τέμενος ἐφαίνετο προσημαῖνον τὴν ἐρημίαν, ἣν ὑποστῆναι μέλλει διὰ τὰς παραβάσεις καὶ ἀνομίας τῶν κατοίκων.
Κατὰ τὸ διάστημα τοῦτο ὁ Γεννάδιος ἔγκλειστος ἐδίδασκε τὰ πλήθη, προλέγων τὴν ἅλωσιν, καὶ ἐκσφενδονίζων τοὺς κεραυνοὺς τοῦ ἀναθέματος κατὰ τῶν ἑνωτικῶν, Ἡ πολιορκία ἦτο ἐν τῇ ἀκμῇ καὶ ὁ τρομερὸς οὗτος δημαγωγὸς δὲν ἔπαυε διεγείρων τὸν λαὸν, γράφων κατὰ τῶν ἑνωτικῶν, καὶ πλέκων συλλογισμοὺς καὶ ἀντιφάσεις.
Ὁ Μωάμεθ γενόμενος κύριος τῆς Κωνσταντινουπόλεως παρετήρησε μετ’ ἐκπλήξεως τὴν ἐν τῇ τέως βυζαντινῇ, πρωτευούσῃ λειψανδρίαν. Ἐκ τῶν κατοίκων οἱ μὲν ἔπεσαν μαχόμενοι παρὰ τὸ πλευρὸν τοῦ μάρτυρος βασιλέως, ἄλλοι ἔφυγον ἅμα ἰδόντες τὴν ἡμισέληνον κυματίζουσαν ἐπὶ τῆς Ἁγίας Σοφίας, οἱ δ’ ἐπιμείναντες ἐκρύφθησαν. Κατανοῶν ὁ ὀξύνους πορθητὴς, ὅτι μόνον ἐλατήριον συγκεντρώσεως τῶν Ἑλλήνων ἐν τῇ ἐρημωθείσῃ, Κωνσταντινουπόλει ἦτο τὸ Πατριαρχεῖον, ὡσεὶ θρησκευτικὸν καὶ ἐθνικὸν κέντρον θεωρούμενον, εἰσηγήσει καὶ τῶν παρακολουθούντων αὐτῷ χριστιανῶν γραμματέων, προσεκάλεσε τοὺς ἀπάτριδας Ἕλληνας πρὸς ἐκλογὴν πατριάρχου τῆς ἀρεσκείας αὐτῶν, ὡς διαδόχου τοῦ κατὰ τὴν ἅλωσιν πεσόντος τελευταίου πατριάρχου τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας Ἀθανασίου του Βʹ. ὑποσχόμενος ἅμα ἵνα καθιδρύσῃ τὸν νέον τῆς ὀρθοδοξίας ποιμενάρχην κατὰ τὰ βυζαντινὰ ἔθιμα.
Τὸ δέλεαρ ἐκεῖνο πλουσίαν παρήγαγεν ἄγραν· κληρικοὶ καὶ λαϊκοὶ ἀθρόοι ἐπαρουσιάσθησαν, ὡσεὶ λησμονήσαντες τὴν ἁλωθεῖσαν πατρίδα, ἀπέναντι τῆς πατρίου θρησκείας. Τὸ ὄνομα τοῦ Σχολαρίου ὁμοθύμως ἐπροτάθη, καὶ ἄνευ ἀντιλογίας παρεδέχθη. Ὁ δὲ μοναχὸς Γεννάδιος, ὑπὸ τὸ ῥάσον ἀρετὰς ἀναχωρητοῦ ἐξασκῶν, ἀπεποιήθη τὴν ἔξοχον ἐκείνην τιμήν· μετὰ πολλὰς ὅμως παρακλήσεις συνῄνεσεν ἵν’ ἀναδεχθῇ τὸν φόρτον τοῦ μεγάλου ἐκείνου ἀξιώματος, θαῤῥῶν, ὅτι διὰ τῶν φώτων, τῆς εὐγλωττίας, καὶ τῆς ἀγωγῆς του μεσολαβῶν μεταξὺ τοῦ ξίφους τοῦ κατακτητοῦ καὶ τῆς δυστυχίας τῶν συμπατριωτῶν του ἐλαφρώτερα ἠδύνατο νὰ καταστήσῃ τὰ δουλικὰ δεσμά. Ἐν τῷ ναῷ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων ἐτελέσθη ἡ πρώτη μετὰ τὴν ἅλωσιν χριστιανικὴ λειτουργία· ὁ μητροπολίτης Ἡρακλείας, μετ’ ἄλλων ἀρχιερέων, καὶ ἐνώπιον παντὸς τοῦ χριστωνύμου πληρώματος, ἐχειροτόνησε τὸν Γεννάδιον Σχολάριον πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως καὶ Νέας Ῥώμης· αὐτὸς δὲ ὀλίγον ἀρεσκόμενος εἰς πομπώδεις τίτλους, κενοὺς σημασίας, ηὐτοκλήθη Πατριάρχης τῶν τοῦ Χριστοῦ Πενήτων[5].
Μετὰ τὴν χειροτονίαν συνοδευόμενος ὑπὸ τῶν ἐξοχωτέρων κληρικῶν καὶ λαϊκῶν μετέβη παρὰ τῷ Σουλτάνῳ πρὸς προσκύνησιν. Ὁ Μωάμεθ ὑπεδέχθη τὸν ἀρχηγὸν τῆς ὀρθοδοξίας εὐμενέστατα· καὶ ἀφοῦ συνωμίλησαν περὶ διαφόρων ἀντικειμένων, τῷ ἐνεχείρισε, κατὰ τὸ ἐπὶ τῶν Βυζαντινῶν ἔθος, δεκανίκιον χρυσοῦν μετὰ λίθων πολυτίμων καὶ μαργαριτῶν ἐγκεκοσμημένον, ἐπειπὼν, «Πατριάρχευε ἐπ’ εὐτυχίᾳ καὶ ἔχε τὴν φιλίαν ἡμῶν ἐν οἷς θέλεις, ἔχων πάντα τὰ σὰ προνόμια, ὡς καὶ οἱ πρὸ σοῦ πατριάρχαι εἶχον». Μετὰ τοῦτο κατῆλθεν ἕως κάτω τῆς αὐλῆς συνοδεύων τὸν πατριάρχην, τὸν ὁποῖον καὶ ἀνεβίβασεν ἐπὶ ηὐπρεπισμένου ἵππου, προστάξας ἵνα πάντες οἱ μεγιστάνες τῆς αὐλῆς του ἐξέλθωσιν εἰς συνοδείαν τοῦ πατριάρχου. Ὁ Γεννάδιος παρακολουθούμενος ὑπὸ λαμπρᾶς συνοδίας περιῆλθε τὴν πόλιν εὐλογῶν.
Ὁ Σουλτάνος ἐξέδωκε καὶ διάταγμα ἵνα μηδεὶς ἐνοχλήσῃ ἢ ἀντιτείνῃ τῷ πατριάρχῃ, ὅστις ἀφίετο ἀκαταζήτητος καὶ ἀδιάσειστος, ἐλεύθερος παντὸς τέλους καὶ δόσεως αὐτός τε καὶ οἱ ὑπ’ αὐτὸν ἀρχιερεῖς, καὶ οἱ διάδοχοι πατριάρχαι. Δι’ ἑτέρου δὲ διατάγματος ἀπηγόρευσε τὸν εἰς τσαμία μετασχηματισμὸν τῶν ἐκκλησιῶν, ὁρίσας ἵνα οἱ γάμοι, ἐνταφιασμοὶ, καὶ πᾶσαι αἱ ἄλλαι θρησκευτικαὶ τελεταὶ ἐκπληρῶνται ἀκωλύτως, κατὰ τὰ προϋπάρχοντα ἔθιμα τῆς Ἑλληνικῆς ἐκκλησίας· κατὰ δὲ τὴν πανήγυριν τοῦ Πάσχα αἱ θύραι τῶν ἐκκλησιῶν νὰ ὦσιν ἀνοικταὶ τριήμερον.
Ἐπειδὴ ὁ ναὸς τῆς Ἁγίας Σοφίας εἶχε μεταβληθῆ εἰς τσαμίον, ὁ σουλτάνος ἐχορήγησε τὸν ναὸν τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, ὡς πατριαρχείον· ἀλλὰ μετ’ οὐ πολὺ, διὰ τὸ ἔρημον τῆς συνοικίας, ὁ πατριάρχης ἐζήτησε τὴν μονὴν τῆς Παμμακαρίστου, κειμένην ἐν τῇ χριστιανικῇ συνοικίᾳ, ἥτις καὶ τῷ ἐχορηγήθη, μεταβληθέντος τοῦ ναοῦ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων εἰς τσαμίον.
Ὁ Μωάμεθ, ὀξύνους καὶ περίεργος, περιήρχετο συνεχῶς τὴν πόλιν ἀναθεωρῶν πολλὰ, καὶ ἐρωτῶν καὶ μανθάνων. Μιᾷ τῶν ἡμερῶν εἰσῆλθεν ἔνδον τῆς αὐλῆς τοῦ πατριαρχείου καὶ ἀφιππεύσας εἰσέβη εἰς τὸν ναὸν, ἔνθα καταβὰς ὁ πατριάρχης προσηγόρευσε καὶ προσεκύνησεν αὐτόν. Ἀφοῦ δὲ ἐκάθησεν ἐπὶ θρόνου ἐντὸς τῆς μικρᾶς ἐκκλησίας, ἀπηύθυνε διὰ διερμηνέως, πολλὰς ἐρωτήσεις πρὸς τὸν Σχολάριον περὶ τῆς πίστεως τῶν χριστιανῶν. Ὁ Γεννάδιος, εἰ καὶ ἀπροετοίμαστος, ἐξέθηκε μετὰ παῤῥησίας καὶ σαφηνείας τὰ κυριώτερα τῆς πίστεως τῶν χριστιανῶν κεφάλαια, τὰ ὁποῖα ὁ σουλτάνος οὐ μόνον ἀπεδέχθη εὐλαβῶς, ἀλλὰ καὶ κατευχαριστηθεὶς ἐπὶ τῇ σοφίᾳ τοῦ ἀνδρὸς, τὰ μέγιστα καὶ αὐτὸν καὶ τοὺς ὁμοδόξους ἔκτοτε ὑπερηγάπησεν. Ἀποχωρῶν δὲ παρήγγειλεν εἰς τὸν πατριάρχην ἵνα καὶ ἐγγράφως ἐκθέσῃ τὴν διάλεξιν, ἥτις μεταφρασθεῖσα ἀραβιστὶ ὑπὸ Ἀχμὲτ κριτοῦ τῆς Βεῤῥοίας ἐνεχειρίσθη αὐτῷ ἀναγνώσαντι μετὰ προσοχῆς καὶ εὐλαβείας.
Ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης ἔδειξεν ὁ Μωάμεθ ἀκατανόητον εὔνοιαν πρὸς τὸν Γεννάδιον, πέμπων αὐτῷ συνεχῶς δῶρα, καὶ πᾶσαν παράκλησίν του προθύμως ἐκπληρῶν. «Καὶ ἐλέγετο περὶ τοῦ σουλτάνου, ὅτι ἐνωτισθεὶς καὶ πληροφορηθεὶς τὰ περὶ τῆς ἀληθοῦς πίστεως τῶν χριστιανῶν, ἐν ἀμφιβολίᾳ ἦν περὶ τῆς ἑαυτοῦ. »
Ὁ Σχολάριος εὐδοκίμως πατριαρχεύσας ἐπὶ πέντε ἔτη καὶ τινας μῆνας, συνεκάλεσε σύνοδον ἵνα ὑποβάλλῃ τὴν παραίτησίν του. Πάντες οἱ κληρικοὶ καὶ ὁ λαὸς παρεκάλεσαν αὐτὸν ἵνα διαμείνῃ. Ἀλλ’ ὁ Γεννάδιος ἀπαυδήσας πλέον ἐπεθύμει ἵν’ ἀπομακρυνθῇ τῆς τύρβης τοῦ κόσμου, καὶ πρὸς οὐρανὸν ἀνατείνῃ τὸ πνεῦμά του· ἔγραψε τὴν παραίτησίν του εἰς τὸν κώδηκα τῆς μεγάλης ἐκκλησίας, καὶ ἀνεχώρησε διὰ τὴν ἐγγὺς τῶν Σεῤῥῶν μονὴν τοῦ Προδρόμου ἐν τῷ ὄρει Μενοικέως, ὅπου μελετῶν, γράφων, καὶ προσευχόμενος, παρέδωκε τῷ Κυρίῳ τὸ πνεῦμα περὶ τὸ 1460[6].
Ἡ Ἑλληνικὴ ἐκκλησία εἰσέτι δὲν ἀντήμειψε τὴν μνήμην τοῦ Σχολαρίου, ὅστις πρὸς οὐδὲν λογισάμενος σωτηρίαν καὶ πατρίδα ἔσωσε τὴν ὀρθοδοξίαν, ἐνῷ ἠδύνατο νὰ σώσῃ τὴν Κωνσταντινούπολιν· ὕστερον δ’ ἐνώπιον τοῦ τρομεροῦ πορθητοῦ μετὰ καταπληκτικῆς παῤῥησίας τὰ δόγματα τῆς ἱερᾶς ἡμῶν πίστεως ἐκθέμενος, τὸν φανατισμὸν αὐτοῦ εἰς ἀγάπην καὶ σέβας μετέτρεψε. Διὰ περιπαθοῦς μονῳδίας ἐθρήνησεν, ὡς ἄλλος Ἱερεμίας, τὴν καταστροφὴν τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἀνακράζων· «Ἦν σοφὸν τὸ γένος ἡμῶν, ἔνδοξον, γενναῖον, φρόνιμον, ἀνδρεῖον, πᾶσαν τὴν οἰκουμένην ὑποτάξαν εἰς μοναρχίαν· καὶ μὴν, καὶ τῇ κατ’ ἀρετὴν σπουδῇ τε καὶ ἁγιωσύνῃ καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν ἀπομαξάμενον τὴν καθόλου ἀρετὴν, καθάπερ σπόγγος τὰ νάματα· ἀλλὰ νῦν, φεῦ τῶν κακῶν, ἀπώλετο πᾶν· ἑάλω γὰρ ἡ Κωνσταντινούπολις, ἧς μόνον ἐν τῷ μνησθῆναί ἐστιν ἐκρῆξαι φωνὴν μετὰ κραυγῆς καὶ ὀλολυγμοῦ, καὶ πνεῦσαι τὰ λοίσθια· ἁλούσης γὰρ, ἐμιάνθη θυσιαστήρια, κατεπατήθη τὰ ἱερὰ, χύσις αἵματος πολλὴ γέγονεν· ἐμιάνθησαν μονάστριαι, ἐφθάρησαν παρθένοι, ἀπεκεφαλίσθησαν βρέφη· ἀπέθανον μαχαίραις τῶν ἀσεβῶν ἄρχοντες, ἱερεῖς, ἄνδρες, γυναῖκες, ἡλικία πᾶσα· οἴμοι τῷ ταλαιπώρῳ τε καὶ ἀθλίῳ· τίς ἱκανὸς ἐκτραγῳδῆσαι τὸ μέγα τοῦτο πάθος, καὶ τοῖς εἰς ἔπειτα ἀναγγεῖλαι τὴν συμφοράν;, φεῦ! ποῦ ἡ βασιλικὴ παράστασις, καὶ παράταξις; ποῦ ἡ τῶν παλατίων σύνταξις; ποῦ ὁ τοσοῦτος ἐσμὸς τῶν ἀρχόντων; ποῦ τὰ παιδευτήρια τῆς σοφίας; οἴμοι τῷ τάλανι! ποῦ ἡ πατριαρχικὴ διοίκησις; ποῦ ἡ τῆς τοῦ Χριστοῦ ἐκκλησίας καλλονή; ποῦ ὁ τοιοῦτος καὶ τηλικοῦτος τοῦ ἀρχιερατικοῦ καὶ μοναχικοῦ τάγματος; κατεπόθησαν ὑπὸ τοῦ Μωάμεθ! Καὶ οὐκ ἐν τῇ βασιλευούσῃ καὶ μόνῃ τὰ κακὰ, ἀλλὰ καὶ εἰς τὰς μετ’ αὐτὴν ἔτι πλείω καὶ χείριστα. Ταῦτα δὲ πάντα διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν. Ὅταν δὲ πρὸς ταῦτα ἀποβλέψω ἡ ψυχή μου ταράττεται, καὶ ἰλιγγιᾷ μου τὸ πνεῦμα »[7].
Ὁ Σχολάριος ἀνεδείχθη εἷς τῶν σοφωτέρων καὶ πολυγραφοτέρων Ἑλλήνων τοῦ ΙΕʹ αἰῶνος. Τὰ ὑπὸ τοῦ χαλκεντέρου ἐκείνου ἀνδρὸς συγγραφέντα εἰσὶ τὰ ἑξῆς·
—Λόγοι—Εἰς τὴν Ἁγίαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ μεταμόρφωσιν —Εἰς τὴν ἑορτὴν τῶν εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου—Εἰς τὴν κατὰ σάρκα γέννησιν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ—Ἐπὶ τῇ μεταστάσει τῆς ὑπεραγίας δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου—Περὶ τῆς δευτέρας παρουσίας τοῦ Κυρίου ἡμῶν, καὶ περὶ τῆς τῶν σωμάτων ἀναστάσεως—Ἐπὶ τῇ παραβολῇ τοῦ Τελώνου καὶ Φαρισαίου—Ἐπὶ τῇ παραβολῇ τοῦ Ἀσώτου καὶ περὶ μετανοίας—Ὁμιλία ῥηθεῖσα τῇ ἁγίᾳ καὶ μεγάλῃ Παρασκευῇ, ἐν τῷ Παλατίῳ—Θεωρία περὶ τῶν ἐν τῇ Εὐαγγελικῇ παραβολῇ ταλάντων—Ὁμιλίαι σχεδιασθεῖσαι ἵνα μετὰ τὰς ἀπὸ στόματος γενησομένας ὁμιλίας τῷ λαῷ ἀναγινώσκωνται αὐταὶ ἐν ταῖς ἐκκλησίαις καθ’ ἑκάστην κυριακήν—Περὶ διαφορᾶς τῶν συγγνωστῶν καὶ θανασίμων ἁμαρτημάτων—Περὶ τοῦ μὴ γίνεσθαι νῦν θαύματα ὡς πρότερον—Τῷ βασιλεῖ Κωνσταντίνῳ ἐπὶ τῇ κοιμήσει τῆς ἀοιδίμου δεσποίνης τῆς αὑτοῦ μητρὸς παραμυθητικός—Ἐπιτάφιος Θεοδώρου δεσπότου—Μονῳδία ἐπικήδειος ἐπὶ τῷ μακαριωτάτῳ πατρὶ καὶ διδασκάλῳ Κυρίῳ Μάρκῳ Ἐφέσου, κατὰ κόσμον Εὐγενικοῦ—Ἐπιτάφιος τῷ μακαρίῳ Θεοδώρῳ τῷ Σοφιανῷ, ἐν τῇ ἱερᾷ μονῇ Βατοπαιδίου ταφέντι—Ὅτε ἀνεχωρήθη τοῦ παλατίου καὶ τῆς μονῆς τοῦ Παντοκράτορος, ἐν ᾗ, πρῶτον ᾤκει κοσμικὸς, καὶ ἀπῆλθεν εἰς τὸ τοῦ Χαρδιανήτου κοινόβιον, καὶ ἡτοιμάζετο πρὸς τὸ μοναχικὸν σχῆμα—Ἐπὶ τὴν δι’ ἐγκατάλειψιν Θεοῦ ματαίαν καὶ ἄλογον καὶ ἀσύνδετον καινοτομίαν τῆς πίστεως—Θρηνητικός—Συμβουλευτικὸς ὃν ἀνέγνω ἐν τῷ Παντοκράτορι ἐνώπιον τοῦ αὐτοκράτορος καὶ ὅλης τῆς πόλεως, περὶ ἱλεώσεως τοῦ θείου καὶ τῆς οἴκοθεν παρασκευῆς—Λόγος πρὸς τὸν αὐτοκράτορα—Λόγοι ἐν τῇ Φλωρεντινῇ συνόδῳ—Μονῳδία ἐπὶ τῇ ὑπὸ Τούρκων ἁλώσει—καὶ ἕτεροι τρεῖς ἀνεπίγραφοι.
—Γενναδίου μοναχοῦ καὶ πατριάρχου τῶν τοῦ Χριστοῦ πενήτων, περὶ τῆς μόνης ὁδοῦ πρὸς τὴν σωτηρίαν τῶν ἀνθρώπων· ἐξεδόθη δὲ τῷ Σουλτάνῳ σαντι μετὰ τὰς ἐνώπιον αὐτοῦ διαλέξεις ἐν τῷ πατριαρχείῳ τότε γεγενημένας. (ἐξεδόθη μετὰ τῆς ἀραβικῆς μεταφράσεως τοῦ Ἀχμὲτ ἐν Turcograecia lib. II. μεταφρασθὲν δὲ λατινιστὶ ὑπὸ Γρηγ. Σπαρτάνα ἀνετυπώθη πολλάκις).
—Ἔλεγχος τῆς Ἰουδαϊκῆς πλάνης ἔκ τε τῆς γραφῆς καὶ τῶν πραγμάτων, καὶ πρὸς τὴν Χριστιανικὴν ἀλήθειαν παράθεσις ἐν σχήματι διαλόγου.
—Ἐκ τῶν περὶ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ προφητειῶν αἱ σαφέστεραι.
—Κατὰ αὐτοματιστῶν καὶ Ἑλληνιστῶν, ἤτοι πολυθέων, καὶ ὅτι ὁ Θεὸς εἷς ἐστι καὶ δημιουργὸς τοῦ παντὸς ἐν τριάδι ὑποστάσεων· (ἐξεδόθη ὑπὸ Gass ἐν Gennad. und Pletho).
—Ἐρωτήσεις καὶ ἀποκρίσεις περὶ τῆς θεότητος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.
—Περὶ τῆς πρώτης τοῦ Θεοῦ λατρείας, ἢ νόμος Εὐαγγελικὸς ἐν ἐπιτομῇ. (ἐτυπώθη πολλάκις).
—Περὶ τῆς θείας προνοίας καὶ προορισμοῦ.
—Περὶ προορισμοῦ δεύτερον· (ἐξεδόθη ὑπὸ Ἑσχελίου 1603· καὶ ἑλληνογαλλιστὶ ὑπὸ Μορελλίου 1681).
—Περὶ τοῦ θείου προορισμοῦ τρίτον.
—Περὶ τοῦ θείου προορισμοῦ τέταρτον.
—Ὅπως ἡ θεία πρόνοια καὶ ὁ θεῖος προορισμὸς οὐκ ἀναιρεῖ τὸ χρήσιμον τῶν εὐχῶν.
—Περὶ τῆς ἐν τῷ δεσπότῃ ἡμῶν Χριστῷ ἀνθρωπότητος.
—Περὶ ἀναστάσεως.
—Περὶ τοῦ δεσποτικοῦ καὶ θείου αἵματος.
—Περὶ ἀγγέλων, πρὸς τὴν τοῦ Ἀργυροπούλου γνώμην ἀντιφερόμενον.
—Εἰς τὸ Ἀποστολικὸν ῥητόν: Ἐκένωσεν ἑαυτὸν μορφὴν δούλου λαβών.
—Σύνταγμα ἐπιγραφόμενον ὀρθοδόξου καταφύγιον, (ἐξεδόθη ἐν Λονδίνῳ).
—Λυσις διαφόρων εὐαγγελικῶν ἀποριῶν.
—Περὶ τῶν καρπῶν τοῦ πνεύματος.
—Ἔκφρασις τοῦ, Μάρτυρες στεφανῖται.
—Ἔμμετροι εὐχαί.
—Περὶ τοῦ πῶς διακρίνονται αἱ θεῖαι ἐνέργειαι πρὸς ἀλλήλας καὶ τὴν θείαν οὐσίαν τῆς εἰσὶν ἐνέργειαι.
—Περὶ τῶν φαῦλα πραττόντων, πότερον ἄκοντες πραττουσιν ἢ ἑκόντες.
—Ὕμνος μετὰ δεήσεως.
—Εὐχὴ εἰς τὸν ἕνα καὶ τρισυπόστατον Θεόν.
—Περὶ τοῦ καιροῦ καὶ τρόπου τῆς ὑπάρξεως τῶν νοερῶν καὶ ἀθανάτων ψυχῶν.
—Περὶ τῆς τοῦ Γρηγορᾶ ψευδογραφίας.
—Περὶ τῶν ψυχῶν μετὰ τὴν τῶν σωμάτων ἀνάλυσιν.
—Περὶ τῆς ῥήσεως Θεοδώρου τοῦ Γραπτοῦ, καὶ ὧν Ἀκινδυνισταὶ θορυβοῦσι περὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος—Ἔκθεσις τῆς ὀρθῆς περὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος ὑποστάσεως—Κατὰ τῆς προσθήκης, ἣν ἐν τῷ συμβόλῳ τῆς πίστεως προσέθηκαν οἱ Λατῖνοι—Περὶ τῆς σιμωνιακῆς αἰρέσεως ἢ ἀπιστίας—Κατὰ τῆς Λατίνων ἐν σαββάτῳ νηστείας—Περὶ τοῦ μὴ δεῖν ἐν τῇ τεσσαρακοστῇ λειτουργεῖν καθ’ ἡμέραν—Περὶ τοῦ γάμου τῶν ἱερέων—Περὶ κουρᾶς γενείων. (ἐδημοσιεύθησαν ταῦτα πάντα ὑπὸ Δοσιθέου ἐν Τόμῳ Ἀγάπης σελ. 239—316).
—Πρὸς τὸν πανιερώτατον Μηδείας κύριον Θεοφάνην περὶ τῆς λογικῆς καὶ ἀνθρωπίνης ψυχῆς δεύτερον, (ἐτυπώθη ὑπὸ Εὐγ. Βουλγάρεως μετὰ Βρυεννίου).
— Περὶ τοῦ βιβλίου τοῦ Γεμιστοῦ, καὶ κατὰ τῆς Ἑλληνικῆς πολυθεΐας. (ἐξεδόθη ὑπὸ Ἀλεξάνδρου).
—Ἀπάντησις πρὸς Πλήθωνα περὶ Ἀριστοτέλους.
—Ἀπάντησις εἰς τὸν αὐτὸν περὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
—Ἐπιστολὴ εἰς Ἰωσὴφ ἔξαρχον, περὶ τοῦ Πληθωνικοῦ συγγράμματος.
—Κατὰ τῶν Πλήθωνος ἀποριῶν ἐπ’ Ἀριστοτέλει. (τὸ Αʹ. μέρος ἐξεδόθη ὑπὸ Μηνᾶ Μηνοΐδου ἐν Παρισίοις 1858).
—Περὶ τοῦ καθαρτηρίου πυρὸς λόγοι δύο.
—Κεφαλαιώδης ἀπόκρισις πρὸς τοὺς παρὰ Λατίνων λόγους περὶ τοῦ αὐτοῦ Πουργατορίου.
—Πρὸς Ἰωάννην Θεσσαλονικέα, περὶ τοῦ αὐτοῦ.
—Σύντομον κατὰ τῆς δόξης τῶν Λατίνων.
—Περὶ ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κατὰ Λατίνων, τόμοι δύο.
—Δεύτερος Τόμος κατὰ Λατίνων περὶ ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
—Διάλογος κατὰ Λατίνων περὶ τῆς ἐκπορεύσεως.
—Ἕτερος διάλογος περὶ τοῦ αὐτοῦ.
—Περὶ διαφόρων κεφαλαίων πρὸς Μιχαὴλ Σοφιανόν.
—Τὰ ἐν τῇ συνόδῳ πραχθέντα τῇ ὀγδόῃ ἱστορικῶς.
—Ἱστορία τῶν ἐν Φεῤῥάρᾳ καὶ Φλωρεντίᾳ.
—Περὶ ψυχῆς.
—Ἐξήγησις εἰς τὸ βιβλίον τοῦ Πορφυρίου τὸ περὶ τῶν πέντε καθόλου.
—Εἰς τὸ περὶ εἰμαρμένης ἐξήγησις.
—Περὶ ἀνθρωπίνης εὐδαιμονίας, Ἀριστοτέλους καὶ Πλωτίνου συμβιβαστικόν.
—Σύνοψις τῶν Ἀριστοτέλους Φυσικῶν μετὰ τῶν σχολίων τοῦ Σιμπλικίου.
—Πολλαὶ ἐπιστολαὶ πρὸς διαφόρους.
—Περὶ Τούρκων. (μετεφράσθη λατινιστὶ ὑπὸ Ἑρμολάου Βαρβάρου: Gennadii tractatus adversus Turcos).
—Ἐκ τῶν τοῦ Σιμπλικίου ἐξηγήσεων ἐπιτομὴ μετὰ σαφηνείας καὶ ἰδίως ἐπιστάσεως Γεωργίου τοῦ Σχολαρίου.
—Πρὸς τὸν βασιλέα Τραπεζοῦντος.
—Ἐπιχείρημα Γραικῶν.
—Εἰς τὸ Ἅγιον Πνεῦμα.
—Ἀπάντησις εἰς τὰ ἐρωτήματα τῶν Ἑλλήνων καὶ Λατίνων.
—Διάλογος Νεόφρων ἢ ἀερομυθία.
—Ἀπόκρισις πρὸς τὸ ἐρώτημα κυροῦ Ἰωσὴφ τοῦ ἐν Θεσσαλονίκῃ[8].
Μετέφρασεν ἐκ τοῦ Λατινικοῦ εἰς τὸ Ἑλληνικὸν δύο συγγράμματα Θωμᾶ τοῦ ἐξ Ἀκυτανίας, πλουτήσας μεθ’ ὑπομνημάτων καὶ σημειώσεων, καὶ—Ἐκ τῆς διαλεκτικῆς τοῦ μαγίστρου Πέτρου τοῦ Ἱσπανοῦ[9].
Ἔγραψε προσέτι ὁ Σχολάριος καὶ τὰ ἑξῆς, ἐν οἷς σημειοῦται μὲ τὸ ἀρχικὸν ὄνομα αὐτοῦ Γεώργιος Κορτέσης.
—Περὶ στοιχείων ἤτοι γραμμάτων, προσῳδιῶν καὶ τῶν ὀκτὼ τοῦ λόγου μερῶν, ἤτοι εἰς γραμματικὴν πρώτη εἰσαγωγή.
—Περὶ τῆς κλίσεως τῶν ἀρσενικῶν ὀνομάτων.
—Περὶ στοιχείων.
—Ἐπιστολαὶ 18[10].
- ↑ Ἔν τινι σημειώσει παρὰ Κρουσίῳ (Turcograecia σελ. 187) ἀναφέρεται ἡ παρὰ Καμαριώτῃ μαθήτευσίς του. —Γράφων ὁ Σχολάριος πρὸς Μάρκον τὸν Ευγενικὸν, διδάσκαλόν του ποοσαγορεύει τοῦτον· «ὡς γὰρ ἐκεῖνοι (οἱ γονεῖς) τῆς φύσεως, οὕτως αὐτά μοι λόγων τε καὶ ἠθῶν τὰ σπέρματα κατεβάλου. Κἀκεῖνοι μὲν ἅπαξ, σὺ δὲ πολὺν ἡμᾶς ἐγεώργεις τὸν χρόνον· ὥστ’ ἐπιγινώσκοις ἂν τὰ σαυτοῦ, τὰς ἐν ἡμῖν εἰκόνας τούτων γινώσκων.»
- ↑ Turcograecia, σελ, 107. —Δούκας κεφ. 31. —Alexandre, Pléthon, σελ. XXIII—IV.
- ↑ Ἐν Κωνσταντινουπόλει νέον γνωρίσας ἀπηύθηνε ποίημα.
- ↑ Τὰ Πρακτικὰ τῆς Συνόδου ταύτης συνταχθέντα ὑπὸ Κωνσταντίνου τοῦ Λασκάρεως ἐδημοσιεύθησαν ὑπὸ Δοσιθέου ἐν Τόμῳ Καταλλαγῆς, σελ. 457 καὶ ἑπ.
- ↑ Δωρόθεος ὁ Μονεμβασίας ἐν τῷ Χρονογράφῳ (σελ. υϚʹ ἔκδ. Βενετίας 1681) λέγει, ὅτι εἰς τὸ διάβημα τοῦτο προέβη ὁ Πορθητὴς μετὰ τὴν ἐν ἔτει 1462 ἅλωσιν Τῆς Μιτυλήνης· «Ἐπῆρε ὁ Μωάμεθ τὴν Μιτυλήνην, ταὶς δύο Φώκαις χωρὶς πολέμου· ἔπειτα ἐπῆρε τὴν Καστάμονην, τὸ Σινόπι· καὶ ἤφερε τὸν λαὸν ὅλον εἰς τὴν Πόλιν, καὶ ἐρώτησε περὶ τοῦ πατριάρχου, καὶ εἶπαν δὲν ἔχουν, καὶ ὥρισε νὰ κάμουν τεχνηέντως διὰ νὰ γεμίσῃ ἡ Πόλις ἀνθρώπους· καὶ ἐσυνάχθησαν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ ὅλος ὁ λαὸς, καὶ ἔκαμαν στανικῶς τὸν σοφώτατον καὶ λογιώτατον κύριον Γεννάδιον τὸν Σχολάριον, ἄνθρωπον ἅγιον καὶ φρόνιμον». Τοῦτο ὅμως φαίνεται ἡμῖν ὅλως ἀνυπόστατον, διότι τῷ 1459 ὁ Γεννάδιος, μετὰ πενταετῆ πατριαρχείαν παραιτηθεὶς, διεδέχθη ὑπὸ Ἰσιδώρου.
- ↑ Κ. Σάθα, Βίος Γενναδίου (Χρυσαλ. φυλ. 67)—Παραδ. —Allatii, de Georgiis (Bibliotheca Fabricii, Tom. XII)—Renaudoti, Vila Gennadii—Gass, Gennadius und Pletho, —Μαλαξοῦ, Πατριαρχιχὴ ἱστορία—Μαθᾶ, Κατάλογος Πατριαρχῶν —Λούκας—Lebeau—Hammer κλπ.
- ↑ Crusii, Turcogræcia, σελ. 100.
- ↑ Miller, Catalogue des Manuscrits Grecs de l’Escurial, σελ. 389.
- ↑ Fabricii, Bibliotheca Græca XI, σελ. 369—79.
- ↑ Matthæi, Codices Mss. bibliothecarum Mosquensium· (σελ. 24, 253, 299). Ἡ εἰς τὰ συλλογιστικὰ κεφάλαια Μάρκου τοῦ Ἐφέσου ἀτελὴς ἀπάντησις, ἡ δῆθεν αἰτήσει τοῦ πρωτοσυγγέλλου Γεωργίου Μάμα (τοῦ ὕστερον πατριαρχεύσαντος) ὑπὸ Σχολαρίου γραφεῖσα, καὶ ἔπειτα ὑπὸ Βησιαρίωνος συντελεσθεῖσα, εἶνε πλάσμα λατινόφρονός τινος· καὶ ἄλλα δέ τινα συνηγοροῦντα ὑπὲρ τῆς Φλωρεντινῆς συνόδου πονημάτια δῆθεν τοῦ Γενναδίου, νόθα εἰσι πλαστουργηθέντα ὑπὸ Ματθαίου Καρυοφύλλη καὶ ἄλλων.