Βικιθήκη

Ελληνομνήμων ή Σύμμικτα Ελληνικά/Αριθμός 1/Περί τινων πονηματίων και υπομνημάτων

< Ελληνομνήμων ή Σύμμικτα Ελληνικά‎ | Αριθμός 1
←Παναγιώτης Δοξαρᾶς Ελληνομνήμων ή Σύμμικτα Ελληνικά, Αριθμός 1
Συγγραφέας:
Περὶ τινων πονηματίων καὶ ὑπομνημάτων ἀναφερομένων εὶς τὴν ἱστορίαν τῆς Ἠπείρου, Αἰτωλίας, Ἀκαρνανίας καὶ τῶν παρακειμένων νήσων 		Ὀρθὴ γραφὴ τοῦ ὀνόματος τῆς ΚορΗΣίας, πόλεως τῆς νήσου Κέω→


ΠΕΡΙ ΤΙΝΩΝ ΠΟΝΗΜΑΤΙΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ, ΑΙΤΩΛΙΑΣ, ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΗΣΩΝ.

Ἔστω πρῶτος, ἂν ὄχι διὰ τὴν ἐποχὴν κατὰ τὴν ὁποίαν ἐγράφη, τοὐλάχιστον διὰ τὴν εἰς ἣν ἀναφέρεται, ὁ βίος τῆς ἐν Ἄρτῃ βασιλίσσης Θεοδώρας. Συγγραφεὺς αὐτοῦ εἰναι μοναχός τις Ἰὼβ, ἀκμάσας, ὡς φαίνεται, ἐγγὺς τοῦ IZ' αἰῶνος, καὶ συνθέσας καὶ τὴν ἀκολουθίαν τῆς ὁσίας ταύτης μητρός.

Οὔτε ὁ βίος, οὔτε ἡ ἀκολουθία ἔμειναν ἀνέκδοτα, διότι ἀμφότερα περιλαμβανόμενα εἰς ἕνα τῆς Μαρκιανῆς κώδηκα, ἐτυπώθησαν ἰδιαιτέρως, ὁ μὲν ἐν Βονωνίᾳ τῷ 1784 ὑπὸ Ἰωάννου Ἀλοϋσίου τοῦ Μιγκαρέλλου εἰς τὴν ὑπ’ αὐτοῦ γενομένην περιγραφὴν τῶν Μαρκιανῶν Κωδήκων[1], ἡ δὲ, μετὰ δύο ἑνετικὰς ἐκδόσεις, μετετυπώθη ἐν Ἀθήναις μὲ ὡραίους χαρακτήρας τῷ αωμά, ἐν τῇ Τυπογραφίᾳ τοῦ Ἡ. Μαντζαράκη, δαπάνῃ τινὸς ἐξ Ἄρτης ἀποδήμου, εὐλαβείας χάριν...

Εἰς τὴν τυπωθεῖσαν ἀκολουθίαν προσετέθη ὁ βίος τῆς ὁσίας Θεοδώρας, ὅστις, ἂν καὶ δὲν ἐδηλώθη τοῦτο εἰς τὴν ἔκδοσιν, δὲν εἶναι ἄλλο, παρὰ χυδαία μετάφρασις ἢ μᾶλλον παράφρασις τοῦ ἑλληνιστὶ γεγραμμένου, περὶ οὗ εἴρηται ἀνωτέρω, ἀφ’ οὗ πολλὰ ἐξ ἐκείνου παρελείφθησαν, τινὰ συνεκλώσθησαν παραδόξως , καὶ παρεισήγχθησαν διεξοδικαὶ προτροπαὶ δι' ὧν ἐπηυξήθη ὡς δύο τρίτα ὑπὲρ τὸ κείμενον. Τὸ πρωτότυπον ἔπρεπε τοὐλάχιστον νὰ καταχωρισθῇ, διότι σεβαστότερα εἶναι πάντοτε τὰ ἀρχαῖα, καὶ διότι ὁ σεμνὸς ἐκεῖνος τοῦ λόγου χαρακτὴρ ἦτο ἁρμοδιώτερος εἰς τὴν ὑπόθεσιν. Ἡμεῖς δημοσιεύομεν ἤδη αὐτὸ διὰ τε τὴν βραχύτητα τῆς συγγραφῆς, καὶ διὰ τὸν ὁποῖον προτιθέμεθα σκοπὸν τοῦ νὰ σημειώσωμεν ἱστορικά τινα λάθη, εἰς τὰ ὁποῖα ὑπέπεσεν ὁ Ἰὼβ, πεποιθότες ὅτι οὐδεὶς θέλει κατακρίνει τὸ ἐπιχείρημα, διότι, καθὼς αἱ ἱεραὶ διηγήσεις, συνᾴδουσαι πρὸς τὴν ἀλήθειαν καθιστῶσιν αὐτὴν μᾶλλον ἀξιοσέβαστον, οὕτω καὶ διαφωνοῦσαι ἐλαττοῦσι τὸ πρὸς αὐτὰς σέβας.

ΒΙΟΣ ΤΗΣ ΟΣΙΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ ΥΠΟ IΩΒ.

Ἡ ἀοίδιμος αὕτη καὶ μακαρία βασιλὶς Θεοδώρα τὸ μὲν γένος εἶλκεν ἐξ ἡλίου ἀνατολῶν, γεννήτορες δὲ αὐτῆς Ἰωάννης καὶ Ἑλένη· τὰ δὲ κατ’ αὐτὴν ἔσχεν οὕτως· Ἀλεξίου τοῦ ἐκ φυλῆς τῶν Κομνηνῶν (Α) κατηγμένου Ῥωμαίων βασιλεύοντος, Μιχαὴλ μὲν ὁ Κομνηνὸς, ὁ καὶ πρὸς γένους αὐτῷ τε τῷ βασιλεῖ καὶ τοῖς ἀγγελωνύμοις βασιλεῦσι διαφέρων, τὴν ἀρχὴν τῆς Πελοποννήσου πιστεύεται (Β), Σεναχηρεὶμ δὲ πρὸς Αἰτωλίαν καὶ Νικόπολιν ἀποστέλλεται (Γ), δυσὶ πρότερον οὗτοι πρωτεξαδέλφαις συζευχθέντες, ταῖς καθ’ αἷμα γνησίαις τῷ βασιλεῖ. Ἰωάννης δὲ, ὁ τῆς μακαρίας Θεοδώρας πατὴρ, ᾧ Πετραλίφης τὸ ἐπώνυμον, γένους ὢν περιφανοῦς καὶ λαμπροῦ (Δ), γυναικὶ μὲν καὶ αὐτὸς παρὰ βασιλέως συζεύγνυται, τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει τὰ πρῶτα φερόντων ἐκ γένους οὔσῃ. Σεβαστοκράτωρ δὲ Ῥωμαίων τιμηθεὶς, τῆς Μακεδονίας καὶ Θεσσαλίας κατάρχειν ἀποκαθίσταται (Ε). Ἀλλὰ τῇ τοῦ Θεοῦ παραχωρήσει, Λατίνων, φεῦ, τῆς Κωνσταντίνου κρατησάντων, ᾐχμαλώτευται μὲν παρ' ἐκείνων σὺν ἄλλοις πολλοῖς καὶ ὁ βασιλεὺς Ἀλέξιος, ἐκτυφλοῦται δὲ Λάσκαρις ὁ παῖς ἐν τῇ ἀνατολῇ παρὰ Μιχαὴλ τοῦ Παλαιολόγου τοῦ τὴν βασιλείαν τότε δραξαμένου, καὶ λοιπὸν ἐπλήσθη τὰ πάντα ταραχῆς καὶ συγχύσεως. Σεναχηρεὶμ οὖν καὶ αὐτὸς ἐπιβουλευθεὶς παρὰ τῶν Νικοπολιτῶν, τὸν Κομνηνὸν Μιχαὴλ εἰς βοήθειαν προσεκαλέσατο· μήπω δ’ ἐκείνου φθάσαντος, δολοφονεῖται Σεναχηρείμ. Μιχαὴλ μέντοι παραγενόμενος τοὺς φονεῖς κτείνει πάντας, λαμβάνει δὲ τὴν ἐκείνου γυναῖκα Μελισσηνήν (Ζ)· ἔφθασε καὶ γὰρ τὴν ἰδίαν γυναῖκα νόμῳ θανάτου ἀποβαλέσθαι· καὶ λοιπὸν πᾶσαν τὴν περιουσίαν Σεναχηρεὶμ σὺν τῇ ἀρχῇ ἑαυτῷ περιποιεῖται (Η). Ὃς δὴ Κομνηνὸς, ἐκ τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ στόλου τῶν Λατίνων κατερχομένου, καὶ τῷ τῆς Σαλαγορᾶς λιμένι, οὑτωσὶ ἐπικληθέντι, προσορμίσαντος, τὸν βασιλέα Ἀλέξιον μὴ γνωριζόμενον, ὡς ἀνδράποδον παρ' ἐκείνων εἰς χάριν ἔλαβε καὶ ἀπέλυσε, πολλαῖς πρότερον αὐτοὺς δεξιωσάμενος δωρεαῖς· ἐξ οὖ βασιλέως εἰς κλῆρον ἐδόθη αὐτῷ τε τῷ Μιχαὴλ καὶ τοῖς ἐξ αὐτοῦ ἡ λαχοῦσα τότε τῆς ἡγεμονίας ἀρχή (Θ)· Γεννῶνται τοίνυν αὐτῷ ἐκ τῆς Μελισσηνῆς υἱοὶ τέσσαρες, Μιχαὴλ ὁ Δούκας, Θεόδωρος, Μανουὴλ, καὶ Κωνσταντῖνος (I).

Μιχαὴλ δὲ ὁ τῶν υἱῶν πρῶτος, μετὰ τὴν τοῦ πατρὸς τελευτὴν, πᾶσαν τὴν ἐκείνου ἀρχὴν διεζώσατο· ἀνὴρ δραστήριος καὶ ὀξὺς νοῆσαι, καὶ πραγμάτων ἐμπειρότατος οἰκονόμος. Ὃς δὴ, Βελλάγραδά τε καὶ Ἰωάννινα καὶ τὴν Βόνδιτζαν ἐκτήσατο, τὴν νῆσον τῶν Κορυφῶν, καὶ Δυῤῥάχιον, καὶ Ἀχρίδα, καὶ πᾶσαν τὴν Βλαχίαν καὶ τὴν Ἑλλάδα περιεποιήσατο, καὶ εἰς πολὺ πλάτος ἐπέτεινε (Κ) τὴν ἀρχήν. Ἀλλὰ ταχέως καὶ οὗτος ἔργον ῥομφαίας γενόμενος, ἐξ ἀνθρώπων ἐγένετο, τὸν ἴδιον αὐτάδελφον Θεόδωρον τὸν Δούκαν διάδοχον ἑαυτοῦ καταλιπών (Λ).

Ὃς δὴ Θεόδωρος, βρεφύλλιον τὸν ἐκ τοῦ ἰδίου ἀδελφοῦ Μιχαὴλ τὸν Δούκαν εὑρηκὼς, παρεῖδε μὲν τοῦτον ὡς ἀτελῆ, τὴν ἀρχὴν δὲ πᾶσαν δραξάμενος καὶ ἐπὶ εὐτυχίᾳ πραγμάτων ἀρθεὶς, δόλον κατὰ τοῦ παιδὸς ἐμελέτησεν, ὅνπερ ἡ μήτηρ αἰσθομένη προέλαβε διαπεράσασα μετὰ τοῦ νηπίου ἐν τῇ νήσῳ τοῦ Πέλοπος (Μ). Θεόδωρος δὲ δοκιμώτατος ἐν μάχαις φανεὶς, καὶ τὴν Θεσσαλονίκην ἐλευθερώσας τῆς Λατινικὴς τυραννίδος, βασιλεὺς ἀνηγόρευται, καὶ πάντων τῶν δυτικῶν ἕως αὐτῆς ἐκράτησε Χριστουπόλεως (Ν).

Ὁ μέν τοι Σεβαστοκράτωρ Πετραλίφης, υἱοὺς γεννήσας ἐν Θεσσαλίᾳ καὶ τὴν ἀείμνηστον ἀπέτεκε Θεοδώραν, καὶ τὸν βίον ἐν Χριστῷ καταλύσας, τὴν ἰδίαν ἀρχὴν τοῖς υἱέσι κατέλιπεν, οἳ καὶ τῷ βασιλεῖ Θεοδώρῳ δεξιῶς τελοῦντες, τὴν ἰδίαν ἀδελφὴν νηπιάζουσαν, ὡς κόρην ἐφύλαττον ὀφθαλμοῦ. Τί τὸ μετὰ ταῦτα; Τῇ Ζαγορᾷ Θεόδωρος ἐπιστρατεύσας ὁ βασιλεὺς, πόλεμον ἐποίει κατὰ Ἀσὰν τοῦ βασιλέως Βουλγάρων, καὶ νικηθεὶς παρ' ἐκείνου χειροῦται καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς στερεῖται.

Μιχαὴλ δὲ, εἰς νεανίας ἤδη τελῶν, τῆς ἐξορίας ἀνακαλεῖται, καὶ τὴν πατρικὴν πᾶσαν παραλαβὼν ἀρχὴν, τῇ Βλαχίᾳ ἐπιδημεῖ, καὶ περὶ τὸ κάστρον Σερβίον γενόμενος τὴν καλὴν βλέπει νεάνιδα Θεοδώραν, ἧς ἄκρως ἁλοὺς, τοῖς ἀδελφοῖς συμφωνεῖ Πετραλίφαις, καὶ ταύτην νομίμῳ γάμῳ λαβὼν, εἰς Ἀκαρνανίαν ἀτείχιστον τότε οὖσαν σὺν αὐτῇ λαμπρῶς ἐπανέζευξεν (Ξ). Ἀλλ’ ὁ μὲν, τῆς ἰδίας ἦν φροντίζων ἀρχῆς· Θεοδώρα δὲ, οὐ παρεσύρη τῇ δόξῃ, οὐχ ἑάλω τῇ νεότητι, οὔτε μὴν πρὸς τρυφὰς οἶδε κατασπαταλᾷν, ἀλλ’ οὐδὲ τῷ τῆς ἀρχῆς ὄγκῳ ἐπήρθη (Ο)· τῷ Θεῷ δὲ μᾶλλον ἔγνω προσκεῖσθαι καὶ ἀρετῆς ἐπιμελεῖσθαι, σωφρόνως ζῆσαι, ταπεινοφροσύνην ἀσπαζομένη, ἀοργησίαν, ἀγάπην, πρᾳότητα, συμπάθειάν τε καὶ ἐλεημοσύνην ὡς ἄλλος οὐδεὶς κατορθοῦσα, καὶ τὸν Θεὸν ὁλοψύχως διὰ παντὸς θεραπεύουσα. Οὐκ ἔφερε δὲ πάντως ὁρᾷν ταῦτα ὁ τῶν δικαίων ἐχθρὸς, οὐδὲ τὴν καλὴν ταύτην τῆς νεανίδος ὁδὸν βλέπειν ἠνέσχετο· ἀλλ’ ὅλος ὁπλίζεται κατ’ αὐτῆς, καὶ θηλυμανίας τὸν ἄνδρα καταμαλάξας πειρασμὸν τῇ μακαρίᾳ ἐγείρει τῶν πώποτε μνημονευσομένων δεινότατον. Γυναικὶ γάρ τινι ἐξ εὐγενῶν, Γαγγρηνῇ τὸ ἐπώνυμον, πορνικῶς ὁ Μιχαὴλ ἐπιμανεὶς, καὶ τὸ τῆς αἰσθήσεως ὑγιές μαγίαις ὑπ' ἐκείνης ὑποκλαπεὶς, μῖσος ἄσπονδον κατὰ τῆς ἰδίας ἐκτήσατο γυναικός. Καὶ ταύτην ἀπωσάμενος, τὴν μαινάδα φρενοβλαβῶς συνηγάγετο, τοῖς ὑπηκόοις ὅρον θέμενος μὴ προσκεῖσθαι τῇ Θεοδώρᾳ, μὴ θεραπείας ἀξιοῦν ταύτην τινὸς, μήτε μὴν ἐπὶ γλώσσης αὐτῆς φέρειν τὸ ὄνομα. Τούτοις γενναία τοῖς δεινοῖς ἐμπεσοῦσα οὐκ ἐσαλεύθη ὅλως τὸν λογισμὸν, οὐδὲ παρετράπη τῆς ἀγαθῆς πολιτείας· ἀλλ’ ὅλη ὡς ἀδάμας ἦν καρτεροῦσα καὶ τὸν Θεὸν ὁμοίως θεραπεύουσα· ξενιτευομένη δὲ, κρύει καὶ καύσωνι αἴθριος ταλαιπωροῦσα, λιμῷ τε καὶ δίψῃ καὶ τῇ λοιπῇ κακουχίᾳ πιεζομένη καὶ ὑπὸ στέγην εἰσελθεῖν ἐπιθυμοῦσα. Ἐπὶ πέντε οὖ ἔτεσι τοῖς ἀπείροις δεινοῖς προσπαλαίσασα οὐδὲν ἐφθέγξατο ἀγενὲς, οὔτε μὴν κατωλιγώρησε ῥῆμά τι πρὸς Κύριον εἰπεῖν, ἀλλ' ἔτι μᾶλλον πρὸς ἀρετὴν ἐπετείνετο καὶ πρὸς αὐτὸν ὑψοῦτο καθ' ἑκάστην, ἑαυτὴν δὲ ὑπομονῆς ἀνάγουσα, φέρουσα καὶ βρέφος ἐν ταῖς χερσὶν ὅπερ ἐκβληθεῖσα εἶχεν ἐγγάστριον. Ἱερεὺς δέ τις, ἐκ χωρίου Πρενίστης, λαχανευομένην ἐν ἀγρῷ ταύτην εὑρὼν καὶ τὸ βρόφος βαστάζουσαν, ὅρκοις ἐπύθετο τὸ ἑαυτῆς εἰπεῖν ὄνομα· καὶ γνοὺς ἥτις ἦν, ταύτην οἴκαδε φέρων κατέκρυψε, πάσης ἐπιμελείας ἀξιώσας (Π).

Τῶν οὗν μεγιστάνων καὶ τὰ πρῶτα παρὰ Μιχαὴλ τῷ Δούκα φερόντων, αἴφνης ἁρπασάντων τὴν κακόσχολον ἐκείνην γυναῖκα καὶ ἀπαιωρισάντων, ἡ πονηρὰ πᾶσα εἰς φῶς ἤχθη πρᾶξις, καὶ ἐν νῷ γενόμενος ἐνεσείσθη ὁ Μιχαὴλ, τὴν μακαρίαν αὖθις ἠγάγετο, καὶ λοιπὸν ἐπλήσθη χαρᾶς τὰ πάντα καὶ ἀγαλλιάσεως. Διῆγον οὖν ἄμφω τὸν βίον ἐν εἰρήνῃ καὶ ἀγάπῃ τῇ κατὰ Θεὸν, τῆς ἑαυτῶν ἐπιμελούμενοι σωτηρίας, ἀξιώματι Δεσποτῶν τιμηθέντες (Ρ) καὶ παῖδας τεκόντες, καὶ πρὸς ὕψος μεγίστης εὐκλείας ὑπεραρθέντες, καὶ τὴν πρὸς ἀρετὴν ἁμιλλώμενοι καλὴν ἀμφότεροι ἄμιλλαν. Τὸν μέν τοι Δεσπότην καὶ σύνευνον ἡ ἀοίδιμος Θεοδώρα τὰς περικαλλεῖς καὶ εὐαγεῖς ἰδοῦσα συστησάμενον δύο μονὰς, τὴν τῆς Παντανάσσης, φημὶ, καὶ τῆς Παναγίας ἐπικεκλημένης, τῷ μεγαλομάρτυρι καὶ αὐτὴ Γεωργίῳ θεῖον ἀνήγειρε σεμνεῖον καὶ εἰς γυναικεῖον τοῦτο συνεστήσατο (Σ).

Τοῦ συνεύνου δὲ καὶ Δεσπότου Μιχαὴλ καλῶς καὶ θεοφιλῶς βιώσαντος, καὶ πρὸς μονὰς μεταστάντος τὰς οὐρανίους, τὸ τῶν μοναχῶν καὶ αὐτὴ εὐθὺς περιβάλλεται σχῆμα (Τ)· καὶ χρόνοις ἐπιβιοῦσα, τὸν ναὸν μὲν παντοίως κατεκόσμει καὶ ἀναθήμασι καὶ σκεύεσι καὶ πέπλοις κατεκάλλυνε. Προσετίθει δὲ καὶ τῷ βίῳ, τοῖς πόνοις ἑαυτὴν ἐγγυμνάζουσα καὶ τὸν τῶν ἀρετῶν καρπὸν ἐπαύξουσα, ἀγρυπνίαις καὶ στάσεσι παννύχοις σχολάζουσα, ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις προσομιλοῦσα, τὸ σῶμα νηστείαις κατατήκουσα, καὶ πάσαις ταῖς ἀδελφαῖς ἀῤῥαθύμως δουλεύουσα, ἀδικουμένων προϊσταμένη, ὀρφανῶν καὶ χήρων ἀντιλαμβανομένη, πτωχοῖς ἐπικουροῦσα, θλιβομένους παραμυθουμένη, καὶ πᾶσι γενομένη τὰ πάντα ἐν ταπεινώσει καρδίας. Ἐπεὶ δὲ καὶ τὴν αὐτῆς προέγνω τελευτὴν, δάκρυσιν ᾐτήσατο τῇ πανάγνῳ θεομήτορι καὶ τῷ πανενδόξῳ μάρτυρι Γεωργίῳ ἑξαμηνιαῖον αὐτῇ πρὸς Θεὸν διαπρεσβεύσασθαι χρόνον πρὸς τὴν τοῦ ναοῦ τελείαν ἀπάρτισιν, ὃ καὶ γέγονε· καὶ τοῦ καιροῦ φθάσαντος, τὰς ἀδελφὰς προσεκαλέσατο, καὶ περὶ ὧν ἔδει καλῶς ἐντειλαμένη, καὶ ταύταις ἐπευξαμένη σωτηρίαν, χαίρουσα τὸ πνεῦμα εἰς χεῖρας Θεοῦ παρέθετο, καὶ κατετέθη ἐν αὐτῇ τῇ παρ' αὐτῆς ἀνεγερθείσῃ μονῇ. Τοῦ Θεοῦ δὲ ταύτην δοξάσαντος ὕστερον, πολλῶν καὶ μεγίστων θαυμάτων ὤφθη αὐτουργὸς, ἀσθενείας καὶ νόσους τῶν προσερχομένων αὐτῇ ἰατρεύουσα, καὶ δαίμονας ἐξ ἀνθρώπων ἐλαύνουσα, καὶ ποικίλα πάθη ἀνίατα καθ’ ἑκάστην θεραπεύουσα. Ἐθεράπευσε δὲ καὶ καρκίνου πάθος, καὶ ἕτερα τεράςτια φρικτὰ πεποίηκε καὶ εἰσέτι φαίνεται ποιοῦσα, ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός· οὐ μόνον γὰρ τοῖς ἐν τῷ σεπτῷ αὐτῆς τάφῳ προσπίπτουσιν, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἐγγὺς καὶ τοῖς μικρὰν, καὶ ἐν θαλάσσῃ, καὶ ἐν νήσοις φθάνει ἐπικληθεῖσα καὶ τοῖς πέρασι θερμῶς βοηθοῦσα· ἧς ταῖς πρὸς τὸν Θεὸν ἁγίαις εὐχαῖς, ἀξιωθείημεν καὶ ἡμεῖς σωτηρίας τυχεῖν (Υ).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Εἰς τὸν ὑπὸ Ἰὼβ βίον τῆς ὁσίας Θεοδώρας.

(Α) Ἀλέξιος ὁ σφετερισθεὶς τὴν αὐτοκρατορίαν τῷ 1195 καὶ ἐκδιωχθεὶς ὑπὸ τῶν Λατίνων τῷ 1203 μετήλλαξε τὸ ἐπώνυμον τοῦ Ἀγγέλου εἰς τὸ τοῦ Κομνηνοῦ, εἴτε διὰ τὸ ἐνδοξότερον τῆς ἐπικλήσεως, εἴτε διὰ τὸ μῖσος πρὸς τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ Ἰσαάκιον, τὸν ὁποῖον εἶχεν ἐκθρονίσει. Ἔλαβε δὲ τὴν νέαν ἐπωνυμίαν ἀπὸ τῆς οἰκογενείας τῆς μητρός αὐτοῦ Μαρίας[2].

(Β) Μιχαὴλ ὁ νόθος τοῦ Ἰωάννου τοῦ Σεβαστοκράτορος, οὗτινος πατὴρ ἦτο Κωνσταντῖνος ὁ ἀδελφὸς τοῦ αὐτοκράτορος Ἀλεξίου. Ἐπωνομάσθη δὲ Κομνηνὸς ὄχι μόνον διὰ τὴν προμάμμην αὐτοῦ Μαρίαν, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν πατρομήτορα Θεοδώραν. Ὅτι δὲ παρὰ τοῦ αὐτοκράτορος διεπιστεύθη τὴν κυβέρνησιν τῆς Πελοποννήσου δὲν εἶναι πιθανὸν, διότι, πεμφθεὶς, καθ’ ἃ λέγουσιν οἱ ἱστορικοὶ, φορολόγος τῆς ἐπαρχίας Μυλάσσης, ὡς νέος καὶ αὐθάδης ἀπεστάτησεν· ἀλλὰ, νικηθεὶς εἰς πόλεμον, ἔφυγε καὶ προσετέθη εἰς τὸν Σουλτάνον Ῥουκρατῖνον, παρὰ τοῦ ὁποίου καὶ δεχθεὶς στρατιωτικὴν ὑπηρεσίαν ἐταλαιπώρησε πολυτρόπως τὰς Μαιανδρικὰς, καὶ ἐδείχθη ὠμότερος καὶ φονικώτερος τῶν ἀλλογενῶν[3]. Οὕτω διήγειρε καθ’ ἑαυτοῦ τὴν ὀργὴν τοῦ Ἀλεξίου, ὅστις καὶ ἐπεχείρησεν ἐναντίον του πόλεμον, ἂν καὶ χωρίς τινος ἐπιμονῆς. Ἐκδιωχθέντος δὲ τοῦ Ἀλεξίου, ἀνεχώρησεν ὁ Μιχαὴλ ἐκ Κωνσταντινουπόλεως καὶ προσποιούμενος εὔνοιαν πρὸς τὸν Μαρκίονα Βονιφάκιον, γενόμενον ἤδη Ῥῆγα τῆς Θεσσαλονίκης, μετέβη κρυφίως εἰς τὸ Δυῤῥάχιον καὶ νυμφευθεὶς τὴν θυγατέρα πλουσίου τινὸς Ἕλληνος, ὅστις ὑπὲρ τοῦ Αὐτοκράτορος κατεῖχε τὴν πόλιν (1204—1205), ἀνέλαβε συναινέσει τῶν Ἑλλήνων τὴν κυβέρνησιν ὑπὸ τὴν προσηγορίαν τοῦ Δουκὸς[4].

(Γ) Τίς ὁ Σεναχηρεὶμ οὗτος ἀγνοοῦμεν· μήποτε δὲ εἶναι αὐτὸς ἐκεῖνος ὁ ἀρχηγὸς τῶν Θρᾴκῶν τῶν ἐν Χανθείᾳ ἐγκαθισάντων ἐνέδρας εἰς τὸν Βαλδουΐνον;[5].

(Δ) Πετραλίφαι οἱ ἐκ τοῦ Φράγκων γένους ὁρμώμενοι (τουτέστιν ἐκ τοῦ Pierre d’ Aulps τῆς Προυϊγκίας) καὶ κατὰ τὸ Διδυμότειχον τὴν οἴκησιν ἔχοντι[6].

(Ε) Ὅτι ὁ Ἰωάννης ὁ Πετραλίφης ἦτο Σεβαστοκράτωρ, καὶ εἰς τοῦτον ἐδόθη τῆς Μακεδονίας καὶ Θεσσαλίας ἡ Κυβέρνησις, ἐδῶ πρώτην καὶ μόνην φορὰν ἱστορεῖται.

(Ζ) Ἐὰν ἦτο Μελισσηνὴ τὸ ἐπίκλην ἀπὸ τοῦ ἐπωνύμου τοῦ πατρὸς, κατήγετο ἴσως ἐκ τοῦ Νικηφόρου τοῦ Μελισσηνοῦ, ὅστις ἐνυμφεύθη τὴν ἀδελφὴν τοῦ πρώτου Ἀλεξίου τοῦ ἀληθῶς Κομνηνοῦ[7]· καὶ ἐντεῦθεν δυνάμεθα νὰ εἰκάσωμεν ὅτι διὰ τοῦτο λέγεται ὑπὸ τοῦ Ἰὼβ καθ’ αἷμα γνησία τῷ βασιλεῖ .

(Η) Ὅλη αὕτη ἡ διήγησις παρ' οὐδενὶ ἄλλῳ ἀναγινώσκεται, ἀλλ’ ἴσως ὁ Ἰὼβ ἠρανίσθη τὰ λεγόμενα παρὰ τινος εἰς ἡμᾶς ἀγνώστου συγγραφέως. Σημειωτέον ὅμως ὅτι ὅσα αὐτὸς διηγεῖται, περιλαμβανόμενα ἐν τῷ μεταξὺ τοῦ ἐκθρονισμοῦ τοῦ Ἀλεξίου καὶ τῆς ἐκτυφλώσεως Ἰωάννου Λασκάρεως τοῦ παιδὸς, ἱστοροῦνται μόνον κατὰ πρόληψιν. Διότι, ἐὰν ὁ Σεναχηρεὶμ ἐφονεύθη μετὰ τὴν ἐκτύφλωσιν τοῦ εἰρημένου παιδὸς, καὶ ἐὰν τότε ὁ Μιχαὴλ ἐκυρίευσε τὴν Αἰτωλίαν καὶ Νικόπολιν, ἔπρεπεν ὁ τελευταῖος οὗτος νὰ ἦτο περίπου ὀγδοηκοντούτης καὶ ἡ γυνὴ τοῦ Σεναχηρεὶμ τοὐλάχιστον ἑβδομηκοντοῦτις· ἀλλὰ πῶς ἐκ τοιούτου γήρατος γέννησις τεσσάρων τέκνων;

(Θ) Τὸ περιστατικὸν τοῦτο (1210) διαφωτίζει κατὰ τι τὰ ἱστορούμενα ὑπὸ τοῦ Γρηγορᾶ[8] καὶ τοῦ Ἀκροπολίτου[9]. Ὁ μὲν πρῶτος λέγει ὅτι ὁ Ἀλέξιος φυγὼν κρυφίως ἐκ τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ πλανώμενος περὶ τὴν Θρᾴκην συλλαμβάνεται ὑπὸ τοῦ Μαρκίονος Φονιφακίου, ἀφαιρεῖται ὅσον πλοῦτον ἔφερε μεθ’ ἑαυτοῦ καὶ ἀφίνεται γυμνὸς πολὺν χρόνον νὰ περιφέρεται εἰς τὴν Ἀχαΐαν καὶ Πελοπόννησον. Ὁ δὲ δεύτερος ὅτι μεταβὰς ὁ Ἀλέξιος εἰς τὴν Κόρινθον παρὰ τῷ γενναιοψύχῳ Λέοντι τῷ Σγουρῷ, τὸν ὁποῖον εἶχε κάμει γαμβρόν του, καὶ μαθὼν κατὰ τὴν ὀλιγοχρόνιον αὐτοῦ διατριβὴν παρὰ τινων ὅτι ἔμελλε νὰ συλληφθῇ, ἔφυγε ταχέως. Περιπεσὼν δὲ εἴς τινας Λογγοβαρδίους, καθ’ ὃν καιρὸν ἐπορεύετο πρὸς τὸν συγγενῆ αὐτοῦ Μιχαὴλ, συλλαμβάνεται ὑπ' ἐκείνων. Προμηθευθεὶς δὲ πλοῖον παρὰ τοῦ Μιχαὴλ ἐπέρασε διὰ τοῦ Αἰγαίου εἰς τὴν Ἀσίαν, ὅπου ἤλπιζεν, ἀλλ’ εἰς μάτην, νὰ εὕρῃ λιμένα σωτηρίας καὶ τῆς μακρᾶς πλάνης καὶ κακοπαθείας ἀνάπαυσιν παρὰ τῷ ἐπὶ θυγατρὶ γαμβρῷ Θεοδώρῳ τῷ Λασκάρει. Τοῦ Ἰὼβ τὴν διήγησιν ἐπιβεβαιοῖ καὶ ὁ Πάπας Ὀνόριος λέγων ὅτι, συλληφθεὶς ὁ Ἀλέξιος ὑπὸ τῶν Λογγοβαρδίων, ἐλυτρώθη διὰ τοῦ Μιχαὴλ[10].

(I) Μεγάλην ἐδῶ καὶ ἐξαισίαν σύγχυσιν ἔφερεν ὁ Ἰὼβ εἰς τὴν ἱστορίαν. Ὁ Θεόδωρος, ὁ Μανουὴλ καὶ ὁ Κωνσταντῖνος, τοὺς ὁποίους λέγει υἱοὺς τοῦ Μιχαὴλ, ἦσαν ἀδελφοὶ αὐτοῦ καὶ γνήσια τέκνα τοῦ Σεβαστοκράτορος Ἰωάννου. Ὁ δὲ δεύτερος Μιχαὴλ, ἤτοι ὁ υἱὸς, εἶναι αὐτὸς ὁ πρῶτος Μιχαὴλ, ἤτοι ὁ πατὴρ, ὅστις καὶ ὑπό τινος τῶν ὑπηρετῶν ἐξιφοκτονήθη ἐν καιρῷ νυκτὸς ἐπὶ τῆς κλίνης συγκοιμώμενος μετὰ τῆς ἑαυτοῦ γυναικός. Ὁ δὲ φονεύσας αὐτὸν ὠνομάζετο Ῥωμαῖος[11]. Ὁ Μιχαὴλ οὗτος ἐν μέσῳ τῶν ταραχῶν τῆς Αὐτοκρατορίας κυριεύσας μέρος τῆς παλαιᾶς Ἠπείρου συμπεριέλαβεν ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν αὐτοῦ τὰ Ἰωάννινα, τὴν Ἄρταν καὶ τὴν ἄλλην χώραν μέχρι Ναυπάκτου[12].

(Κ) Ὅλαι αὗται αἱ δορυκτησίαι πρέπει ν’ ἀποδοθῶσιν ἐξαιρέτως εἰς τὸν ἀδελφὸν τοῦ Μιχαὴλ Θεόδωρον.

(Λ) Κατέλιπε δύο θυγατέρας, τὰς ὁποίας ὑπάνδρευσε, τὴν μὲν, εἰς τὸν ἐκ Φλανδρίας Εὐστάθιον τὸν ἀδελφὸν Βαλδουΐνου καὶ Ἑῤῥίκου τῶν Αὐτοκρατόρων, τὴν δὲ, εἰς τινα Μελισσηνόν. Υἱὸν ἕνα μόνον εἶχε καὶ τοῦτον ὄχι γνήσιον, ἀλλ’ ἐκ παλλακίδος[13], τῆς χήρας, ὡς ἡμεῖς εἰκάζομεν, τοῦ Σεναχηρείμ· διότι, ἐὰν αὕτη ἦτο, κατὰ τὸν Ἰὼβ, πρωτεξαδέλφη τῆς γυναικὸς τοῦ Μιχαὴλ, δὲν ἠδύντο κατὰ τοὺς κανόνας νὰ ἔλθῃ μετ' αὐτοῦ εἰς νόμιμον γάμον. Βλέπων λοιπὸν τὸν μὲν υἱὸν ἔτι ἄνηβον, τοὺς δὲ ἀδελφοὺς ἀφυεῖς εἰς τὸ ἄρχειν, πλὴν τοῦ Θεοδώρου ὅστις διέτριβε τότε εἰς τὴν αὐλὴν Θεοδώρου τοῦ Λασκάρεως, καὶ φοβούμενος τὸ ἄωρον τοῦ θανάτου παρεκάλεσε τὸν βασιλέα νὰ πέμψῃ τὸν Θεόδωρον πρὸς αὐτὸν[14].

(Μ) Ὅτι ἡ μήτηρ, ἐπὶ σκοπῷ νὰ σώσῃ τὸν υἱὸν κατ' ἐκείνους τῆς ἀπηνείας καὶ ἁρπαγῆς τοὺς χρόνους, μετήγαγεν αὐτὸν εἰς τὴν Πελοπόννησον, δὲν εἶναι ἀπίθανον.

(Ν) Ὅλα ταῦτα ἱστοροῦνται εἰς πλάτος ὑπὸ τῶν Βυζαντινῶν καὶ μάλιστα ὑπὸ Νικηφόρου τοῦ Γρηγορᾶ καὶ Γεωργίου τοῦ Ἀκροπολίτου.

(Ξ) Περὶ τοῦ γάμου τῆς Θεοδώρας μετὰ τοῦ Μιχαὴλ ἔχομεν τὴν μαρτυρίαν τοῦ Ἀκροπολίτου[15]. Τὸν ἀδελφόν της Θεόδωρον ἔχων παρ’ ἑαυτῷ ἐπὶ διοικήσει τῶν δημοσίων πραγμάτων ὁ βασιλεὺς Ἰωάννης ὁ Λάσκαρις, τοσοῦτον ἠγάπα καὶ ἐτίμα ὥστε καὶ ἀδελφὸν τὸν ἐπεκάλει εἰς τὰς ἐπιστολάς του. Ὁ πατὴρ αὐτῆς, Ἰωάννης ὀνομαζόμενος, πρέπει κατὰ τὸν Ἰὼβ, νὰ ἦναι αὐτὸς ἐκεῖνος ὁ Μέγας Χαρτουλάριος, ὅστις, ὑπερασπιζόμενος τῷ 1240 τὸ ἐν Θρᾴκῃ Χιόρλι κατὰ τῶν Λατίνων, ἠναγκάσθη διὰ τὸ πολυαριθμότερον ἐκείνων νὰ παραδοθῇ[16].

(Ο) Ἡ ἱστορία, τὴν ὁποίαν διαγράφει ὁ βίος τοῦ ἡγεμόνος τούτου ὡς Δεσπότου τῆς Ἀκαρνανίας καὶ Αἰτωλίας, ἤτοι τῆς Δύσεως, τὸν χαρακτηρίζει φιλοτάραχον, παρασπονδοῦντα κατὰ πᾶσαν ἀφορμὴν, καὶ ἐκστρατεύοντα ἐναντίον τῶν Αὐτοκρατόρων, ποτὲ μὲν τοῦ Ἰωάννου, ποτὲ δὲ τοῦ Θεοδώρου, ἐνίοτε τοῦ ἀνηλίκου Ἰωάννου καί ποτε τοῦ Μιχαὴλ, ἐν μέσῳ τῶν πολλῶν τοῦ πολέμου στροφῶν καὶ τῶν κύβων τῆς τύχης νικῶν ἐξ ἀμοιβῆς καὶ νικώμενος. Ἡ δὲ γυνὴ αὐτοῦ Θεοδώρα εἰκονίζεται συνετὴ, ἀξιοσέβαστος καὶ τῶν πολιτικῶν πραγμάτων ἔμπειρος. Θέλων ὁ Μιχαὴλ νὰ συνδιαλλαχθῇ πρὸς τὸν Ἰωάννην ἐπροσπάθει νὰ συνάψῃ διὰ γάμου τὸν υἱόν του Νικηφόρον μετὰ τῆς Μαρίας θυγατρὸς τοῦ βασιλέως Θεοδώρου Λασκάρεως. Καὶ τότε ἡ Θεοδώρα συνώδευσε τὸν υἱόν της τοῦτον εἰς τὴν Ἀνατολὴν καὶ πρὸς ἐπίσκεψιν τῆς νύμφης καὶ πρὸς βεβαίωσιν τῶν συμφωνιῶν, καὶ τούτων γενομένων ἐπέστρεψε μετὰ τοῦ υἱοῦ καταλιποῦσα τὴν νύμφην εἰς τὸν πατρικόν της οἶκον, καὶ λαβοῦσα παρὰ τῶν κηδεστῶν ὑπόσχεσιν νὰ τελεσθῇ ὁ γάμος τὸ ἑπόμενον ἔτος[17]. Ἐπειδὴ δὲ ὁ Μιχαὴλ παραβὰς πάλιν τοὺς ὅρκους ἐκινεῖτο (1255) κατὰ τοῦ Θεοδώρου τοῦ Λασκάρεως, ἀναλαβὼν στράτευμα ὁ αὐτοκράτωρ διευθύνετο εἰς τὴν Θεσσαλονίκην. Ἀλλὰ δὲν εἶχεν ἔτι ὑποδεχθῆ ἡ Μακεδονία τὰ βασιλικὰ στρατεύματα, ὅτε ἡ Θεοδώρα ἐλθοῦσα πρὸς αὐτὸν ἐπρόβαλλε νὰ τελεσθῶσιν οἱ γάμοι τοῦ υἱοῦ της Νικηφόρον μετὰ τῆς θυγατρὸς τοῦ βασιλέως Μαρίας, καὶ ν’ ἀποδώσῃ προσέτι ὅσα μέρη τῆς ἐπικρατείας τῶν Ῥωμαίων εἶχεν ὁ ἀνὴρ αὐτῆς κυριεύσει ληστρικῷ τῷ τρόπω. Καὶ ἐπειδὴ ταῦτα μετ’ ὀλίγον εὐκόλως ἐπραγματοποιήθησαν, ἡ Θεοδώρα ἐπανῆλθε πρὸς τὸν ἄνδρα συμπαραλαβοῦσα καὶ τὴν ἐπὶ τῷ υἱῷ νύμφην[18]. Ἀφοῦ δὲ ὁ Παλαιολόγος, ἐκδιώξας τοὺς Λατίνους, ἀνέλαβε τὴν Κωνσταντινούπολιν, ὁ Μιχαὴλ ἔπεμψεν ἐγγὺς τοῦ 1263 τὴν Θεοδώραν , ἵνα διαπραγματευθῇ πρὸς αὐτὸν περὶ εἰρήνης καὶ διαμείνῃ ὁμηρεύουσα παρὰ τῷ Αὐτοκράτορι μετὰ τοῦ υἱοῦ αὐτῆς Ἰωάννου[19].

(Π) Τοὺς ἔρωτας τοῦ Μιχαὴλ καὶ τὰ παθήματα τῆς Θεοδώρας καὶ τὴν ἐνάρετον αὐτῆς ὑπομονὴν σιωπᾷ ἡ ἱστορία· ὅθεν ὅλα τὰ περὶ τούτων μνημονευόμενα ὑπὸ τοῦ Ἰὼβ, ὄχι μόνον εἶναι παθητικὰ, ἀλλὰ καὶ λόγου ὄχι μικροῦ ἄξια.

(Ρ) Τῷ δεσποτικῷ ἀξιώματι ἐτιμήθησαν ὑπὸ Ἰωάννου τοῦ Λασκάρεως διὰ τὴν κηδεστίαν ὅ τε Νικηφόρος καὶ ὁ πατὴρ αὐτοῦ Μιχαὴλ[20].

(Σ) Ἡ ἐπ’ ὀνόματι τοῦ μεγαλομάρτυρος ὑπὸ Θεοδώρας κτισθεῖσα ἐκκλησία φέρει τώρα τὸ ὄνομα τῆς οἰκοδομησάσης, διότι ἐκεῖ σώζεται καὶ τὸ μνημεῖον αὐτῆς. Τὸ ἐπίθετον Παναγία συνεκφέρει ὁ μεταφραστὴς τοῦ Ἰὼβ μετὰ τῶν λέξεων ὁδῶν βρύσεως, χάριν ὡς φαίνεται, προσδιορισμοῦ. Ἡ ἐκκλησία Παντάνασσα ἀπέχουσα δύω περίπου ὥρας τῆς πόλεως εἶναι ἔρημος ἐπὶ τοῦ παρόντος· ὑπάρχει δὲ ἐντὸς τῆς πόλεως ἑτέρα ἐπικαλουμένη Εὐαγγελίστρια ἢ Παρηγορήτισσα. Ὁ Σπὸν[21] καὶ ὁ Οὐελέριος (Wheler)[22] ὁμοιολεξεὶ διηγοῦνται ὅτι ἔμαθον παρά τινος πλουσίου ἐμπόρου τῆς Ἄρτης (ἔτει 1675) ὅτι ἡ ἐκκλησία αὕτη εἶναι μέγιστον κτίριον ἔχον τόσας θύρας καὶ θυρίδας ὅσαι τοῦ ἔτους αἱ ἡμέραι, καὶ ἐπιστηριζόμενον εἰς μαρμαρίνους στύλους ὑπὲρ τοὺς διακοσίους, καὶ ὅτι ἐπιγραφὴ τις ἄνωθεν τῆς μεγάλης πύλης μαρτυρεῖ ὅτι ἐκτίσθη ὑπὸ Μιχαὴλ Δούκα τοῦ Κομνηνοῦ. Ἡ διήγησις αὕτη ἐπιβεβαιόνει τὰ παρὰ τοῦ Ἰὼβ εἰρημένα· καὶ ἐπειδὴ ἡ ἐποχὴ τῆς ἀνεγέρσεως ἀνάγεται οὕτω εἰς τὸν ΙΓ΄ αἰῶνα, παραλόγως ὁ Πουκευΐλλιος[23] διϊσχυρίζεται ὅτι ᾠκοδομήθη μὲν κατὰ διαταγὴν τοῦ Μιχαὴλ, ἀλλὰ τὸ 1071. Προσθέτει δὲ ὁ περιηγητὴς οὗτος, ἐπ’ ἀγνώστῳ εἰς ἐμὲ μαρτυρία, ὅτι οἱ στύλοι μετεκομίσθησαν ἐκ τῆς Νικοπόλεως καὶ ἱδρύθησαν χωρὶς ἐκλογῆς τινος καὶ ὡς ἔτυχεν. Ὅτι τὸ ἔδαφος ἦτο ψηφοθετημένον καὶ παρίστανεν ἱερὰ ἱστορήματα, καὶ τὸ πλεῖστον αὐτοῦ κατέστρεψαν οἱ Τοῦρκοι. Ὅτι ἐγκαταλειφθεῖσα ἤδη ὑπὸ τῶν Χριστιανῶν διασώζει μόλις τὸ τριτημόριον τῶν στύλων της, καὶ ὅτι εὐχῆς ἔργον ἦτο νὰ ἐπισκευασθῇ, ἂν καὶ, ὡς αὐτὸς πάλιν ὁ συγγραφεὺς λέγει, εἶναι οἰκοδόμημα πλινθόκτιστον, ἔχον θόλους τινὰς συμπιεσμένους, καὶ ὑποδεέστερον πολλῶν τῶν κατωτέρων τῆς δύσεως γοτθικῶν κτιρίων. Μὲ πλειοτέραν βραχυλογίαν περιγράφει τὸ οἰκοδόμημα τοῦτο Ἄγγλος τις περιηγητὴς Θωμᾶς Σμάρτιος Ὕγης[24]. «Εἰς τὸ προάστειον τῆς Ἄρτης ἴδομεν γραικικὴν ἐκκλησίαν τῶν βυζαντινῶν χρόνων, μνημεῖον τόσον μᾶλλον περίεργον, ὅσον ὀλίγα διαμένουσι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης καθ’ ἣν ἡ ἀρχιτεκτονικὴ, χωρὶς ν’ ἀπεκδυθῇ πᾶσαν αὐτῆς τὴν μεγαλοπρέπειαν, ἔγινεν, οὕτως εἰπεῖν, συγκεχυμένον μίγμα ἀρχῶν, μηδενὸς τρόπου διαστελλομένου καὶ μηδεμιᾶς συμμετρίας τηρουμένης. Ὁ Σαξωνικὸς τρόπος μᾶς προσφέρει εἰς τὴν Ἀγγλίαν παραδείγματα τοιαύτης ἐκπτώσεως τῆς τέχνης.»

(Τ) Κατὰ τὸν ὑπολογισμὸν τοῦ Δουκαγγίου ἀπέθανεν ὁ Μιχαὴλ ἐγγὺς τοῦ 1264[25], ἢ τοῦ 1267, ὡς ἀλλαχοῦ λέγει ὁ αὐτὸς συγγραφεὺς[26]. Ὅτι δὲ ἡ ἀποβίωσίς του συνέβη μετὰ τὴν ἐποχὴν ταύτην δύναται νὰ ἐξαχθῇ ἐκ τῶν λόγων Νικηφόρου τοῦ Γρηγορᾶ, ὅστις, ἀφ’ οὗ περιέγραψε κατ’ ἀστρονόμον, ὁποῖος καὶ ἐπηγγέλλετο, τὴν κατὰ Μάϊον τοῦ 1267[27] συμβᾶσαν ἔκλειψιν, προσθέτει ὅτι πολὺς χρόνος μετὰ ταῦτα παρῆλθε, καὶ ὁ βασιλεὺς ἔδωκε γυναῖκα εἰς τὸν υἱόν του Ἀνδρόνικον καὶ τὸν περιέβαλε τὰ αὐτοκρατορικὰ παράσημα. Ἑξῆς δὲ[28] ἐπιφέρει ὅτι, τῶν πραγμάτων οὕτως ἐχόντων, ἀπῆλθε τοῦ βίου καὶ ὁ Δεσπότης Μιχαὴλ ὁ ἀρχηγὸς τῆς Ἠπείρου καὶ Θεσσαλίας. Ἐντεῦθεν λοιπὸν τοῦ Μιχαὴλ ὁ θάνατος φαίνεται ὅτι δύναται νὰ ταχθῇ εὐλόγως ὄχι πρὸ τοῦ 1269, καθ’ ἡλικίαν σαλεύουσαν μεταξὺ τῶν 50 καὶ 60 ἐτῶν, ἐὰν ὅτε ὠρφανίσθη τοῦ πατρὸς ἦτο, κατὰ τὸν Ἰὼβ, βρεφύλλιον, ἢ, κατὰ τὸν Ἀκροπολίτην, ἔτι ἄνηβος. —Ἡ δὲ Θεοδώρα ὑπανδρευθεῖσα ἐγγὺς τοῦ 1230 καὶ πρὸς τὰ 1242 τεκοῦσα θυγατέρα, ὡς μετ’ ὀλίγον ῥηθήσεται, πιθανὸν ὅτι ἐχήρευσε περὶ τὸ πεντηκοστὸν τῆς ἡλικίας της ἔτος.

(Υ) Ἐκ τῆς συζυγίας τοῦ Μιχαὴλ καὶ τῆς Θεοδώρας ἐγεννήθησαν Νικηφόρος, Ἰωάννης καὶ Μιχαὴλ, καὶ δύο θυγατέρες Ἄννα, ἡ μετὰ ταῦτα γυνὴ τοῦ Γουλιέλμου τοῦ Πρίγκιπος τῆς Πελοποννήσου καὶ Ἀχαΐας, καὶ Ἑλένη τὴν ὁποίαν ἐνυμφεύθη ὁ βασιλεὺς τῆς Σικελίας καὶ Ἀπουλίας Μανφρὲ. Τοιαύτας συνάπτων πρὸς τοὺς Λατίνους συγγενείας ἐσπούδαζεν ὁ Δεσπότης νὰ παρασκευάσῃ κραταιὰ καὶ ἐπαρκῆ βοηθήματα εἰς τοὺς φιλοδόξους αὐτοῦ σκοποὺς τοῦ νὰ δράξῃ τὴν Κωνσταντινούπολιν. Ὁ Δουκάγκιος λέγει ὅτι ὁ Μιχαὴλ εἶχε προσέτι καὶ θυγατέρα ἄλλην τὴν γενομένην σύζυγον τοῦ Ῥαοὺλ Μεγάλου Δομεστίκου[29], ἀλλ' ἀπατᾶται, διότι αὕτη ἦτο ἐγγόνη τοῦ νόθον Μιχαὴλ καὶ θυγάτηρ τοῦ υἱοῦ του, εἰς τὸν ὁποῖον, κατὰ τὸν Γρηγορᾶν[30] καὶ τὸν Παχύμερον[31] δίδουσι τὸ αὐτὸ τοῦ πατρὸς ὄνομα. —Ἐγέννησεν ὁ Μιχαὴλ καὶ δύο νόθους πιθανὸν ἐκ τῆς Γαγγρηνῆς ἐκείνης τῆς παρὰ τῷ Ἰὼβ ἀναφερομένης. Τούτων ὁ μὲν, Θεόδωρος τὸ ὄνομα, ἐτελεύτησε (1255) μαχόμενος ὑπὲρ τοῦ πατρὸς ἐναντίον Μιχαὴλ τοῦ Παλαιολόγου, ἄγοντος τότε τὴν στρατιὰν τοῦ Λασκάρεως· ὁ δὲ, Ἰωάννης καὶ οὗτος ὀνομαζόμενος, ἀκάθεκτος τὴν ὁρμὴν καὶ ποικίλος τὴν σύνεσιν, ἔπραξε πολλὰ καὶ ἐξαίσια καὶ περιφανῆ, τὰ ὁποῖα ὅμως εἰναι ἄπο τοῦ ἡμετέρου σκοποῦ. Ἐπίσης ἀλλότρια εἰς τὴν ὑπόθεσιν εἶναι ἴσως καὶ τ’ ἀξιοθρήνητα τῆς Ἑλένης συμβεβηκότα· ἀλλ’ ἐπειδὴ οἱ μὲν ἡμέτεροι ὁλοκλήρως σιωπῶσιν, οἱ δὲ Λατῖνοι ἀορίστως καὶ συγκεχυμένως ἱστοροῦσι τὰ κατ’ αὐτὴν, λαμβάνοντες καὶ ἡμεῖς τὴν ἄδειαν τῶν σχολιαστῶν, οἱ ὁποῖοι συνήθως παρεκβαίνουσι τοῦ προκειμένου, θέλομεν ἐκθέσει τ’ ἀναφερόμενα εἰς τὴν θυγατέρα. ταύτην τοῦ Μιχαὴλ, ὁδηγίαν ἔχοντες νεώτερόν τινα κριτικὸν Νεαπολίτην[32]. Οἱ Ἰταλοὶ ἱστορικοὶ διαφωνοῦσι περὶ τοῦ ὀνόματος καλοῦντες αὐτὴν Σίβυλλαν[33], καὶ περὶ τῆς ἐποχῆς προσέτι καθ’ ἣν ἦλθεν εἰς ἄνδρα. Ὅτι δὲ Ἑλένη ὠνομάζετο ἔχομεν ἀσφαλεῖς μαρτυρίας, καὶ εἰς ταύτας δυνάμεθα νὰ προσθέσωμεν τὸ συμπέρασμα ὅτι ἔφερε τὸ ὄνομα τῆς προμήτορος, διότι ὁ Ἰὼβ μᾶς διδάσκει ὅτι Ἑλένη ἐκαλεῖτο ἡ μήτηρ τῆς Θεοδώρας. Ἀρχαία Ἐφημερὶς ἀνωνύμου τινὸς ἐκ Τράνου, ἐμφαίνουσα ἀκριβῶς τὸ ὄνομα, τὸν χρόνον καὶ τόπον καθ’ οὓς ἔφθασεν αὕτη εἰς τὸ βασίλειον, προσθέτει εἰς ἀπουλιακὴν διάλεκτον «La dicta reina è multa avvenente et de bona manera, et è piu bella della prima mogliera de lu re, et se dize che non have piue de dizisette anni». Οὔτε τὴν βασιλικὴν κατάστασιν, οὔτε τὴν ἀγάπην τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς ἀπήλαυσε πολὺν χρόνον ἡ Ἑλένη. Κατὰ τοῦ γενναιόφρονος τούτου καὶ ἀληθῶς ἥρωος, τοῦ ἐξ οἴκου τῆς Σουηβίας ἕλκοντος τὸ γένος καὶ υἱοῦ τοῦ αὐτοκράτορος Φρηδερίκου, ἐκίνησεν ὁ ἀδυσώπητος αὐτοῦ ἐχθρὸς Πάπας τὸν Κάρολον τὸν ἐξ Ἀνδηγαυῶν ἐκ τοῦ βασιλικοῦ τῆς Γαλλίας οἴκου καὶ ἀδελφὸν τοῦ βασιλέως Λοδοβίκου τοῦ ἐπικληθέντος ἁγίου. Ὁ Μανφρὲ κατὰ τὴν ἐν Βενευέντῳ μάχην ἀπέβαλε καὶ βασιλείαν καὶ ζωήν (1266). «Ἡ δὲ βασίλισσα (συνεχίζει τὸν λόγον μετὰ πολλῆς ἀφελείας ὁ ἀνώνυμος), ἥτις διέτριβε τότε ἐν Λυκερίᾳ, μαθοῦσα τὸ γενόμενον παρ' ὀλίγον ἀπέθανεν ἐκ τῆς λύπης. Ἡ ταλαίπωρος οὔτε παρηγορίαν, οὔτε συμβουλὴν ἠδύνατο νὰ δώσῃ εἰς ἑαυτὴν, διότι καὶ βαρόνιοι καὶ αὐλικοὶ, κατὰ τὸ σύνηθες ἀπέστρεψαν τὸ πρόσωπον. Μόνος ὁ ἡμέτερος συμπολίτης Κύριος Μονυάλδος μετὰ τῆς συζύγου Ἀμυνδίλλας καὶ ὁ Κύριος Ἀμερύσιος, οἰκεῖοι ὄντες καὶ πιστοὶ εἰς τὸν βασιλέα, δὲν τὴν ἐγκατέλιπον, ἀλλ’ ἐνθαῤῥύνοντες τὴν ἐσυμβούλευον νὰ φύγῃ εἰς Τράνον καὶ ν’ ἀποπλεύσῃ ἐκεῖθεν μετὰ τῶν τέκνων πρὸς τοὺς ἐν Ἡπείρῳ συγγενεῖς της. Ὁ Κύριος Ἀμερύσιος ἔπεμψεν εὐθὺς πιστὸν ἄγγελον πρὸς τὸν φίλον του Κύριον Λυπώνην, παραγγείλας νὰ ὁπλίσῃ κρυφίως καὶ νὰ ἔχῃ ἕτοιμον ἡ κάτεργον ἢ ἄλλο μικρὸν πλοῖον. Τὴν νύκτα τῆς 3 Μαρτίου ἔφθασαν εἰς Τράνον, ἀλλ’ οὔτε ν' ἀποπλεύσωσιν ἠδυνήθησαν διὰ τὴν ἀντίπνοιαν τοῦ ἀνέμου, οὐδὲ νὰ ἐκλιμενισθῶσιν. Ὅθεν ἡ βασίλισσα μετὰ τοῦ Μονυάλδου καὶ Ἀμερυσίου εἰσῆλθον κρυφίως εἰς τὸ φρούριον, ὅπου ἔτυχον εὐμενοῦς παρὰ τοῦ φρουράρχου δεξιώσεως. Μαθόντες δὲ τοῦτο φράτορές τινες, τοὺς ὁποίους μετενδεδυμένους ὁ Πάπας Κλήμης εἶχεν ἀποστείλει, ὡς ἐλέγετο, εἰς τὸ βασίλειον, ἐπὶ σκοπῷ νὰ ἐπαναστήσωσι τοὺς ὄχλους κατὰ τοῦ βασιλέως Μανφρὲ, προσῆλθον εἰς τὸν φρούραρχον ἀναπείθοντες αὐτὸν νὰ κρατήσῃ ὑπὸ φυλακὴν τὴν βασίλισσαν μετὰ τῶν τέκνων, ὡς μέλλοντα καὶ πρὸς τὸν Ἅγιον Πατέρα νὰ φέρῃ μεγάλην χάριν, καὶ παρὰ τοῦ βασιλέως Καρόλου νὰ βραβευθῇ ἐπαξίως. Καὶ τοσοῦτον ἴσχυσαν αἱ κατηχήσεις αὐτῶν, ὥστε ἀναζυγώσας τοῦ φρουρίου τὴν γέφυραν ἔκλεισεν ὁ προδότης τὴν ταλαίπωρον Ἑλένην μετὰ τῶν τέκνων της. Τῇ 6 τοῦ αὐτοῦ μηνὸς ἔφθασαν πολλοὶ ἔνοπλοι ἱππεῖς παρὰ τοῦ βασιλέως Καρόλου πεμφθέντες πρὸς ἀναζήτησιν τῆς βασιλίσσης, τὴν ὁποίαν καὶ συλλαβόντες μετὰ τῶν τεσσάρων τέκνων καὶ ὅλου αὐτῆς τοῦ θησαυροῦ, ἀπῆλθον διὰ νυκτὸς, οὐδενὸς εἰδότος τὸ ποῦ. Τὴν Ἑλένην κατέκλεισεν ἔπειτα ὁ ἅρπαξ εἰς τὸ φρούριον τῆς Νουκερίας, κείμενον μεταξὺ ὀρέων καὶ ὂν ἐκ τῶν ὀχυρωτέρων τοῦ βασιλείου. Φιλάργυρος δὲ ἐξ ἴσου καὶ ὠμὸς, οὐδὲν ἄλλο ἐχορήγει εἰς τὴν δυστυχῆ βασίλισσαν πρὸς τὸ ἐνδεῶς ζῇν μετὰ τῆς οἰκογενείας, εἰμὴ τρεῖς οὐγκίας χρυσᾶς κατὰ μῆνα. Ἡ Ἑλένη ὑπὸ τὸ βάρος τῶν δεινῶν. αὐτῆς παθημάτων κατέλυσε τὸν βίον τῷ 1272 ἐγγὺς τοῦ τριακοστοῦ τῆς ἡλικίας της ἔτους, ἀφ’ οὖ παρὰ τὸ κάλλος καὶ τὴν εὐγένειαν, οὐδὲν ἧττον ἐθαυμάσθη καὶ διὰ τὴν σωφροσύνην αὐτῆς».

Κατὰ βραχεῖαν περίοδον μικρὸν ὑπερβᾶσαν τὰ πέντε ἔτη εἶχε λάβει ἐξ αὐτῆς ὁ Μανφρὲ τὰ τέσσαρα τέκνα, ἐκ τῶν ὁποίων ἓν μόνον τὸ θῆλυ ἀνέσωσε μετὰ δεκαοκτὼ ἐτῶν φυλακὴν τὴν ἐλευθερίαν του, τὰ δὲ ἄλλα ὑπὸ στενῆς διαίτης καὶ κακουχίας ἐξήντλησαν καὶ ταῦτα τὸν βίον ἐν φυλακῇ.

Ἀλλ’ ἵνα ἐπανέλθωμεν εἰς τὸν Δεσπότην Μιχαὴλ, ὑπενθυμίζομεν ὅτι κατέλιπεν οὗτος τρεῖς παῖδας, τῶν ὁποίων πρεσβύτερος ἦτο ὁ Νικηφόρος. Τοῦτον ὁ πατὴρ διώρισε κηδεμόνα καὶ ἐπίτροπον τῶν δύο ἄλλων Μιχαὴλ καὶ Ἰωάννου, ὡς ἀτελεστέρων τὴν ἡλικίαν καὶ ἔτι ἀγάμων. Δυσαρεστηθέντες δὲ εἰς τὴν ἐπιτήρησιν τοῦ ἀδελφοῦ, καὶ αἰσθανόμενοι ὅτι κακὴν πρὸς αὐτοὺς ἔκβασιν ἔμελλε τελευταῖον νὰ λάβῃ, προσέδραμον οὗτοι φυγάδες εἰς τὸν βασιλέα Παλαιολόγον. Ὁ Μιχαὴλ εἶχε διαιρέσει ὅλην αὐτοῦ τὴν ἐπικράτειαν εἰς δύο μερίδας, ἐξ ὧν τὴν μίαν, ἥτις καὶ παλαιὰ Ἤπειρος ὀνομάζεται, ἀφῆκεν εἰς τὸν Δεσπότην Νικηφόρον. Περιέχει δὲ αὕτη Θεσπρωτοὺς καὶ Ἀκαρνᾶνας καὶ Δόλοπας καὶ πρὸς τούτοις Κερκυραίους καὶ Κεφαλλῆνας καὶ Ἰθακησίους. Ὁρίζεται δὲ, πρὸς μὲν δυσμὰς ἐκ τοῦ Ἀδριατικοῦ καὶ τοῦ Ἰονίου πελάγους, πρὸς δὲ ἄρκτον ἐξ ὀρέων ὑψηλῶν τοῦ τε Πίνδου καὶ τῶν καλουμένων Ἀκροκεραυνίων, πρὸς δὲ ἀνατολὰς ἐκ τοῦ ποταμοῦ Ἀχελώου, καὶ πρὸς μεσημβρίαν ἐκ τῶν νήσων Κερκύρας καὶ Κεφαλληνίας. Τὴν δὲ ἑτέραν μερίδα ἔδωκεν ὁ πατὴρ εἰς τὸν Ἰωάννην τὸν νόθον του υἱὸν, καὶ αὕτη περιλαμβάνει Πελασγοὺς καὶ Φθιώτας καὶ Λοκροὺς τοὺς Ὀζόλας, καὶ πρὸς μὲν ἄρκτον ἔχει τὸ ὄρος Ὄλυμπον, πρὸς δὲ μεσημβρίαν τὸν Παρνασόν[34]. Ἀλλ' εἰς τὴν διαίρεσιν ταύτην πρέπει νὰ πιστεύσωμεν ὅτι τινὸς τόποι περιείχοντο ὡς ἐκ προγενεστέρας δυκαιώσεως μᾶλλον ἢ καθεστώσης διακατοχῆς, διότι ἡ μὲν Κεφαλληνία διετέλει τότε ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν Γάλλου τινὸς Κόμητος, ἡ δὲ Κέρκυρα καὶ ἡ μερὶς τῆς Ἠπείρου ἐκείνη, ἥτις πολὺν χρόνον ὑπήγετο εἰς τὴν δικαιοδοσίαν ταύτην, δοθεῖσαι ἄλλοτε προῖκα παρὰ τοῦ Μιχαὴλ εἰς τὴν Ἑλένην σύζυγον τοῦ Μανφρὲ, μετέβησαν ὑπὸ τὴν κυριαρχίαν τοῦ ἐξ Ἀνδηγαυῶν νικητοῦ.

  1. ↑ (α) σ, 137.
  2. ↑ Νικ. Χων. εἰς Ἀλεξ. —Β, ά. Κ, 3.
  3. ↑ Νικ. εἰς Ἀλέξ—Β, γ΄. Κ, 6.
  4. ↑ Gof. Ville—Hardouin §, 160 — Alber. Chron.
  5. ↑ Νικ. εἰς Βαλδ. §, 1.
  6. ↑ Νικ. εἰς Μανουήλ. Β, β'. § 4.
  7. ↑ Ἀνν. Κομν. εἰς Ἀλέξ.
  8. ↑ Β, ά. Κ, 5.
  9. ↑ § 8.
  10. ↑ Episl. 543. L, XII.
  11. ↑ Ἀκροπ. § 14.
  12. ↑ Ἀκροπ. § 8.
  13. ↑ Ἀκροπ. § 14.
  14. ↑ Ἀκροπ. αὐτόθι.
  15. ↑ Ἀκροπ. § 49.
  16. ↑ Ἀκροπ. § 37.
  17. ↑ Νικηφ. Γρηγ. Β, β'. Κ, 8.
  18. ↑ Γρηγ. Β, β΄. Κ, 1.
  19. ↑ Παχυμ. Β, β΄. Κ, 13.
  20. ↑ Γρηγ. β΄, Κ, 8.
  21. ↑ Voy. de Dalm. et Arch. T, ά. σ, 139.
  22. ↑ Voy. de Dalm. de Grece. etc. — μετάφρασις ἐκ τοῦ Γαλλικοῦ — σ, 56.
  23. ↑ Voy. dans la Grèce. Chap XXXVL.
  24. ↑ Thomas Smart Hughes—Περιοδία εἰς Ἰωάννινα—1812.
  25. ↑ Hist. de Const. sous les Empereurs. L. V.
  26. ↑ Famil. Aug. Byz. XXXII.
  27. ↑ Β, δ. K, 8.
  28. ↑ Αὐτόθι. Κ, 9.
  29. ↑ Famil Aug. Byz. XXXII.
  30. ↑ Β, δ΄. Κ, 9.
  31. ↑ Β, γ΄. Κ, 27. —Β, ί. Κ, 22.
  32. ↑ Domenico Davanzati Forges—Dissertazione della scconda moglie dei re Manfredi—Napoli 1791—εἰς 4ον.
  33. ↑ Costanzo Ist. di. Nap. L. I.
  34. ↑ Νικηφ. Γρηγ. Β΄, δ, Κ, 9.
Ανακτήθηκε από «https://el.wikisource.org/w/index.php?title=Ελληνομνήμων_ή_Σύμμικτα_Ελληνικά/Αριθμός_1/Περί_τινων_πονηματίων_και_υπομνημάτων&oldid=129145»