Ιστορία των ελληνικών γραμμάτων
| Ἱστορία τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων Περὶ τῆς γλώσσης τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων. Συγγραφέας: |
| Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 67 του περιοδικού Χρυσαλλίς (1865), μετάφραση του πρώτου κεφαλαίου από το έργο «Geschichte der griechischen Litteratur bis auf das Zeitalter Alexanders» |
Ἀποσπῶντες ἐκ τῆς παρ’ ἡμῶν μεταφραζομένης Ἱστορίας τῶν Ἑλληνικῶν Γραμμάτων τοῦ περικλεοῦς Κ. Μύλλερ τὸ πρῶτον κεφάλαιον, ὅπου πραγματεύεται περὶ τῆς Γλώσσης τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων παρέχομεν ὑμῖν, Κ. Συντάκτα, πρὸς δημοσίευσιν, μετὰ τῆς ἐλπίδος ὅτι οἱ ὑμέτεροι ἀναγνῶσται θέλουσιν εὐχαρίστως ἀποδεχθῆ τὴν ὅσον σοφὴν καὶ σπουδαίαν ταύτην πραγματείαν τόσῳ περίεργον καὶ πολὺ ἔχουσαν διὰ πάντας, ἰδίως τοὺς Ἕλληνας ἡμᾶς, τὸ διαφέρον. Ἐλπίζω μετ’ ὀλίγας ἡμέρας νὰ σᾶς στείλω καὶ τὸ Βʹ κεφάλαιον, ὅπου πραγματεύεται περὶ τῆς ἀρχαιοτάτης θρησκείας τῶν Ἑλλήνων.
Ἡ γλῶσσα οὖσα τὸ πρῶτον προϊὸν τῆς ἀνθρωπίνου διανοίας, εἶνε τὸ θεμέλιον ὅλων τῶν ἀλληλοδιαδόχων παραγωγῶν καὶ τὸ ἀσφαλέστερον ἅμα σημεῖον τοῦ πόθεν πηγάζει καὶ ὁποῖαι σχέσεις συνδέουν τὸ ἓν μετὰ τοῦ ἄλλου ἔθνους. Ἐντεῦθεν ἐγεννήθη ἡ συγκριτικὴ σπουδὴ τῶν γλωσσῶν, ἥτις μόνη διαφωτίζει πως τὰς σχέσεις, ἃς εἶχον οἱ λαοὶ κατὰ τὰς ἀπομεμακρυσμένας ἐκείνας ἐποχὰς, εἰς ἃς οὐδὲν εἶδος ἀναμνήσεως, οὐδεμία παράδοσις, οὐδεὶς μῦθος ἀναβαίνει. Διὰ ταύτης τῆς σπουδῆς ἥτις κατὰ τοὺς νεωτέρους χρόνους ἐκαλλιεργήθη εὐρύτερον καὶ ἐπιστημονικώτερον ἢ πρότερον, ἐγένετο δῆλον, ὅτι μέγα μέρος τῶν ἐθνῶν τοῦ κόσμου ἐσχημάτισαν μίαν οἰκογένειαν, ἧς αἱ διάφοροι γλῶσσαι, ἐξαιρουμένων οὐκ ὀλίγων ῥιζικῶν φωνῶν, ἃς δὲν μᾶς ἐνδιαφέρει ἐνταῦθα νὰ παρατηρήσωμεν, ἔχουσι γενικῶς τὴν αὐτὴν γραμματικὴν κατασκευὴν καὶ τοὺς αὐτοὺς τύπους της παραγωγῆς καὶ κάμψεως. Ἡ οἰκογένεια αὕτη τῶν λαῶν περιλαμβάνει τοὺς Ἰνδοὺς, ὧν τὴν γλῶσσαν διετήρησεν ἡμῖν ἐν τῷ ἀρχικῷ καὶ ἁγνοτέρῳ αὐτῆς τύπῳ ἡ Σανσκριτικὴ, τοὺς Πέρσας, ὧν ἡ ἀρχικὴ γλῶσσα ἡ Ζενδικὴ, φαίνεται συνδεδεμένη διὰ τῶν στενωτέρων μετὰ τῆς Ἰνδικῆς δεσμῶν· τοὺς Ἀρμενίους καὶ Φρύγας, ἀδελφοὺς λαοὺς, τῆς γλώσσης τῶν ὁποίων τελευταῖος βλαστὸς εἶνε ἡ σημερινὴ Ἀρμενικὴ, ἥτις καὶ ἐν τῇ ἐντελεῖ σχεδὸν αὐτῆς μεταποιήσει διατηρεῖ ἴχνος τῆς ἀρχαίας της οἰκογενείας· καὶ ἔπειτα τὸ Ἑλληνικὸν ἔθνος, ἐξ οὐ καταβαίνει ὡς δευτερεῦον κλάδος ὁ λαὸς τοῦ Λατίου, πρὸς δὲ καὶ τὰς Σλαυικὰς φυλὰς, αἵτινες ἂν καὶ ἔλαβον ἐλάχιστον μέρος εἰς τὴν ἀνάπτυξιν τῶν πνευματικῶν δυνάμεων τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, ἐν τούτοις διὰ τὴν γλῶσσάν των πλησιάζουσι πρὸς τοὺς Πέρσας καὶ τοὺς ἄλλους συγγενεῖς αὐτῶν λαούς. Εἰς τοὺς λαοὺς τούτους πρόσθες τοὺς Λέττονας, ὧν διετήρησαν οἱ Λιθουανοὶ μετὰ θαυμασίας ἀκριβείας τοὺς θεμελιώδεις χαρακτῆρας τοῦ σχηματισμοῦ της γλώσσης· καὶ τὰ γερμανικὰ φῦλα καὶ τέλος τὰ Κελτικὰ, ὧν ἐὰν δυνάμεθα νὰ κρίνωμεν τὰ λείψανα τῶν γλωσσῶν ἐν αὐτῇ αὐτῶν ταύτῃ τῇ παραφθορᾷ καὶ νοθεύσει, δεικνύουσι μὲν διαφόρους ἀποπλανήσεις ἐκ τῆς γραμματικῆς κατασκευῆς τῶν ἄλλων, ἀλλ’ ἀναμφιβόλως ἀνήκουσιν εἰς τὴν αὐτὴν φυλήν. Παρατηρητέον ὅτι ἡ οἰκογένεια αὕτη τῶν τελειοτέρων γλωσσῶν ἀριθμεῖ μεταξὺ τῶν μελῶν της τὸν μεγαλείτερον ἀριθμὸν τῶν ἐθνῶν, ὡσανεὶ ἡ τελειότης τῆς κατασκευῆς ἐβοήθησε τὴν πρόοδον καὶ διάχυσιν αὐτῆς. Καὶ πραγματικῶς ἡ φυλὴ τῶν γλωσσῶν ἥτις ἕπεται ἀμέσως αὐτῆς κατά τε τὴν ἐντέλειαν τῆς συντάξεως καὶ τὴν δυναμικότητα ἐν τῇ ποιητικῇ ἀναπτύξει, ἡ σημιτικὴ φυλὴ, εἰς ἣν ἀνήκουσιν ἡ Ἑβραϊκὴ, ἡ Συριακὴ, ἡ Φοινικικὴ, ἡ Ἀραβικὴ καὶ ἕτεραι γλῶσσαι, ἕπεται αὐτῆς καὶ ὡς πρὸς τὴν ἐξάπλωσιν, καίτοι οὐκ ὀλίγον κατωτέρα· ἐνῷ αἱ τραχεῖαι καὶ πτωχαὶ γλῶσσαι τῶν αὐτοχθόνων τῆς Ἀμερικῆς ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον εἰσὶ συντεθλιμμέναι ἐν στενωτάτῳ κύκλῳ καὶ φαίνεται ὅτι οὐδεμίαν ἔχουσι σχέσιν μὲ τὰς γλώσσας τῶν ἄλλων φυλῶν τῶν ἀμέσως γειτονικῶν των. Ἐντεῦθεν δύναταί τις νὰ συμπεράνῃ ὅτι ἡ ὑπερτέρα αὕτη ἐπιτηδειότης εἰς τὴν καλλιέργειαν καὶ αὔξησιν τῶν γλωσσῶν συνεβάδισε κατὰ τοὺς ἀρχαιοτάτους ἐκείνους χρόνους μετὰ μείζονός τινος φυσικῆς καὶ πνευματικῆς ἐνεργητικότητος, ἢ βραχύτερον, μεθ’ ὅλων ἐκείνων τῶν ἰδιοτήτων, ἐξ ὧν ὡς ὁ μέλλων πολιτισμὸς οὕτω ἐπήγασε καὶ ἡ αὔξησις τῶν λαῶν οἵτινες ἐλάλησαν αὐτάς.
Ἀλλ’ ἐνῷ ἡ φυλὴ τοῦ Σὴμ κατελάμβανε τὸ μεσημβρινὸν τῆς δυτικῆς Ἀσίας, ἡ Ἰνδο-γερμανικὴ ἐξετείνετο κατ’ εὐθεῖαν γραμμὴν ἀπὸ τοῦ νοτιοανατολικοῦ πρὸς τὸ ἀρκτοδυτικὸν τῆς Ἀσίας καὶ Εὐρώπης· ἡ βραχεῖα διακοπὴ τῆς δεσποτείας τῆς Ἰνδογερμανικῆς φυλῆς ἐν ταῖς μεταξὺ Εὐφράτου καὶ Μικρᾶς Ἀσίας χώραις φαίνεται προελθοῦσα ἐκ τῶν ἀπὸ μεσημβρίας προελεύσεων σημιτικῶν ἢ συριακῶν τινων φύλων. Ἐξ οὗ εἶνε πιθανὸν ὅτι ἐν ἀρχῇ οἱ λαοὶ τῆς οἰκογενείας ταύτης διεδέχθησαν ἀλλήλους ὡς κρῖκοι ἁλύσεως, ἂν καὶ σήμερον δὲν δυνάμεθα νὰ βεβαιώσωμεν πόθεν ἡ γραμμὴ αὕτη ἐκίνησεν, ἢ πόθεν αἱ τοῦ ποταμοῦ τούτου πηγαὶ ἀνέβλυσαν. Ἐπίσης δὲν ἠδυνήθημεν μέχρι τοῦδε νὰ σχηματίσωμεν βεβαίαν καὶ καθαρὰν ἰδέαν ἐὰν αἱ γλῶσσαι αὗται ἐλαλήθησαν ὑπὸ τῶν πρώτων κατοίκων τῶν τόπων εἰς οὓς ἀνήκουσιν, ἢ εἰσήχθησαν ἐν αὐτοῖς ἐξ ἀλλεπαλλήλων μεταναστεύσεων, οὕτως ὥστε λαός τις τραχὺς καὶ ἀρχέγονος ἔλαβε παρ’ ἑτέρου δεξιωτέρας φύσεως τὰ θεμελιώδη στοιχεῖα τῆς γλώσσης του, εἰς ἃ καὶ αὐτὸς ἐνεφύτευσε μέρος τι τῆς προγενεστέρας του διαλέκτου· καὶ αὕτη ὑπάρχει πιθανὴ ὑπόθεσις μάλιστα διὰ τὰς γλώσσας, αἵτινες καίτοι δίδουσαι σημεῖα γενικῆς τινος συγγενείας μετὰ τῶν ἄλλων, μεγάλως ὅμως ἀπομακρύνονται αὐτῶν κατά τε τὴν γραμματικὴν κατασκευὴν καὶ τὰς ῥιζικὰς φωνάς.
Ἀλλ’ ἐκ τῆς συγκριτικῆς ταύτης σπουδῆς δυνάμεθα νὰ ἐξαγάγωμεν πολλὰς σκέψεις περὶ τῆς ἀρχικῆς κοινωνικῆς καταστάσεως τῶν λαῶν, δι’ ὧν ἔπειτα χέεται ἀπροσδόκητον φῶς, διαυγάζον πολλὰς χώρας, αἵτινες κατ’ ἀρχὰς ἐκαλύπτοντο ὑπὸ ἀδιαβάτου εἰς τὸν ἐταστικὸν ὀφθαλμὸν τοῦ ἱστορικοῦ σκότους.
Ὅτι οἱ ἄγριοι τῆς Ἑλλάδος λαοὶ ἐκ τῶν φυσικῶν τραχειῶν ἐναρθρώσεων, ἐκ τῶν κτηνωδῶν κραυγῶν, δι’ ὧν ἐξέφραζον τὰς ψυχικάς των ἀνάγκας, καὶ ἐκ τῶν ἤχων δι’ ὧν ἐπειρῶντο νὰ μιμηθῶσι τὰς ἃς ἐλάμβανον ἐκ τῆς ἐξωτερικῆς φύσεως ἐντυπώσεις προῆλθον κατὰ μικρὸν εἰς τὴν μελῳδικὴν καὶ εὐγενῆ ἐκείνην γλῶσσαν ἣν θαυμάζομεν ἐν τοῖς Ὁμηρικοῖς ποιήμασιν δὲν εἶνε ὑπόθεσις ἣν δυνάμεθα νὰ παραδεχθῶμεν. Τοὐναντίον σήμερον ἐσμὲν ἐπιστημονικῶς βέβαιοι ὅτι ἐκεῖνα τὰ μᾶλλον ἀφῃρημένα μέρη τῆς γλώσσης καὶ ἃ ἥκιστα ἠδύναντο νὰ παραχθῶσιν ἐκ τῆς μιμήσεως τῶν ἐξωτερικῶν ἐντυπώσεων, πρῶτα ὠρίσθησαν καὶ πρῶτα ἔλαβον βέβαιόν τινα τύπον. Καὶ ἐκ τούτου ἐν πάσαις ταῖς γλώσσαις τῆς ἡμετέρας οἰκογενείας μεγίστη ὁμοιότης τῶν θεμελιωδῶν τούτων τοῦ λόγου μερῶν. Καὶ τοιαῦτα εἰσὶ τὸ ῥῆμα εἶναι, οἱ τύποι τοῦ ὁποίου ἐν τῇ σανσκριτικῇ, Λιθουανικῇ καὶ Ἑλληνικῇ ἔχουσι τοσαύτην ὁμοιότητα ὥστε δύνανται ν’ ἀνταλλαχθῶσιν· αἱ ἀντωνυμίαι, αἵτινες δεικνύουν τὰς γενικωτέρας τῶν προσώπων καὶ πραγμάτων πρὸς τὸ πνεῦμα τοῦ λαλοῦντος σχέσεις· τὰ ἀριθμητικὰ, ἅτινα σημαίνουσιν ἰδέας οὐχ ἧττον ἀφηρημένας καὶ ἀνεξαρτήτους τῶν ἀτομικῶν ἐντυπώσεων· καὶ τέλος οἱ γραμματικοὶ τύποι, οἵτινες δεικνύουσι τὰς ὑπὸ τοῦ ῥήματος ἀναφορικῶς πρὸς τὸν χρόνον καὶ τὰς ἰδέας ἐκφραζομένας πράξεις καὶ τὰ τῶν πράξεων τούτων ἀντικείμενα, ἐμφαινόμενα ὑπὸ τῶν ὀνομάτων κατὰ τὰς διαφόρους καὶ ἀμοιβαίας αὐτῶν σχέσεις. Δὲν δυνάμεθα ν’ ἀμφιβάλλωμεν ὅτι ὁ πλοῦτος τῶν γραμματικῶν τύπων οὓς βλέπομεν ἐν τῇ Ἑλληνικῇ ἐγεννήθη ἐν τῇ μᾶλλον ἀπομεμακρυσμένη ἐποχῇ τῆς γλώσσης, ἀνευρίσκοντες τὰ ἴχνη πάντων τούτων εἰς τὰς συγγενεῖς γλώσσας· ὅπερ θὰ ἦτο ἀδύνατον, ἐὰν δὲν ἤθελον κατέχει αὐτοὺς κοινῶς πᾶσαι πρὸ τῆς διαχωρίσεώς των. Οὕτως ἐπὶ παραδείγματι, εὑρίσκομεν ἐν τῇ Ἑλληνικῇ καὶ Σανσκριτικῇ τοὺς ἀορίστους, οἵτινες ἐκφράζουσι πράξιν στιγμιαίαν, τρόπον τινὰ ἐν ἀκαρεῖ γιγνομένην, διακρινομένους τῶν λοιπῶν χρόνων, οἵτινες σημαίνουσιν αὐτὴν ἐξακολουθοῦσαν καὶ ὡς γραμμὴν συνεχῆ.
Καὶ ἐν γένει παρακολουθοῦντες τὸν δρόμον τῆς γλώσσης ἀπό τινος οἱουδήποτε ἐν τῇ πρώτη αὐτῆς καταστάσει σημείου, παρατηροῦμεν ὅτι σὺν τῇ ῥοῇ τοῦ χρόνου μειοῦται κατὰ τὸν ἀριθμὸν τῶν γραμματικῶν τύπων, τῶν σημείων δηλ. τῶν πτώσεων, τῶν συζυγιῶν καὶ τῶν χρόνων· καὶ ἡ ἱστορία τῶν θυγατέρων τῆς Λατινικῆς γλωσσῶν, καθὼς καὶ ἡ τῶν Γερμανικῶν, μᾶς πείθει ὅτι ὁ ὀργανισμός τινος γλώσσης, εὔρωστος καὶ πλούσιος ἐν ἀρχῇ, κατὰ μικρὸν ἐξασθενεῖ καὶ εἰς τοιαύτην περιπίπτει ἔνδειαν ὥστε μόλις διατηρεῖ ὀλίγα λείψανα τῶν ἀρχικῶν αὐτοῦ κάμψεων. Ἀλλ’ αἱ κλασσικαὶ γλῶσσαι, καὶ ἰδίως ἡ Ἑλληνικὴ, διετήρησαν τὸ μέγιστον μέρος τῶν γραμματικῶν αὐτῶν τύπων μέχρι τῆς ἐπιστημονικῆς των ἀναπτύξεως οὕτως, ὥστε ὀλίγιστον μέρος ἀπώλετο τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς καθ’ ὅλην τὴν προοδευτικὴν περίοδον τῆς γλώσσης ταύτης ἀπὸ Ὁμήρου μέχρι τῶν Ἀττικῶν ῥητόρων. Καὶ τὸν πλοῦτον τοῦ τον τῶν τύπων δὲν δύναταί τις νὰ εἴπῃ ὡς οὐσιώδη τῆς γλώσσης ἰδιότητα ἐὰν θεωρήσῃ αὐτὸν μόνον ὡς μέσον πρὸς ἔκφρασιν τοῦ συλλογισμοῦ. Ἕκαστος γνωρίζει ὅτι ἡ τῶν Σινῶν γλῶσσα, ἥτις κυρίως εἰπεῖν, συνίσταται καθ’ ὁλοκληρίαν ἐκ τῆς συναθροίσεως ῥιζικῶν φωνῶν ἄνευ οἱουδήποτε γραμματικοῦ τύπου κατορθόνει νὰ ἐκφράζῃ μεθ’ ἱκανῆς ἀκριβείας τὰς φιλοσοφικὰς ἰδέας· καὶ ἡ Ἀγγλικὴ, ἥτις παραχθεῖσα ἐκ τῆς ἀναμίξεως τῶν μᾶλλον ἀνομοίων στοιχείων εἶνε ἡ μεταξὺ τῶν εὐρωπαϊκῶν γλωσσῶν πτωχοτέρα γραμματικῶν κάμψεων, ἱκανοποιεῖ, κατ’ ἐξομολόγησιν καὶ αὐτῶν τῶν ξένων, πληρέστερον πάσης ἄλλης ἐκ τῶν ἀδελφῶν της τὰς ἀνάγκας ζωηρᾶς εὐγλωττίας.
Βεβαίως πᾶς τις ἄνευ προλήψεων γλωσσομαθὴς θέλει παραδεχθῆ τὰς διαβεβαιώσεις ταύτας, ἀλλὰ προσέτι θέλει ὑποστηρίξει ὅτι ἐν τῷ πλούτῳ τῶν γραμματικῶν τύπων καὶ ἐν τῇ λεπτῇ βαθμολογίᾳ καὶ οὕτως εἰπεῖν ἐξατμίσει τοῦ παρεπομένου αὐτῆς συλλογισμοῦ διορᾶται πνεῦμα θεωρίας καὶ κριτήριον ὅπερ ὀφείλομεν νὰ θαυμάσωμεν καὶ σεβασθῶμεν ὡς τὴν ἀναμφισβήτητον ἔνδειξιν τῆς εὐθύτητος καὶ λεπτότητος τοῦ συλλογισμοῦ τῶν κατὰ τοὺς ἀρχαιοτάτους ἐκείνους χρόνους λαῶν. Οὕτω οὔτε εἰς μόνος ἐξ ὅσων ζῶσι σήμερον ἐν Εὐρώπῃ ἀναλογισθεὶς τὰς ἐντυπώσεις, ἃς αἱ κλασσικαὶ γλῶσσαι παράγουσι διὰ τῆς ἀρχαίας τῶν τύπων των ἀφθονίας καὶ αὐτὴν ἔπειτα παραβάλῃ πρὸς ἣν εἶχεν ἡ μητρικὴ αὐτῆς γλῶσσα, δύναται νὰ μὴ ὁμολογήσῃ ὅτι αἱ λέξεις περιβεβλημέναι παρὰ ταῖς γλώσσαις ἐκείναις διὰ κάμψεων οἱονεὶ μυώνων καὶ νεύρων, παρουσιάζονται ὡς σώματα πλήθη ζωῆς, ἐκφράσεως καὶ χαρακτῆρος, ἐνῷ ἐν ταῖς νεωτέραις ἡμῶν γλώσσαις ἡ λέξις φαίνεται ὡς ἐκ φθίσεως κατατακεῖσα. Ἐκ τοῦ πλούτου δὲ τούτου τῶν τύπων προσγίγνεται μία ἔτι ὠφέλεια· αἱ λέξεις, αἵτινες ὅπως ἐκφράσωσιν ἰδέαν τινὰ συμπλέκονται ἐν ἑαυταῖς, φανεροῦνται ἀμέσως τοιαῦται καὶ εἰς τὸ οὖς, καὶ τοιουτοτρόπως αἱ προτάσεις ἀποκτῶσι συμμετρίαν, καὶ ἄνευ τινὸς τέχνης σαφήνειαν ἀντιλήψεως ἐν τῇ συντάξει δυναμένην νὰ παραβληθῇ πρὸς ἣν ἔχει οἰκοδόμημα καλῶς ἀρχιτεκτονηθέν. Ἐνῷ εἰς τὰς νεωτέρας γλώσσας, αἵτινες εἰσὶν ἐνδεεῖς γραμματικῶν τύπων, ἢ ἡ ἐναργὴς ἔκφρασις ζωηρῶν τῆς ψυχῆς συγκινήσεων εἶνε πεπεδημένη ἐκ βεβιασμένης καὶ ὁμοιομόρφου τοποθετήσεως λέξεων ἢ ὁ ἀκούων εὑρίσκεται εἰς τὴν δυσάρεστον ἀνάγκην νὰ ἀκολουθῇ κατ’ ἴχνος τὴν σχέσιν τῶν ἰδιαιτέρων μερῶν τῆς προτάσεως. Καὶ ἐνῷ γενικῶς αἱ νεώτεραι γλῶσσαι χωρὶς νὰ σταματήσωσιν εἰς τὸ οὖς ἀνοίγουσι πάραυτα τὴν πρὸς τὸν νοῦν ὁδὸν, αἱ κλασσικαὶ τῆς ἀρχαιότητος προσπαθοῦν νὰ διαθέσωσι προηγουμένως τὰς αἰσθήσεις, βοηθοῦσαι οὕτω τὰς δυνάμεις τοῦ πνεύματος διὰ τῆς πληρώσεως τῶν ὤτων ἔκ τινος οἱονεὶ μεμακρυσμένης εἰδήσεως τοῦ συλλογισμοῦ ὅστις ὀφείλει νὰ φανερωθῇ διὰ τῶν λέξεων.
Τὰ μέχρι τοῦδε ῥηθέντα ἀφορῶσι μόνον τὰς γλώσσας τῆς Ἰνδογερμανικῆς οἰκογενείας, καθ’ ὅσον αὗται ἀπὸ τῶν ἀρχαίων χρόνων διετηρήθησαν ἡμῖν ἐν τῇ ἀκεραιότητί των διὰ τῶν συγγραμμάτων καὶ ἐκαλλιεργήθησαν ὑπὸ τῶν ποιητῶν καὶ ῥητόρων. Διὰ τῶν ἑπομένων παρατηρήσεων προτιθέμεθα νὰ ἐξετάσωμεν τὴν ποιότητα τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσης ἀποκλειστικῶς κατὰ τοὺς γνωστοὺς αὐτῇ χαρακτῆρας, ἐξ ὧν διακρίνεται παραβαλλομένη πρὸς τὰς ἀδελφὰς αὐτῆς. Εἰς τὰς ἐναρθρώσεις τῆς φωνῆς καὶ εἰς τοὺς ἐξ αὐτῆς παραγομένους ἤχους ἡ Ἑλληνικὴ βαδίζει τὴν ὀρθὴν ἐκείνην ὁδὸν τοῦ μέσου, ἥτις διακρίνει πᾶν διανοητικὸν προϊὸν τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ, ἀπέχουσα ἀπὸ τῆς ὑπερβαλλούσης ἀφθονίας, ὅσον ἐκ τῆς ἰσχνῆς ἐνδείας τῶν ἄλλων γλωσσῶν. Παραβάλλων τις τὴν Ἑλληνικὴν μὲ ἐκείνην ἥτις μᾶλλον πλησιάζει πρὸς αὐτὴν κατὰ τὴν πρὸς ἐκφράσεις ὑψηλὰς καὶ ἀνθηρὰς δεξιότητα, ἤτοι πρὸς τὴν τῶν ἀρχαίων Ἰνδῶν, εὑρίσκει ὅτι ἡ τελευταία ὑπερέχει τῆς Ἑλληνικῆς ἐπὶ ὅλῃ σειρᾷ συμφώνων, ἃ ἐν μέρει ἀποβαίνει ἀδύνατον νὰ ἐκφράσῃ ἢ μιμηθῇ εὐρωπαϊκὴ γλῶσσα, ἐν ᾧ ἡ Ἑλληνικὴ, καθ’ ὅσον ἀφορᾷ τὰ βραχέα φωνήεντα, κατ’ ἴσον βαθμὸν ὑπερέχει τῆς Ἰνδικῆς, ἧς ἡ μᾶλλον μελωδικὴ ποίησις βαρύνει, ἐὰν δυνάμεθα νὰ τὸ εἴπωμεν, τὰ ὦτά μας, ἕνεκεν τῆς μονοτόνου ἐπαναλήψεως τοῦ ἤχου τοῦ βραχέος α. Προστίθεται ἔπειτα ὑπὲρ τῆς Ἑλληνικῆς θαυμασία ἀφθονία διφθόγγων καὶ ἤχων παραγομένων ἐκ τῶν συνδυασμῶν τῶν φωνηέντων, τὰ ὁποῖα μόνον τὸ στόμα τῶν Ἑλλήνων ἠδύνατο νὰ διακρίνῃ διὰ τῆς ποοσηκούσης λεπτότητος, ἀλλ’ εἰς τὰ χείλη νεωτέρου τινὸς Εὐρωπαίου συγχέονται ἄνευ τινὸς διακρίσεως. Ἐν τούτοις ἂν καὶ οἱ νόμοι τῆς εὐφωνίας, οἵτινες παρεκίνησαν τοὺς ἄλλους λαοὺς ν’ ἀποβάλωσι διαφόρους συνδυασμοὺς συμφώνων καὶ φωνηέντων ὅπως δώσωσιν εἰς τὰς γλώσσας των μεῖζον θέλγητρον καὶ χάριν ἂν καὶ δι’ ἐκείνων τῶν συγκοπῶν διέστρεψαν τὰς χαρακτηριζούσας αὐτὰς καταλήξεις, ἴσχυσαν καὶ ἐπὶ τῆς γλώσσης τῶν Ἑλλήνων. Οὗτοι, καίτοι ἀκολουθοῦντες τοὺς νόμους τῆς εὐφωνίας, ἀπεμακρύνθησαν ἀληθῶς ἐκ τοῦ πρωτοτύπου τῆς ἀρχικῆς γλώσσης, ὅπερ μὴ εὑρισκόμενον πλέον ἐν ἰδιαιτέρᾳ τινι γλώσσῃ δυνάμεθα νὰ μαντεύσωμεν ἐξ ὅλων τῶν ἄλλων γλωσσῶν ὁμοῦ ληφθεισῶν. Ἐν τούτοις, διατελοῦντες ἀείποτε ἐρασταὶ τοῦ ὀρθοῦ μέσου, ἠδυνήθησαν δι’ ἐπιτυχοῦς συναλλαγῆς νὰ συγκεράσωσι μετὰ τῶν φωνηέντων τὰ σύμφωνα, εἰς τρόπον ὥστε ἡ γλῶσσα αὐτῶν νὰ μὴν ἀποβάλῃ χάριν τῆς ἡδύτητος τὴν δύναμιν αὐτῆς, οὔτε χάριν τῆς μελῳδίας τὸν ἴδιον αὐτῆς χακακτῆρα, ἀλλὰ νὰ τηρήσῃ ἐν τοῖς διαφόροις αὐτῆς διαλέκτοις συνάμα τὴν εὐστροφίαν ἐκείνην, ἥτις ἀνέδειξεν αὐτὴν κατάλληλον εἰς τὰ μᾶλλον διάφορα εἴδη τοῦ ποιητικοῦ καὶ πεζοῦ λόγου.
Δὲν θέλομεν διέλθει σιωπηλῶς ἑτέραν τινα σημαντικὴν ἰδιότητα τῆς Ἑλληνικῆς, καὶ στενῶς συνδεδεμένην μετὰ τῆς ἀρχαιοτέρας ἱστορίας τοῦ λαλήσαντος αὐτὴν ἔθνους, καὶ ἥτις ὀφείλει νὰ προταχθῇ ὡσεὶ προγνωστικὸν ἁπάσης τῆς ἑπομένης ἱστορίας τῆς Ἑλληνικῆς διαπλάσεως. Ὅπως ἐντελῶς ἐννοηθῶμεν ἐπιθυμοῦμεν ἕκαστος τῶν ἡμετέρων ἀναγνωστῶν, ἐὰν κατηρτίσθη κλασικῶς, ν’ ἀνακαλέσῃ εἰς τὴν μνήμην του τοὺς κόπους καὶ μόχθους οὓς ὑπέστη σπουδάζων τοὺς γραμματικοὺς τῆς Ἑλληνικῆς τύπους καὶ οὓς κατέβαλε πρὸς ἀπομνημόνευσιν αὐτῶν ἀγῶνας, καὶ ποσάκις ἀπηλπίσθη περὶ τῆς κατοχῆς των ὁ νοῦς αὐτῶν ἐπιθυμῶν νὰ πεισθῇ περὶ τῶν λόγων ἰδίως ὅτε ὤφειλε νὰ ἐννοήσῃ καὶ ἀπομνημονεύσῃ πῶς τόσοι τύποι χρόνων παράγονται ἐκ ῥιζῶν ἀνομοιοτάτων· πῶς ἓν ῥῆμα σχηματίζει μόνον τὸν δεύτερον ἀόριστον καὶ πῶς αὐτὰ τὰ πρόσωπα τοῦ ἀορίστου, οἱονεὶ ἰδιοτρόπως, πηγάζουν ἐν μέρει ἐκ τῶν τύπων τοῦ πρώτου καὶ ἐν μέρει ἐκ τῶν τοῦ δευτέρου ἀορίστου· πῶς προσέτι ἐκ πλήθους ῥημάτων καὶ οὐσιαστικῶν δὲν ἔμειναν ἢ εἰς μόνος ἢ ὀλίγοι τύποι, οἱονεὶ ἐρείπια καὶ λείψανα παρελθούσης ἐποχῆς. Ἐπειδὴ βεβαίως οὐ μόνον ἡ φύσις ὑπέστη ποικιλωτάτας ἀνατροπὰς καὶ κατακλυσμοὺς πρὶν ἢ λάβῃ τὴν παροῦσαν αὐτῆς σταθερὰν καὶ ἤρεμον μορφὴν, ἀλλὰ καὶ ἡ ὀργανικὴ κατασκευὴ τῶν γλωσσῶν ἐκλονίσθη εἰς ἐποχὴν προγενεστέραν οἱαςδήποτε φιλολογίας ὑπὸ βιαίων ἀνατροπῶν, προξενηθεισῶν ἢ ἐκ τῶν μεταναστεύσεων τῶν λαῶν, ἢ ἐξ ἐμφυλίων ἐπαναστάσεων, αἵτινες ἀνέτρεψαν τὰ μέρη τοῦ οἰκοδομήματος τούτου ὅπως ὀργανισθῶσιν ἄλλως καὶ εἰς νέον συντεθῶσι σῶμα. Καὶ τοῦτο μάλιστα ἰσχύει διὰ τὴν Ἑλληνικὴν, ἥτις παρὰ πᾶσαν ἄλλην παρουσιάζει τὴν ὄψιν ὑφάσματος κατασκευασθέντος διὰ σοφῆς καὶ κανονικῆς σκέψεως, διαρρηχθέντος δὲ μετὰ ταῦτα ὑπὸ βιαίας χειρὸς καὶ μεταβληθέντος εἰς νήματα δι’ ὧν ἔπειτα ὑφάνθη νέον ὕφασμα. Ἐντεῦθεν καὶ ὁ λόγος τοῦ πολλαπλασιασμοῦ τῶν διαλέκτων, αἵτινες εὑρίσκονται καὶ παρὰ τοῖς Ἕλλησι καὶ παρὰ τοῖς συγγενέσιν αὐτῶν λαοῖς, καὶ ὧν μνημονεύουσι καὶ τὰ Ὁμηρικὰ ἔπη[1]. Καθὼς ἡ παρὰ τῶν Ἑλλήνων χώρα διατέμνεται ὑπὲρ πᾶσαν ἄλλην θαυμασίως ὑπὸ τῶν ζυγῶν τῶν ὀρέων καὶ τῶν θαλασσῶν, οὕτως ὥστε φυσικῶς δὲν φαίνεται ἐπιτηδεία, ὡς αἱ πεδιάδες τοῦ Εὐφράτου καὶ Γάγγου, νὰ περιέχῃ λαὸν ὁμοιόμορφον ἐν ἑνὶ μεγάλῳ κράτει συμπεριλαμβανόμενον, καὶ καθὼς διὰ τῆς φυσικῆς ταύτης διαιρέσεως ἐξηγεῖται ἡ τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ εἰς τόσας φυλὰς διαίρεσις, ὧν τινες κατὰ τοὺς ἀρχαιοτάτους μυθικοὺς χρόνους καὶ ἕτεραι ἐν τῇ προγενεστέρᾳ ἐποχῇ προκαλοῦν τὴν ἡμετέραν προσοχὴν· οὕτω καὶ ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα ὑπὲρ πᾶσαν ἄλλην διετμήθη εἰς τοσαύτας ἀπ’ ἀλλήλων διαφερούσας διαλέκτους, ἀναλόγως τῆς ποικιλίας τῶν φυλῶν καὶ τύπων. Εἰς τὸν ἐρωτήσαντα ποῖαι ὑπῆρχον σχέσεις μεταξὺ τῶν διαλέκτων τῶν Πελασγῶν, Δρυόπων, Ἀβάντων, Λελέγων, Ἐπυιῶν καὶ τῶν ἑτέρων φυλῶν, αἵτινες ἦσαν διεσπαρμέναι εἰς τὴν Ἑλλάδα κατὰ τοὺς ἀρχαιοτάτους χρόνους θὰ ἦτον τολμηρὸν ν’ ἀπαντήσῃ τις· τοῦτο ὅμως φαίνεται ἐναργὲς, ὅτι τὸ πλῆθος τῶν φυλῶν τούτων καὶ αἱ συχναὶ αὐτῶν μεταναστεύσεις, ἐξ ὧν προέκυψεν ἡ διάφορος αὐτῶν σύνδεσις καὶ συγχώνευσις σχετίζονται στενῶς μετὰ τῆς ἀκανονίστου κατασκευῆς, ἣν ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα δεικνύει ἐν τοῖς ἀρχαιοτάτοις αὐτῆς μνημείοις, ἐὰν δὲν πρέπῃ τις ἐνταῦθα νὰ ἀποδώσῃ τὴν πρωτίστην αἰτίαν[2].
Αἱ ἀρχαιόταται ἐκεῖναι φυλαὶ, ἃς ἐν ἀρχῇ εὑρίσκομεν ἐν Ἑλλάδι, καὶ ἐξ ὧν ἔπειτα οἱ Πελασγοὶ καὶ Λέλεγες ὑπῆρξαν αἱ εὐρύτερον διαχυθεῖσαι, ἀναμφιβόλως πολὺ ἔπραξαν διὰ τὴν πρώτην καλλιέργειαν τοῦ ἐδάφους, διὰ τὴν θεμελίωσιν θρησκευτικῶν ὀργανισμῶν καὶ τὴν πρώτην διάταξιν κοινωνικῆς καταστάσεως. Οἱ Πελασγοὶ διεσπαρμένοι εἰς πολλὰ μέρη τῆς Ἑλλάδος, καὶ κύριοι τῶν γονιμωτέρων χωρῶν, τῆς Θεσσαλίας, τῆς κοιλάδος τοῦ Πηνειοῦ, τῶν κατωτέρων χωρῶν τῆς Βοιωτίας, τῶν πεδιάδων τῆς Ἀργολίδος καὶ Σικυῶνος, πρὶν ἢ περιπλανηθῶσι κατὰ στίφη ἐπὶ τῆς Ἑλλάδος, παρουσιάζονται ἡμῖν λαὸς ἐραστὴς τῆς διαμονῆς του, σπουδάζων νὰ θεμελιώσῃ πόλεις, νὰ ἐξασφαλισθῇ διὰ γιγαντωδῶν τειχῶν καὶ μετὰ θερμοῦ ζήλου ν’ ἀποδώσῃ λατρείαν εἰς τὰς δυνάμεις τοῦ Οὐρανοῦ καὶ τῆς Γῆς, αἵτινες τῷ ἐγονιμοποίησαν τὰς πεδιάδας καὶ τῷ παρέσχον τὴν εὐτυχίαν εἰς τὰ ποίμνιά του.
Αἱ μυθικαὶ γενεαλογίαι τοῦ Ἄργους ἦλθον εἰς ἅμιλλαν, οὕτως εἰπεῖν, μὲ τὰς τῆς Σικυῶνος, καὶ ἀμφότεραι αἱ πόλεις αὗται ἀνήγαγον τὴν καταγωγὴν αὐτῶν εἰς τὴν μᾶλλον μεμακρυσμένην ἀρχαιότητα διὰ σειρᾶς πατριαρχικῶν ἡγεμόνων, ὧν τὸ μέγιστον μέρος δὲν ὑπῆρξεν ἢ καθαραὶ προσωποποιήσεις τοῦ τόπου, τῶν ὀρέων, καὶ ποταμῶν του. Καὶ οἱ Λέλεγες μεθ’ ὧν συνηνώθησαν οἱ Λοκροὶ πρὸς βοῤῥᾶν τῆς Ἑλλάδος καὶ οἱ Ἐπυιοὶ ἐν Πελοποννήσῳ ἂν καὶ φαίνεται ὅτι ἔσχον ἧττον σταθερὰς κατοικίας καὶ ὑπῆρξαν ἐπιρρεπεῖς εἰς εἶδός τι πολεμικώτερον ζωῆς, ὁποῖοι κατὰ τὸν Θουκυδίδην διετηρήθησαν μέχρι τῶν χρόνων του εἰς τὰς ὀρεινὰς χώρας τῆς ἀρκτικῆς Ἑλλάδος, οὐχ ἧττον ἐξύμνησαν τοὺς ἥρωας τῆς φυλῆς των καὶ ἰδίως τὸν Δευκαλίωνα καὶ τοὺς ἀπογόνους του ὡς θεμελιωτὰς πόλεων καὶ ναῶν τῶν θεῶν. Ἀλλ’ οὐδὲν σημεῖον ἔχομεν ἀνωτέρας αὐτῶν πνευματικῆς προκοπῆς ἢ ᾀσμάτων, ἐν οἷς ν’ ἀναφαίνηται ὁ ἰδιάζων χαρακτὴρ τῶν φυλῶν τούτων· καὶ ὑπάρχει ἀμφίβολον ἐὰν θὰ δυνηθῶμέν ποτε ν’ ἀναγνωρίσωμεν τὰ χαρακτηριστικὰ σημεῖα φυσιογνωμίας ἰδίας εἰς τὰς παραδόσεις τῶν θεῶν καὶ ἡρώων τῶν φύλων, ἅτινα κατῴκησαν τὰς χώρας ταύτας. Καὶ εἶνε λυπηρότατον ὅτι μετὰ τῶν ἡμετέρων πηγῶν φαίνεται ἀδύνατον νὰ ἐκφέρωμεν βάσιμόν τινα γνώμην περὶ τῶν διαλέκτων τῶν φυλῶν τούτων· καὶ ἰδίως διότι ἔχομεν πολὺ ἐλλιπῆ γνῶσιν, στηριζομένην εἰς ὀλίγας ἐπιγραφὰς καὶ χωρία γραμματικῶν ἀκόμη καὶ περὶ αὐτῶν ἔτι τῶν διαλέκτων, αἵτινες κατὰ τὴν ἱστορικὴν ἐποχὴν εἰς ἑκάστην ἐλαλοῦντο πόλιν, καθ’ ὃν χρόνον δὲν εἶχον λάβει φιλολογικήν τινα ἀνάπτυξιν ὑπὸ τῶν ποιητῶν καὶ συγγραφέων.
Ἀλλ’ ἔτι μᾶλλον ἀξιολογωτέρα διὰ τὴν ἱστορίαν τῆς διανοητικῆς καλλιεργείας τῶν Ἑλλήνων εἶνε διάκρισίς τις τῶν φυλῶν καὶ τῶν διαλέκτων, αἵτινες ἐσχηματίσθησαν κατ’ ἐκείνην τὴν ἐποχὴν, εἰς ἣν ἡ ὑπεροχὴ τῶν φυλῶν καὶ τῶν πολεμικῶν λαῶν καὶ ἔρως τις περιπετειῶν ἔδωκε τὸ ὄνομα τῆς ἡρωϊκῆς· Ἐκ τοῦ χρόνου τούτου βεβαίως ἤρξατο ἡ μεταξὺ τῶν φυλῶν καὶ διαλέκτων τῆς Ἑλλάδος ἅμιλλα, ἥτις ὑπῆρξε μεγίστης σημασίας διά τε τὴν κατάστασιν τῆς κοινωνικῆς ζωῆς, καὶ τὴν διεύθυνσιν τῆς πνευματικῇς, διὰ τὴν ποίησιν, τὴν τέχνην καὶ φιλολογίαν. Σπουδάζων τις βαθύτερον τὰς διαλέκτους τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσης, αἵτινες μανθάνονται εὐκολώτερον διὰ τῆς ἱστορίας τῆς φιλολογίας τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ, διακρίνει ἐναργῶς ὅτι αὗται διαιροῦνται εἰς δύο μεγάλα συμπλέγματα, ὧν τὸ ἓν εἶναι οὐσιωδῶς διάφορον τοῦ ἄλλου. Τὸ ἓν ἐξ αὐτῶν σχηματίζει τὴν λεγομένην Αἰολικὴν διάλεκτον· διὰ τοῦ ὀνόματος τούτου οἱ Ἕλληνες γραμματικοὶ ἀναμφιβόλως ἐνόησαν διαλέκτους λίαν διαφερούσας μεταξύ των, ἀφοῦ διὰ τούτου ἐσήμαινον τὴν μὴ Ἰωνικὴν, τὴν μὴ Ἀττικὴν καὶ τὴν μὴ Δωρικήν. Κατὰ τὴν ὑπόθεσιν ταύτην τρία τέταρτα τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους συνέκειντο ἐξ Αἰολέων, καὶ ἐθεωρήθησαν ὡς αἰολικαὶ ἅπασαι αἱ διάλεκτοι, αἵτινες, ὡς φαίνεται ἐξ ἀρχαιοτάτων ἐπιγραφῶν, ἀπεῖχον ἀπ’ ἀλλήλων πολὺ πλέον ἢ ὅσον ἐκ τῆς Δωρικῆς, ὡς ἐπὶ παραδείγματι αἱ διάλεκτοι τῆς Θεσσαλίας, τῆς Αἰτωλίας, τῆς Βοιωτίας καὶ Ἤλιδος. Ἀλλ’ οἱ ἰδίως καλούμενοι Αἰολεῖς, οἵτινες ἐν τῇ μυθολογίᾳ φέρουσι τὸ ὄνομα τοῦτο, ἐκατοίκησαν κατ’ αὐτὸν τὸν ἀρχαιότατον χρόνον πρὸς μεσημβρίαν τοῦ Πηνειοῦ εἰς τὴν Θεσσαλικὴν πεδιάδα, κληθεῖσαν βραδύτερον Θεσσαλιώτιδα, καὶ ἐκεῖθεν μέχρι τοῦ Παγασητικοῦ κόλπου. Κατ’ αὐτὸν ἐκεῖνον τὸν μυθικὸν χρόνον εὑρίσκομεν κλάδον τινα τῆς αὐτῆς Αἰολίδος φυλῆς εἰς τὴν μεσημβρινὴν Αἰτωλίαν κατέχουσαν τὴν Καλυδῶνα· ἀλλ’ ἡ μερὶς αὕτη τῶν Αἰτωλῶν ἠφανίσθη βραδύτερον ἐκ τῆς ἱστορίας, ἐνῷ οἱ Αἰολεῖς τῆς Θεσσαλίας, οἵτινες ὠνομάζοντο καὶ Βοιωτοὶ, δύο γενεὰς μετὰ τὰ Τρωϊκὰ, μετηνάστευσαν εἰς τὴν χώραν, ἥτις παρ’ αὐτῶν ὠνομάσθη Βοιωτία καὶ ἐκεῖθεν ὀλίγον ὕστερον, συμμιχθέντες μετ’ ἄλλων φυλῶν, εἰς τὰ παράλια καὶ τὰς νήσους τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, αἵτινες ἔκτοτε ἔλαβον τὸ ὄνομα τῆς Ἀσιατικῆς[3] Αἰολίας. Μόνον εἰς αὐτὴν τὴν τελευταίαν Αἰολίαν γνωρίζομεν τὴν ὁμώνυμον διάλεκτον, διὰ τῶν λυρικῶν ποιητῶν τῆς Λεσβιακῆς σχολῆς περὶ τῆς ἀρχῆς καὶ τοῦ χαρακτῆρος τῆς ὁποίας θέλομεν ὁμιλήσει εἰς ἓν τῶν ἑπομένων κεφαλαίων. Περὶ τῆς διαλέκτου ταύτης, καθὼς καὶ περὶ τῆς Βοιωτικῆς θεωρουμένης ἐν τῇ ἀρχικῇ αὐτῆς μορφῇ, δυνάμεθα γενικῶς νὰ εἴπωμεν, ὅτι ἔχει ἀρχαῖόν τινα τύπον, καὶ ὑπὲρ πᾶσαν ἄλλην πλησιάζει πρὸς τὴν ἀρχαιοτάτην πηγὴν τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσης. Τούτου ἕνεκα ἡ Λατινικὴ, ἥτις ἔχει τοσαύτην σχέσιν μετὰ τῆς ἀρχαιοτάτης Ἑλληνικῆς φαίνεται τοσοῦτον συγγενὴς μετὰ τῆς Αἰολικῆς διαλέκτου· καθὼς ἐπίσης εἰς τὴν Αἰολικὴν κατὰ γενικὸν κανόνα διακρίνεται ἡ μεγίστη σχέσις ἥτις ὑπάρχει μεταξὺ αὐτῆς καὶ τῶν λοιπῶν γλωσσῶν τῆς Ἰνδογερμανικῆς οἰκογενείας. Μόνον ἁπλῆ τις τροποποίησις τῆς Αἰολικῆς ἦτο ἡ διάλεκτος τῶν Δωριέων ἥτις ἐν ἀρχῇ μὲν ἔσχε τὴν ἕδραν της εἰς μικρότατόν τι μέρος τῆς ἀρκτικῆς Ἑλλάδος, ἐφεξῆς ὅμως διὰ τῆς ἰσχυρᾶς ἐκείνης κινήσεως τῶν λαῶν, ἥτις ἐκλήθη ἡ κάθοδος τῶν Ἡρακλειδῶν, διεχύθη εἰς τὴν Πελοπόννησον καὶ εἰς ἄλλας χώρας. Ἡ διάλεκτος αὕτη διακρίνεται διὰ τινα τάσιν πρὸς τοὺς ἀνοικτοὺς καὶ πλὴρεις ἤχους τοῦ Α καὶ Ο, ὡς καὶ διὰ τινα προσπάθειαν τοῦ ν’ ἀποφεύγῃ τὸ Σ εἰς ὃ ὑπεισῆλθεν ὀνομαστὶ παρὰ τοῖς Σπαρτιάταις τὸ Π. Λίαν ἀπομεμακρυσμένη ἐκ τοῦ ἀρχικοῦ τύπου εἶνε ἡ δευτέρα καὶ κυρίως διάλεκτος τῆς Ἑλληνικῆς, ἡ Ἰωνικὴ, ἀναπτυχθεῖσα τὸ πρῶτον εἰς τὴν κυρίως λεγομένην Ἑλλάδα, καὶ ἐκεῖθεν μετενεχθεῖσα εἰς τὰ παράλια τῆς μικρᾶς Ἀσίας διὰ τῶν ἐξ Ἀθηνῶν μεταναστευσασῶν Ἰωνικῶν ἀποικιῶν καὶ παρ’ οἷς ὑπέστη μικράν τινα μεταβολήν. Εἰσὶ δὲ διακριτικαὶ αὐτῆς ἰδιότητες ἡδύτης τις καὶ εὐκολία, παραγόμεναι ἰδίως ἐκ τῆς συναντήσεως πολλῶν φωνηέντων, ἐν οἷς προεξέχουσιν οὐχὶ πλέον οἱ μακροὶ ἦχοι τοῦ Α καὶ Ο ἀλλὰ τοὐναντίον οἱ λεπτοὶ ἐκεῖνοι τοῦ Ε καὶ Υ, ὡς μεταξὺ τῶν συμφώνων ὑπερισχύει τὸ Σ. Ὅπου δήποτε ἡ ἰωνικὴ ἐν τοῖς φωνηέντοις καὶ συμφώνοις ἀπομακρύνεται τῆς Αἰολικῆς, παρετηρήθη ὅτι προσέτι ἀπομακρύνεται καὶ τοῦ ἀρχικοῦ τύπου· καὶ τοῦτο ἰδίως δηλοῦται ἐκ τῆς μετὰ τῶν συγγενῶν γλωσσῶν συμπαραβολῆς αὐτῆς· ὅπερ πρέπει νὰ θεωρηθῇ ὡς ἰδία τις μεταμόρφωσις ἐπιβληθεῖσα βαθμηδὸν εἰς τὴν γλῶσσαν ἐν αὐτῷ τῷ ἐδάφει τῆς Ἑλλάδος. Πιθανὸν ἡ διάλεκτος αὕτη νὰ ἐλαλήθη οὐ μόνον ὑπὸ τῶν Ἰώνων, ἀλλὰ προσέτι καὶ ὀλίγον διαφόρως ὑπὸ τῶν ἀρχαίων Ἀχαιῶν, οὓς αἱ γενεαλογικαὶ παραδόσεις τῶν ἀπογόνων τοῦ Ἕλληνος μᾶς παριστάνουσιν ὡς ἀδελφοὺς τῶν Ἰώνων[4]. Διὰ τοῦ τρόπου τούτου δύναταί τις εὐχερέστερον νὰ ἐξηγήσῃ διὰ τί διὰ τὴν ἐποποιΐαν, ἥτις ἐξυμνεῖ τὰς πράξεις τῶν ἡρώων τῆς Ἀχαϊκῆς φυλῆς ὡρίσθη διάλεκτος, ἥτις ὅσον καὶ ἂν διαφέρῃ ἐν πολλοῖς μέρεσι τῆς τῶν Ἰώνων, εἶνε ἐν τούτοις γενικῶς καὶ τὰ μάλιστα αὐτῇ συγγενής.
Ἐκ τῶν βραχέων τούτων ἱστορικῶν παρατηρήσεων περὶ τῶν Ἑλληνικῶν διαλέκτων εἶν’ εὔκολον νὰ προΐδωμεν ὁποῖα οὐσιώδη στοιχεῖα θέλομεν εὕρει ἀναπτυσσόμενα εἰς τοὺς πολιτικοὺς ὀργανισμοὺς καὶ ἐν τῇ φιλολογίᾳ τῶν διαφόρων φυλῶν τῆς μεταγενεστέρας ἱστορίας. Εἰς τοὺς Αἰολικοὺς καὶ Δωρικοὺς λαοὺς δυνάμεθα νὰ περιμένωμεν νὰ εὕρωμεν τὰ ἤθη καὶ τὰς θεσμοθεσίας κανονισμένα ἐκ τῶν ἀρχαίων ἐκείνων συνηθειῶν καὶ ἀρχῶν, αἵτινες ἴσχυσαν μεταξὺ τῶν Ἑλλήνων τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων. Τοὐλάχιστον αἱ διάλεκτοι αὐτῶν ἀποδεικνύουν ὅτι κατεβλήθη μεγάλη προσπάθεια πρὸς διατήρησιν τῶν ἀρχαίων τύπων, ἀλλ’ οὐδεμία οὐσιώδης φροντὶς πρὸς τελειοποίησιν αὐτῶν. Καὶ καθὼς πάντα παρὰ τοῖς Δωριεῦσιν ἀναθρώσκουσι μετὰ ζωηρότητος καὶ μᾶς παρουσιάζονται διὰ λάμψεως πολὺ λαμπροτέρας ἢ παρὰ τοῖς Αἰολεῦσιν, καθὼς ἡ διάλεκτός των πάντοτε προτιμᾷ τοὺς μακροὺς, ἰσχυροὺς καὶ τραχεῖς φθόγγους, διατηροῦσα αὐτοὺς μετ’ ἀκάμπτου ἐπιμονῆς, οὕτω δικαίῳ τῷ λόγῳ δυνάμεθα νὰ περιμένωμεν ν’ ἀνεύρωμεν εἰς αὐτοὺς φυσικήν τινα τάσιν ὅπως ὑπερισχύσῃ ἐν παντὶ τῷ οἰκοδομήματι τοῦ πολιτικοῦ αὐτῶν καὶ οἰκιακοῦ διοργανισμοῦ πνεῦμα αὐστηρᾶς εὐλαβείας διὰ τὰ ἀρχαῖα ἔθιμα. Ἀπεναντίας οἱ Ἴωνες δεικνύουσιν ἐν τῇ διαλέκτῳ αὐτῶν τὴν κλίσιν ὅπως μεταβάλωσι τοὺς ἀρχαίους τύπους ἀναλόγως τῆς φιλοκαλίας καὶ ἰδιοτροπίας των, καὶ ἔτι μᾶλλον καθαράν τινα τάσιν πρὸς καλλωπισμὸν καὶ τελειοποίησιν, εἰς ἣν ὀφείλει ἀναμφιλέκτως ἡ διάλεκτος αὕτη καίτοι παράγωγος καὶ νεωτέρα, τὴν τιμὴν τοῦ ὅτι ἐφάνη ἡ πρώτη ἐν τῇ περιφήμῳ γλώσσῃ τῆς ποιήσεως.
Π. Μ.
- ↑ Ἐν Ἰλιάδι (Β, 804, Δ, 437) ἀναφέρεται ἡ διαφορὰ τῆς διαλέκτου μεταξὺ τῶν συμμάχων τῶν Τρώων, καὶ ἐν Ὀδυσσείᾳ (ΙΘʹ. 175) μεταξὺ τῶν ἐν Κρῆτῃ Ἑλληνικῶν φυλῶν.
- ↑ Τὰς ἐνταῦθα ἐκτιθεμένας ἰδέας ἀνεσκεύασεν ὁ Hartung, εἰς ἣν ἔγραψε περὶ τοῦ συγγράμματος τούτου ἐπίκρισιν ἐν τοῖς Χρονικοῖς τῆς Ἐπιστημονικῆς κριτικῆς (Annali di critica scientifica) 1844, μηνὶ Μαρτίῳ σ. 366.
- ↑ Ἡμεῖς ἐνταῦθα θεωροῦμεν Αἰολεῖς μόνον ἐκείνους, οἵτινες ἐθεωροῦντο πραγματικῶς ἀνήκοντες εἰς τὴν Αἰολικὴν φυλὴν, καὶ οὐχὶ πάντας τοὺς ὑπὸ τῶν ἡρώων διευθυνομένους οὓς ὁ Ἠσίοδος ἐν τῷ ἀποσπάσματι τῶν ἠοιῶν του καλεῖ τέκνα τοῦ Αἰόλου, καίτοι ἡ γενεαλογία αὕτη μᾶς δίδει τὸ δικαίωμα νὰ ὑποθέσωμεν ὅτι ὑπῆρξε στενὴ σχέσις, ἐπιβεβαιουμένη προσέτι καὶ ὑπὸ ἄλλων μαρτυριῶν, μεταξὺ τῶν φυλῶν τούτων· Κατ’ αὐτὴν τὴν ἔννοιαν οἱ Μήνωες τῶν Ὀρχομενῶν καὶ τῆς Ἰωλχοῦ, οἵτινες ἐδεσπόζοντο ὑπὸ τοῦ Ἀθάμαντος καὶ Κρητέως, Αἰολέων, ἦσαν αἰολικῆς καταγωγῆς· καὶ οὗτος εἶνε λαὸς κατέχων ἐπίσημον θέσιν μεταξὺ τῶν μυθικῶν ἐκείνων χρόνων τῆς Ἑλλάδος διά τε τὸ εὐσταθὲς τῶν πολιτικῶν του ὀργανισμῶν, τὸ εὐγενὲς θάῤῥος μεθ’ οὗ ἀνέλαβε θαλασσίους ἐκστρατείας, καὶ τὰ κολοσσιαῖα μνημεῖά του. Ὅρα Ἡσίοδ. τέμ. 28 ἔκδ. Gaisford 23 παρὰ Gottling.
- ↑ Κατὰ τὴν παράδοσιν ὁ Ἀχαιὸς καὶ ὁ Ἴων ἦσαν υἱοὶ τοῦ Ξάνθου, ἀδελφοῦ τοῦ Δώρου καὶ Αἰόλου καὶ υἱοῦ τοῦ Ἕλληνος. Μ.