Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1889/Απομνημονεύματα ενός υλιστού
| ←Παραδείγματα | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1889 Συγγραφέας: Ἀπομνημονεύματα ἑνὸς ὑλιστοῦ |
Πρακτικαὶ ἀλήθειαι→ |
Ἰω. Γ. Φραγκιᾶς ἐν Σύρῳ «.... Ἤμην τότε εἰκοσαετής. Διέτρεχον τὴν ἡλικίαν καθ’ ἣν νομίζει τις ὅτι ἀρκεῖ νὰ λάβῃ εἰς χεῖρας τὸν κάλαμον ὅπως ἀναμορφώσῃ τὸν κόσμον· τὴν ἡλικίαν, καθ’ ἣν αἰσθανόμεθα ἐν ἡμῖν αὐτοῖς τὴν δύναμιν ἣν θὰ ᾐσθάνετο ἐν ἑαυτῇ, ἐὰν ᾐσθάνετο, ἀτμομηχανὴ ἑκατοντακισχιλίων ἵππων δυνάμεως, στερουμένη ἀντιστάσεως ἐφ’ ἧς νὰ ἐφαρμόσῃ τὴν ἰσχύν της.
Τὸ κάλλος ἦτο ἡ θρησκεία μου.
Ἐβυθιζόμην εἰς ἐκστάσεις ἐνώπιον τῆς ἀνατολῆς τοῦ ἡλίου, πιστεύων τὸ κάλλος αὐτῆς ὡς πρᾶγμα πλῆρες μυστηρίου ἀπροσίτου εἰς τοῦ ἀνθρώπου τὰς ψυχρὰς ἐπιστημονικὰς ἐρεύνας. Ἔβλεπον τὸ κάλλος τοῦ ἄνθους καὶ γλυκὺς κατελάμβανε τὴν ψυχήν μου ρεμβασμὸς, διότι βαθύτατα ἐν αὐτῇ μοὶ ἐγεννᾶτο ἀόριστός τις ἰδέα ὅτι τὸ ἄνθος ἐκεῖνο εἶχε καὶ αὐτὸ συναίσθησιν τῆς ἰδίας ὑπάρξεως καὶ καλλονῆς, ὅτι ᾐσθάνετο τὸν περὶ αὐτὸ περικαλλῆ τῆς φύσεως διάκοσμον, οὗ ἀπετέλει μέρος ὡς καὶ ὁ ἄνθρωπος. Ἐπίστευον ὅτι μεγάλη τις ἄϋλος ὕπαρξις πληροῦσα τὰ πάντα διετέλει ἔν τινι πνευματικῇ σχέσει πρὸς τὸ ἄνθος, πρὸς τὸν ρύακα, πρὸς ἐμὲ ὅτι διὰ πάντων τῶν ὄντων τῆς φύσεως διήρχετο μυστήριον πνεύματός τινος ἀκαταλήπτου, ὑπερφυοῦς, καὶ διὰ τοῦτο πάντα τῆς φύσεως τὰ κάλλη εἶχον δι’ ἐμὲ ἄρρητον θέλγητρον καὶ ὕψουν τὸν νοῦν καὶ τὴν φαντασίαν μου πρός τι ἀγαθὸν ὑπέρτατον καὶ προσφιλές.
Ἀπηύθυνον στίχους πρὸς τὸ ἱπτάμενον πτηνὸν, πρὸς τὸ θάλλον ἄνθος, πρὸς τὸ ὅρος ὅπερ ἔχυνε τὸν ἄνεμον, πρὸς τὸ νέφος ὅπερ ἐνεκυμόνει τὴν τρικυμίαν, πρὸς τὴν σελήνην, ἥτις σιωπηλὴ ἐπώπτευεν ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ τῆς νυκτὸς τὴν γαλήνην καὶ ἀόριστος τίς ἰδέα διήρχετο τὸν νοῦν μου, ὅτι τὸ πτηνὸν, τὸ ἄνθος, τὸ ὅρος, τὸ νέφος, ἡ σελήνη ἤκουον τοὺς στίχους μου, ᾐσθάνοντο τὸ πάθος αὐτῶν καὶ μοὶ ἀπήντων ἐμπνέοντά μοι ἔτι γλυκύτερον αἴσθημα διὰ τῆς σιωπηρᾶς αὐτῶν ἀλλὰ γλυκυτάτης γλώσσης.
Ἤμην ἀμαθὴς, ἤμην ἄπειρος, ἀλλ’ ἤμην τόσον εὐτυχής!
Ἡμέραν τινὰ μοὶ συνέβη πρᾶγμα παράδοξον. Πάσας ταύτας τὰς τέρψεις, πάσας ταύτας τὰς καλλονὰς, ὅλας ταύτας τὰς ὑψίστας ἐξάρσεις τοῦ αἰσθήματος, ἃς ἕως τότε εὕρισκον κεχωρισμένας εἰς τὰ περὶ ἐμὲ ἄψυχα λεγόμενα ὄντα τῆς φύσεως, τὰς εὗρον συγκεντρωμένας, ἡνωμένας ἐν ἑνὶ καὶ μόνῳ ὄντι ἀπεριγράπτου καλλονῆς, ἀπείρου συμπαθητικότητος, ἐν τῇ δεκαπενταετεῖ μου Χάριτι.
Εἶχε τῆς σελήνης τὸν ρεμβασμὸν, τοῦ λυκαυγοῦς τὴν ἁγνότητα, τοῦ ἄνθους τὸ κάλλος, τοῦ πτηνοῦ τὴν χάριν, τοῦ ὅρους τὸ μυστήριον, τοῦ νέφους τὴν περιπάθειαν.
Ἐνώπιόν της ἐβυθιζόμην εἰς ἔκστασιν. Ἦτο ὁ οὐρανός μου.
— Ὦ Χάρις! τῇ ἔλεγον· ἐὰν ἤξευρες τίνα γοητείαν ἀσκοῦσιν ἐν ἐμοὶ οἱ ὀφθαλμοί σου, ἡ φωνή σου, ἡ θέα σου! Ἐρῶμαι σοῦ δι’ ὅλης τῆς δυνάμεως τῆς ὑπάρξεώς μου καὶ μεθύσκομαι ἐν τῇ ἡδονικῇ παραφορᾷ τῆς ἰδέας τοῦ νὰ ζῶ πλησίον σου.
— Εἶσαι παιδὶ ἄπειρον τοῦ κόσμου, μοὶ ἔλεγον οἱ φίλοι μου. Πιστεύεις εἰς τὸ κάλλος, εἰς τὸν ἔρωτα, εἰς τὴν ἱερότητα, εἰς τὴν ἀλήθειαν τῶν εὐγενῶν αἰσθημάτων καὶ ἐν γένει εἰς τῶν ποιητῶν τὴν παιδαριώδη παραδοξολογίαν. Ἄ! φίλτατέ μου σὲ λυπούμεθα. Εἰλικρινῶς σὲ λυπούμεθα. Ἀλλὰ δὲν ἐννοεῖς λοιπὸν ὅτι ὅλα ταῦτα εἶναι ἀντικείμενα φιλολογικῶν ἀσκήσεων διὰ τὰς ὥρας τῆς σχολῆς, οἱονεὶ ἀναψυκτικὰ εἰς τὸν ἀένναον περὶ ὑπάρξεως ἀγῶνα;
Καὶ ἐγέλων περὶ ἐμοῦ χλευαστικῶς.
— Μάθε νὰ ἐννοῇς, μοὶ ἔλεγον, ὅτι ὑπὸ τὴν συμπαθῆ ἐκείνην μορφὴν τῆς νεάνιδος, ὄπισθεν τῶν δακρυβρέκτων ἐκείνων ὀφθαλμῶν τῶν ὑψουμένων πρὸς τὸν οὐρανὸν ὡς ἐν ἐκστάσει ἐρωτικῆς προσευχῆς κρύπτεται ὁ ἐγωϊσμὸς καὶ ἡ κοινοτέρα φιλαρέσκεια· ὅτι ὁ ἔρως εἶναι ἀντικείμενον τῆς φυσιολογίας, ὅτι τὸ ἄνθος εἶναι συνδυασμὸς ὕλης καὶ χρωμάτων κατὰ κανονικούς τινας φυσικοὺς νόμους συναπτομένων καὶ ἀναφυομένων ἐκ τοῦ χώματος καὶ τῆς ἰλύος· ὅτι τὸ δάκρυ εἶναι ὑγρόν τι ἁλμυρὸν ἐκκρινόμενον ἐκ τῶν ἀδένων τοῦ ὀφθαλμοῦ ὡς ὁ ἱδρὼς ἐκ τοῦ σώματος ἕνεκεν ἐξωτερικῆς τινος ἢ ἐσωτερικῆς αἰτίας ἐπενεργούσης ἐπὶ τοῦ σώματος ἡμῶν· ὅτι ἡ ὀπτικὴ ἐξηγεῖ τὰ φαινόμενα τοῦ φωτὸς ἐν τῇ ἀνατολῇ τοῦ ἡλίου· ὅτι ἡ σελήνη οὐδὲν ἄλλο εἶναι εἰμὴ ψυχρά τις σφαιρικὴ μάζα ἄψυχος καὶ ἠλιθία καὶ ὅτι πέραν τοῦ τάφου ὑπάρχει τὸ ἄπειρον μηδέν. Πίστευσον, φίλτατε, ὅτι ὁ βίος εἶναι πάλη ἀδιάλειπτος καὶ ὅτι ἐκεῖνος μόνος εἶναι νικητὴς ὅστις κατώρθωσε θεμιτῶς ἢ ἀθεμίτως, ἀδιάφορον, νὰ ὑποδουλώσῃ τοὺς ἄλλους εἰς ἑαυτὸν διὰ τοῦ πλούτου, διὰ τῆς πολιτικῆς ἰσχύος καὶ διὰ τῆς ὑπεροχῆς νοὸς πρακτικοῦ. Ἔσο πλούσιος, ἔσο ἰσχυρὸς καὶ θὰ ἰδῇς ὅτι θὰ ἔχῃς πάντοτε δίκαιον παρὰ τοῖς ἀνθρώποις. Πίστευσόν με· παῦσον νὰ στιχουργῇς, διδάχθητι τὴν ἐπιστήμην τοῦ βίου, καὶ μὴ ψάλλῃς πλέον.
Οἱ ἀπηνέστεροι τῶν φίλων μου μὲ ἐχλεύαζον.
— Καλημέρα, Λαμαρτῖνε, ἐφώνουν πρὸς ἐμὲ διαβαίνοντα, πῶς ἐπέρασεν ἀπόψε ἡ Σελήνη εἰς τὴν ὑγείαν της;
Ἤκουον ταῦτα ὡς ραπίσματα καταφερόμενα μετὰ τῆς μεγαλειτέρας ἀναιδείας ἀλλὰ καὶ πεποιθήσεως κατὰ τῶν ἱεροτέρων τῆς θρησκείας μου πραγμάτων καὶ ἔφευγον ἔξω φρενῶν μακρὰν τῆς πόλεως, εἰς τὴν ἐξοχὴν, καὶ ἐκεῖ ἐν τῇ σιγῇ καὶ τῇ μονώσει ἀνέπνεον, βλέπων δὲ τὴν περὶ ἐμὲ καλλονὴν τῆς ἐξοχῆς, τῶν ἀνθέων, τοῦ οὐρανοῦ ἐψιθύριζον ἀνασύρων ἀπὸ τοῦ βάθους τῆς ψυχῆς μου:
Μὲ λέγουν νὰ μὴ ψάλλω· ἀλλὰ μόνον
νὰ καταστέλλω πάντα μου παλμὸν
νὰ πνίγω εἰς τὸ στῆθός μου τὸν στόνον
νὰ κλαίω μὲ γελῶντα ὀφθαλμόν!
Θεέ μου τόσα δῶρα λοιπὸν μάτην
διέσπειρεν ὁ ἄπειρός σου νοῦς
τὴν καλλονὴν παντοῦ τὴν ὑπερτάτην
ὑπὸ τοὺς σαπφειρίνους οὐρανοὺς.
τὸν ἔρωτα, τὸ ρόδον, τὴν ἐλπίδα,
τῆς ἀηδόνος τ’ ᾆσμα τὸ ρεμβὸν,
παντοῦ τοῦ πνεύματός σου τὴν σφραγῖδα,
ἵνα σιγᾷ τὸ στῆθός μας βωβόν;
Διετέλουν ἐν διλήμματι φρικώδει· ν’ ἀπαρνηθῶ τὰς πρὸς τὸ ὑψηλὸν καὶ τὸ ὡραῖον πεποιθήσεις καὶ τὰ αἰσθήματά μου, τοὺς γλυκεῖς παιδικούς μου ρεμβασμοὺς καὶ νὰ λάβω τὴν μορφὴν ἀνθρώπου πρακτικοῦ, νὰ φορέσω δίοπτρα, νὰ γίνω ἔμπορος ὑφασμάτων μὲ τὸν πῆχυν εἰς τὴν χεῖρα καὶ τὸ ψεῦδος εἰς τὰ χείλη, ἢ δικηγόρος ὑποστηρίζων σήμερον τὴν γνώμην ἣν χθὲς ἀπέκρουον καὶ αὔριον μέλλω ν’ ἀποκρούσω κατὰ τὸ συμφέρον καὶ τὰς περιστάσεις μὲ δικογραφίας ὑπὸ μάλης χαιρετίζων καὶ περιποιούμενος τοὺς δικαστὰς χάριν τῶν πελατῶν μου καὶ τοὺς πελάτας μου χάριν τοῦ θυλακίου μου· νὰ γίνω δικαστὴς χάριν τοῦ βεβαίου μισθοῦ ἐκδίδων ἀποφάσεις κατὰ τὸ συντομώτερον, ὡς ἀναγκαῖον κακὸν καὶ ὡς ἀντίτιμον τοῦ μισθοῦ, προσκλίνων ἐνώπιον τοῦ τμηματάρχου καὶ τοῦ βουλευτοῦ ἵνα μὴ μετατεθῶ. Νὰ γίνω ἱερεὺς, ὑποκρινόμενος βαθείαν συντριβὴν καρδίας ἐν τῷ ναῷ καὶ ἐπαναλαμβάνων καθ’ ἑκάστην ἀπὸ στήθους προσευχὰς αἱρέσεως τῶν ὀφειλετῶν μου ἐνῷ προτίθεμαι νὰ τοὺς καταδιώξω μέχρι τοῦ Ἀρείου Πάγου. Νὰ γείνω ἰατρὸς φέρων κλυστήριον καὶ σιναμικὴν καὶ ἀδιαλείπτως κακολογῶν τοὺς συναδέλφους μου νὰ γίνω τραπεζίτης παίζων χρεώγραφα καὶ προκαλῶν ψευδῆ τηλεγραφήματα διὰ τὸ χρηματιστήριον ἵνα ἐξαπατήσω τοὺς ἀγοραστὰς, ἢ πολιτικὸς δημοσιογράφος γράφων ὑπὲρ τοῦ κόμματος κατὰ τὰ ἑκάστοτε ἐμοὶ καὶ αὐτῷ συμφέροντα ὑπὸ πρόγραμμα ὑψηλῶν θεωριῶν ἀμεροληψίας καὶ πατριωτισμοῦ… Νὰ προτιμήσω ταῦτα ὡς πράγματα ἐγκεκριμένα ὑπὸ τῆς καθεστώσης κοινωνίας, καθ’ ἑκάστην ἐφαρμοζόμενα, καὶ ὧν ἀπαγορεύται ἡ ἀθέτησις ἐπὶ ποινῇ περιφρονήσεως, ἢ νὰ ἀκολουθήσω τὰς ἀφελεῖς ἀλλ’ ἀκραιφνεῖς ὁρμὰς τῆς καρδίας μου καὶ νὰ ζήσω ἄσημος ἀλλὰ τίμιος καὶ εὐτυχής μετὰ τῶν ρεμβασμῶν μου, μετὰ τῆς θρησκείας μου, μετὰ τοῦ ἔρωτός μου;
Ἐπεδόθην εἰς τὴν μελέτην. Τὸ σπουδάζειν, τὸ μανθάνειν τοὺς φυσικοὺς νόμους, ἤτοι τὴν ἀλήθειαν κατήντησε μετὰ βραχὺν χρόνον ἀκατάσχετον πάθος μου. Καὶ ἡμέραν τινα συννεφώδη τοῦ φθινοπώρου ἐν τῇ ἐξοχῇ ἔνθα κατῴκει ἡ προσφιλής μου Χάρις ὑπὸ τὰ μεγάλα καὶ ἀμφιλαφῆ δένδρα τοῦ κήπου της, παρούσης τῆς μητρός της γυναικὸς ξηρᾶς καὶ φυλαργύρου ἥτις οὐδέποτε ἠδυνήθη νὰ ἑλκύσῃ τὴν συμπάθειάν μου, ἀπεχαιρέτησα τὴν Χάριτα μέλλων νὰ μεταβῶ εἰς Βερολῖνον πρὸς ἐπιστημονικήν μου μόρφωσιν.
— Θὰ φύγῃς λοιπόν! ἔλεγεν ἡ Χάρις ἐν μέσῳ λυγμῶν· δὲν ἦτο ἀστεϊσμὸς αὐτὸ τὸ ὁποῖον ἔλεγες, ὅτι θὰ φύγῃς μακρὰν μου! Καὶ ἐγὼ τί νὰ κάμω μόνη ἐδῶ, τόσον καιρόν;— Νὰ μ’ ἀγαπᾷς Χάρις, ὡς ἐγὼ θὰ σ’ ἀγαπῶ. Μοῦ τὸ ὑπόσχεσαι;
— Ὤ! σεῖς οἱ ἄνδρες εἷσθε δύσπιστοι, διότι εἶσθε ἄστατοι σεῖς αὐτοί! Σοὶ ὀμνύω εἰς τὸν ἀέρα αὐτὸν ποῦ ψιθυρίζει εἰς τὰς κορυφὰς τῶν δένδρων ν’ ἀποθάνω τὴν ἡμέραν, καθ’ ἣν δὲν θὰ δύναμαι νὰ σοὶ ἀνήκω πλέον εἶπεν ὑψοῦσα τοὺς δακρυβρέκτους ὀφθαλμούς της πρὸς τὸν οὐρανόν.
Τόσον ἀπαίσιος μοὶ ἐφάνη ὁ ὅρκος ἐκεῖνος ὥστε ἐρρίγησα.
— Ὄχι τοιούτους ὅρκους, Χάρις, εἶπον. Σὲ πιστεύω, συγγνώμην.
Καὶ ἀνεμνήσθην, ἀλλ’ ἐν ἀδημονίᾳ διὰ τὴν ἀσέβειαν τῆς ἰδέας, ἀνεμνήσθην, λέγω, ἀορίστως τῆς συστάσεως ἐκείνης τῶν φίλων μου· «Μάθε νὰ ἐννοῇς ὅτι ὑπὸ τὴν συμπαθῆ ἐκείνην μορφὴν τῆς νεάνιδος, ὄπισθεν τῶν δακρυβρέκτων ἐκείνων ὀφθαλμῶν τῶν ὑψωμένων πρὸς τὸν οὐρανὸν ὡς ἐν ἐκστάσει ἐρωτικῆς προσευχῆς, κρύπτεται ὁ ἐγωϊσμὸς καὶ ἡ κοινοτέρα φιλαρέσκεια».
Ἀπῆλθον συγκεκινημένος, ἐρῶν, εὐτυχὴς ἐν τῇ ὀδύνῃ τοῦ ἀποχαιρετισμοῦ ἐκείνου, ἐξ οὗ ἀπεκόμιζον τὴν πεποίθησιν ὅτι ἀγαπῶμαι.
Ἐνεγράφην ἐν τῇ Ἰατρικῇ Σχολῇ τοῦ Βερολίνου οὐχὶ ὅπως ἐνασκήσω τὴν Ἰατρικὴν ὡς βιοποριστικὸν ἐπάγγελμα, ἀλλ’ ὅπως εἰσδύσω εἰς τὸ μυστήριον τοῦ ἀνθρωπίνου ὀργανισμοῦ.
Διῆλθον ἡμέρας καὶ νύκτας μακρὰς μελετῶν ἐν ἀδιαλείπτῳ ἐρεύνῃ ἁπάσας τὰς σχετικὰς τῇ ἰατρικῇ φυσικὰς ἐπιστήμας καὶ τὰ ἔτη παρήρχοντο ταχέως, ἐγὼ δὲ ἀπεθησαύριζον γνώσεις ἐπὶ γνώσεων.
Ποσάκις ἐν βαθείᾳ νυκτὶ χειμῶνος ὑπὸ τὸ φῶς τῆς λυχνίας, ἱστάμενος ὄρθιος πλησίον πτώματος ἐξηπλωμένου ἐπὶ τῆς ἀνατομικῆς τραπέζης μου, ἀνεζήτησα διὰ τῆς σμίλης καὶ τοῦ μικροσκοπίου τὸ μυστήριον τῆς ζωῆς καὶ τῆς νοήσεως ἐν τῷ ἀνθρωπίνῳ κρανίῳ καὶ ποσάκις ἀπηυδηκὼς ἐνώπιον τοῦ ἀδιερευνήτου μυστηρίου ἔρριπτον χαμαὶ ἐν ὀργῇ τὸ κρανίον ἐκεῖνο κυλιόμενον τότε ἐπὶ τοῦ ἐδάφους ὡς τόπιον μικροῦ παιδός.
Κατὰ τὰς πυρετώδεις ἐκείνας ἐρεύνας μου, ᾐσθανόμην νευρικήν τινα μανίαν ἀποκαλύψεων ὡς ἄν εἰ τὸ μυστήριον τῆς ζωῆς καὶ τῆς νοήσεως ἦτο κεκρυμμένον ὑπό τινος ἐπίτηδες ἐντὸς δυσπροσίτου τινὸς χώρου καὶ μοὶ προεβάλλετο ὡς πρόβλημα ἡ εὕρεσις αὐτοῦ.
Εὐκόλως δύναται νὰ ἐννοηθῇ ὅτι ὑπὸ τοιαύτην πυρετώδη καὶ ἀδιάλειπτον σπουδὴν ἐκτησάμην τόσοις ἐπιστημονικὰς γνώσεις ὅσαι σπανίως συνεκεντρώθησαν ἐν τῇ μνήμῃ ἑνὸς καὶ μόνου ἀνθρώπου.
Τί ἀπεκόμισα ἐκ τῆς σπουδῆς ἐκείνης; Τὸ ψῦχος τῆς καρδίας.
Τὸ ἄνθος δὲν εἶχε πλέον δι’ ἐμὲ τὸ θέλγητρον τῆς καλλονῆς του, καὶ τὸ πρότερον μυστήριον τῆς ὑπάρξεώς του, νοούσης τοὺς πόθους καὶ τοὺς στίχους μου εἶχε δι’ ἐμὲ ἁπλῆν βοτανικὴν ἀξίαν καὶ λατινικόν τι ὄνομα. Ἐγίνωσκον τὰ μέρη εἰς ἃ ἐπιστημονικῶς διῃρεῖτο, διατί αἱ φλέβες του ἦσαν π. χ. κυαναῖ, διατί τὰ πέταλά των ἦσαν ροδόχροα, τίς ἦτο ἡ ἰατρικὴ ἀξία του, καὶ πόσον ἐπωλεῖτο ξηρὸν ἐν τῷ φαρμακείῳ.
Τὸ πτηνὸν τῆς κοιλάδος οὗ ἡ κομψότης, ἡ χάρις, ἡ εὐκινησία τόσον ἄλλοτε μὲ κατεγοήτευεν, ὀνειροπολοῦντα ἐλεύθερον βίον ἐν τῇ ἐξοχῇ, ἀπώλεσε δι’ ἐμὲ πᾶν γόητρον· διότι ἐγίνωσκον ὁποῖον ὑπὸ τὸ πτέρωμά του εἶχεν εἰδεχθῆ σκελετὸν ὀστέων καὶ διέβλεπον τὸν σκελετὸν τοῦτον ἱπτάμενον, κελαδοῦντα, τρώγοντα, ὡς ἂν εἰ ἡ περιβάλλουσα αὐτὸ σὰρξ καὶ τὰ πτερὰ ἦσαν ἐκ διαφανοῦς ὑέλου· καὶ δὲν μ’ ἔθελγε πλέον ὡς ἄλλοτε τῆς ἀηδόνος τὸ ᾆσμα ἐν σεληνιαίᾳ νυκτὶ ἀπὸ τοῦ φυλλώματος τῶν δένδρων διαχεόμενον, διότι ἐγίνωσκον ὅτι ἦτο ψευδὲς τὸ νομιζόμενον περὶ αὐτῆς ὅτι ἔψαλλε μελαγχολικὸν ᾆσμα χωρισμοῦ καὶ ἤμην πεπεισμένος ὅτι ψάλλουσα ἐξεπλήρου ἀνάγκην φυσικήν, ἡ δὲ φωνή της ἐξερχομένη ἐκ τοῦ λαιμοῦ ἠκούετο εὔστροφος, διότι τοιαύτη εἶναι ἡ διασκευὴ τῶν φωνητικῶν αὐτῆς ὀργάνων ὥστε νὰ μὴ δύναται ἡ φωνὴ νὰ ἐξέλθῃ εὐθεῖα καὶ ἄκαμπτος, τοιαύτη δὲ ἡ διασκευὴ τῶν ἡμετέρων ἀκουστικῶν ὀργάνων καὶ νεύρων ὥστε νὰ γεννᾶται ἐν ἡμῖν ἡδονικὸν αἴσθημα ἐκ τῆς φωνῆς της.
Ἔβλεπον τὴν ἄλλοτε τοσοῦτον συμπαθῆ μου σελήνην καὶ μάτην ἀνεζήτουν ἀπ’ αὐτῆς τοὺς παλαιοὺς ρεμβασμούς μου, οἵτινες καθίστων ποτὲ τόσον γλυκείας τὰς νύκτας μου· δὲν ἦτο πλέον δι’ ἐμὲ ἡ θεὰ ἡ ἀνὰ τὴν γῆν ἀναζητοῦσα τὸν Ἐνδυμίωνά της ἀλλ’ ἦτο μάζα ὕλης ἀψύχου καὶ ψυχρᾶς, διάτρητος ὡς σκωληκόβρωτον ξύλον ἧς ἐγίνωσκον ἐκ στήθους τὸ μέγεθος, τὸ βάρος, τὴν ὕλην, τὴν ἀπόστασιν.
Ἡ κεραυνοῦχος νεφέλη ἀπώλεσε δι’ ἐμὲ τὴν ἀγρίαν καλλονήν της ἀφ’ ὅτου ἔμαθον καὶ ἐγὼ νὰ παράγω κεραυνοὺς καὶ ὕδωρ διὰ τοῦ ἠλεκτρισμοῦ· τῆς δὲ βροντῆς ὁ ἐν τῷ ἀπείρῳ χάει ἀναπαλλόμενος κρότος δὲν ὕψωνε πλέον τὴν ψυχήν μου πρὸς ὅν τι παντοδύναμον, δημιουργὸν τοῦ κόσμου καὶ τιμωρὸν ἢ φιλόστοργον πατέρα. Φεῦ! δὲν ὑπῆρχε πλέον δι’ ἐμὲ Θεός!
Δὲν ὑπῆρχε πλέον δι’ ἐμὲ Θεὸς, δημιουργία, πρόνοια, ἀρετὴ, αὐταπάρνησις, ἔρως, θρησκεία, πατρὶς, διότι ἀναλύσας πάντα ταῦτα εἶχον εὐρεῖ, ὅτι οὐδὲν ἄλλο ὑπῆρχε πλὴν τῆς ἀεὶ μεταβαλλομένης ἀνάρχου ὕλης καὶ τῶν ἰδιοτήτων αὐτῆς, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἡ ὁρμὴ τῆς αὐτοσυντηρήσεως ἐνεφανίζετο ἐν μέν τῇ ἀψύχῳ ὕλῃ ὑπὸ τὴν μορφὴν τῆς συνοχῆς τῶν μορίων, ἐν δὲ τῇ ζωϊκῇ ὑπὸ τὴν μορφὴν τῆς φιλαυτίας, ἥτις διὰ μακρᾶς ἐξελέγξεως παρήγαγε τὴν αὐταπάρνησιν τοῦ Σωκράτους καὶ τοὺς μάρτυρας τοῦ Χριστιανισμοῦ, φαινόμενα κοινῶς θεωρούμενα ὡς ἐκ διαμέτρου ἀντίθετα τῆς φιλαυτίας, ἐνῷ εἶναι τοὐναντίον ἁπλᾶ ἀποτελέσματα αὐτῆς,
Ποσάκις δὲν ἐζήλευσα τοὺς χρόνους μου ἐκείνους τῆς ἀμαθείας καὶ τῆς ἁγνότητός μου, καθ’ οὓς νομίζων τὸν κόσμον διάφορον τοῦ ὅτι πράγματι εἶναι, ἐτερπόμην καὶ ἔζων εὐτυχὴς θαυμάζων ἐν τῇ ἱστορίᾳ τὰ μεγάλα αἰσθήματα καὶ τὰ μεγάλα ἔργα τῶν ἀνθρώπων ὡς ἀποτελέσματα μυστηριώδους τινὸς ἀΰλου δυνάμεως ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ἐνοικούσης καὶ λατρεύων τὰ κάλλη τῆς φύσεως ὡς ἔργα τοῦ Θεοῦ πατρός.
Δίλημμα φοβερὸν, πελώριον ὤρθου πρὸ ἐμοῦ ἡ λογικὴ ἡ ἀμείλικτος. — Τί προτιμᾶς μοὶ ἔλεγε νὰ σὲ τέρπῃ τὸ ψεῦδος καὶ ἡ ἄγνοια ἢ νὰ ἀνιᾶσαι κατέχων τὴν ἐπιστημονικὴν ἀλήθειαν; Τί θ’ ἀπαντήσῃ εἰς τοῦτο, εἰπέτε μου, τί θ’ ἀπαντήσῃ ὁ σκεπτόμενος ἄνθρωπος;
Ἐν μέσῳ τοιούτων ἀρρήτων βασάνων καρδίας σκοτεινῆς καὶ νοὸς πεφωτισμένου ἐπανῆλθον εἰς τὴν γενέθλιον πόλιν μου ἐν ἡλικίᾳ εἰκοσιοκτὼ ἐτῶν.
Ἐπανεῖδον μετὰ ὀκταετῆ ἀπουσίαν τὴν οἰκίαν ἔνθα ἐγεννήθην, τοὺς τόπους ἔνθα ᾐσθάνθην τὰς παιδικάς μου χαρὰς, τὴν ὁδὸν τοῦ τοῦ σχολείου μου, τοὺς τόπους τῶν παιγνίων μου, οἵτινες εἶχον καταστῆ ὀλίγον ὕστερον, καθ’ ὅσον ὁ κάλυξ τῆς νεότητός μου ἤρχετο ἀνοιγόμενος, οἱ τόποι τῶν ἐρώτων μου. Οἷον ροδόχρουν παρελθόν ἐνώπιον κιτρίνου παρόντος!
Δάκρυ ἀνῆλθεν εἰς τοὺς ὀφθαλμούς μου θερμὸν καὶ γλυκὺ, τὸ δὲ στῆθός μου ἐπὶ δύο στιγμὰς ἀνεκίνησε λυγμὸς ἐκ βαθυτάτων. Ἄ! ἐάν ποτε ἀναγνώσῃ τις τὰς γραμμὰς ταύτας, ἂς ἀναμνησθῇ καλῶς τί ᾐσθάνετο αὐτὸς, ἢ τί θὰ ᾐσθάνετο βλέπων μετὰ μακρὰν ἀποδημίαν ἐν ἡμέραις ψυχρῶν βιωτικῶν μεριμνῶν τοὺς τόπους τῶν ἀθῴων παιδικῶν του τέρψεων καὶ θὰ μ’ ἐννοήσῃ ἴσως.
Ἐνώπιον τῶν προσφιλῶν ἐκείνων τόπων συνέβη τις τότε ἐν ἐμοὶ οἱονεὶ στάσις, ἀνατροπὴ, ἐπανάστασις. Φωνή τις μὴ ἀπορρέουσα ἐκ τοῦ λογικοῦ μου, ἀλλ’ ἐξ ἄλλης τινὸς οὕτως εἰπεῖν ἐν ἐμοὶ κεκρυμμένης ὑπάρξεως ἀνῆλθεν εἰς τὸ στόμα μου, διαμαρτυρία τις κατὰ τῶν ὑλιστικῶν μου πεποιθήσεων ὁμοία πρὸς τὴν τοῦ Γαλιλαίου, ἀλλ’ ἀκουσιωτέρα.
— Καὶ ὅμως ὑπάρχει! ἠρξάμην νὰ εἴπω. Ἀλλὰ δὲν τὸ ἐπρόφερα. Ὄχι!
Ἡ ἐπιστήμη ἡ ἀμείλικτος μοὶ ἐπανῆλθεν εἰς τὴν μνήμην. Μοὶ ἐφάνη ὡς νὰ τὴν ἔβλεπον ἐν σχήματι ἀμαζονείου γυναικὸς, ὑψηλὴν, ὀρθίαν, εἶρον φέρουσαν ἐπὶ τῶν χειλέων μειδίαμα ἐπὶ τῇ ἀδυναμίᾳ μου.
Καὶ συνέσχον ἐμαυτόν.
— Ναὶ, ἐσκέφθην ἡ μνήμη τοῦ παρελθόντος μοὶ ἀναπαριστᾷ αὐτὸ διὰ τοῦ φανταστικοῦ ὡς παρὸν καὶ ἡ ἀνθρωπίνη φιλαυτία καθιστῶσά μοι τοσοῦτον ἐνδιαφέρουσαν τὴν ἀναπαράστασιν ταύτην διότι πρόκειται περὶ ἐμοῦ αὐτοῦ, ἐρεθίζει τὸ νευρικόν μου σύστημα ἄρα καὶ τοὺς δακρυοποιοὺς ἀδένας μου. Οὕτως ἀπαραλλάκτως ἀγαπῶμεν πᾶν ὅ,τι εἰς ἡμᾶς ἀνήκει διὰ μόνον τὸν λόγον ὅτι εἶναι ἡμέτερον. Τί ἄλλο εἶναι τὸ αἴσθημα τῆς ἰδιοκτησίας ἢ αἴσθημα φιλαυτίας, καὶ καθὼς κινδυνεύομεν πολλάκις τὴν ὕπαρξιν χάριν τῆς ἰδιοκτησίας ἡμῶν, οὕτω πίπτομεν καὶ εἰς τὰ πεδία τῶν μαχῶν χάριν τῆς ἡμετέρας πατρίδος. Τί ἄλλο λοιπὸν εἶναι καὶ ὁ πατριωτισμὸς εἰμὴ αἴσθημα πηγάζον ἐκ τῆς φιλαυτίας; Οὕτω καὶ ἐγὼ συγκινηθεὶς ἐδῶ ὑπέστην τὴν ἐπίδρασιν τοῦ ἀναλλοιώτου φυσικοῦ νόμου τῆς πρὸς ἐμαυτὸν ἀγάπης.
Αἱ ἀλήθειαι τῆς ἐπιστήμης οὐδὲ κατὰ κεραίαν διεψεύσθησαν. Ἄγωμεν!
Καὶ ἀπῆλθον ψυχρὸς διότι ἀνεκάλυψα ὅτι ἡ συγκίνησίς μου ἦτο ἁπλοῦς ἐγωϊσμός.
Ἀπέμεινε μόνη μου κρυφία ἐλπὶς καὶ τὴν ἐφύλαττον εἰς τὰ βάθη τῆς ψυχῆς μου. Μέχρι τῆς στιγμῆς ἐκείνης ἡ ἁπανταχοῦ συνοδεύουσά με ἐπιστήμη καὶ ὑλιστική φιλοσοφία μετέβαλε διὰ τοῦ φωτὸς τῆς ἀνηλεοῦς αὐτῆς ἀληθείας πάντα ἀνεξαιρέτως τὰ ἱερώτερά μου αἰσθήματα καὶ πράγματα εἰς ἁπλᾶ φυσιολογικὰ ἢ λογικὰ ἀποτελέσματα. Θὰ κατίσχυεν ἆρά γε καὶ τῆς κρυφίας ἐκείνης ἐλπίδος μου, ὡς κατίσχυσε τῶν λοιπῶν αἰσθημάτων μου;
Ἄ! τίς ποτ’ ἐφαντάσθη τὴν πρωτοφανῆ ταύτην ἐν τῷ κόσμῳ βάσανον ἀνάλογον τῆς ὀδυνηρᾶς ἀπογοητεύσεως, ἣν ἤθελεν αἰσθανθῆ φιλάργυρος ἀνακαλύπτων, ὅτι ὁ ἐξ ἀδαμάντων θησαυρὸς ὃν ἐπὶ ἔτη πολλὰ ἀπεθαύμαζε καὶ ἐλάτρευεν, οὐδὲν ἄλλο ἦτο ἢ σωρὸς κοινῶν ἀνθράκων;
Μία μοὶ ἀπέμεινε κρυφία ἐλπίς. Ὁ ἔρως μου.
Ἀπὸ ἑξαετίας ἤδη εἶχον παύσει νὰ γράφω πρὸς τὴν ὡραίαν μου Χάριτα, πρὸς τὴν δροσεράν μου ἐκείνην μελαγχροινὴν, ζωηρὰν, χαρίεσσαν, παιδικήν μου σύντροφον καὶ μνηστὴν, μεθ’ ἧς ὠνειροπόλησα ὑπὸ τὰ σκιερὰ μεγάλα δένδρα τῆς ἐξοχῆς βίον ἀπεριγράπτου γλυκύτητος, μυθώδους εὐδαιμονίας. Ἡ ζηλότυπος ἐπιστήμη διὰ τῆς ἐμπνευσθείσης μοι πυρετώδους μου ἐκείνης πρὸς τὸ μανθάνειν ὁρμῆς ὑπερίσχυσε τῆς Χάριτος· καὶ θὰ τὸ ὁμολογήσω αἰσχυνόμενος, ὅτι ἐπῆλθε στιγμὴ καθ’ ἣν ἐν τῇ μέθῃ τῆς ἐπιστημονικῆς μου μορφώσεως ἀνεμιμνησκόμην τοῦ πρὸς τὴν Χάριτα ἔρωτός μου ὡς πράγματος παιδαριώδους καὶ ἀξίου περιφρονήσεως.
Καὶ μὲ ἠγάπα ἡ ταλαίπωρος κόρη μὲ ὅλον τὸν ἔρωτα καρδίας ἁγνῆς καὶ περιπαθοῦς καὶ μοὶ ἔγραφε κατὰ τὰ δύο πρῶτα ἔτη τῆς εἰς τὴν Ἰατρικὴν Σχολὴν τοῦ Βερολίνου ἀποδημίας μου ἐπιστολὰς πλήρεις ἀφοσιώσεως καὶ φίλτρου.
Δὲν εἶχον παρέλθει δέκα ἡμέραι ἀπὸ τῆς εἰς Βερολῖνον ἀφίξεώς μου καὶ ἡ φιλοπαίγμων Χάρις μοὶ ἔγραφε:
«Πότε λοιπὸν θὰ ἐπανέλθῃς; τί ἀμέλεια εἶναι αὐτή! Ἀκόμα δὲν ἔλαβες τὸ δίπλωμά σου; Φρόντισε σὲ παρακαλῶ νὰ ἐπινοήσῃς διὰ τῆς ἐπιστήμης σου τὸν τρόπον τοῦ νὰ ἐπανέλθῃς τηλεγραφικῶς».
Τῇ ἀπεκρίνετο δ’ ἐξ ἐμοῦ κατ’ ἀρχὰς ἴση ἀφέλεια, ἴσος ἔρως μέχρις οὗ ἡ πρὸς τὴν ἐπιστήμην ἀφοσίωσις ὑπερίσχυσε καὶ ἡ φωτισθεῖσα διάνοιά μου βαθμηδὸν μοί κατέδειξε τὸν ἔρωτα ὡς ἁπλῆν τινα νευρολογικὴν εὐαισθησίαν παραμεμορφωμένην ἐκ τῶν ἕξεων καὶ τῆς ἀνατροφῆς τοῦ ἀνθρώπου, ἡ δὲ ἐγγύθεν ἐξακρίβωσις αὕτη τοῦ προτέρου μυστηριώδους καὶ φωτεινοῦ μετεώρου μου ἐψύχρανε καὶ τὰς πρὸς τὴν Χάριτα ἐπιστολάς μου καὶ ἐπῆλθεν ἡμέρα καθ’ ἣν ἔγραψα πρὸς αὐτὴν μεθ’ ἧς ψυχρότητος θὰ ἔγραφε δημοδιδάσκαλος πρὸς τὸν μαθητήν του πληροφορῶν αὐτὸν ὅτι χαίρει διὰ τὸ αἴσιον τῆς ὑγείας του.
Ἐν μέσῳ τοῦ ἐπιστημονικοῦ μου πυρετοῦ δὲν παρετήρησα ὅτι αἱ ἐπιστολαὶ τῆς Χάριτος βαθμηδὸν ἐγένοντο σπανιώτεραι, καίπερ ἐξ ἴσου πάντοτε θερμαί· μόνον δὲ μετὰ πέντε μῆνας, ἀφ’ ἧς ἔλαβον τὴν τελευταίαν ἐπιστολήν της, παρετήρησα ὅτι εἶχε παύσει πλέον νὰ μοὶ γράφῃ.
Τοῦτο μὲ ἔθλιψε κατ’ ἀρχὰς ἄλλα μετ’ ὀλίγας ὥρας δὲν τὸ ἐνεθυμούμην πλέον. Καὶ διέρρευσαν ἔκτοτε ἐν σιωπῇ ἔτη ἕξ.
Τοιαῦται ἦσαν αἱ πρὸς τὴν Χάριτα σχέσεις μου ὅτε ἐπανῆλθον ὡς εἶπον ἐν τῷ τόπῳ τῆς γεννήσεώς μου.
Θὰ μὲ συνεκίνει ἆρά γε ἡ θέα της; τὸ βλέμμα της θ’ ἀπετίνασσεν ἆρά γε ἀπ’ ἐμοῦ τὸ ψυχρὸν σάβανον δι’ οὗ ἡ ἐπιστήμη περιέβαλε τὴν ὕπαρξίν μου; ᾘσθανόμην εἰς τὸ βάθος τῆς ψυχῆς μου ἐλπίδα τινὰ ἄλλα δὲν ἐτόλμων νὰ εἴπω πρὸς ἐμαυτὸν ὅτι ἤλπιζον.
Τῇ ὑστεραίᾳ τῆς ἐπανόδου μου ἐξῆλθον ὅπως μεταβῶ εἰς τὸν οἶκόν της. Γλυκεῖά τις συγκίνησις προσδοκίας ἅμα καὶ περιεργείας μὲ κατεῖχεν. Ἐβάδιζον ἀναπολῶν ἐν τῇ μνήμῃ μου τοὺς γλυκεῖς ἐκείνους πρώτους παλμοὺς τοῦ ἀποκοιμηθέντος ἔρωτός μου καὶ καθ’ ὅσον ἐξηκολούθουν σκεπτόμενος ταῦτα, τοσοῦτον ᾐσθανόμην ἐν ἐμοὶ τὴν ἐλπίδα τοῦ νὰ λησμονήσω τοὐλάχιστον ἐν τῷ ἔρωτι τὴν ξηρότητα τῆς ὑλιστικῆς μου σοφίας.
Αἴφνης ἀνακύψας τυχαίως ᾐσθάνθην ὅτι οἱ πόδες μου προσεκολλήθησαν ἀκίνητοι ἐπὶ τοῦ ἐδάφους· θέαμά τι ἀπροσδόκητον συνεκλόνισε τὴν κανονικὴν λειτουργίαν τοῦ ὀργανισμοῦ μου ὡς δι’ ἠλεκτρικοῦ τιναγμοῦ.
Εἶδον τὴν Χάριτα ἐν τῇ ὁδῷ μακρόθεν ἐν πλουσία περιβολῇ βαδίζουσαν. Τὰ παρελθόντα ὀκτὼ ἔτη τὴν ἀνέπτυξαν εἰς κάλλος καὶ νεότητα, ἦτο ἤδη νεᾶνις τριῶν καὶ εἴκοσιν ἐτῶν.
Ἀλλ’ ἦτο ὠχρὰ, εἶχε τοὺς ὀφθαλμοὺς χαμηλωμένους· εἶδός τι ἀπαυδήσεως καὶ καμάτου ἐνέφαινεν ἡ ὅλη της ὄψις.
Ἐβάδιζε στηριζομένη ἐπὶ τοῦ βραχίονος ἀνδρός τινος ἀγνώστου μοι, μετρίου ἀναστήματος, ἡλικίας φαινομένης τεσσαράκοντα πέντε περίπου ἐτῶν, ἄσχημον, εὐτραφοῦς, ἐξυρισμένου τὸν στρογγύλον πώγωνα, εἶδος ὀψοπώλου νεοπλούτου, μὲ καταμέλανα μύστακα, ἐξέχουσαν κοιλίαν, λευκὸν ὑπενδύτην ἐφ’ οὗ ἔστιλβε παλαιὰ καὶ πολυσύνθετος χρυσῆ ἅλυσις ὡρολογίου καὶ βαδίζοντος μετὰ τοῦ γνωστοῦ ἐκείνου ὕφους, ὅπερ ἔχουσιν οἱ πλούσιοι ἀλλ’ ἀμαθεῖς ἄνδρες ὁσάκις ἐν ἡλικία τεσσαράκοντα πέντε ἕως ἑξήκοντα ἐτῶν, ἀποφασίσαντες τέλος πάντων νὰ νυμφευθῶσιν ἐξέρχονται εἰς περίπατον μετὰ τῆς νύμφης ἔχοντες βεβαμμένην τὴν κόμην καὶ τοὺς μύστακας καὶ ἐπιτηδευόμενοι κομψότητα τρόπων καὶ νεότητα ἀποῦσαν, ἀρεσκόμενοι δὲ ἰδίως εἰς τὸ νὰ ὁδηγῶσι τὴν μνηστὴν αὐτῶν δι’ ὁδῶν ἐξ ὧν νὰ φαίνωνται τὰ κτήματά των, διότι ἐν τούτῳ μόνῳ δύνανται νὰ ἔχωσι σημασίαν τινα παρ’ αὐτῇ.
Ὄπισθεν τοῦ ζεύγους τούτου ἤρχοντο ὁ πατὴρ καὶ ἡ μήτηρ τῆς Χάριτος ὡς καὶ γραῖα τις ρικνὴ, φέρουσα μέλαιναν μεταξωτὴν ἐσθῆτα μετ’ ἁλύσεως ὡρολογίου καὶ μανδήλιον ἐπὶ τῆς κεφαλῆς, φαινομένη δὲ ἐν τοιαύτῃ ἀναρμοσίᾳ πρὸς τὰ ἐνδύματα, ἐντὸς τῶν ὁποίων ἐβάδιζεν, ὡσανεὶ τὰ ἐφόρεσεν μόνον ὅπως μεταφέρῃ αὐτὰ ἀπὸ τόπου τινὸς εἰς ἕτερον. Ἦτο βεβαίως ἡ μήτηρ τοῦ ἀνδρὸς ἐκείνου.
Ἡ ὅλη αὕτη παράστασις ἔσχεν ἐπ’ ἐμοῦ τοιοῦτον ἀποτέλεσμα, ὥστε μοὶ ἐφάνη ὅτι ἀπὸ πολλῶν ἐτῶν ἐκοιμώμην παράδοξόν τινα ὕπνον καὶ ὅτι κλονισμὸς χιλίων κεραυνῶν ὁμοῦ καὶ συγχρόνως ἐνσκηψάντων ἐντός μου μὲ ἀφύπνισεν εἰς ἀποτρόπαιον πραγματικότητα.
Ὁ ἀνὴρ ἐκεῖνος ἦτο βεβαίως μνηστὴρ τῆς Χάριτος, τίς οἶδεν! ἴσως ὁ σύζυγος αὐτῆς, ἡ δὲ Χάρις δὲν μὲ ἠγάπα πλέον.
Αἴσθημά τι πρωτοφανές, ὀδυνηρότατον ἐκυρίευσεν ἐν ἐμοὶ τῶν πάντων καὶ ὁ ἀρχαῖός μου ἔρως, ὁ τέως καθεύδων ἐν ἐμοὶ, ἀνετινάχθη σύσσωμος, γιγάντειος τώρα πλέον κολοσσὸς καὶ συμπαρέσυρε καὶ διεσκόρπισεν ἐν ἐμοὶ τὰ πάντα, φιλοσοφίαν, κρίσιν, ὑλισμὸν, σύμπασαν τὴν ἐπιστημονικὴν ἀποσκευήν μου καὶ συνέτριψε ταῦτα πάντα ὡς ἑκατὸν βόμβαι δυναμίτιδος ἐκραγεῖσαι ἐν μέσῳ ὑελοπωλείου.
Τίς ἦτο ἡ ψυχολογική μου ἐκείνη κατάστασις καὶ πῶς ἠδύνατο νὰ ἐξηγηθῇ διὰ τῶν ὑλιστικῶν μου θεωριῶν; Οὐδὲ κἂν ἐσκέφθην νὰ τὴν ἐξηγήσω. Κρατήσατε ἐνώπιον τοῦ ἐκ δίψης καιομένου ἐν τῇ Σαχάρᾳ ὁδοιπόρου ποτήριον ὕδατος ψυχροῦ καὶ ζητήσατε νὰ τῷ ἐξηγήσετε τί εἶναι χημικῶς τὸ ὕδωρ καὶ ἐκ πόσων μερῶν ὀξυγόνου καὶ ὑδρογόνου σύγκειται. Θὰ σᾶς ἀκούσῃ;
Τὴν ἔβλεπον ἀπομακρυνομένη, βαδίζουσαν ἐλαφρῶς ἐπιχαρίτως ὡς ἄλλοτε ἐπὶ τοῦ βραχίονός μου, καὶ διήρχοντο ἐν τῇ κεφαλῇ μου αἱ σκέψεις ὡσεὶ αὐτομάτως.
— Εἶσαι τώρα εὐτυχὴς ἐσκεπτόμην παρατηρῶν αὐτήν· ἀπέκτησας ὅ,τι ἐπόθεις, ἕνα σύζυγον· τὸ ἰδανικὸν πάσης κόρης, τοῦ εἴδους σου, ἥτις ποθεῖ νὰ εἰσέλθῃ εἰς τὸν κόσμον ἔγγαμος γυνὴ μετὰ φορτίου κοσμημάτων, ἐσθήτων, ἐπίπλων, πλούτου καὶ ὅλης ἐκείνης τῆς μηδαμινῆς ἐλεεινότητος, ἥτις προσελκύει τὰ βλέμματα, τὸν θαυμασμὸν ἢ τὸν φθόνον ἄλλων ὁμοίων σου ὄντων. Πρὸς ἀπόκτησιν τοῦ παραδείσου τούτου ἓν μόνον σᾶς χρειάζεται, πλούσιος σύζυγος· ἀδιάφορον ἂν ᾖναι ἀμαθὴς, βάναυσος, ἐξηυτελισμένος, ἠλίθιος! Καὶ συναθροίζετε ὅλην τὴν πανοπλίαν σας πρὸς ἐκπόρθησιν τοιούτου συζύγου· τὰ ὡραιότερα τῶν βλεμμάτων σας, τὰ κομψότερα τῶν ἐνδυμάτων σας κεφάλαια καλλονῆς ἐξ ἧς ἐμπνέετε τοὺς ποιητὰς καὶ τοὺς ζωγράφους τιθέμενα ἐν ἐνεργείᾳ πρὸς κτῆσιν χρηματικῶν κεφαλαίων, πρὸς τὴν ἐντελεστέραν τῶν κερδοσκοπικῶν ἐπιχειρήσεων. Ἦσο κίβδηλον νόμισμα, Χάρις, καὶ ἔσπευσας ν’ ἀνταλλαχθῇς πρὸς τ’ ἀληθῆ νομίσματα τοῦ ἀνθρώπου τούτου εἰς τὸν βραχίονα τοῦ ὁποίου στηρίζεσαι. Ὕπαγε! ἐδολοφόνησας τήν τελευταίαν ἐλπίδα μου ἥτις μόνη αὐτὴ δὲν ἦτο εἰσέτι νεκρά.
Καὶ ἔφυγον κλαίων καί ἐρρίφθην ἐπὶ καθίσματος μονήρους τινὸς καφενείου, ἵνα δὲ κρύψω τὰ δάκρυά μου ἤγειρον πρὸ τοῦ προσώπου μου ἐρριμμένην τινὰ ἐκεῖ που ἐφημερίδα προσποιούμενος ὅτι ἀνεγίνωσκον.
Ἐν μέσῳ τῶν δακρύων μου παρετήρησα τότε ἐν αὐτῇ τυχαίως τὴν ἐξῆς εἴδησιν:
«Τὴν παρελθοῦσαν Κυριακήν ἐτελέσθησαν μετ’ ἐκτάκτου μεγαλοπρεπείας οἱ ἀρραβῶνες τοῦ ἡμετέρου πολυταλάντου συμπολίτου κ. Ζ.... μετὰ τῆς ἀληθῶς χαριτοβρύτου δεσποινίδος Χάριτος Α.... Τοῖς μνηστευθεῖσιν εὔχομαι ταχεῖαν στέψιν».
Τὴν αὐτὴν ἐκείνην ἑσπέραν ἀνεχώρουν διὰ τὸν περίπλουν τῆς Πελοποννήσου.
Ἀπὸ τῆς ἡμέρας ἐκείνης συνέβη τι ἐν ἐμοὶ παράδοξον. Πᾶσα καλλονὴ, πᾶσα πνευματικὴ λεγομένη ἔξαρσις διήγειρεν ἐν ἐμοὶ αἴσθημά τι τέως ἄγνωστον ὁμοιάζον πρὸς ἀποστροφὴν ἄλλα μεμιγμένην μετὰ δίψης τινὸς πρὸς σαρκασμὸν, πρὸς εἰρωνείαν, ἀφίνουσαν ὅμως ἐν ἐμοὶ πάντοτε βαθεῖαν ὀδύνην.
— Ψεύδεσαι, ἔλεγον πρὸς τὸ κάλλος τῆς ἀνατολῆς τοῦ ἡλίου· ὑπάρχεις κατὰ σύμπτωσιν καὶ ἐν ἀγνοίᾳ σου ἢ μᾶλλον δὲν ὑπάρχεις ποσῶς.
Ἡμέραν τινὰ ἐν τῷ ἀτμοπλοίῳ νεᾶνις δεκαοκταέτις, ἀφρόπλαστος, μὲ ἀθανάτους κυανοῦς βαθυχρόους ὀφθαλμοὺς, δι’ ἓν βλέμμα γλυκὺ τῶν ὁποίων ὁ Δάντης θὰ ἔγραφε νέαν «Θείαν Κωμῳδίαν», μὲ ἠτένισεν ὡς ἀτενίζει ἡ κόρη κατὰ πρώτην φορὰν ἐκεῖνον τοῦ ὁποίου τὸ βλέμμα εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς ἐκυρίευσε τῆς καρδίας της.
Τῇ ἀνταπέδωκα τὸ πάθος τῶν βλεμμάτων, τῇ ὑπέθαλψα τὴν χιμαιρικὴν ἰδέαν ὅτι ἡ καλλονή της μ’ ἔθελγε καὶ νύκτα τινα σεληναίαν, ἐνῷ τὸ ἀτμόπλοιον ἔσχιζε τὴν γαληνιαίαν θάλασσαν καὶ ἡ ψυχὴ παντὸς ἄλλου πλὴν ἐμοῦ ἐμαγεύετο ὑπὸ τοῦ κάλλους τῆς νυκτὸς, τὴν ἐπλησίασα μόνην ἱσταμένην ἐπὶ τοῦ καταστρώματος καὶ τῇ ἐψιθύρισα μεθυστικοὺς ἔρωτος λόγους ὅτε δ’ ἐν τῇ μέθῃ τῆς ἀπείρου καρδίας της ἔλαβον φίλημα παρθενικὸν καὶ ὅρκον αἰωνίου ἔρωτος, ἀφῆκα αἴφνης μέγαν καγχασμὸν κατασχίσαντά μοι ἐν πόνῳ τὴν καρδίαν καὶ τῇ εἶπον:
— Ἠπατήθης, κόρη μου· δὲν εἶμ’ ἐγὼ ἐκεῖνος τὸν ὁποῖον ζητεῖς. Ἐγὼ δὲν εἶμαι πλούσιος σύζυγος καὶ δὲν δύναμαι νὰ σοὶ προμηθεύσω τὰ πολυτελῆ κοσμήματα ἅτινα ὀνειρεύεσαι. Πώλησον τὰ φιλήματά σου ἀκριβώτερον, τὸ ἀξίζουν. Καλὴν νύκτα!
Καὶ καγχάζων ἠχηρότατα κατέβην εἰς τὸν θάλαμον τοῦ ἀτμοπλοίου, ἐνῷ ἐκείνη ἔπιπτε λιπόθυμος ἐπὶ τοῦ καταστρώματος, ἐμοῦ δὲ διέσχιζε τὴν καρδίαν θανάσιμον ἄλγος.
Ἐν τοιαύτῃ μισανθρωπίᾳ καὶ νόσῳ ἀδιαλείπτου σαρκασμοῦ ὅστις ἐμὲ πρῶτον κατακαίων ἔτηκε τὴν ζωήν μου ὑπούλως ὡς κηρόν, ἐπλανήθην περὶ τὰ παράλια τῆς Πελοποννήσου μέχρι Κερκύρας καὶ ἐκεῖθεν διαιπεραιωθεὶς εἰς Ἤπειρον μετέβην διὰ ξηρᾶς εἰς Ἀθήνας καὶ Πειραιᾶ ἵνα ἐπανέλθω εἰς Σῦρον.
Ἦτο ὀμιχλώδης γαληνιαία αὐγὴ φθινοπώρου καθ’ ἣν μετ’ ὀλίγας στιγμὰς ἔμελλον νὰ ἐπιβιβασθῶ εἰς τὸ ἀποπλέον διὰ Σῦρον ἀτμόπλοιον· ἐν τῇ προσδοκίᾳ τῆς ὡρισμένης τοῦ ἀπόπλου ὥρας καθήμενος ἔν τινι δωματίῳ ἑνὸς τῶν ξενοδοχείων τοῦ Πειραιῶς, ἔνθα εἶχον διανυκτερεύσει, ἀνεγίνωσκον βιβλίον τι, ἐνθυμοῦμαι δὲ καλῶς ὅτι ἦτο διατριβή τις περὶ καρδιακῶν νοσημάτων περιωνύμου τινὸς γάλλου ἰατροῦ καὶ φίλου μου πέμψαντός μοι αὐτὴν ἀρτίως τότε ἀναγνωσθεῖσαν ὑπ’ αὐτοῦ ἐν τῷ συγκροτηθέντι διεθνεῖ ἰατρικῷ συνεδρίῳ τῶν Παρισίων. Αἴφνης κτύποι ἐσπευσμένοι ἀντηχήσαντες ἐπὶ τῆς θύρας τοῦ δωματίου μου μὲ ἀπέσπασαν τῆς ἀναγνώσεως.
— Ἰατρέ! ἔκραξεν ἔξωθεν ἡ φωνὴ τοῦ ξενοδόχου, ἀνοίξατε, ἀνοίξατε.
Σπεύσας ἤνοιξα τὴν θύραν· εἶδον δὲ τὸν ξενοδόχον ὄρθιον ὄπισθεν αὐτῆς καὶ ἐπτοημένον.
— Τί τρέχει; τὸν ἠρώτησα.
— Μία νέα κυρία, νεόνυμφος, ἥτις ἔφθασε τώρα πρὸ ὀλίγου ἐκ Σύρου μετὰ τοῦ συζύγου της ἐδῶ, εἶναι ἀσθενὴς, ἐλιποθύμησεν, ἀποθνήσκει, σπεύσατε γρήγορα!
— Προχώρει τῷ εἶπον· σὲ ἀκολουθῶ.
Ἔχων ἐν ἐμοὶ ἀλλόκοτον προαίσθημα, ἀλλ’ ἀπαθὴς, σκληρὸς καὶ πάντοτε σαρκαστικὸς ὡς ἄνθρωπος ἀσμενίζων νὰ πιστεύῃ ὅτι οὐδεὶς εἶναι πλέον ἱκανὸς νὰ τὸν ἐξαπατήσῃ ἢ νὰ τὸν συγκινήσῃ ἐν τῷ κόσμῳ, ἠκολούθησα τὸν ξενοδόχον.
Διελθὼν δύο διαδρόμους, παρετήρησα εἰς τὸ βάθος τοῦ τελευταίου θύραν τινα ἠνεῳγμένην ἔξωθεν τῆς ὁποίας ἵσταντο ἐκ περιεργείας παρατηροῦντες τὰ ἐν τῷ θαλάμῳ δύο ὑπηρέται. Ἰδόντες με οὗτοι παρεμέρισαν.
Πρὶν ἢ πλησιάσω εἰς τὴν θύραν ἐκείνην ὁ ξενοδόχος ἐστάθη δείξας μοι αὐτήν.
— Ἐκεῖ εἶναι, ἰατρὲ, εἶπε καὶ ἔφυγε δρομαίως, ἴσως ἵνα ζητήσῃ καὶ ἄλλην ἰατρικὴν βοήθειαν.
Συγχρόνως ἤκουσα φωνὴν ἔρρινον ἄγνωστον ἐκ τοῦ δωματίου ἐκείνου:
— Χάρις ἔλεγεν ἡ φωνὴ, ἐξύπνα, δὲν μ’ ἀκούεις; ὦ Θεέ μου! Ποῖος τὸ ἐπερίμενεν αὐτὸ πάλιν!
Ἔφερα τὴν χεῖρα ἐπὶ τῆς καρδίας, ἥτις ἐσφυρηλάτει τὸ στῆθός μου ὡς σφύρα σιδηρᾶ καὶ ὥρμησα πρὸς τὴν θύραν. Βεβαίως θὰ ἤμην ὠχρότερος νεκροῦ.
Ἀλλ’ ἐκρατήθην. Μετὰ τρία ἢ τέσσαρα δρομαῖα βήματα, κατώρθωσα νὰ βαδίσω πάλιν βραδέως. Ἐχρειάσθην πρὸς τοῦτο ὑπερανθρώπινον δύναμιν.
Ὅση ὑπῆρχε ἐν ἡμῖν ἠθικὴ δύναμις κατενόουν ὅτι ἔπρεπε νὰ συγκεντρωθῇ, νὰ δεκαπλασιασθῇ ἐν ἀνάγκῃ πρὸς βοήθειάν μου. Ἔπρεπεν ἐπὶ ποινῇ ἐξευτελισμοῦ καὶ περιφρονήσεως νὰ μείνω ἀπαθὴς ὡς μάρμαρον ἐνώπιον τῆς γυναικὸς ἐκείνης καὶ τῶν ἄλλων τῶν περὶ αὐτήν.
Καὶ εἰσῆλθον εἰς τὸν θάλαμον.
Ἐπὶ τῆς κλίνης ἔκειτο ἐκτάδην καὶ ὑπτία νεαρὰ γυνὴ κάτωχρος καὶ ἰσχνὴ μὲ κεκλεισμένους ὀφθαλμοὺς, ὡς νεκρὰ, φέρουσα εἰσέτι ἐνδυμασίαν τοῦ ταξειδίου· ὁ πῖλός της ἔκειτο ἐρριμμένος ἐπὶ τῆς κλίνης πλησίον της· τὸ δὲ πρόσωπόν της ἦτο διάβροχον ἐξ ὕδατος ψυχροῦ δι’ οὗ βεβαίως θὰ εἶχον ἀρτίως ραντίσει αὐτὴν ὅπως συνέλθῃ ἐκ τῆς λιποθυμίας. Παρὰ τὴν κλίνην πρὸς τὸ μέρος τῆς κεφαλῆς ἐκάθητο ἐπὶ καθέδρας ἀνήρ τις μεσῆλιξ ἐξυρισμένος τὸν πώγωνα καὶ στρεφόμενος ἐπὶ τοῦ καθίσματός του ὡσανεὶ ὠθεῖτο ὑπὸ ἐλατηρίου, ὁτὲ μὲν πρὸς τὴν γυναῖκα, ὁτὲ δὲ πρὸς τὴν θύραν τοῦ θαλαμου, ἀναμένων βεβαίως τὴν ἰατρικὴν βοήθειαν.
Ἡ γυνὴ ἐκείνη ἦτο ἡ κόρη μεθ’ ἧς πρὸ ὀκταετίας ὠνειροπολήσαμεν καὶ ὡρκίσθημεν βίον αἰωνίου ἔρωτος, ἦτο ἡ Χάρις προδότις τῶν ἱερωτέρων μου πόθων ὁ δὲ ἀνὴρ ἦτο ὁ διὰ τῶν χρημάτων του ἀγοράσας αὐτήν.
— Τί μὲ θέλετε, κύριε; ἠρώτησα ψυχρῶς τὸν σύζυγον.
— Ἄ! σεῖς εἷσθε ὁ ἰατρός; εἶπεν ἐγερθεὶς οὗτος καὶ σπεύδων πρὸς ἐμέ. Προφθάσατε, ἰατρὲ, παρακαλῶ, σώσατε τὴν σύζυγόν μου. Σώσατέ την. Φαντασθῆτε, χθὲς μόλις τὸ ἑσπέρας ἔγειναν οἱ γάμοι μας εἰς τὴν Σῦρον καὶ ἀνεχωρήσαμεν ἀμέσως διὰ νὰ ταξειδεύσωμεν.
Προσελθὼν ἔλαβον τὴν ἀριστερὰν χεῖρα τῆς Χάριτος, ἀφῄρεσα τὸ χειρόκτιον καὶ ἔψαυσα τὸν σφυγμὸν ἐνῷ ἐπέθετον τὴν ἄλλην ἐπὶ τοῦ μετώπου της.
Ἡ ἐπαφὴ ἐκείνη μοὶ συνέστειλε μετὰ πόνου τὴν καρδίαν ἐν τῷ στήθει μου. Ἐνόμιζες ὅτι λαβὴ σιδηρᾶ μοῦ ἀνέπτυξεν αὐτὴν αἰφνιδίως. Ἀλλ’ ἐκράτησα ἐμαυτοῦ. Πάσῃ θυσίᾳ ἔπρεπε νὰ μείνω ἀπαθὴς ἐνώπιον τοῦ συζύγου τῆς μνηστῆς μου. Ἀλλ’ ἐφοβούμην μὴ δὲν κατισχύσω τῆς θανασίμου ἐκείνης ταραχῆς μου καὶ ἀνεζήτουν ἤδη μέσον τι ἔστω καὶ ψευδῆ τινα πρόφασιν ὅπως μείνω μόνος μετὰ τῆς κόρης ἐκείνης.
Ἐν τῷ μεταξὺ τούτῳ ὁ σύζυγος ἐξηκολούθει λαλῶν, ἐνῷ ἐγὼ ἔκυπτον πρὸς τὸ στῆθος τῆς λιποθύμου ὅπως ἀκροασθῶ τοὺς παλμοὺς τῆς καρδίας της.
— Ἦτο τόσον καλὰ εἰς τὸ ἀτμόπλοιον, ἂν καὶ ἐζαλίσθη ὀλίγον, καὶ ὅμως μόλις ἀπεβιβάσθημεν εἰς τὸν Πειραιᾶ ἐκόπησαν τὰ γόνατά της, ἐσκοτίσθησαν οἱ ὀφθαλμοί της καὶ τὴν μετέφερα ἐδῶ εἰς τὸ προχειρότερον ξενοδοχεῖον ὅπου ἐλιποθύμησε καθ’ ὁλοκληρίαν.
Ἠγέρθην ὄρθιος· διέγνων ἀσφαλῶς καρδιακὴν πάθησιν ἐκ τῶν σπουδαιοτέρων.
Ἡ Χάρις ἐκινδύνευε νὰ μὴ ἐξυπνήσῃ πλέον.
Μικροῦ δεῖν ἀνελυόμην εἰς δάκρυα. Ἡ ἀνάμνησις τῆς προδοσίας της ἐξηλείφθη ἀκαριαίως ἀπὸ τοῦ νοός μου, ἐνώπιον τοῦ κινδύνου ἐκείνου τῆς ζωῆς της. Ἐπανῆλθεν εἰς τὴν μνήμην μου ἡ χαρίεσσα εἰκὼν τοῦ εἰκοστοῦ μου ἔτους, αἱ χλοεραὶ κοιλάδες τῆς ἐξοχῆς, ἔνθα ᾐσθάνθημεν ἐγὼ καὶ ἐκείνη τοὺς πρώτους τοῦ ἔρωτός μας παλμούς· ἀνεμνήσθην τῶν παιδικῶν γελώτων μας, τῆς ἀμερίμνου ἐκείνης εὐδαιμονίας μας, τῶν ἀνθέων δι’ ὧν ἐρραίνομεν ἀλλήλους, καὶ ἡ μνήμη μου ἐτόνισεν αἴφνης ὡς ἄλλη ἠχὼ τὸν ἀπαίσιον ἐκεῖνον πρὸ ὀκταετίας ὑπὸ τὰ ὑψηλὰ τοῦ κήπου της δένδρα προφερθέντα ὅρκον:
— «Σοὶ ὀμνύω εἰς τὸν ἀέρα αὐτὸν ποῦ ψιθυρίζει εἰς τὰς κορυφὰς τῶν δένδρων τούτων ν’ ἀποθάνω τὴν ἡμέραν καθ’ ἣν δὲν θὰ δύναμαι νὰ σοὶ ἀνήκω πλέον.»Καὶ ἰδοὺ ὅτι ὁ ὅρκος ἐκεῖνος σχεδὸν ἐπληροῦτο.
Τοιαῦται συμπτώσεις χύνουσι τὸ ρῖγος εἰς τὰς φλέβας καὶ τῶν τελειοτέρων ὑλιστῶν.
— Κύριε, εἶπον πρὸς τὸν Ζ.... ψυχρῶς, ἡ σύζυγός σας κινδυνεύει· ἔχει ἀνάγκην ἀπολύτου ἠρεμίας ψυχῆς. Ἡ παρουσία σας ὡς νεονύμφου συζύγου ἴσως λίαν προσφιλοῦς ἢ τ’ἀνάπαλιν, δύναται νὰ τὴν συγκινήσῃ συνερχομένην εἰς βαθμὸν ἐπικίνδυνον διὰ τὴν ζωήν της. Ἀπέλθετε παρακαλῶ εἰς ἄλλο τι δωμάτιον καὶ μὴ ἐπανέλθητε ἐδῶ ἐὰν ἐγὼ δὲν σᾶς καλέσω.
— Ἀλλὰ ἰατρέ.... ἐτραύλισεν ὁ σύζυγος.
— Ἀπέλθετε σᾶς λέγω, τῷ εἶπον ἐκ δευτέρου μετὰ κεκρατημένης ὀργῆς ὡς πρὸς ἄνθρωπον ἀντιποιούμενον δικαιώματά μου τόσον ἱερά.
Ὁ σύζυγος ἐξῆλθε ψιθυρίζων.
Μείνας μόνος ἐχάραξα ἐν τάχει δύο λέξεις· καλέσας δὲ τὸν ὑπηρέτην τῷ ἐνεχείρισα τὴν συνταγὴν καὶ ἀνέμεινα τὸ φάρμακον.
Μετ’ ὀλίγας στιγμὰς ἡ Χάρις ὑπὸ τὴν ἐπίδρασιν δραστηρίου φαρμάκου ἤνοιγε τοὺς ὀφθαλμούς.
Ἤμην μόνος μετ’ αὐτῆς ἐν τῷ θαλάμῳ μόνος μετὰ παρέλευσιν ἐτῶν ὀκτώ.
Ἡ ἐπάνοδος τῆς ζωῆς ἐπανέφερεν ἐν ἐμοὶ τὴν πραγματικότητα καὶ τὴν μνησικακίαν μου. Τὸ βλέμμα μου ἔπεσε τυχαίως ἐπὶ δύο μεγάλων λαμπραδαμάντων βαρυτιμωτάτων κοσμούντων τὰ ὦτα τῆς νεονύμφου κόρης. Ἦτο βεβαίως ἓν ἐκ τῶν δώρων τοῦ πλουσίου μνηστῆρος, δι’ οὗ ἠγοράσθη ἡ καρδία της καὶ ἐπροδόθη τὸ τιμαλφέστερον τῶν αἰσθημάτων μου. Ὁ συνήθης πόθος πικροῦ σαρκασμοῦ.
Ἡ Χάρις ἤνοιξε τὰ γλυκύτατα ὄμματα καὶ περιέφερεν αὐτὰ ἀπὸ τῆς ὀροφῆς πρὸς τὸν παρ’ αὐτὴν τοῖχον καὶ ἐκεῖθεν πρὸς τὴν θύραν τοῦ θαλάμου. Μὲ εἶδεν· ἡ ζωὴ ἐκλονίσθη ἐντός της σφοδρῶς ἀλλὰ κατίσχυσεν. Ἡ ἔκπληξις ἤνοιξε τὰ χείλη της.... Ἐρύθημα χαρᾶς ἔθαψε ροδόχρουν τὸ ὠχρόν της πρόσωπον.
Ἡ στιγμὴ ἦτο κρίσιμος. Ὁ θάνατος ἵστατο πλησίον.
— Ἕκτωρ! μοὶ εἶπεν ἀσθενῶς, σὺ εἶσαι; σὺ, ἐδῶ, πλησίον μου!
Καὶ ἐλύθη εἰς δάκρυα ἀνακαθίσασα ἐπὶ τῆς κλίνης καὶ τείνουσα μοι μεθ’ ὁρμῆς τὰς δύο χεῖρας.
— Κυρία, τῇ εἶπον ψυχρῶς, μ’ ἐκάλεσαν κατὰ τύχην ὡς ἰατρόν σας. Μετέρχομαι τὸν ἰατρὸν καὶ ἦλθον ὅπως ἐνασκήσω τὸ ἐπάγγελμά μου ἤτοι ὅπως σᾶς ἐπισκεφθῶ καὶ λάβω τὴν ἀμοιβὴν τῆς ἐπισκέψεώς μου. Ἡ ἐπιστήμη μοὶ ἐπιτάττει νὰ σᾶς συστήσω ἠρεμίαν ψυχῆς.— Πρὸς ἐμὲ σαρκασμὸν Ἕκτωρ! Ἀφοῦ μ’ ἐγκατέλιπες, μὲ πλήττεις σήμερον διὰ σαρκασμοῦ σὺ διὰ τὸν ὁποῖον ἀφίνω τὴν ζωήν; μοὶ εἶπε κλαίουσα.
Πᾶς ἄλλος ἴσως θὰ ἐκάμπτετο· ἀλλ’ εἶχον καταληφθῇ ὑπὸ τοιαύτης δισπιστίας πρὸς τὰ γυναικεῖα δάκρυα ὥστε ἐμειδίασα.
— Ἀφίνετε τὴν ζωήν; εἶπον, ὑμεῖς ἥτις ἐπετύχατε ὅ,τι ἐπεδιώξατε, πλούσιον σύζυγον, ἀδάμαντας, πλῆθος θεραπόντων, πολυτελεῖς ἑσθῆτας καὶ τόσην εὐδαιμονίαν; Ἔλα δά! Καὶ ἔχετε τὴν ἀφέλειαν νὰ πιστεύητε ὅτι τὰ ρωμαντικὰ αὐτὰ δάκρυα δύνανται νὰ πιστευθῶσιν ὡς εἰλικρινῆ; ἀλλ’ αὐτὰ ἐφαρμόζονται μόνον εἰς τὰ μυθιστορήματα, κυρία μου.
— Πῶς φαίνεται ὅτι δὲν μὲ ἠγάπησες ποτὲ, εἶπεν ἡ Χάρις, Ἕκτωρ, σύ ἔφυγες, ἀγνοεῖς ὁποίας νύκτας καὶ ἡμέρας φρικώδεις διῆγον μόνη μακράν σου· ἀγνοεῖς ὅτι τὰς πρὸς σὲ ἐπιστολάς μου ἐκράτει ἡ μήτηρ μου καὶ κατέστρεφεν αὐτὰς ἵνα μὴ τὰς λάβῃς ὡς ἡ ἰδία ὕστερον μοὶ εἶπε διότι εἶχε συλλάβει κατὰ νοῦν τὴν ἐπίτευξιν τοῦ γάμου τούτου μετὰ τοῦ ἀπηνεστέρου ἐχθροῦ τοῦ πατρός μου, νομίζουσα ὅτι οὕτω μοὶ ἐδώρει τὸν πλοῦτον καὶ τὴν εὐτυχίαν· ἀγνοεῖς ὅτι ἄνευ τοῦ γάμου τούτου ὁ πατήρ μου θὰ ἐσύρετο εἰς τὰς φυλακὰς ἡτιμασμένος· ὅτι μοὶ ἀπέδειξεν δι’ ἐφημερίδος, ἐπὶ τούτῳ πλαστογραφηθείσης ὡς ὕστερον μοὶ ὡμολόγησαν, ὅτι ἐνυμφεύθης ἐν Βερολίνῳ, ὦ Θεέ μου, καὶ τί δὲν μοὶ ἔκαμαν ἵνα συγκατατεθῶ εἰς τὸν γάμον αὐτὸν τὸν ἀποτρόπαιον; Τὸ στῆθός μου κατὰ τοῦ ὁποίου κατέπιπτον τοιαῦται πληγαὶ δὲν ἀντέχει πλέον καὶ ἡ νόσος ἐνεφώλευσεν ἐν αὐτῷ καὶ ἀνεπτύχθη ταχεῖα. Εἶδος τέλος τὸν πατέρα μου συλλαμβανόμενον ἐν τῇ οἰκίᾳ μας ὑπὸ κλητήρων σταλέντων ὑπ’ αὐτοῦ τοῦ δανειστοῦ του ὅπως ἀπαχθῇ εἰς τὴν φυλακὴν καὶ τότε ἐν γνώσει πλέον ὅτι ἔμελλον ν’ ἀποθάνω προσηνέχθην εἰς τὴν θυσίαν.
Ὁ δήμιος οὗτος ὅστις ἦτο ὁ διώκτης τοῦ πατρός μου, μὲ ἠγάπα, ἦτο ἱκανὸς νὰ διαπράξῃ τὰ πάντα ὅπως μὲ συνδέσῃ πρὸς ἑαυτὸν καὶ ἐπέσπευδε διὰ τοῦ ἀπηνεστέρου τρόπου τὴν καταστροφήν. Ἕκτωρ, λάβε τὸ ἐπὶ τῆς τραπέζης ἐκείνης μικρὸν κλεῖθρον, λάβε, σὲ παρακαλῶ, πρὸς χάριν μου, ἄνοιξον τὸ κιβώτιόν μου ἐκεῖνο· ἐγὼ δὲν ἔχω πλέον δυνάμεις. Θὰ εὕρῃς ἐντὸς αὐτοῦ μίαν μέλαιναν πυξίδα· ἄνοιξον καὶ ἀνάγνωθι ὅ,τι περιέχει. Δὲν ἐπίστευον ὅτι ἤθελον σὲ ἰδεῖ πρὶν ἢ ἀποθάνω καὶ ἔγραφον ὅπως τὸ ἀναγνώσῃς τοὐλάχιστον μετὰ τὸν θάνατόν μου.
Τοιαύτη φρικώδης ἀποκάλυψις μοὶ ἐφάνη ὅτι ἀνέτρεψε περὶ ἐμὲ τὸν κόσμον. Μῖσός τι πρωτοφανὲς ἐγεννήθη ἐντός μου, μῖσος κατ’ ἐμοῦ τοῦ ἰδίου.Τελευταία τις ἀμφιβολία μὲ κατεῖχεν. Ὥρμησα πρὸς τὸ ἐπὶ τῆς τραπέζης κλεῖθρον. Ἤνοιξα τὸ κιβώτιον καὶ τὴν ἐν αὐτῷ πυξίδα, τρέμων, μὲ ἀναπνοὴν βραχεῖαν, ἀσθμαίνων, παράφορος.
Ἡ πυξὶς περιεῖχε μίαν εἰκόνα, τὴν εἰκόνα μου ἐν μέσῳ ἀνθέων ἀπεξηραμένων. Ὅλα ταῦτα τῇ εἶχον δωρήσει ἐγὼ κατὰ τὴν κατηραμένην ἐκείνην ἡμέραν τῆς εἰς Βερολῖνον ἀναχωρήσεώς μου. Πλησίον αὐτῶν ἔκειτο τετράδιον χειρόγραφον.
Ἥρπασα τὸ τετράδιον, τὸ ἤνοιξα καὶ παρετήρησα ὅτι ἦτο γεγραμμένον ἐν εἴδει ἡμερολογίου. Ἦτο ὁ γραφικὸς χαρακτὴρ τῆς Χάριτος.
— Ἕκτωρ, τὴν ἤκουσα τότε νὰ μοὶ λέγῃ διὰ φωνῆς ἀσθενοῦς, ἐλθὲ πλησίον μου, καὶ ἀνάγνωθι ἐδῶ σιμά μου. Θέλω νὰ σὲ βλέπω. Ἀφ’ ἧς στιγμῆς σὲ εἶδον σήμερον, εἶμαι καλλίτερα· μοὶ φαίνεται ὅτι ἡ νόσος μου ἦτο ἡ ἀπουσία σου. Ὤ! διστάζω νὰ τὸ εἴπω ἀλλ’ ἀρχίζω νὰ ἐλπίζω ὅτι θὰ θεραπευθῶ. Θὰ ᾖσαι ὁ ἰατρός μου.
Ἐπλησίασα πρὸς τὴν κλίνην ἀναγινώσκων καὶ κλαίων.
Τὸ χειρόγραφον ἐκεῖνο ἦτο ὁ κατάλογος τῶν βασάνων ἃς ὑπέστη ἡ Χάρις δι’ ἐμέ. Τῇ μυσαρᾷ ἐπιβολῇ καὶ ἐνεργείᾳ τῆς μητρός της διψώσης πλοῦτον ἄφθονον, τὴν ἐξηπάτησαν, τὴν ἔκλεψαν, τὴν ἐδέσμευσαν, τὴν ἐδολοφόνησαν, ὅπως τὴν ἀποχωρίσωσιν ἀπ’ ἐμοῦ καὶ τὴν περιβάλωσι διὰ τοῦ πλούτου τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου. Διῆλθεν ἐπὶ τοῦ εὐθράστου ὀργανισμοῦ τῆς Χάριτός μου ὅλος ὁ μολύβδινος αὐτῶν ἐγωϊσμὸς καὶ ἰδοὺ πῶς μοὶ τὴν ἀπέδιδον, ἐξηντλημένην, ἡμιθανῆ, ἀλλὰ πιστὴν εἰς τὸν ὅρκον καὶ τὸν ἔρωτά της.
Ἐγὼ δὲ μόνος ἤμην ὁ ἄνανδρος, ὁ χάριν τῆς ἐπιστήμης μου λησμονήσας αὐτὴν μόνην ἐν τῇ πάλῃ ἐκείνῃ τῇ ἀνίσῳ καὶ λυσσώδει, ἣν δι’ ἐμὲ τὸν ἐγωϊστὴν διεξήγαγε συντριβεῖσα ἐπὶ τέλους ἡ δύστηνος κόρη. Καὶ δὲν ἤρκει τοῦτο· ἔπρεπε νὰ τῇ καταφέρω ὡς τελευταίαν θανάσιμον πληγήν τὸν σαρκασμόν μου, δι’ ὅλον αὐτῆς τὸ ἅγιον μαρτύριον. Ἐπὶ τῆς κλίνης τοῦ θανάτου της τῆς ἱερᾶς, ἐκεῖ ἐν τόπῳ ξένῳ ἐκπνέουσαν δι’ ἐμὲ ἦλθον ἐγὼ ὁ ἄθλιος νὰ τὴν χλευάσω ὡς φιλάρεσκον.
Ἡ ἀπιστία μου εἶχεν ἤδη φθάσει εἰς τὰ ὅρια τοῦ κακουργήματος.
Οἱ ὀφθαλμοί μου ἦσαν πλήρεις δακρύων καὶ ἡ καρδία μου πλήρης μίσους κατ’ ἐμαυτοῦ τοῦ ἰδίου.
— Βέβαια ἐσκεπτόμην δάκνων τὴν χεῖρά μου ἐνῷ ἀνεγίνωσκον συγκεχυμένως, ἠγάπας μίαν κόρην, τὴν ἐγκατέλιπες ὅπως κοσμήσῃς σεαυτὸν δι’ ἐπιστήμης καὶ ὁ νέος πρὸς τὴν ἐπιστήμην ἔρως σου σοὶ ἐξήλειψεν ἐκ τῆς μνήμης τὸν πρὸς τὴν κόρην ἔρωτά σου. Μετὰ ὀκταετίαν ὅλην, ἀφοῦ πλέον ἐνόμισας ὅτι κατέκτησας τὴν ἐπιστήμην, ἰδοῦ ζητεῖς νέαν τέρψιν ὡς ζητεῖ τις νέον φαγητόν. Μίαν ἡμέραν μὴ ἔχων τί νὰ πράξῃς ἀναμιμνήσκεσαι αἴφνης τοῦ πρὸς τὴν κόρην ἀρχαίου ἔρωτός σου. Ἰδοὺ μία τέρψις, λέγεις· ἄλλα τὴν εὑρίσκεις εἰς τὸν βραχίονα ἄλλου συζύγου καὶ ὁργίζεσαι διὰ τὴν ἀπιστίαν ἐκείνης ἥτις ἀποθνήσκει διὰ σὲ τὸν ἀληθῶς ἀπιστήσαντα!
Τοιαύτη δολοφονία ὅπως ἐκπλυνθῇ ἀπαιτεῖ ἔργον τι μετανοίας ἀσύνηθες, ὑπεράνθρωπον.
Ἰδοὺ ἤδη ἡ κόρη αὕτη ἐνώπιόν σου ἐκπνέουσα. Σῶσον αὐτὴν διὰ τῆς ἐπιστήμης σου. Τί ἐπὶ τόσα ἔτη σπουδάζων κατώρθωσας ἐὰν δὲν δύνασαι τοὐλάχιστον νὰ σώσῃς διὰ τῆς ὅσον σὺ ἀχαρίστου ἐπιστήμης σου ἐκείνην ἥτις διὰ σὲ ἀποθνήσκει.
— Χάρις, συγγνώμην, συγγνώμην! ἀνέκραξα χυθεὶς καὶ καλύψας διὰ φιλημάτων τὸ ὠχρόν της πρόσωπον. Χάρις! θὰ συγχωρήσῃς ποτὲ τὸν ἄθλιον ὅστις σὲ ἐπρόδωκεν ἀλλὰ δὲν ἔπαυσε ποτὲ νὰ σὲ λατρεύῃ; Θὰ σωθῇς, θὰ φύγωμεν ὁμοῦ, θὰ σοὶ ἀνήκω εἰς τὸ μέλλον, Χάρις, παιδική μου φίλη, ὤ! εἰπέ μοι ὅτι μὲ συγχωρεῖς, εἰπέ μοι.
Αἴφνης ὠπισθοχώρησα περιδεὴς καὶ ᾐσθάνθην ὀρθωθείσας ἐπὶ τῆς κεφαλῆς μου τὰς τρίχας τῆς κόμης μου.
Ἡ Χάρις ἦτο νεκρά.
Ἦτο ψυχρὰ, ἄψυχος, ὠχρά· οὐδὲ εἷς παλμὸς πλέον ἐν τῷ στήθει της ἔζη.
Ἡ ζωή της εἶχε διέλθει ἐν τῷ ἀπείρῳ τοῦ χρόνου, πλήρης καλλονῆς, ἔρωτος καὶ μαρτυρίου· μετ’ αὐτῶν ἤρχιζε πάλιν τὸ ἄπειρον ὡς ἀρχίζει τὸ μέλαν χάος τοῦ στερεώματος πέραν τοῦ ἄκρου τῆς φωτεινῆς γραμμῆς ἣν ἀφίνει ὁ διάττων ἀστήρ.
Ἐκράτουν διὰ τῶν δύο μου χειρῶν τὴν κεφαλὴν αὐτῆς ἐπὶ τοῦ στήθους μου καὶ ἔβλεπον αὐτὴν σιωπηλὸς μὲ ξηρὰ τὰ ὄμματα, παράδοξοι δὲ στοχασμοὶ διέσχιζον τὸν ἐγκέφαλόν μου διασταυρούμενοι ὡς σχίζουσιν ἀπειροπληθεῖς κεραυνοὶ τὸν μαῦρον οὐρανὸν ἐν θυελλώδει νυκτὶ ἀγρίου χειμῶνος.
Ἡ θύελλα τῆς κεφαλῆς μου διετέλει ἐν φοβερᾷ ἀντιθέσει πρὸς τὴν νεκρὰν γαλήνην ἐκείνου τοῦ πτώματος.
Οὐδὲ εἷς παλμὸς! Ὀλιγωτέρα γαλήνη ἄρχει ἐν τῷ κέντρῳ τῆς ἀπεράντου Σαχάρας ὅταν δὲν κινεῖται ἀνέμου πνοὴ, ὀλιγωτέρα ἐν τῇ νεκρᾷ σφαίρᾳ τῆς σελήνης κατὰ τὰς νύκτας αὐτῆς τὰς παγετώδεις, ἢ ὅσον ἐν τῷ πτώματι ἐκείνῳ ἐντὸς τοῦ ὁποίου πρὸ τινων μόλις στιγμῶν ἔληξε ζωὴ τόσον ὡραία, τόσον περιπαθής καὶ συνάμα τόσον δυστυχής!
Τί ἔγεινεν ἡ ζωὴ ἐκείνη; Ὑπῆρχεν ἆρά γε ἀκόμη ἀλλοῦ που ἀόρατος ἡ ὕπαρξις, ἡ ψυχὴ ὡς λέγουν, τὸ πνεῦμα, τὸ ἐγὼ, ὅπερ εἶχε ζωοποιήσει ἐπὶ 23 ἔτη τὸ σῶμα ἐκεῖνο τόσον ἁρμονικῶς μετ’ αὐτοῦ συνδυασθὲν, ὅπερ ἔκειτο τότε νεκρὸν ἐνώπιόν μου, ἢ μήπως ἐξηφανίσθη μετὰ τῆς ζωῆς διὰ παντὸς, οὖσα ἁπλοῦν φαινόμενον τῶν ἰδιοτήτων τῆς ὕλης ἐξ ἧς συνέκειτο;
Καὶ ἰδοὺ αἴφνης ἀνέζη ἐν τῷ ἐραστῇ ὁ ὑλιστής.
Ἐκράτουν τὴν ὡραίαν ἐκείνην κεφαλὴν καὶ ἐσκεπτόμην ἐν φρενίτιδι τῆς ὁποίας παραδόξως μοὶ ἀπομένει ἡ μνήμη.
— Εἶναι ἄψυχος ὡς ὁ σίδηρος τῆς κλίνης ἐκείνης, ἄψυχος ὡς ἡ τράπεζα, ὡς ὁ τοῖχος ἐκεῖνος, ὁ ἀναίσθητος καὶ εὐτελής. Δύναται τώρα ν’ἀντηχήσῃ πλησίον τοῦ πτώματος τούτου ὅπερ ἄλλοτε ἦτο ἡ Χάρις μου, δύνανται ν’ ἀντηχήσῃ ἡ θειοτέρα μελῳδία, ἡ ὑψηλοτέρα ποίησις, δὲν θὰ κινηθῇ, δὲν θὰ τὴν ἀκούσῃ, ὡς δὲν τὴν ἀκούει ὁ λίθος, τὸ χῶμα ἐντὸς τοῦ ὁποίου μετ’ ὀλίγας ὥρας θὰ κεῖται.
Καὶ ὕστερον;
Ἡ φύσις ἐν τῇ αἰωνίᾳ καὶ ἀμειλίκτῳ ἐφαρμογῇ τῶν νόμων της θὰ ἐξακολουθήσῃ τὸ αἰώνιον ἔργον της, ἡ κατανόησις τοῦ ὁποίου εἶναι τόσον μακρὰν ἀφ’ ἡμῶν τῶν ἐλαχίστων καὶ ἀμαθῶν μικροβίων της, ὥστε θεωροῦμεν αὐτὸ ἀποτρόπαιον καὶ ἀπεχθὲς, ἐνῷ εἶναι σοφὸν καὶ ὕψιστον.
Ναί, ὕστερον ἡ λευκὴ αὕτη χροιὰ θ’ ἀλλοιωθῇ βαθμηδὸν ὑπὸ τὴν ἐπαφὴν τοῦ χώματος· οἱ ὀφθαλμοὶ θὰ κοιλανθῶσιν, ἡ σὰρξ εἰδεχθὴς θὰ καταπέσῃ εἰς κόνιν λιπαίνουσα τὴν γῆν καὶ γεννῶσα νέας ζωὰς, νέας ὑπάρξεις ζωϊκὰς καὶ φυτικὰς ἐχούσας καὶ αὐτὰς κάλλος, ἔρωτα, ζωὴν, σφρῖγος, καὶ ἐκ τῆς κεφαλῆς ταύτης τῆς Χάριτος μου, ἣν ἄλλοτε ἔσφιγξα θερμὴν, μειδιῶσαν, ἐρατεινὴν εἰς τὸ στῆθός μου, ἤδη δὲ σφίγγω κοιμωμένην ψυχρὰν καὶ ἀκίνητον, θ’ ἀναδοθῇ εἰς τὴν ἐπιφάνειαν τῆς γῆς ὠχρὸν νεκράνθεμον ἢ θὰ εἰσέλθη εἰς τὰς ρίζας τοῦ φυτευθησομένου δένδρου γενναία φυτικὴ ζωὴ καὶ τὸ δένδρον καὶ τὸ νεκράνθεμον θ’ ἀνθίσῃ, τὸ δὲ πτηνὸν καὶ ἡ χρυσαλλὶς τρεφόμενα ἐξ αὐτοῦ θὰ λαμπρύνωσι τὸ χρῶμα τοῦ περικαλλοῦς των πτερώματος καὶ χάρις εἰς τὴν τροφήν των ταύτην θὰ καθηδύνωσι τὸ μὲν διὰ τοῦ κελαδήματος ἡ δὲ διὰ τῶν πτερύγων της τὸν διαβάτην.
Καὶ ἰδοὺ ἡ ζωὴ ἐπὶ τῆς γῆς, ὁλονὲν ἀνανεουμένη αἰωνία, διερχομένη ἄνωθεν τῶν παθῶν ἡμῶν καὶ τῶν θρήνων ὑπὸ νόμον ἀμείλικτον καὶ ἀπαθῆ, ζωὴ δι’ ἣν οὐδὲν ὑπάρχει μέγα ἢ ὡραῖον ἢ κακὸν ἢ εἰδεχθὲς ἢ ἀποτρόπαιον.Αἴφνης κραυγὴ βραχεῖα καὶ βραχνώδης μὲ ἀπέσπασε τῆς σειρᾶς τῶν σκέψεών μου ἢ μᾶλλον μὲ συνέκρουσε σφοδρῶς πρὸς τὴν δεινὴν πραγματικότητα.
Ἦτο ὁ σύζυγος ἀνυπομονήσας, ἐλθὼν καὶ ἰδὼν νεκρὰν μὲν τὴν σύζυγόν του, ἐμὲ δὲ περιπτυσσόμενον τὴν κεφαλὴν αὐτῆς.
Ὁ τιναγμὸς ὑπῆρξε τοσοῦτον ἰσχυρὸς ὥστε ἐγὼ ὁ ἰατρὸς ὅστις πρὸ μιᾶς περίπου ὥρας εἶχον εἰσέλθει εἰς τὸν θάλαμον ἐκεῖνον ἀπαθὴς καὶ μὲ μειδίαμα σαρκασμοῦ εἰς τὰ χείλη, κατέπεσα ἀναίσθητος εἰς τοὺς πόδας τῆς κλίνης.
Δὲν ἐνθυμοῦμαι πλέον τίποτε.
Μετὰ νόσον μακρὰν τὰς αἰσθήσεις μου ἀνέλαβον ἐν Σύρῳ ἀλλ’ ἀπελθὼν εἰς Πειραιᾶ ἔγραψα τὰς γραμμὰς ταύτας καθήμενος ἐπὶ τοῦ τάφου τῆς Χάριτος πλησίον μύρτου καὶ ροδῆς ἃς ἐγὼ ἐφύτευσα καὶ ἐπότιζον ὁ ἴδιος.
Ἤδη εἶμαι ὑλιστὴς ἐκ πεποιθήσεως, εἴρων καὶ σκληρὸς, ἀλλ’ ἐνίοτε τὸ μεσονύκτιον ὅτε σιγᾷ ἐν τῷ κοιμητηρίῳ ἡ φύσις καὶ λάμπουν οἱ ἀστέρες εἰς τὸν οὐρανὸν νομίζω ὅτι ἐν ἐμοὶ λαλεῖ τις ἄλλη ἀκατάληπτος ὕπαρξις, ὅτι πτερυγίζει περὶ ἐμὲ προσφιλὴς ψυχὴ ψιθυρίζουσά μου: Ὑπάρχω.
Τότε ἀμφιβάλλω, τότε κλαίω».