Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1888/Μηδενισμός εν Ρωσία: Σοφία Περόφσκαγια

←Δ. Παπαρρηγόπουλος-Ἀθ. Χριστόπουλος

Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1888 Συγγραφέας: Αντώνιος Μομφερράτος Μηδενισμὸς ἐν Ῥωσίᾳ: Σοφία Περόφσκαγια

Εἰς λεύκωμα καλλιτέχνιδος Κα Κ. Δ. Κ.→

Φίλτατέ μοι!

Ἐγκλείστως λαμβάνεις τὴν διατριβήν, ἣν σοὶ ὑπεσχέθην. Καὶ διότι μοὶ ἔδωκες προθεσμίαν ὀλίγων ἡμερῶν, καὶ διότι τὸ θέμα, ἄξιον ὃν πολλῆς μελέτης καὶ μεγάλης σκέψεως ὑπερβαίνει τὰ ὅρια τῆς ἐξουσίας τοῦ νομικοῦ μου καλάμου, σὲ παρακαλῶ πολὺ νὰ κρίνῃς αὐτὴν ἐπιεικῶς· εἶνε μία ἁπλῆ σταχυολογία ἐκ τῶν ἔργων τῶν εἰδικῶς περὶ τῶν ἐπαναστατικῶν κινημάτων ἐν Ῥωσίᾳ ἀσχοληθέντων.

Ἀθήνῃσι, 2 Αὐγούστου 1887.

Σὲ ἀσπάζομαι
Α. Μομφερρᾶτος.

---

ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ ΕΝ ΡΩΣΙᾼ

ΣΟΦΙΑ ΠΕΡΟΦΣΚΑΓΙΑ

---

ς πρῶτον σύμπτωμα τῶν ἐπαναστατικῶν κινημάτων, τῶν παραγαγόντων τὴν ἐπὶ Ἀλεξάνδρου τοῦ Β′ ἐσωτερικὴν κατάστασιν τῆς Ρωσίας, δύναται νὰ θεωρηθῇ ἡ περὶ Συντάγματος ἀπόπειρα τῶν δεκεμβριανῶν ἐν ἔτει 1825. Εἰς τὸ ἀτυχὲς καὶ ἀδέξιον ἐκεῖνο κίνημα εἶχε μέρος τὸ ἄνθος τῆς ρωσικῆς ἀριστοκρατίας· μολονότι δὲ ἡ ὑπὸ τῆς κρατησάσης αὐτοκρατορίας ἐπιβληθεῖσα τιμωρία ἐγένετο ἀγρία καὶ ἀπάνθρωπος, διότι διεμελίσθησαν καὶ ἀπηγχονίσθησαν καὶ ἐτουφεκίσθησαν συγγραφεῖς καὶ ποιηταὶ ἐπιφανεῖς καὶ στρατιωτικοὶ καὶ πολιτικοὶ προέχοντες, ἐνέμεινεν οὐχ ἧττον ὁ σπόρος τῶν φιλελευθέρων ἰδεῶν ἐν τοῖς κόλποις πασῶν τῶν κοινωνικῶν τάξεων· διὰ τοῦτο ἡ ἐπανάστασις τοῦ 1825 εἶναι ἡ ἀνοίξασα τὰς πύλας τῆς ἀντιδράσεως ἐν Ρωσίᾳ.

· Σημ. — Καὶ ἐντούτοις χαίρουσα καὶ σεμνυνομένη ἡ Διεύθυνσις τοῦ ἀνὰ χεῖρας Ἡμερολογίου συγκαταλέγει μετὰ τῶν συνεργατῶν καὶ ἀνοίγει τὰς σελίδας αὐτοῦ εἰς τὸν ἐξαίρετον φίλον καὶ διαπρεπῆ ἐν τῷ καθ’ ἡμᾶς νομικῷ κόσμῳ κ. Ἀντ. Μομφερρᾶτον, ὅστις, παρὰ τὴν μετριόφρονα περὶ ἑαυτοῦ προκατάληψιν, γνωστὸς τυγχάνει οὐ μόνον διὰ τὴν εὐρεῖαν νομομάθειαν καὶ τὰς ἑκάστοτε ἐπιστημονικὰς δημοσιεύσεις, ἀλλὰ καὶ διὰ τὰς ποικίλας φιλολογικὰς καὶ ἐγκυκλοπαιδικὰς μελέτας, περὶ ἃς μετ’ ἴσης ἐπιτυχίας ἐνδιατρίβει.

Σκοπῶν ἐνταῦθα νὰ παράσχω μικράς τινας βιογραφικὰς σημειώσεις τῆς περιέργου ὑπάρξεως τῆς Σοφίας Περόφσκαγιας, λυποῦμαι ὅτι δὲν δύναμαι νὰ ἐνδιατρίψω εἰς τὴν ἱστορικὴν πορείαν τῆς ἀντιδράσεως ταύτης. Ὡς πρὸς τοῦτο παραπέμπω εἰς τὰ ἄξια λόγου ἔργα τοῦ Ἀλφόνσου Thun,^[1] τοῦ Γρηγορίου Kupczanko^[2] καὶ εἰς τὰς σπουδαιοτάτας πληροφορίας τὰς δημοσιευθείσας ὑπὸ τοῦ Stepniak, διευθυντοῦ τῆς ἐπαναστατικῆς ἐφημερίδος Γῆ καὶ ἐλευθερία.^[3] Σημειοῦμαι μόνον ἐνταῦθα, ὅτι τὸ παθολογικὸν φαινόμενον τοῦ μηδενισμοῦ, ὡς ἐπεκλήθη ἐσχάτως ἡ ἐπαναστατικὴ προπαγάνδα, ἐνεφανίσθη κατ’ ἀρχὰς ὑπὸ τὴν ἀθώαν μορφὴν φιλολογικῶν συλλόγων, ἐν οἷς ἀνεπτύσσοντο συζητήσεις κοινωνικῶν καὶ πολιτικῶν ζητημάτων. Ἡ ἄπληστος δ’ ἀνάγνωσις τῶν ἐκ τῆς δύσεως βιβλίων, προϊόντων τοῦ προοδεύοντος ἐκπολιτιστικοῦ πνεύματος, καὶ ἰδίως τῶν Saint-Simon, Fourier, Louis Blanc, Proudhon, Owen καὶ ἄλλων, οὐκ ὀλίγον συνεπέδρασεν εἰς τὴν ἀνάπτυξιν τῶν αἰσθημάτων τῆς ἐλευθερίας, ἀγνώστους κόσμους ἀποκαλύπτουσα εἰς τὰς ψυχὰς τῆς ῥωσίδος νεότητος. Διὰ νὰ συλλάβῃ τις ἀμυδρὰν ἰδέαν τῆς ἀναπτύξεως ταύτης, ἀρκεῖ νὰ μάθῃ ὅτι κατὰ τὸ ἔτος 1875 εἶχον κατηγορηθῇ ἐπὶ ἐπαναστατικοῖς κινήμασιν 612 ἄνδρες καὶ 158 γυναῖκες,^[4] μεταξὺ δ’ αὐτῶν ἠδύνατό τις νὰ διακρίνῃ τὴν χονδροειδῆ ὄψιν τοῦ χειρώνακτος παρὰ τῇ εὐγενεῖ μορφῇ τῶν ἀριστοκρατικῶν αἰθουσῶν, τὸν πλουσιώτατον γαιοκτήμονα καὶ εἰρηνοδίκην τοῦ διαμερίσματος Pensa Ἐνδουαρώφ, ὡς παρέχοντα ἄσυλον καὶ χρήματα τοῖς ἑταίροις, τὴν σύζυγον τοῦ ἀρχηγοῦ τῆς χωροφυλακῆς Γλουσέφ, παροτρύνουσαν τὸν υἱόν της εἰς ἐπαναστατικὰς ἐπιχειρήσεις, τὸν καθηγητὴν Δουχόβσκην προστατεύοντα τὸν μαθητὴν Κοβάλεκ, δραστηριώτατον μηδενιστήν, τὸν διακεκριμένον ἰατρὸν Πορτουγαλὼφ ὡς προστατεύοντα τοὺς φιλελευθέρους, τὴν ζάπλουτον Σοφίαν Σουββοτίνην ποσὰ μυθώδη προσενεγκοῦσαν εἰς εὐόδωσιν τοῦ ἔργου τῆς προπαγάνδας τῶν χωρικῶν τῆς διοικήσεως Kursk, τὸν ταμιάν Πλέτιεφ παρέχοντα τῷ υἱῷ του ἄφθονον ὕλην ἀναγνώσεως ἐπαναστατικῶν βιβλίων καὶ καυχώμενον ὅτι παρεσκεύαζεν αὐτὸν διὰ τὸν λαόν.

Ἐπικίνδυνον ὅμως φάσιν ἔλαβον τὰ πράγματα διὰ τῆς ἱδρύσεως τοῦ ἐκτελεστικοῦ κομητάτου, ἕνεκα τῆς αὐστηρᾶς στάσεως ἣν ἔλαβεν ἡ Κυβέρνησις κατὰ τὸ παρὰ Βολταίρῳ ἀξίωμα «gouverne qui peut, et quand on est parvenu à être le maitre, on gouverne comme on peut.» Κατὰ τὸν Χρόνον τοῦ Λονδίνου^[5] «ὁ λαὸς διετέλει ἐν καθημερινῇ συγκρούσει πρὸς τὴν διεφθαρμένην γραφειοκρατίαν, πρὸς τὸ ὠργανωμένον σύστημα τῆς ἀστυνομικῆς κατασκοπείας, πρὸς τὰς μυστηριώδεις συλλήψεις, πρὸς τὰ παθήματα τῶν ἀθώων καὶ τὴν ἀτιμωρησίαν τῶν ἐνόχων.» Ἡ ἰδέα ὅτι ὁ αὐτοκράτωρ συγκεντροῖ ἐν ἑαυτῷ πᾶσαν ἐξουσίαν ἑπόμενον ἦτο νὰ συνεπισύρῃ τὴν εὐθύνην τῆς οἰκτρᾶς καταστάσεως καὶ τὰς ἐπιθέσεις τῆς ἀντεκδικήσεως τῶν τυραννουμένων. Διὰ ταῦτα καὶ ὁ ἀτυχὴς Βροῦτος τῆς Ῥωσίας Ζελιάμπωφ ἐν τῇ περιβοήτῳ ἀγορεύσει του ἀπολογούμενος ἐπὶ τῇ δολοφονίᾳ τοῦ αὐτοκράτορος ἔλεγεν, «ἐν ἀρχῇ εἴμεθα εἰρηνικοὶ ἀπόστολοι, ἀλλ’ ἡ καταπίεσις καὶ ἡ καταδίωξις ἠνάγκασεν ἡμᾶς ν’ ἀνακηρύξωμεν τὴν Κυβέρνησιν ἐχθρὸν ἄσπονδον ἡμῶν· ἐν τῇ πράξει μετεβλήθησαν αἱ ἰδέαι ἡμῶν.»

Ἡ ἐπικίνδυνος δὲ τῷ ὄντι αὕτη φάσις ἐσημειώθη κατ’ ἀρχὰς διὰ τῆς ἀποπείρας φόνου κατὰ τοῦ φρουράρχου Πετρουπόλεως Τρεπὼφ ὑπὸ τῆς γυναικὸς Βέρας Σάσσουλιτς.

Τὸ ἐκτελεστικὸν κομητάτον ἐν τούτοις εἶχεν ἐν συμβουλίῳ ἀποφασίσῃ καὶ τὴν ἵδρυσιν δημοσιογραφικοῦ ὀργάνου, ὅπερ ὠνομάσθη «θέλησις τοῦ λαοῦ.» Ὁ Μοροσὼφ διωρίσθη ἀρχισυντάκτης, ἕτεροι δ’ ἑπτά, ἐν οἷς καὶ τρεῖς γυναῖκες, συντάκται. Διὰ τῶν πρώτων φύλλων δημοσιεύθη τὸ πρόγραμμα αὐτοῦ, ἐν ᾧ ἐφέροντο ἀρχαὶ πολλὴν τὴν ὁμοιότητα ἔχουσαι πρὸς ἐκείνας, αἱ ὁποῖαι ἐγεννήθησαν ἐκ τῶν ἐρειπίων τῆς Βαστίλλης. «Πεποίθαμεν, ἐκήρυττε τὸ κομητάτον, ὅτι ἡ ἀνθρωπότης μόνον ἐπὶ τῇ βάσει τῶν κοινωνικῶν ἀρχῶν δύναται νὰ συνενώσῃ ἀδιαρρήκτως τὴν ὕπαρξίν της τῇ ἐλευθερίᾳ, τῇ ἰσότητι καὶ τῇ ἀδελφότητι· ὅτι μόνον τοιούτῳ τρόπῳ ἡ κοινὴ ὑλικὴ εὐημερία καὶ ἡ πλήρης καὶ τελεία ἀνάπτυξις τῆς προσωπικότητος καὶ δὴ ἡ πρόοδος αὐτῆς δύναται νὰ ἐξασφαλίζηται. Πεποίθαμεν ὅτι μόνον ἡ θέλησις τῶν λαῶν δύναται νὰ ὀργανώσῃ τοὺς κοινωνικοὺς τύπους, καὶ ὅτι ἡ πρόοδος τοῦ λαοῦ τότε μόνον εἶνε διαρκής, ὅταν οὗτος αὐθύπαρκτος καὶ ἐλεύθερος διενεργεῖ αὐτήν, καὶ ὅταν ἑκάστη ἰδέα, ἥτις πρέπει νὰ ἐφαρμοσθῇ ἐν τῷ βίῳ, τῇ ἐπιγνώσει καὶ τῇ θελήσει τοῦ λαοῦ προάγηται. Τὸ καλὸν τοῦ λαοῦ καὶ ἡ θέλησις τοῦ λαοῦ εἰσὶν αἱ ἱερώταται καὶ ἀπ’ ἀλλήλων ἀδιάσπαστοι ἀρχαὶ ἡμῶν.» Μεταξὺ δὲ τῶν αἰτημάτων τοῦ λαοῦ, ἃ διετυπώθησαν ἐν τοῖς φύλλοις τῆς ῥηθείσης ἐφημερίδος ὑπῆρξαν καὶ αἱ ἑξῆς· σταθερὰ προστασία καὶ ἀσφάλεια τοῦ λαοῦ, ἀνεξαρτησία τῶν ἀγροτικῶν κοινοτήτων, κυριότης ἐδάφους, πλήρης ἐλευθερία τῆς συνειδήσεως, ἐλευθερία τοῦ λόγου, ἐλευθερία τοῦ τύπου, δικαίωμα τοῦ συνέρχεσθαι, δικαίωμα ψήφου ἄνευ διακρίσεως περιουσίας καὶ τάξεως.

Αἱ ἀρχαὶ αὗται αἱ ὑποστηρίζουσαι τὸ οἰκοδόμημα τοῦ ἀληθοῦς πολιτισμοῦ, ὑπῆρξαν καὶ θὰ ὑπάρξωσιν ἐπὶ πολὺ τὸ ἀντικείμενον τῆς ἔριδος μεταξὺ λαοῦ καὶ αὐτοκρατορίας, εἰς τὸν βωμὸν δ’ αὐτῶν πολύτιμοι ὑπάρξεις ἐθυσιάσθησαν ἐξ ἀμφοτέρων τῶν στρατοπέδων, ἰδίως ὅμως πλεῖστοι μεγάλοι ἄνδρες ἐκ τῶν φιλελευθέρων, οἵτινες, κατὰ τὴν ἔκφρασιν τοῦ Stepniak, ἐν ἄλλῃ μὲν χώρᾳ θ’ ἀπετέλουν τὴν τιμὴν καὶ τὴν ἐθνικὴν δόξαν, ἐν Ῥωσίᾳ ὅμως ἐσβέσθησαν ἐν ταῖς φυλακαῖς καὶ εἰς τὰς στέππας τῆς Σιβηρίας. Ἐν τῷ περὶ τῶν ἀρχῶν τούτων ἀγῶνι ἔπεσε θῦμα καὶ ὁ αὐτοκράτωρ Ἀλέξανδρος ΙΙ κατὰ τὰς καλένδας τοῦ μηνὸς Μαρτίου 1881, κριθεὶς ὑπεύθυνος, ὡς ἔγραφεν ὁ Times, ἐπὶ γεγονόσιν, ἅτινα ἴσως οὐδ’ εἰς γνῶσιν αὐτοῦ ἐφέροντο, περικυκλούμενος ἐν τῇ ἀπομονώσει τοῦ αὐτοκρατορικοῦ ἀξιώματος ὑπὸ ὑπαλλήλων ἐνδιαφερομένων συνήθως ν’ ἀποπλανῶσιν αὐτὸν, ζήσας βίον φέροντα τὸν τύπον τῆς βαθείας λύπης καὶ τοῦ φόβου. Ἐπὶ τῇ δολοφονίᾳ αὐτοῦ κατηγορήθη καὶ ἡ Σοφία Περόφσκαγια.

Ἡ Σοφία Περόφσκαγια ἐγεννήθη ἐν Πετρουπόλει ἔτει 1854· ὡς ὁ Κραπότκιν, εἷλκε καὶ αὕτη τὸ γένος ἐξ ὑψηλῆς καὶ εὐγενεστάτης οἰκογενείας, διότι οἱ Perowski εἷνε κλάδος τῆς οἰκογενείας τοῦ Rascmowski, συζύγου ἀνεπισήμου τῆς αὐτοκρατείρας Ἐλισάβετ βασιλευσάσης κατὰ τὸν παρελθόντα αἰῶνα, ὁ πατὴρ τῆς Σοφίας ὑπῆρξε γενικὸς διοικητὴς Πετρουπόλεως, ὁ δ’ ἐκ πατρὸς θεῖος κατέκτησεν ἐπὶ Νικολάου σπουδαιότατον μέρος τῆς κεντρώας Ἀσίας, καὶ ὁ πάππος ἐχρημάτισεν ὑπουργὸς τῆς δημοσίας ἐκπαιδεύσεως. Εὔκολον ἐκ τούτων νὰ νοήσῃ τις ὅτι ἀρίστης ἀνατροφῆς καὶ μορφώσεως ἔτυχεν. Ἡ μήτηρ αὐτῆς Βαρβάρα Σεργιεγιέβνα ἦτο ἀγαθωτάτη γυνὴ ὑπεραγαπῶσα τὴν θυγατέρα της, ἥτις ἐπίσης ἄκραν στοργὴν πρὸς τὴν μητέρα ᾐσθάνετο· ὁ πατὴρ ὅμως ἦτο τύπος ὑπαλλήλου χαρακτῆρος μικροῦ καὶ φιλαύτου, δεσπότης τύραννος ἐν τῇ οἰκογενείᾳ^[6]. Ἀπὸ τῆς ἡλικίας ὀκτὼ ἐτῶν ἐδίδαξεν αὐτὴν ἡ μήτηρ τὴν ἀνάγνωσιν, ὅταν δὲ κατὰ τὸ ἔτος 1869 ἦλθεν ἡ οἰκογένειά της εἰς Πετρούπολιν ἐκ Krim, διότι ἐπρόκειτο νὰ πωληθῇ τὸ μητρικὸν κτῆμα, ἔνθα διέμενεν, ἡ Σοφία εἰσήχθη εἰς Γυμνάσιον, ἐν ᾧ ἐγνώρισε τὰς Wilberg, Kornilowa καὶ Lörschern, αἵτινες βραδύτερον ἐπεδόθησαν εἰς ἐπαναστατικὰ ἔργα. Ἡ ἀνάγνωσις δ’ ἐν νεαρωτάτη ἡλικία συγγραφέων, οἷοι ὁ Τσερνιζέβσκης καὶ ὁ Δοβρολιουβὼφ, οἵτινες κατά τινας ὑπῆρξαν καὶ διδάσκαλοί της, ἐνέπνευσαν τῇ ἁπαλῇ καὶ εὐγενεῖ ψυχῇ τῆς νεάνιδος ζωηρὰ αἰσθήματα καὶ μυστηριώδη πάθη, ἐξ ἐκείνων τὰ ὁποῖα ἄγουσιν ἢ εἰς τὴν δόξαν ἢ εἰς τὴν ἀγχόνην.

Ἐν τῷ διαστήματι τούτῳ ὁ πατήρ της διέμενε μακρὰν τῆς οἰκογενείας· ὅταν ἐπανῆλθεν εἰς Πετρούπολιν ἔτει 1870 ἀπηγόρευσε τῇ Σοφίᾳ πᾶσαν σχέσιν καὶ ἰδίως μετὰ τῶν μνησθεισῶν φίλων, κατὰ δὲ τὸν Stepniak καὶ πᾶσαν σπουδήν. Τοιαύτην τυραννίαν δὲν ἠδυνήθη νὰ ὑπενέγκῃ ἡ ζωηρὰ κόρη, καὶ προέβη εἰς τὸ πρῶτον ἐπαναστατικὸν κίνημά της, ἐγκατέλιπε δῆλα δὴ τὴν πατρικὴν στέγην μόλις ἄγουσα τὸ 16 ἔτος τῆς ἡλικίας της. Ὁ πατήρ, ὡς εἰκὸς, μανιωδῶς ἀνεζήτησεν αὐτὴν διὰ τῆς ἀστυνομίας, καταφυγοῦσαν εἰς φιλικὰς οἰκογενείας· ἀνεῦρεν αὐτήν, ἀλλ’ ἀπελπισθεὶς νὰ μετατρέψῃ τὸν χαλύβδινον χαρακτῆρά της, τὴν ἐγκατέλιπεν· ἡ μήτηρ ὅμως κρύφα παρεχώρει αὐτῇ χρηματικὰς βοηθείας.

Μείνασα ἡ Σοφία ἐλευθέρα, ὡς ὁ ἀήρ, παρεδόθη εἰς τὰς ὁρμὰς τῶν φρονημάτων της, κατετάχθη εἰς τὸν φιλανθρωπικὸν σύλλογον τὸν λεγόμενον τοῦ Τσαϊκόβτζη^[7], μετά τινα δὲ χρόνον κατῆλθεν εἰς τὸν λαὸν^[8]· καὶ ἐγένετο λοιπὸν ἀρίστη διδασκάλισσα. Ἔτει 1872 εὑρίσκομεν αὐτὴν ἐν Κάμᾳ ὡς ἐμβολιάστριαν, ἀπὸ χωρίου εἰς χωρίον πλανωμένην καὶ ὡς αἱ μάρτυρες τοῦ χριστιανισμοῦ ὑφισταμένην πᾶσαν στέρησιν. Ἐν συρμῷ ὑπῆρχε τότε τὸ μυθιστόρημα τοῦ Τσερνιζέβσκη «τί ποιητέον·» κατὰ τὰς ἐν αὐτῷ θεωρίας ἔζησε καὶ ἡ Σοφία διὰ μέλιτος καὶ σικάλεως, ἐκοιμήθη ἐπὶ ἀχυρίνου προσκεφαλαίου, καὶ ἐν ταῖς κακουχίαις κατ’ οὐδὲν ἠλαττώθη ἡ ὑγεία τῆς νεάνιδος. Ἐκεῖθεν ἐλθοῦσα εἰς Jedimnowo τῆς ἐπαρχίας Twer ἐγένετο βοηθὸς τοῦ διδασκάλου τοῦ λαϊκοῦ σχολείου καὶ μετὰ τῆς νεολαίας ἐκαλλιέργει ἐπαναστατικὰ κινήματα. Κατὰ τὸν 7βριον τοῦ 1873 συνελήφθη, ἀλλ’ ἐπὶ ἐγγυοδοσίᾳ 5000 ῥουβλίων ἀφέθη πάλιν ἐλευθέρα. Ἀπεφάσισε κατόπιν νὰ ἐκμάθῃ τὴν χειρουργικὴν (ἐν ἐκστρατείᾳ), καὶ ἔλαβεν ὄντως μαθήματα ὑπὸ ἰατροῦ τινος ἐν τῷ διοικητηρίῳ Twer, εἶτα ὅμως ἐτελειοποιήθη ἐν τῇ σχολῇ Συμφερουπόλεως λαβοῦσα καὶ δίπλωμα.

Ἡ φιλανθρωπία, ἧς ἕνεκεν ἐγένετο θῦμα, καθίστη αὐτὴν νοσοκόμον ἀμίμητον. Ἄν τις τῶν φίλων της ἠσθένει, πρώτη ἡ Σοφία ἔσπευδε παρὰ τῇ κλίνῃ του καὶ παρεῖχεν εὐεργετικὰς περιποιήσεις, μετὰ τοιούτου δὲ ζήλου καὶ ὑπομονῆς ἐπεδεψίλευεν αὐτὰς ὥστε τῶν ἀσθενῶν της πάντων κατέκτα τὴν καρδίαν^[9].

Κατὰ τὴν γνωστὴν καὶ διαβόητον δίκην τῶν 193,^[10] ἣν εἰς τῶν κατηγορουμένων, ὁ Myschkin, διαμαρτυρόμενος κατὰ τοῦ ἀποκλεισμοῦ πάσης δημοσιότητος ἀπεκάλεσε μωρὰν κωμῳδίαν, ὑπῆρξε κατηγορουμένη καὶ ἡ Σοφία· καὶ ἠθωώθη μὲν δικαστικῶς, ἀλλὰ διοικητικῷ μέτρῳ (!) ἐξωρίσθη εἰς τὴν ἐπαρχίαν Ὀλενὲζ (ἔτει 1879). Ἐν τῷ σιδηροδρομικῷ σταθμῷ Ζούντοβον ὑπεσκέλισε τὸν χωροφύλακα, ὅστις ἐκοιμᾶτο εἰς τὸ κατώφλιον τῆς θύρας τοῦ κοιτῶνος, ἔνθα ἐφυλάσσετο ἡ ἐξόριστος, καὶ ἀπέδρα καταφυγοῦσα καὶ εἰσδύσασα ἐν τῷ πλησίον δάσει, κατώρθωσε δὲ νὰ διαφύγῃ τοὺς ὄνυχας τῆς ἐξουσίας κρυβεῖσα ἐν αὐτῷ ἓξ ὥρας μακρὰν τοῦ σταθμοῦ. Ἐν ἄκρᾳ δ’ ἀφοβίᾳ ἐπανῆλθε κατόπιν εἰς Πετρούπολιν.

Ἐν τούτοις εἶχεν ἔλθῃ εἰς συνεννόησιν καὶ εἰργάσθη μετὰ τοῦ συλλόγου «γῆ καὶ ἐλευθερία» πρὸς ἀπελευθέρωσιν ἢ βοήθειαν τῶν ἐν Χαρκόβῳ κρατουμένων ἑταίρων, τεθεῖσα ἐπὶ κεφαλῆς ἐνόπλων συμμοριῶν· μεταμφιεσθεῖσα δὲ αὕτη καὶ οἱ ὀπαδοί της εἰς χωροφύλακας ἐπεχείρησε βίᾳ ν’ ἀπαλλάξῃ τοὺς Rogatscheff, Kowalik, Wojnaralsky, καὶ Murawsky τῶν χειρῶν τῆς ἐξουσίας μεταγομένους εἰς τὰς κεντρικὰς φυλακὰς Χαρκόβου.^[11] Ὁ ρηθεὶς σύλλογος εἶχεν ἱδρυθῆ κατὰ τὸ 1879, ἤκμαζε δὲ κυρίως ἐν τῇ βορείῳ Ῥωσσίᾳ^[12].

Ἐν τῇ μεγάλῃ συνελεύσει τῶν φιλελευθέρων καὶ τῶν μελῶν παντοίων συλλόγων ἐν Βερονὲζ, ἡ ἡμετέρα ἡρωὶς κατετάχθη ἐν ἐκείνοις, οἵτινες ἐκ παντὸς τρόπου ἐπεθύμουν τὴν ἐπιτυχίαν τῆς ἑνώσεως· ἐν τῇ ἑνώσει διέβλεπε τὴν δύναμιν τῆς ἀντιδράσεως.

Ἐκ πνεύματος ἀντιδράσεως διὰ τὴν ἀπηνῆ καὶ ἀγρίαν καταδίωξιν καὶ θανάτωσιν τῶν συνεταίρων ἐκηρύχθη καὶ ἡ Σοφία ὑπὲρ τῆς ἀνάγκης τοῦ θανάτου τοῦ Αὐτοκράτορος, ὃν, ὡς ἀνωτέρω εἴρηται, ἐθεώρουν τῶν κακῶν πάντων ὑπεύθυνον· εἶχεν ὅμως τὴν ἰδέαν ὅτι ὁ θάνατος αὐτοῦ δὲν ἔπρεπε νὰ παραστῇ ὡς κοινὸν καὶ μεμονωμένον κακούργημα, ἀλλὰ παρεσκευασμένον πολιτικὸν πραξικόπημα ὡς ὁ τοῦ Καίσαρος, συνοδευόμενος ὑπὸ ἐπαναστάσεως τῶν λαῶν· ἐνόει λοιπὸν σύμπραξιν τῶν λαϊκῶν συλλόγων· καθόσον ὅμως «τὸ κόμμα τῆς μαύρης ἀποφάσεως»^[13] δὲν εἶχεν ἔτι στενὰς σχέσεις μετὰ τοῦ λαοῦ, ἀπεφάσισε νὰ συμπράξῃ μετὰ τῶν τρομοκρατικῶν, ἐργαζομένη συγχρόνως καὶ μετὰ τῶν λαϊκῶν. Καὶ εὑρίσκομεν λοιπὸν αὐτὴν εἰς τὴν ὑπὸ τὸ ὄνομα Σουχορουκὼβ ἐκμισθωθεῖσαν οἰκίαν ἐν Μόσχᾳ μετὰ τοῦ Χάρτμαν καὶ ἄλλων ἀρχηγῶν· δὲν ἦτο ἄρα ξένη εἰς τὴν τρομερὰν ἐκείνην ἐπιχείρησιν τῆς δι’ ὑπονόμου καὶ δυναμίτιδος ἀνατινάξεως τῆς σιδηροδρομικῆς γραμμῆς καὶ τοῦ συρμοῦ κατὰ τὸ θέρος τοῦ 1879, ὅταν ἐκ θαύματος διεσώθη ἡ ζωὴ τοῦ αὐτοκράτορος ἐπιστρέφοντος ἐκ Λεβαδείας εἰς Πετρούπολιν διὰ Μόσχας^[14].

Τέλος εἰς τὴν δολοφονίαν τοῦ Ἀλεξάνδρου συνήργησεν οὐκ ὀλίγον· διὰ μολυβδίδος ἐσημείου ἐπί τινος γραμματοκιβωτίου^[15] τὸ σχέδιον τῆς μάχης, τὰς θέσεις δῆλα δὴ ἃς ὤφειλον νὰ καταλάβωσιν οἱ συνωμόται, τὴν δὲ πρωΐαν τοῦ πραξικοπήματος ἵστατο ἐπὶ τοῦ πεδίου λαμβάνουσα πληροφορίας παρὰ τῶν σκοπῶν περὶ τῆς πορείας τοῦ αὐτοκράτορος καὶ διαβιβάζουσα αὐτὰς διὰ κινημάτων σάκκου, ἐκ τῶν κινημάτων δὲ τούτων ὁδηγηθέντες καὶ οἱ Ῥισσακὼφ καὶ Γρινεβίκη συνεπλήρωσαν τὸ φοβερὸν ἔργον.

Μίαν ἑβδομάδα κατόπιν συνελήφθη καὶ μετὰ τῶν συνενόχων Ῥισσακὼφ Κίβαλτσιτς, Μιχαηλὼφ, τῆς Ἕσσης Χέλφμαν καὶ τοῦ Ζελιάμπωφ ἤχθη ἐνώπιον τοῦ δικαστηρίου· παρέστη ἐνώπιον αὐτοῦ ἀτάραχος, καὶ ὅταν ἐκλήθη εἰς ἀπολογίαν ὡμολόγησε μετὰ θάρρους τὰς πράξεις της, παρακαλέσασα μάλιστα νὰ μὴ λάβωσιν ὑπ’ ὄψει τὴν ἀδυναμίαν τοῦ φύλου, ἀλλ’ ὡς ἄνδρα νὰ θεωρήσωσιν αὐτήν!^[16] ὡς νὰ ἐφοβεῖτο ἡ γενναία κόρη μήπως ἐκληφθῇ ὅτι ἐν τῷ στήθει ἐκρύπτετο γυναικὸς καρδία. Κατεδικάσθη εἰς τὸν δι’ ἀγχόνης θάνατον ἄγουσα μόλις τὸ 26 τῆς νεότητος ἔτος.

Ἡ Σοφία Περόφσκαγια ἦτο ὡραία, non di quella beltà, ὡς λέγει ὁ Stepniak, che abbaglia a prima vista, ma di quella che più si guarda più affascina. Μικρὰ κεφαλή, ξανθὴ κόμη, ζεῦγος γαλανῶν ὀφθαλμῶν μυστηριώδους λάμψεως εὐφυεστάτων καὶ ζωηροτάτων ὑπὸ μέτωπον εὐρὺ καὶ ὑψηλόν, ῥὶς μικρά, στόμα δροσερὸν ἐστολισμένον διὰ διπλῆς σειρᾶς ὡραιοτάτων ὀδόντων, ἀπετέλουν τὴν χαριεστάτην φυσιογνωμίαν αὐτῆς· ἡ φωνὴ αὐτῆς ἦτο γλυκεῖα καὶ συμπαθητικωτάτη, ἦτο φιλόγελως ὡς πᾶσαι αἱ νεάνιδες, ἀλλὰ δὲν ἠγάπα τὴν πολυτέλειαν, διὰ τοῦτο ἡ περιβολὴ αὐτῆς ἐκτάκτως ἁπλῆ ὑπῆρχεν, ἐλάτρευεν ὅμως ὑπερβαλλόντως τὴν καθαριότητα καὶ διετήρει αὐτὴν ὡς Ἐλβετὶς κόρη· ὑπερεφίλει τὰ μικρὰ παιδία.^[17]

Περὶ δὲ τῶν ἐρώτων της; Ὡς πρὸς τὸ ἀντικείμενον τοῦτο δὲν ὑπάρχουσιν ἀσφαλεῖς πληροφορίαι, εἰ μὴ ὅτι μόνον κατὰ τὸ τελευταῖον ἔτος τῆς ζωῆς της ὁ μόνος ἀνὴρ ὅστις ἐπεβλήθη τῇ καρδίᾳ της ὑπῆρξεν ὁ Ζελιάμπωφ μετὰ τοῦ ὁποίου καὶ συναπέθανε.

Λέγεται ὅτι κατ’ οὐδὲν ἐθεώρει τοὺς ἄνδρας ἀνωτέρους τῶν γυναικῶν, ἔκρινεν ὅμως ἐξ ἑαυτῆς. Ὁ Stepniak περιγράφων τὸν χαρακτῆρα της ἀνακράζει ἐκ θαυμασμοῦ: che forza titanica si nascondeva sotto quel sembiante cosi sereno! Che qualità aveva questa donna straordinaria!

Ὀλίγας ἡμέρας πρὸ τῆς καταδίκης της, ἥτις ἐκ τοῦ προτέρου ἦτο γνωστὴ, ἔγραψεν ἐπιστολὴν πρὸς τὴν ἐν Κρὶμ διαμένουσαν μητέρα της. Ἡ ἐπιστολὴ αὕτη πλήρης πάθους καὶ χάριτος καὶ τρυφεροῦ αἰσθήματος εἷνε ἀξία νὰ μνημονευθῇ ἐνταῦθα.^[18]

Ἀκριβὴ καὶ ἀνεκτίμητος μῆτερ μου!

Μὲ καταθλίβει καὶ βασανίζει ἀκαταπαύστως ἡ σκέψις, τί τάχα ἐν τῇ ψυχῇ σου νὰ συμβαίνῃ; Σὲ ἱκετεύω, ἀκριβή μου, μὴ ἀνησύχει, μὴ θλίβου, φείσθητι σεαυτῆς χάριν τῆς οἰκογενείας σου καὶ πρὸς χάριν ἐμοῦ. Παντάπασι δὲν λυποῦμαι διὰ τὴν τύχην μου, ἀντιμετωπίζω αὐτὴν ἐν ἄκρᾳ ἠρεμίᾳ, διότι πρὸ πολλοῦ ἐγίνωσκον καὶ θᾶττον ἢ βράδιον ἀνέμενον αὐτὴν ἵνα ἐπέλθῃ. Καὶ ὅμως, ἀγαπητή μου μῆτερ, ἡ τύχη αὕτη δὲν εἶνε τόσον πολὺ μαύρη. Ἔζων ὡς αἱ πεποιθήσεις μου ὑπηγόρευον· ἐναντία αὐτῶν νὰ πράξω ἀδύνατον εἰς ἐμὲ ὑπῆρχε· τούτου ἕνεκα ἐν ἡσύχῳ συνειδήσει περιέμενεν ὅ,τι μοι πέπρωται. Τὸ μόνον πρᾶγμα, ὅπερ βαρέως πιέζει τὴν ψυχήν μου, εἷνε ἡ λύπη σου, ἀνεκτίμητες μῆτέρ μου. Τοῦτο εἶνε τὸ μόνον ὅπερ μὲ καταθλίβει, καὶ δὲν γνωρίζω τί θὰ ἠδυνάμην νὰ δώσω διὰ νὰ ἀνακουφίσω αὐτήν. Γλυκεῖά μου μῆτερ, συλλογίσθητι ὅτι ἔχεις ἀκόμη πολυμελῆ οἰκογένειαν, ὅτι μικρὰ καὶ μεγαλείτερα τέκνα σὲ περιστοιχίζουσι, καὶ ὅλων αὐτῶν ἀναγκαῖον ὑπόδειγμα ἠθικῆς δυνάμεως ὑπάρχεις. Ἐλυπήθη πάντοτε ἐνδομύχως ἡ ψυχή μου ὅτι δὲν ἠδυνήθην νὰ φθάσω εἰς τὸ ἠθικὸν ἐκεῖνο ὕψος ἐν ᾧ σὺ ἵστασαι· ἐν τούτοις ἐν ταῖς στιγμαῖς τῆς ἀμφιβολίας διετήρησα πάντοτε τὴν εἰκόνα σου. Δὲν θέλω νὰ βεβαιώσω τὰ πρὸς σὲ αἰσθήματά μου, διότι σὺ γνωρίζεις ὅτι ἀδιαλείπτως ἦσο ἡ σταθεροτάτη καὶ μεγίστη ἀγάπη μου. Ἡ ἀνησυχία μου διὰ σὲ ἦτο διαρκῶς δι’ ἐμὲ ἡ μεγαλειτέρα λύπη. Ἐλπίζω ὅμως, ἀκριβή μου, ὅτι θὰ ἡσυχάσῃς καὶ ὅτι ἐν μέρει τοὐλάχιστον θὰ μοὶ συγχωρήσῃς δι’ ὅλην τὴν λύπην, ἣν σοὶ προξενῶ. Ἐλπίζω ὅτι δὲν θὰ μὲ μαλώσῃς πολύ. Ἡ ἐπίπληξίς σου εἷνε τὸ μόνον ὅπερ μὲ στενοχωρεῖ.

Πολύ, πολὺ φιλῶ τὰ χεράκια σου καὶ γονατιστὴ σὲ ἱκετεύω νὰ μή μου θυμώσῃς. Τὰ θερμά μου χαιρετίσματα πρὸς ἅπαντας τοὺς συγγενεῖς. Ἔχω ὅμως ἀκόμη μίαν παράκλησιν πρὸς σέ, ἀκριβή μου μητερίτσα· ἀγόρασόν μοι ἓν περιλαίμιον καὶ χειρόκτια φέροντα κομβία, διότι μὲ περόνας ἀπαγορεύεται ἐνταῦθα, τὸ δὲ περιλαίμιον νὰ εἷνε στενόν, πρέπει νὰ εὐτρεπίσῃ τις τὴν ἐνδυμασίαν του διὰ τὸ δικαστήριον, διότι ἐνταῦθα παντελῶς ἐφθάρη.

Καλὴν ἐντάμωσιν λοιπόν, ἀκριβή μου· ἐπαναλαμβάνω καὶ πάλιν τὴν παράκλησίν μου, μὴ λυπῆσαι, μὴ φροντίζῃς δι’ ἐμέ. Ἡ τύχη μου δὲν εἷνε τόσον θλιβερά, καὶ ἐπὶ τέλους δὲν εἷνε δίκαιον νὰ μὲ πικραίνῃς.

¹³/₁ Μαρτίου 1881.

Ἡ Σοφία σου.

Τὴν ἐπιστολὴν ταύτην ἔγραψεν ἐκ τῆς φυλακῆς. Ἅμα τῇ λήψει αὐτῆς ἡ μήτηρ ἔσπευσεν εἰς Πετρούπολιν· δὲν τῇ ἀπηγόρευσαν τὴν ἐν τῇ φυλακῇ εἴσοδον, ἀλλ’ ἀνέβαλον τὴν ἐπίσκεψιν ἀπὸ ἡμέρας εἰς ἡμέραν, μόλις δὲ κατὰ τὴν ³/₁₅ Ἀπριλίου ἐπέτρεψαν αὐτῇ νὰ ἴδῃ τὴν Σοφίαν της, ἀκριβῶς καθ’ ἣν ὥραν ἐπρόκειτο νὰ ἀπαχθῇ εἰς τὸν τόπον τῆς ἐκτελέσεως τιθεμένη ἐντὸς μαύρου κάρρου, δεδεμένη ἐπὶ δοκοῦ, τὸ πρόσωπον ἔχουσα ἐστραμμένον πρὸς τὰ ὄπισθεν καὶ φέρουσα ἐπὶ τοῦ στήθους κρεμαμένην πινακίδα μετὰ τῆς ἐπιγραφῆς «προδότις τῆς πατρίδος.»

Οἵα φρικτὴ συνάντησις μητρὸς καὶ θυγατρός! φρικτοτέρα ὅμως διὰ τὴν ταλαίπωρον μητέρα ὑπῆρξεν ἡ στιγμή, καθ’ ἣν εἶδον οἱ ὀφθαλμοί της τὴν Σοφίαν ἐπὶ τῆς ἀγχόνης.

Κατὰ τὴν μαρτυρίαν αὐτόπτου μάρτυρος^[19] πρὶν ἢ ἀποθάνῃ, ἀπέσπασεν ἓν ἄνθος, ὅπερ ἔφερεν ἐπὶ τοῦ στήθους της καὶ προσήνεγκεν αὐτὸ μειδιῶσα εἰς τὸν ἀξιωματικὸν τὸν συνοδεύσαντα αὐτήν· ὅταν δὲ τὸ σῶμα αὐτῆς ἐρρίφθη εἰς τὸ κενὸν ὁ παριστάμενος λαὸς ἐγονάτισεν ὡς νὰ ἐξέφραζε σεβασμὸν καὶ εὐγνωμοσύνην.

Ἀθήνῃσι, τῇ 2 Αὐγούστου 1881.

Α. Μομφερρατοσ.

---

1. Geschichte der Revolutionären Bewegungen in Russland. (Leipzig 1883).
2. Kupczanko σελ. 11.
3. Der Russische Nihilismus. (Leipzig 1884).
4. La Russia sotterranea. (Milano 1882).
5. Ἐν τοῖς φύλλοις τοῦ Μαρτίου 1881.
6. Πρβ. Russia Sotterranea.
7. Ἴδ. περὶ αὐτοῦ Thun σελ. 90·
8. Περὶ τῆς ἐν Ῥωσίᾳ ἐννοίας πηγαίνειν εἰς τὸν λαὸν πρβ. Thun αὐτόθι.
9. Russia Sotterr.
10. Ἴδ. περὶ αὐτῆς Thun σελ. 149 ἔνθα καὶ τὰς πικροτάτας ἀποστροφὰς τοῦ Myschkin.
11. Ἴδ. Kupczanko σελ. 67.
12. πρβ. περὶ αὐτοῦ Thun σελ. 183.
13. Περὶ αὐτοῦ ἴδ. Thun σελ. 223 καὶ ἑπ.
14. Thun σελ. 207.
15. Kupczanko, κατὰ δὲ τὸν Stepniak in un vecchio busto.
16. Παρ. Russia Sotterranea καὶ Kupczanko σελ. 68.
17. Παρ. Russia Sotterr. καὶ Kupczanko.
18. Ἐδημοσιεύθη τὸ πρῶτον, ἐν τῷ δημοσιογραφικῷ ἐπαναστατικῷ ὀργάνῳ «θέλησις τοῦ λαοῦ» καὶ μετεφράσθη ὑπὸ τοῦ Kupczanko.
19. Οὗτος εἶναι ὁ φίλος μου κ. Βελιανίτης.