Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1889/Οι Τούρκοι ραψωδοί
| ←Πατριωτικοὶ στόνοι | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1889 Συγγραφέας: Οἱ Τοῦρκοι ῥαψῳδοί |
Κρύψε τα!→ |
Μιχαὴλ Ἀργυρόπουλος ἐν Σμύρνῃ
Εν τῷ μέσῳ τῆς παχυλῆς ἱστορικῆς χυδαιότητος τοῦ Καραγγιὸζ, ἥτις ὁσημέραι ἐξαλείφεται, καὶ τῆς λεπτῆς συγχρόνου ἐλαφρότητος τῶν τουρκικῶν κωμειδυλλίων, κατώρθωσέ πως καὶ ἡ σοβαρότης νὰ διεύρῃ θέσεως γωνίαν ἐν τῇ καθόλου θεατρικῇ ζωῇ τῶν τούρκων τῆς Ἀνατολῆς καὶ διασωθῇ. Συνῃνώθη μετὰ τοῦ ἐνθουσιασμοῦ, τῆς μελαγχολίας ἢ, ἐναλλὰξ, τῆς ἀγάπης καὶ ἀπετέλεσε τὴν ἐποποιΐαν, τὴν τραγῳδίαν, τὸ δρᾶμα — καὶ τὰ τρία ἀναμίξ: Ἔμβρυον ἀληθῶς, διὰ νὰ ᾗ ἐν ἁρμονίᾳ πρὸς τὴν ὁλόγυρα ἀτμόσφαιραν, καὶ κακόπλαστον ἂν θέλετε, ἀλλὰ χάριν τούτου ἀκριβῶς μὴ στερούμενον ἀξιώσεων ἀτομικῆς πρωτοτυπίας. Πρὸ παντὸς διὰ τὴν ἐκτέλεσίν του:
Ὑποκρούουσιν εἰς τόνους χαμηλοὺς τὸ Σάζι των — εἶδος μπουζουκιοῦ ἑλληνικοῦ — καὶ ἐκ τῶν μακρῶν χορδῶν του ἀναδίδωσι γλυκερὰς ἠρέμους μελῳδίας. Εἶναι δύο δὲ ἢ τρεῖς συνήθως, τοῦρκοι· τύποι ῥέμβης, λύπης, ἀφαιρέσεως, ὑπὸ τὴν πτωχὴν περιβολήν των, ἥτις συμπληροῖ τὴν εἰκόνα. Καὶ τὸ περιέχον εἶναι σύμφωνον: Ἓν ἀρχαῖον καφφενεῖον, μὲ ὑπόθαμβον φῶς, ὅπερ πλέει, χάνεται εἰς τρομώδη ῥεύματα καπνοῦ. Γύρω σιωπή… Μορφαί τινες ἐνοκλάζουν κάτω ἐπὶ ψιαθῶν, ἢ ἐπὶ ἀνδήρου, πέριξ, ἄναυδοι, μὲ τὰς σκέψεις ἀπλανεῖς, τὸ σιγάρον διαγράφω μαυροκύανα νεφύδρια. Ἔξω, εἰς τὸ βάθος ἄποψις μελάγχολος τζαμίου· ἴσως ἡ βροχὴ ῥυθμικῶς κροτεῖ ἐπάνω τοῦ ἐρήμου λιθεστρώτου…
Εἰς τὰ βάθη τῆς Ἀνατολῆς ἡ σκηνογραφία κάποτε ἀλλάσσει. Κατὰ τὰς στιγμὰς τῆς εὐθυμίας, κατὰ τὸ μακρὸν ἰδίᾳ τρίνυκτον τοῦ Ἐγὶν ἀξαμ — τῆς Γλεντοβραδυᾶς — ὅπερ προηγεῖται παρὰ τοῖς ἀνατολίταις τούρκοις τῆς τελέσεως τοῦ γάμου, ἡ συνήθης τῶν ραψῳδῶν τούτων θέσις εὕρητ’ ἐν τῷ Σελαμλὶκ, τῷ ἀνδρωνίτῃ. Κ’ ἔτι πρός· ἐπειδὴ ἐκεῖ τὰ ἤθη ἀδελφοῦνται καὶ συγχέονται, δυνατὸν ἀκόμη καὶ τοῦ χριστιανοῦ μας προύχοντος ἡ αἴθουσα καὶ τοῦ Ἕλληνος ἀγρότου ἡ καλύβη, κατὰ τὰς ἑσπέρας πάλιν γάμων εἴτε ἑορτῆς, νὰ φιλοξενήσῃ τοὺς ἰδιορρύθμους τούτους καλλιτέχνας. Θεωροῦνται διεθνὴς, νὰ εἴπωμεν, ἀπόλαυσις: καὶ χριστιανῶν καὶ τούρκων.
Καὶ ἐκεῖνοι οὕτως ἄρχονται τοῦ ᾄσματος. Ἐπειδὴ εἰς στίχους πάντοτε πλέκεται τὸ δρᾶμα, ἡ ἐποποιία των. Ἕκαστος αὐτῶν ὑποδύεται ἓν πρόσωπον — δίχως διὰ τοῦτο ν’ ἀλλοιώσῃ τὴν στολήν του, τὰς κινήσεις, τῆς μορφῆς τὴν ἔκφρασιν. Ψάλλει μόνον ἀναπαυτικώτατα καθήμενος ἀντὶ, ὅπως ἄλλοτε, νὰ ὁμιλῇ. Καὶ ἁρμολογοῦνται οὕτως οἱ μονόλογοι, καὶ μηκύνονται εὐρρύθμως αἱ ἀποστροφαὶ, καὶ ἀραβουργεῖται εἰς διάλογον ἡ δρᾶσις ἐν ἑνὶ ἰδίῳ μινυρίσματι φωνῆς, ὡσεὶ διὰ μέσου καλαμώνων μὲ πνοὴν ὁμοίαν αὔρας αὔλημα… Ὅλα τῆς ζωῆς τὰ πάθη οὕτω παρελαύνουσιν ἐν τοῖς χαμηλοῖς ἐκείνης τόνοις, ἀναμίκτοις σοβαρότητος καὶ μελαγχολίας, τοὺς ὁποίους κάποτε, σπανίως ζωηροῖ ῥιπὴ ἐξάψεως. Συνηθέστερός ἐστις ὁ Ἔρως. Διότι ἔχει τὸν σεβδᾶ αὐτοῦ, τὸν πολὺ βαρὺν σεβδᾶ του καὶ ὁ τοῦρκος: Ἄχ! Ἐκείν’ ή ζαχαρένια Λεϊλὰ, μέσα ’ς τὸν βαξὲ τῆς ὠμμορφιᾶς ὁ πειὸ ἄσπρος κρῖνος, δὲν ἐδέχθηκεν — ἡ ἄπονη! — κι’ ἀπέστερξε τὸν ὡραῖον Κιοὺλ δεστὲ ποῦ τῆς ἔρριξε μ’ ἀγάπη ὁ Ὀσμάν. Κ’ εἶχε τόσα λούλουδα — τὴν ἄπονηη! — καὶ ’ς τὸ κάθε φύλλο, ὅπως ἤτανε μαζὺ ἀδελφωμένα, ἐκρυβῶνταν, σὰν σὲ μυρωμένο γράμμα, τόσα λόγια, πόνοι, ὄνειρα, λαχτάραις!.. Τώρα ὁ Ὀσμὰν ἐχάθηκεν, ἐχλωμίασε· καὶ γιὰ νὰ ξεχάσῃ τὸν καϋμό του — γιὰ μιὰν ἄπονη! — ποῦ τὸν κυνηγάει ὡσὰν σκιάχτρο, ὡσὰν φάντασμα, πίνει ὁ καϋμένος, πίνει, πίνει κ’ ἔτζι, σβύνοντας βαθειὰ ἐκεῖνον, σβύνει καὶ αὐτός!..
Ἄλλοτ’ ἐξυμνεῖται ἡ ἀνδρεία· ὁ μεγάλος ἥρως εἶναι ὁ Κιόρογλους· ἥρως τῶν βουνῶν καὶ τῶν δρυμώνων· παλλικάρι ἄτρομον μ’ αἴγλην λαμπερὰν ἁρματωλοῦ ἢ Κλέπτου· τρέμουσιν ἐμπρός του οἱ Δερεβέηδες, καὶ τὸν ψάλλ’ ἡ Μοῦσα μυριόστομος. Ἡ Ἀνατολὴ τὸν ἔχει τίτλον, δόξαν της· καὶ ὁπόταν οὗτος θνήσκει, ἄπελπις σιγᾷ ἐκείνη ἐκ τοῦ πόνου καὶ ἐκχύνεται εἰς δάκρυα.
Διὰ τοῦτο τὸ ἐνδιαφέρον ἐδῶ πρόκειται θερμότερον. Ἐνοκλάζουν πλεῖστοι γύρω ὀρεσίβιοι, μὲ μορφὰς τραχείας καὶ μὲ ἓν συναίσθημα μᾶλλον παντὸς ἄλλον ἀναπεπτυγμένου: τὴν παλληκαριά. Εἶναι ἡ εὐχάριστος χορδή των· καὶ ἡ προσοχὴ ἐντείνεται ἐκ τούτου ἰσχυρότερον, καὶ τὸ ὄμμα ἀπαστράπτει ζωηρῶς, καὶ ἀπὸ τῶν ἀφώνων των χειλέων, εἰς τὸ τέλος, εἷς ἠχώδης ἐπινεύσεως μορμυρισμὸς κυματίζει μέσον τῆς σιγῆς ἠρέμα ὅπως ὕμνος, ὡς εὐχή…
Ἔχουσι διττὴν πηγὴν δὲ ὅλ’ αὐτὰ τὰ ἔργα: τὴν Μνήμην ἢ τὴν Ἔμπνευσιν· ἐπειδὴ πολλὰ συνήθως αὐτοσχεδιάζονται. Οἱ ὑποκριταὶ συνενοῦσιν οὕτω καὶ τοῦ ποιητοῦ τὴν ἰδιότητα· Τρουβαδοῦροι νεωτέρας ἐποχῆς ἢ Σαιξπῆροι ἢ Μολιέροι ἐν μικρογραφίᾳ. Ὁ βαθμὸς τῆς ἐκτιμήσεως δὲ τότε ἐπαυξάνει. Ἡ ἀπό τινος χωρίου πάροδος των προσλαμβάνει σημασίαν γεγονότος — ὅπως παρ’ ἡμῖν συμβαίνει κατὰ τὴν ἐμφάνισιν ἀνωτέρων ἀξιώσεων θιάσου. Τινὲς τούτων ἐπιμένουσιν ἁπλῶς μόνον εἰς τὸ ἆσμα, ἄνευ πλέον ἀπαιτήσεων δραματικῶν. Καὶ προβάλλει τότε ἀρκετὰ περίεργος ἐν πρωτοτυπίᾳ ἡ συνάντησις δύο ἀνταξίων ἀντιπάλων. Χάριν ταύτης ἔστιν ὅτε ὀργανίζονται μακραὶ πεζοπορίαι καὶ ταξείδια ἐπὶ τοῦ ἑνὸς, ὅταν διὰ στόματος ἡ φήμη διαδόσῃ κανὲν νέον ἄλλου ὄνομα, διαπρέπον ἐν ποιήσει καὶ ἀξίᾳ. Ἡ φωνὴ τῆς δόξης, τοῦ ἐγωϊσμοῦ ἠλεκτρίζει ἔνδοθεν τὰ στήθη ἐν αὐτεκτιμήσει κ’ ἐξωθεῖ αὐτὸν εἰς πάλην, εἰς ἀγῶνα, ὅπως τοὺς ἀρχαίους ποιητάς. Εἶναι δὲ παράδοξος καὶ πεισματώδης ὁ πνευματικὸς αὐτὸς ἀγών. Διαρκεῖ ἐφ’ ὥρας ἐν ἀκινησίᾳ, ἐφ’ ἡμέρας ἔστιν ὅτε, μετ’ ἀναψυχήν. Ὅλη τοῦ νοὸς ἡ δύναμις συγκεντροῦται τότε, ἐπιτείνεται· καὶ ἐκχύνονται οὕτως ἀλλεπάλληλοι αἱ ἔννοιαι ἐν ἐπιζητήσει δηκτικῆς εὐφυΐας, καὶ οἱ στίχοι διαμείβονται ἀπρόσκοπτοι ἐν εὐστρόφου ἐκτελέσεως γοργότητι· ἀπὸ κωμικῆς ἀπόψεως — ἔχει δὲ τοιαύτην κάθε πρᾶγμα, μέχρι καὶ τῆς σεβαρᾶς μορφῆς τοῦ κ. Μιστριώτη, φέρ’ εἰπεῖν — ὑπενθυμίζεταί πως ἡ εἰκὼν δύο ἀλεκτόρων παλαιόντων. Καὶ ἀλλοίμονον ἂν προσκόψῃ που ἡ γλῶσσα ἀπροσέκτως, ἂν ἡ κεφαλὴ στειρεύση τοῦ ἑνὸς καὶ δοθῇ τὸ πρῶτον δεῖγμα τῆς κοπώσεως! Ἡ φυγὴ προβάλλει τότε δι’ ἐκεῖνον ἀπαραίτητος· ἐνῷ ὄπισθέν του δωροφόρος, σπάνιος ἀναμένει τὸν ἀντίπαλον ὁ θρίαμβος.
Τὰ ἐπίλοιπα, τ’ ἀπὸ μνήμης ἔργα εἰσὶ τουρκικῆς ἤ καὶ περσικῆς ἀκόμη προελεύσεως. Συνηθέστερα τὰ πρῶτα καὶ πεζότερα. Ἡ δημοτικότης τινων τούτων μάλιστα ηὔρυνε πολὺ τὰ ὅριά της. Ὁ Ἀσσὶκ Γκαρὶπ — ὁ Ἐρωτευμένος Καρίπης —, ὁ Κιόρογλους, μετὰ τούτων δὲ καὶ ἄλλα ἐν πολλαῖς ἐκδόσεσι κυκλοφοροῦσι πανταχοῦ εἰς φυλλάδια, μὲ τοὺς βουστρουφικοὺς αὐτῶν ἀλφαβητικοὺς χαρακτῆρας. Καί… ἀναγινώσκονται. Εἶναι ὅ,τι παρὰ τῷ λαῷ ἡμῶν ὁ Ἐρωτόκριτος ἢ ὁ Ἀθανάσιος Διάκος.
Πλειοτέρας ἀξιώσεις περικλείουσι τὰ περσικῆς ὁπωσδήποτε ἐμπνεύσεως. Γνωστὴ ἡ νευρώδης δύναμις, ἡ ἔξαρσις, ἡ πνοὴ ἡ ἄκρατος, ὅπως ἰσχυροῦ ἀνέμου, τῆς φαντασίας τῶν Περσῶν. Τὰ χθαμαλότερα τῶν ἀντικειμένων, τὰ εὐτελῆ, τὴν κόνιν αὐτὴν ἔτι τῆς πεζότητος παρασύρει ἐν στροβιλισμοῖς, ἐν περιδινήσει ἀσυλλήπτῳ, καὶ ἀναβιβάζει ὑψηλὰ εἰς σφαῖρας, ἔνθα διορᾷ τὰ ἰδεώδη του ὁ Σααδὺ καὶ ἐν παρακρούσει ἐντρυφᾷ ὁ Ἀλ-Μονοταβί. Δὲν πρόκειται τώρα βεβαίως περὶ τούτων. Εἰς ὁμοίας περιστάσεις φυσικὰ δὲν ἐκτυλίσσονται τὰ περιώνυμα εἰδύλλια (Καπὶδ) τοῦ Ἀκραλκεῒ εἴτε αἱ γλαφυραὶ συνθέσεις τοῦ Μιρζὰ-Φὲθ-Ἀλὴ-Ἀχοὺν-Ζεδέ· οὐδὲ θ’ ἀκουσθῶσιν ἐναρμόνιοι καὶ συμπεπλεγμέναι καλλιτεχνικῶς, ὡς περιδεραίου κόμβοι βασιλίσσης, λέξεις καὶ εἰκόνες καὶ λαμπρότητες τρυφεροῦ τοιούτου ὅρκου, ὃν ὠχρῶς ἐδῶ ἀποτυποῦμεν ἐκ τοῦ περσικοῦ:
Ὁρκίζομαι ’στῶν σπαθωτῶν φρυδιῶ σου τὸ ζευγάρι,
’στὸ λιγερό σου τὸ κορμὶ, ’στὴ ζηλευτή σου χάρι,
ποῦ ’σὰν σαΐταις τὴν σκορπᾷς ’σεμᾶς ὁλόγυρά σου·
’στὴν πουπουλένια, ’σὰν ἀφρὸς κατάσπρη ἀγκαλιά σου,
καὶ ’στῶν μεγάλων σου ματιῶν τὸ κοφτερὸ λεπίδι·
’στοῦ λαμπεροῦ μετώπου σου τὴν ἄβρετη ἀσπράδα,
’στὴ νύχτα πὤχεις ’σ τὰ μαλλιὰ, κι’-ἀκόμα μιὰ-’στὸ φρύδι,
ποῦ διώχνει ἀπ’ τὰ μάτιά μου τοῦ ὕπνου τὴ γλυκάδα,
κ’ εἴτε μ’ ἀρνιέται ἄσπλαχνα ἢ μοῦ γελᾷ μὲ νάζι,
τὴν θέλησί μου τὴ φτωχὴ ’σὰν σκλάβα τὴν προστάζει·
Ὁρκίζομαι ’στὰ πεταχτὰ σγουρά σου π’ ἀνεμίζουνε
καὶ γλύκα μέσ’τὰ στήθια μου καὶ ἀγάπη μὲ γεμίζουνε·
’στὸ μάγουλό σου, ὁλόδροσο τριανταφυλλιᾶς λουλοῦδι,
καὶ ’στὸ ξανθὸ νειογέννητο μετάξινό του χνοῦδι·
’στῶν γελαστῶν, ’σὰν τοῦ παιδιοῦ, χειλιῶν σου τὸ ρουμπίνι,
καὶ ’στὰ μικρὰ δοντάκια σου-γλυφτὸ μαργαριτάρι·
σ’τὴν εὐωδιὰ τὴν μύριανθη ποῦ ἡ πνοή σου χύνει,
καὶ σ’τὸ κρασὶ, ’στὴ ζάχαρι ποῦ ἡ γλῶσσα σου τρατάρει.
Ὁρκίζομαι σ’τὸν ἄσπρο σου λαιμὸ, γιομᾶτο χιόνι,
καὶ σ’τὸ γραμμένο μπόϊσου-καλάμι ποῦ λιγιέται·
σ’τὰ μῆλα ποῦ τὸ στῆθός σου τ’ἀφρόπλαστο σηκώνει,
κι’ ὁποῦ καὶ μέσ’ τὸν ὕπνο του κανένας συλλογιέται·
Ὁρκίζομαι ’στὸ δέρμα σου γλυκόπιαστο μετάξι....
Ἀλλ’ ὅλα ταῦτα, ἐν τόσῳ πλουσίᾳ εἰς ἐπίνειαν καὶ λεπτουργίαν περιβολῇ, θὰ ἦσαν ἀσύμφωνα πρὸς τὸ περιέχον ὁλόγυρα, ὅπως ἐν ἀρχῇ ἐσκιαγραφήθη. Δὲν παίζει τις βιολίον εἰς τόνον ἐλιγμώδη καὶ δύσληπτον «Οὐγγενότων», ἐκεῖ ὅπου δὲν ἀπαιτεῖται ἢ ἁπλοῦς σκοπὸς εἰς ἦχον χαμηλὸν μπουζουκιοῦ. Μία δὲ τοιαύτη σκηνὴ θὰ ὑπενθύμιζε παραπλησίαν ἀγροτῶν Λακώνων εἴτε Θεσσαλῶν, ἐνωτιζομένων ἐν αἰνιγματώδει στάσει τῶν ἀρχαίων ρήσεων τοῦ Αἰσχύλου ἢ τοῦ Σοφοκλέους. Καὶ, ἀφοῦ ἐν τῷ συγχρόνῳ αὐτοῦ βίῳ ὁ ἀθηναῖος φοιτητὴς καὶ καθηγητὴς καὶ ἐπιστήμων ἀκροᾶται τούτων εἰς τὰ Ὀλύμπια τῆς σήμερον ἐν μεταφράσει, αἴ!.. τὸ τεῖνον πρὸς τὴν κωμικότητα συμπέρασμα ἐν τῇ ἄλλῃ περιπτώσει, ὑποθέτω, ἀνακύπτει ἀφ’ ἑαυτοῦ.
Ἀλλ’ οὐχ ἧττον, κ’ ἐν τοῖς ὑποδεεστέροις τούτοις ἔτι καὶ ὑφ’ ἁπλουστέραν μορφὴν ἔργοις, τὰ ὁποῖα φιλεῖ ἐλαφρὰ ἀκόμη ἔστω περσικῆς ποιήσεως πνοὴ, ἀναφαίνεται κατὰ τὴν ἐκτύλιξίν των ἡ ὑπεροχὴ, ἐν συγκρίσει πρὸς τὰ ἄλλα, τὰ ἰθαγενῆ, τὰ τουρκικά. Τὸ αἴσθημα τότε διαχύνεται θερμότερον, μᾶλλον εὐγενές· αἱ εἰκόνες ἀναδίδονται ἐντυπωτικώτεραι, μεγαλοπρεπεῖς· πλέκεται ἡ δρᾶσις λογικὴ, ἐν ἁρμονίᾳ πρὸς τὸν χρόνον τὸν τόπον, τὰ πρόσωπα· καὶ ἐν μέσῳ τῶν διαρρεόντων στίχων, ὧν ἡ τελευταία λέξις ἀντηχεῖ ὁμοιολήκτως, συναντᾶται ἔστι, ὅτε ζεῦγος ζηλευτὸν, ἐνῷ λάμπει σκέψις τις μαργαριτώδης καὶ ἡ ἔμπνευσις ἀκτινοβολεῖ…
Καὶ ἰδοὺ τὸ τέλος τῆς σκηνῆς:
Ρεμβοὶ, ἐκλελυμένοι, μὲ ἡμίκλειστα τὰ βλέφαρα ἐκ τῆς μυχίας συμπαθήσεως ἢ καὶ τοῦ μακροῦ κόπου, οἱ ραψῳδοὶ-ὑποκριταὶ θὰ σταθῶσιν ἠρέμα, νανουριστικῶς, ὡς ἐν βαθμιαίᾳ ἀποσβέσει πνοῆς, διὰ τελευταίου ἤχου τοῦ ὀργάνου των. Τοὺς συνέχει ἔτι, τοὺς κρατεῖ ἐπὶ μικρὸν, ὡς ταχύτης κεκτημένη, ἡ ἐντύπωσις… Ἀλλὰ δι’ αὐτὸ δὲν λησμονοῦσι καὶ τὸ πρὸς τὴν σάρκα των καθῆκον. Ὁμοιάζουσι κατὰ τοῦτο τοὺς ἱερεῖς καὶ ἐν μνημοσύνῳ ἔτι: Εἷς αὐτῶν — ὁ ὑποδεέστερος συνήθως — θέλει ἐκκρεμάσει χάλκινον δοχεῖον, ἢ λεπτουργημένον κέρας εἴτε δίσκον καὶ θὰ περιφέρῃ τοῦτο πρὸ τῶν θαμιστῶν. Ἡ προπληρωμὴ, παρατηρεῖτε, δὲν ἐγκαθιδρύθη ἔτι παρ’ αὐτοῖς· ἀλλὰ καὶ δὲν τρέχουν τοὺς κινδύνους, τοὺς ὁποίους ἐν ὁμοίᾳ θέσει θὰ ὑφίστατο ἐκτελεστὴς τοιοῦτος Ἕλλην πρὸ κοινοῦ ἑλληνικοῦ. Ἡ σκηνὴ τοῦ κλασικοῦ «διαλύσου» ὅπερ ἀπευθύνει, ἑκουσίως πλέον, κάθε συνταγματικὸς πολίτης πρὸς τὸν ἑαυτόν του μετὰ τὴν ἀπόλαυσιν θεάματος, δὲν συμβαίνει καὶ ἐδῶ. Ὅ,τι μέλλει νὰ δοθῇ, θὰ δοθῇ· εὐτελὲς, ἀληθῶς, κερμάτιον — παρᾶς, ἢ πεντάρα, εἴτε μεταλὶκ — ἀλλὰ… ὄχι καὶ τίποτε!
Κάποτε ἐν τούτοις ἐξωτερικεύεται ὑπὸ τύπον ἄλλον, ἰδιόρρυθμον καὶ ἀρχαϊκὸν, ἡ ἀνταμοιβή· ἐνεργεῖται εἰς εἶδος, in specie, ὡς θὰ ἔλεγε —θὰ ἐνήργει δ’ ἴσως καὶ ὁ ἴδιος…— δικηγόρος σύγχρονος πρὸ τοῦ εἰρηνοδικείου. Ἓν τεμάχιον σχοινίου ἀναρτᾶταί που ἀπὸ τοῦ ἄκρου· καὶ ἐν τῷ μέσῳ τῆς τριγύρω σιωπῆς, ἣν διατηρεῖ ἀείποτε ὁ Τοῦρκος — ἀφοῦ δὲν ἔχει τι καλλίτερον νὰ κάμῃ — ἕκαστος προσέρχεται διαδοχικῶς, ἄνευ θορύβου καὶ, ὡσεὶ ἀνάθημα, ἀναρτᾷ ἐκεῖθεν ὅ,τι ἡ γενναιοδωρία αὐτοῦ καὶ ἡ εὐκολία τῆς στιγμῆς τῷ ἐπιτρέψῃ. Εἶναι δὲ τῇ ἀληθείᾳ ποικιλώτατον τὸ ἀποτελούμενον μωσαϊκόν: Παρὰ τὸ διάτρητον τσιμποῦκι, μὲ τὴν κεφαλὴν ἐν θλίψει πρὸς τὰ κάτω, ἀνεμίζεται τσεμπέρι κιτρινόχρουν, ἀφ’ οὗ δένεται ἐν κόμβῳ νόμισμά τι. Ἓν τεμάχιον ὑφάσματος παρατίθεται ὡς τρίχωμα· καὶ μὲ εὐκαμψίαν σχοινοβατικὴν ἐπὶ εὐτελοῦς καλεμίου, δίκην τραπεζίου, δέμα ἐλαφρὸν σιγαροχάρτου ἐκτελεῖ τὰς ἐρρύμους ταλαντεύσεις του. Ἔπειτ’ ἀναρτᾶται ζεῦγος ἐρυθρῶν ὑποδημάτων· συνενοῦται ἀνατολικὸν μαντίλλιον· κυματίζει ὀφιοειδῶς πράσινος ταινία σαρικίου· μία εὔπλεκτος ἐδῶ ταμβακοθήκη· ἓν φυλλάδιον ἐκεῖ· φέσι καινουργὲς πλησίον — ὅλα ἐν ἀδελφωσύνῃ καὶ ἀνάμικτα, ἱκανὰ νὰ ἐπαρκέσωσιν εἰς ἵδρυσιν ἐπαρχιακοῦ μικροῦ ἐργαστηρίου…
Παρόμειόν τι ἐνεργεῖται κατὰ τὰς ἀπόκρεω, ἐν Σμύρνῃ: Μετημφιεσμένοι εἰς ὀθωμανοὺς ἀρμένιοι, μὲ κοντὰς ἀναξυρίδας, βεβαμμένα πρόσωπα καὶ σαρίκια κωνοειδῆ, παρέρχονται διὰ τῶν ὁδῶν ἐν ὁμάδι καὶ, πρὸ ἑκάστης θύρας ἢ παραθύρου, σκορπίζουσι τὰ ῥινόφθογγά των ᾄσματα — δίστιχα συνήθως — ἐν βροντώδει ὑπηχήσει νταουλιῶν καὶ ζορνάδων, ὡς ἐν ἐκλογῇ δημοτικῇ τῶν Ἀθηνῶν. Ὑψηλὸς δ’ ἱστὸς ἐν τούτῳ, φθάνων μέχρι τῆς δευτέρας ἐκεῖ ἄνω ὀροφῆς, ἐπιβλητικώτατα προβάλλεται πρὸ τῶν ἑκατέρωθεν κατοίκων καὶ, διὰ ποικίλων προσφορῶν, ὁλοὲν πλουτίζεται καὶ συμπληροῦται, ἐν ἁρμολογίᾳ παραδόξῳ καὶ χρωμάτων καὶ εἰδῶν, εἰς φανταστικόν τι μυριόκοσμον ὅραμα — ἔχον πλείστας ὅμως ὁμολογουμένως ἀξιώσεις ὑλικῆς πραγματικότητος…
Καὶ, ὡσεὶ le mot de la fin:
Ἀπὸ τῆς ἀρχῆς εἴτε κ’ ἐν τῷ μέσῳ τῆς ἀπαγγελίας των οἱ ῥαψῳδοὶ οὗτοι ἔχουν ἤδη ἀναρτήσει γραπτῶς ἀπό τινος γωνίας ἢ ἀνακοινώσει μόνον διὰ στόματος αἴνιγμά τι ἔμμετρον — Μουαμὰ — ὅσῳ δύνανται στρυφνώτερον, οὗ ἡ λύσις ἐπιφυλλάσσεται διὰ τὸ τέλος. Εἶναι τὸ ἱλαρὸν μέρος τῆς εἰκόνος ὅλης, ἡ κωμῳδία φέρ’ εἰπεῖν μετὰ τὸ δρᾶμα, ἡ ὑστάτη σελὶς τοῦ περιοδικοῦ. Δύο ἀξιόπιστοι ἀκροαταὶ, οἱ τιμιώτεροι, προκαταβολικῶς λαμβάνουν γνῶσιν ἐν ἀποκαλύψει σοβαρᾷ τοῦ μυστηρίου. Εὐτυχὴς ὁ λύτης! Ἔχει καὶ ἐκεῖνος τὴν μερίδα του εἰς τὸν θησαυρὸν τῶν δωρεῶν. Ἀλλ’ ἐὰν οὐδεὶς ὑπάρξῃ, τότε παρουσία τῶν μυστῶν, ἀπαγγέλλουσιν οἱ ἴδιοι τὴν λύσιν πάλιν διὰ στίχων, καὶ ἐν μέσῳ τῶν φαιδρῶν μορφῶν τριγύρω σύροντες ὁλόκληρον τὸ ἐλαφρὸν φορτίον των, φέρουσι τὸ βῆμα πέραν, πρὸς χωρίον ἄλλο, ἐν πεζοπορίᾳ σιγηλῇ…