Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1889/Βιογραφικαί σημειώσεις
| ←Ἡ γιασεμιὰ μητέρα | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1889 Βιογραφικαὶ σημειώσεις |
Οἱ σύντροφοι→ |
Παράδειγμα ἐξαίσιον ἐφαρμογῆς τοῦ σοφοῦ περὶ ἀνδραγαθίας λογίου ἐστὶν ὁ τῇ προνομιούχῳ τάξει τῶν ἀμέσως ἢ ἐμμέσως κλεϊσθέντων ἐν τῷ περὶ ἀνεξαρτησίας μεγάλῳ τῆς Ἑλλάδος ἀγῶνι μὴ
Νικόλαος Παπαμιχαλόπουλος ἀνήκων Νικόλαος Παπαμιχαλόπουλος, οὗ τὴν ἀπώλειαν πρὸ μικροῦ ὁλόκληρον τὸ ἔθνος ἐθρήνησεν.
Ἐγεννήθη πρὸ ἐξωκλησίου τινὸς τοῦ χωρίου Χάρακος τοῦ δήμου Ζάρακος τῆς Ἐπιδαύρου Λιμηρᾶς, τῇ 27 Ἰουλίου 1827, ὑπὸ τὴν σκέπην τῶν ἁγίων Θεοδώρων, ἴσως δὲ καὶ διὰ τοῦτο ἐγένετο δι’ ὅλου τοῦ βίου του πρότυπον χριστιανοῦ καὶ φιλοθρήσκου. Ὁ πατὴρ αὐτοῦ ὑπῆρξε δημογέρων ἐπὶ τουρκοκρατίας καὶ εἰρηνοδίκης ἐπὶ Καποδίστρια. Τὰ μέσα τῆς ἐκπαιδεύσεως ἦσαν ἂν μὴ ἀνύπαρκτα, λίαν δυσπρόσιτα. Διδάσκαλός του ὑπῆρξε μόνη ἡ θέλησις, σχολεῖον δ’ ἡ ἐπιμέλεια καὶ ἡ φύσις. Καὶ ὅμως! οἱ λόγοι του ἐν τῇ Βουλῇ, τὰ δημόσια ἔγγραφα, ὧν ἀπειρίαν συνέταξεν ἐν τῷ βίῳ του, τὰ διάφορα νομοθετήματα ὧν αὐτὸς ὑπῆρξεν ὁ δημιουργὸς καὶ ἡ κοινὴ ἔτι καὶ καθ’ ἡμέραν ὁμιλία του πολλοὺς βεβαίως κατέστησαν ζηλωτὰς τῆς μορφώσεώς του.
Ἐν τῇ ταπεινῇ μὲν ὡς πρὸς τοὺς κοινοὺς τῶν βροτῶν, πλήρει δὲ φιλοσοφικῶν διδαγμάτων, μικρᾷ δικαστικῇ λειτουργίᾳ τοῦ τόπου του λειτουργήσας τὸ πρῶτον, τοιαύτην ἀπὸ τοῦ 19 ἔτους τῆς ἡλικίας του, ἀπὸ τοῦ 1848, ἐπεδείξατο σύνεσιν, ὥστε ἔκτοτε ἐγένετο ὁ πρώτιστος μοχλὸς τῆς πολιτικῆς τοῦ τόπου του κινήσεως, οἱ δὲ τῆς ἐπαρχίας του βουλευταὶ ἐξ αὐτοῦ, ἀποκλειομένου ἕνεκα τῆς νεαρᾶς ἡλικίας του ἀπὸ τῆς Βουλῆς, κυρίως ἐλάμβανον τὸ χρίσμα, μέχρις οὗ τῷ 1856 ὁ τότε γραμματεὺς τῆς νομαρχίας Λακωνίας σεβαστὸς κ. Τρύφων Ταμπακόπουλος ἀνεκοίνου αὐτῷ τὸ ἑξῆς ἐπίσημον ἔγγραφον.
«Συμφώνως πρὸς τὸ ἄρθ. 24 τοῦ περὶ ἐκλογῆς βουλευτῶν νόμου σᾶς εἰδοποιοῦμεν, ὅτι… ἐξελέγητε βουλευτὴς ἐκ τῆς εἰρημένης ἐπαρχίας [Ἐπιδαύρου Λιμηρᾶς] παμψηφεὶ, ἤτοι διὰ ψήφων 4127 ψηφοφορησάντων ἐκλογέων 4159.»
- «Ἐν Σπάρτῃ τῇ 30 Νοεμβρίου 1856.»
Καὶ τίς ἠδύνατο ἐφεξῆς ν’ ἀμφιβάλλῃ περὶ τοῦ μέλλοντος τοῦ Παπαμιχαλοπούλου, ἀφ’ οὗ ἐν τοῖς πρώτοις αὐτοῦ πολιτικοῖς βήμασι μόνον 32 ψήφους ἐκ τῶν 4159 ἀπώλεσε; Καὶ πῶς ἠδύνατο ὁ ἐκλεχθεὶς ν’ ἀποκρούσῃ τὴν ἐκλογὴν ἢ ἡ Βουλὴ ν’ ἀκυρώσῃ αὐτὴν ἕνεκα ἐλλείψεως ὀλίγων μηνῶν ἀπὸ τῆς νομίμου 30ετοῦς ἡλικίας, λακτίζουσα οὕτως τὴν πάνδημον ταύτην, καίπερ ἀμέτοχον κυβερνητικῆς ὑποψηφιότητος, ἐκλεκτικότητα. Ὅθεν ἡ Βουλή, ἔτι μᾶλλον ἐτίμησεν αὐτὸν ἐκλέξασα τὸν νεήλυδα καὶ ἄγνωστον, α′. αὐτῆς γραμματέα. Ἡ αὐτὴ ἐπιτυχία συνώδευσεν αὐτὸν κατὰ τὰς ἀμέσους ἑπομένας βουλευτικὰς ἐκλογάς, τῷ 1859, ὡς ἀντιπολιτευόμενον ὑποψήφιον παρὰ τὴν θέλησιν καὶ τὴν ἐπιμονὴν τοῦ ἀρχηγοῦ του ἀειμνήστου Δ. Βούλγαρη, τοῦ νὰ ἐκτεθῇ ὡς κυβερνητικὸς ὑποψήφιος καὶ ἐξελέγη τὸ δεύτερον διὰ τῆς αὐτῆς καὶ τὸ 1856 παμψηφίας, ἐπὶ μόνῃ τῇ διαφορᾷ 2 ψήφων. Ἡ ἀμέριστος αὕτη ἐπιτυχία μόνον τῷ 1861 ἀνεκόπη, ὅτε ὑποστηρίζων τὸν ἀείμνηστον Ζαΐμην ὡς πρόεδρον τῆς Βουλῆς, ἐναντίον τῶν ὑποδείξεων τῆς αὐλῆς, ἀπεκλείσθη — ἀλλὰ μόνον διὰ φανερᾶς νοθεύσεως τῆς διαλογῆς — τὸ πρῶτον καὶ ὕστατον ἐκ τῆς Βουλῆς μετὰ 61 ἄλλων ἀντιπολιτευομένων ὑποψηφίων ἐν οἷς καὶ ὁ Ζαΐμης.
Ὅμως ἡ ἀποτυχία του αὕτη οὐδόλως ἠλλοίωσε τὰ ὁλόκληρον τὸν βίον του χαρακτηρίζοντα συντηρητικὰ φρονήματα. Ἐχθρὸς ἄσπονδος παντὸς βιαίου μέτρου δὲν μετέσχε τῆς ἐθνοσωτηρίου τοῦ 1862 ἐπαναστάσεως. Πλὴν πρὸ τοῦ τετελεσμένου γεγονότος δὲν ἀπεθαρρύνθη, ἀλλ’ ἀκολουθῶν τὸν πολὺν ἀρχηγόν του πιστῶς, δεόντως διὰ τῆς ὀξυνοίας του ἐκτιμήσαντα τὰ προτερήματά του, ἐμερίμνησε πῶς νὰ συντείνῃ καὶ αὐτὸς εἰς τὴν παλινόρθωσιν ἐκ τῆς φοβερᾶς ἐκείνης τοῦ Κράτους συνταράξεως. Πληρεξούσιος ἐν τῇ ἐθνοσυνελεύσει ἐπὶ κεφαλῆς τριῶν ἄλλων ἐκ τῆς ἐπαρχίας του, καὶ παρὰ τὴν νεαρὰν ἡλικίαν του τιμηθεὶς παρ’ αὐτῆς δὶς διὰ τοῦ ἀξιώματος τοῦ πρώτου ἀντιπροέδρου, μετὰ δεξιότητος διηύθυνε πολλάκις τὰς θυελλώδεις αὐτῆς συνεδριάσεις. Ἀλλὰ σπεύδων βραδέως ἀπεποιήθη τῷ 1863 τὸ πρῶτον ὑπουργικόν χαρτοφυλάκιον τῶν Οἰκονομικῶν τὸ προσενεχθὲν αὐτῷ ὑπὸ τοῦ Βούλγαρη καὶ παραχωρήσας αὐτὸ τῷ πρεσβυτέρῳ αὐτοῦ φίλῳ του ἀειμνήστῳ Δ. Δρόσῳ ἐδέξατο μόνον τῇ ἀπαιτήσει τούτου, τὴν θέσιν τοῦ γεν. γραμματέως ἐν τῷ αὐτῷ ὑπουργείῳ. Ἡ θέσις αὕτη ὑπῆρξε συγχρόνως καὶ τὸ λίαν καρποφόρον σχολεῖον δι’ αὐτὸν ἐν ταῖς ὑποθέσεσι τῆς Διοικήσεως.
Ἀπὸ τῆς λήξεως τῆς Ἐθνοσυνελεύσεως ὁ πολιτικὸς βίος τοῦ Παπαμιχαλοπούλου ὑπῆρξε μέχρι πέρατος σειρὰ ἐπιτυχίας μὲν ἀδιακόπου ἐν ταῖς βουλευτικαῖς ἐκλογαῖς, ἅλυσις δὲ πρωτοφανοῦς συνοχῆς ἐν τῇ περιβολῇ τοῦ ὑπουργικοῦ ἀξιώματος· οὐδενὸς ἄλλου πολιτικοῦ ἐν Ἑλλάδι ἡ θέσις ἐν τῷ κόμματι, ᾧ ἀνῆκεν, ἐθεωρεῖτο τόσον φυσικὴ καὶ ἀναπόδραστος ὡς ὑπουργοῦ, ὡς αὐτοῦ· ἐν ἡλικίᾳ 37 ἐτῶν ὑπουργὸς τῆς Δικαιοσύνης τῷ 1865 ὑπὸ τὸν Βούλγαρην, ὑπὸ τὸν αὐτὸν ἐγένετο ὑπουργὸς τῶν Οἰκονομικῶν καὶ τῷ 1871 καὶ τῷ 1874, πάντοτε πανίσχυρος. Ἀλλὰ τῷ 1874 ἠναγκάσθη ν’ ἀπόσχῃ τοῦ βουλγαρικοῦ κόμματος καὶ ὑπουργείου, ἀποστέρξας νὰ συμμερισθῇ τὰς γνωστὰς ἐκείνας πλάνας τοῦ ἀρχηγοῦ του. Ὅμως ἡ ἀποχὴ αὕτη οὐκ ἦν καὶ διάρρηξις τῶν στενῶν σχέσεων καὶ τοῦ ἀμοιβαίου σεβασμοῦ καὶ ἀγάπης. Διὸ προσηνέχθη μὲν αὐτῷ παρευθὺς ἡ προεδρεία τῆς Βουλῆς ὑπὸ τοῦ Βούλγαρη, ἣν ὅμως ἀπεποιήθη· μόνος δ’ αὐτὸς ἀντεπεξῆλθε μετὰ γενναιότητος ἐν τῇ Βουλῇ κατὰ τοῦ ὑποβληθέντος αὐτῇ κατηγορητηρίου κατὰ τοῦ μεγάλου ἐκείνου ἀνδρός, οὗ μετ’ εὐλαβείας ἐπρόφερε πάντοτε τὸ ὄνομα.
Τὸν Μάϊον τοῦ 1877 ὑπουργὸς τῶν Ἐσωτερικῶν ὑπὸ τὸν ἀείμνηστον Κουμουνδοῦρον, παρ’ ᾧ εἶχε ταχθῆ καὶ μέχρι τοῦ θανάτου τοῦ ὁποίου παρέμεινεν, ἐκλήθη πάλιν ὑπὸ τὸν αὐτὸν Πρόεδρον τῷ 1878, εἰς τὴν διεύθυνσιν τοῦ ὑπουργείου τῶν Οἰκονομικῶν. Τὸ ἔτος 1879 ἐξελέγη πρόεδρος τῆς Βουλῆς ἀντιμέτωπος τοῦ κ. Χ. Τρικούπη καὶ ὡς ὑποψήφιος τῆς φθινούσης Κυβερνήσεως Κουμουνδούρου καὶ μόνον ἡ νίκη αὐτοῦ, παρὰ τὴν ἧτταν ὅλων τῶν κυβερνητικῶν ὑποψηφίων ἀντιπροέδρων τῆς Βουλῆς, ἔσωσε τὴν Κυβέρνησιν, ἐπήνεγκε τὴν ὑπ’ αὐτῆς ἐνέργειαν τῶν νέων ἐκλογῶν καὶ ἐδώρησεν αὐτῷ μὲν ἐντὸς τοῦ 1880 πάλιν δὶς τὰ χαρτοφυλάκια τῶν Οἰκονομικῶν καὶ τῶν Ἐσωτερικῶν μετὰ τοῦ τῆς Παιδείας, τῇ δ’ Ἐλλάδι τὴν προσάρτησιν τῆς Θεσσαλίας καὶ τῆς Ἄρτης.
Ἡ αὔξησις αὕτη τῶν ὁρίων τοῦ Κράτους ἐπέβαλε πλεῖστα βαρέα καθήκοντα τῇ Κυβερνήσει. Πῶς δ’ ὁ Παπαμιχαλόπουλος ὡς ὑπουργὸς τῶν Ἐσωτερικῶν ἐξετέλεσε ταῦτα δείκνυται δι’ ὀλίγων ἐκ τῆς παντελοῦς ἐλλείψεως παντὸς γεγονότος ἀναρχικοῦ. Ἀλλ’ ἡ κυβέρνησις τοῦ Κουμουνδούρου ἔπιπτε, νέα στοιχεῖα ἐνεφανίζοντο ἐν τῷ πολιτικῷ ὁρίζοντι καὶ ἐπὶ πᾶσιν ὁ ἀπηνὴς θάνατος διέκοψε τῆς ἀρχαίας πολιτικῆς τὴν πορείαν. Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Κουμουνδούρου ὁ Παπαμιχαλόπουλος βολιδοσκοπῶν καὶ δοκιμάζων ἐν τῇ παροιμιώδει φρονήσει του ὑπέλαβεν ὅτι ἡ νέα τῶν πραγμάτων φορὰ ἐστὶν ἡ ἁρμόζουσα τῷ τόπῳ· ἀφῆκεν αὐτὴν ἐλευθέραν· ἀλλὰ πεισθεὶς κατόπιν, ὅτι εἶχε πλανηθῆ, ἐξῆλθε τῆς οἱονεὶ οὐδετερότητός του, καὶ πρωτηγωνίστησεν ἐν τῇ τροπῇ τῆς 7 Ἀπριλίου, ἥτις ἔφερεν αὐτὸν τὸ ὕστατον ἐπὶ τοῦ ἑδωλίου τοῦ ὑπουργοῦ τῶν Ἐσωτερικῶν, ἐν τῇ κυβερνήσει τοῦ κ. Θ. Δηληγιάννη. Νέα πράγματα ἐπέκειντο τῇ Ἑλλάδι, ἅτινα, πρόσφατα καὶ γνωστά, ἐπήνεγκον τὴν πτῶσιν τῆς Κυβερνήσεως ἐκείνης. Τότε δ’ ἐν τῷ κρατοῦντι ἀναβρασμῷ καὶ σάλῳ, ὁ Βασιλεὺς πρὸς τὸν Παπαμιχαλόπουλον ἔστρεψε τὸ βλέμμα Του. Οὗτος ὅμως ἠρνήθη τὸν σχηματισμὸν Κυβερνήσεως. Διατί; Τὸ λέγει ὁ ἴδιος δι’ ἰδιογράφου σημειώσεως ἐπὶ τῆς ἐπιστολῆς δι’ ἧς ἐκαλεῖτο εἰς τὰ Ἀνάκτορα. «Τῇ 29 Ἀπριλίου 1886 μοὶ ἀνετέθη ὁ σχηματισμὸς ὑπουργείου. Τῇ ἐπιούσῃ (30 Ἀπριλίου) κατέθηκα τὴν ἐντολὴν τῷ Βασιλεῖ, ὡς διαφωνήσας μετ’ Αὐτοῦ, καθόσον ἀφορᾷ τὴν ἄμεσον σύγκλησιν τῆς Βουλῆς».
(ὑπογ.) Ν. ΠΑΠΑΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
Τοιοῦτος λίαν συντόμως, ἀπέναντι τῆς ἀφθονίας τῶν γεγονότων ὁ βίος τοῦ πολιτευτοῦ τούτου. Ἡ πολιτεία του ἀνήκει τῇ ἱστορίᾳ, ἡ δὲ σύγχρονος ἱστορία, οὐδέποτε δύναται νὰ ᾖ διαυγής.
Ἐν τῷ πολιτικῷ βίῳ του ὁ Παπαμιχαλόπουλος, ὡς καὶ ἐν τῷ ἰδιωτικῷ, ἦν πρότυπον ἀκριβείας, τάξεως καὶ μεγαλοφροσύνης. Μέχρι φιλαργυρίας φειδωλὸς ἐν τοῖς δημοσίοις, ἠγνόει τὴν ἀξίαν τοῦ χρήματος ὡς ἰδιώτης, εἰς ἓν δὲ μόνον ὡς πρὸς τὰ δημόσια ἠδύνατο νὰ ἐλεγχθῇ ὡς γενναῖος, ἐν τῇ ἀρωγῇ πρὸς τὰς μεγάλας εἰς ἀπορίαν περιελθούσας οἰκογενείας. Τὸ μειλίχιον τῶν τρόπων του ἐστὶ παροιμιῶδες, τὸ ἀπέριττον τοῦ βίου ἑλληνικώτατον ἡ δὲ στοργὴ πρὸς τοὺς οἰκείους μόνον ἀπέναντι τῆς ἀδαμάστου ἀντιπαθείας πρὸς πᾶσαν ἐκμετάλλευσιν τῆς ὑπερόχου θέσεώς του ὑπὲρ αὐτῶν προσέκρουεν. Ἐκεῖνο ὅμως ὅπερ ἐξόχως διέκρινε τὸν Παπαμιχαλόπουλον ἦν ὁ πόνος του πρὸς τὸν Τόπον, διὸ δικαίως ἐρρήθη, ὅτι ὁ στέφανος τῆς Βουλῆς ἐπὶ τοῦ νεκροῦ του «κατατίθεται ὁμολογουμένως ὑπὸ σύμπαντος τοῦ ἔθνους, τὸ ὁποῖον ὁμοφώνως καὶ πανδήμως τιμᾷ καὶ γεγαίρει οὕτως τὴν ἱερὰν μνήμην τοῦ ἀειμνήστου Νικολάου Παπαμιχαλοπούλου».
Σημ. Ἐ. Τὰ καταχωριζόμενα ἐν τῇ ἀνωτέρω βιογραφίᾳ ἔγγραφα εὐμενῶς ἀνεκοινώθησαν ἡμῖν ὑπὸ τῆς οἰκογενείας..jpg)
Κωνσταντῖνος Λομβάρδος1847 ἀπελθὼν εἰς Μόναχον ἐτελειοποιήθη εἰς τὴν ἐπιστήμην καὶ ἐπανῆλθεν εἰς τὴν Ζάκυνθον, ὅπου ἐξήσκησεν ἐπί τινα ἔτη εὐδοκίμως τὸ φιλάνθρωπον αὐτοῦ ἐπάγγελμα. Κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην ἡ ἀγγλικὴ ἐπὶ τῶν Ἰονίων νήσων προστασία εἶχε καταστῆ πλέον ἀφόρητος καὶ ἤρξατο ἀναπτυσσόμενος ὁ κληθεὶς ριζοσπαστισμὸς οὗ σκοπὸς ἦτο ἡ ἀποτίναξις τῆς ἀγγλικῆς προστασίας καὶ ἡ ἕνωσις τῆς Ἑπτανήσου μετὰ τῆς Ἑλλάδος. Ὁ Λομβάρδος ὑπὸ θερμῆς φιλοπατρίας φλεγόμενος ἐγένετο ἐκ τῶν πρωταγωνιστῶν τοῦ ριζοσπαστισμοῦ, ἐντεῦθεν δ’ ἄρχεται ἡ ἐν τῇ συγχρόνῳ ἑλληνικῇ ἱστορίᾳ πολιτική του δρᾶσις. Ταχέως ἐγένετο γνωστὸς καὶ δημοτικώτατος ἀνὰ πᾶσαν τὴν Ζάκυνθον, καὶ προταθεὶς παρὰ τὴν συναίνεσίν του ἐξελέγη βουλευτὴς ἐκ τοῦ ριζοσπαστικοῦ κόμματος καὶ παρεκάθησεν εἰς τὴν Ἰόνιον βουλήν. Ἔκτοτε ἀκαταπαύστως ἐξελέγετο ἀντιπρόσωπος τῆς Ζακύνθου, παρ’ ὅλας τὰς ἐνεργείας, ἃς δραστηριώτατα κατέβαλλεν ἡ ἀγγλικὴ προστασία πρὸς καταπολέμησιν τοῦ ριζοσπαστισμοῦ, ἐνῷ ἐγκαίρως διεῖδεν τὸν κίνδυνον. Ἐν Κερκύρᾳ δὲ διαμένων ἐξέδωκε καὶ ἐφημερίδα ριζοσπαστικὴν τὴν «Παλιγγενεσίαν», δι’ ἧς ἐδημοσίευσε φλογερώτατα κατὰ τῆς προστασίας ἄρθρα. Τὴν 20 Ἰουνίου 1857 ἀγορεύων ἐν τῇ Ἰονίῳ βουλῇ καὶ στρέψας ἀπροσδοκήτως τὸν λόγον εἰς τὸ τῆς ἑνώσεως ζήτημα τοσοῦτον συνήρπασεν, ὥστε κατώρθωσε νὰ ἀποσπάσῃ ψήφισμα περὶ ἑνώσεως παρὰ βουλῆς σφόδρα κεκηρυγμένης κατ’ αὐτῆς. Τὸ γεγονὸς προὐξένησε κατάπληξιν. Μετὰ ταῦτα, ἐπελθούσης διασπάσεως μεταξὺ τῶν ριζοσπαστῶν βουλευτῶν Κεφαλληνίας καὶ Ζακύνθου, ὁ Λομβάρδος ἐγένετο ἀρχηγὸς τοῦ ριζοσπαστισμοῦ ἐν Ζακύνθῳ, πρὸς πλείονα δὲ διάδοσιν τῶν ἀρχῶν αὐτοῦ ἐξεδόθη ἐν Ζακύνθῳ ἡ «Φωνὴ τοῦ Ἰονίου» γραφομένη ὑπὸ τὰς ἐμπνεύσεις αὐτοῦ. Ἐπῆλθε τὸ 1862, καθ’ ὃ σοβαρώτατα γεγονότα ἐπεφυλάσσοντο τῇ Ἑλλάδι. Ἡ Ἰόνιος βουλὴ ἀπορρίψασα τὰς μεταρρυθμίσεις πανηγυρικῶς ἐψηφίσατο τὸ ἔτος ἐκεῖνο αὖθις τὴν ἕνωσιν μετὰ τῆς Ἑλλάδος, ἀξιομνημόνευτος δὲ θὰ μείνῃ ἡ ἀγόρευσις τότε τοῦ Λομβάρδου κατὰ τοῦ εἰσηγητοῦ τῶν μεταρρυθμίσεων, τοῦ ἀειμνήστου Ἀρμένη Βραΐλα. Ἀπεφασίσθη τέλος ὑπὸ τῆς Ἀγγλίας ἡ παραχώρησις τῆς Ἑπτανήσου εἰς τὴν Ἑλλάδα. Ἐκθρονισθέντος τοῦ Ὄθωνος, συνεκροτήθη ἐν Ἀθήναις μεγάλη ἐθνοσυνέλευσις· ταύτης μετέσχον ἐξ Ἑπτανήσου 84 πληρεξούσιοι, ἐξ ὧν 70 ἔχοντες ἐπὶ κεφαλῆς τὸν Λομβάρδον, ὅστις ἀμέσως ἡνώθη μετὰ τοῦ ἀοιδίμου Κουμουνδούρου, διὰ τῆς συνδρομῆς δ’ αὐτῶν ἐψηφίσθη τὸ σύνταγμα καὶ ἔληξαν αἱ ἐργασίαι τῆς ἐθνοσυνελεύσεως. Ἐν τῷ πρώτῳ δὲ καὶ μετὰ την διάλυσιν αὐτῆς σχηματιθέντι ὑπὸ τοῦ Κουμουνδούρου ὑπουργείῳ ὁ Λομβάρδος ἐγένετο ὑπουργὸς τῆς παιδείας καὶ εἶτα τῶν ἐσωτερικῶν. Ἀπὸ τοῦ Κουμουνδούρου ἀπεσπάσθη ὁ Λομβάρδος τῷ 1871, ὅτε μετὰ τοῦ κ. Τρικούπη, τοῦ ἀειμνήστου Πετμεζᾶ τοῦ Κυβερνήτου κλπ. ἐσχηματίσθη τὸ πέμπτον κληθὲν κόμμα. Τὸ ἔτος ἐκεῖνο ἐξελέγη πρόεδρος τῆς βουλῆς. Τῷ 1875 σχηματίσαντος τοῦ κ. Τρικούπη τὸ πρῶτον ὑπουργεῖον, ὁ Λομβάρδος ἐγένετο ὑπουργὸς τῆς δικαιοσύνης. Ἔκτοτε ὁσάκις ὁ κ. Τρικούπης ἐσχημάτισεν ὑπουργεῖον, ὁ Λομβάρδος μετεῖχε: τῷ 1880 ὡς ὑπουργὸς τῶν ἐσωτερικῶν, τῷ 1882 τῆς παιδείας καὶ εἶτα τῶν ἐσωτερικῶν καὶ νῦν διετέλει ὡσαύτως ὑπουργὸς ἐπὶ τῶν ἐσωτερικῶν. Ὁ Λομβάρδος διετέλει ἀφωσιωμένος εἰς τὴν μεγάλην τοῦ ἑλληνισμοῦ ἰδέαν καὶ πολλάκις διεξήγαγε συνεννοήσεις ἐκτὸς τῆς Ἑλλάδος μετὰ μεγάλων ἀνδρῶν, τελευταῖον δέ, ὡς γνωστόν, ὑπὸ τοῦ Κουμουνδούρου εἶχε σταλῆ πρὸς τοιαύτην ἐμπιστευτικὴν ἀποστολὴν καὶ εἰς Ἰταλίαν. Ἡ πολιτική του ἄφησε πολλὰ σημεῖα γενικῆς ἀφιερώσεως εἰς συμπλήρωσιν τοῦ ἔργου τῶν πατέρων δι’ ὅλους τοὺς ἀδελφοὺς ἕλληνας. Ἣν εἷς τῶν εὐφραδεστέρων ρητόρων τοῦ ἡμετέρου κοινοβουλίου μὲ τὴν χαρακτηριστικὴν ἐκείνην ἑπτανησιακὴν προφοράν του καὶ τὰ ἐμφαντικά του σχήματα. Ὁ λόγος του δηκτικώτατος πολλάκις, ἔρρεεν ὡς χείμαρρος μετὰ ταχύτητος ἀκατασχέτου. Ἀπὸ τῆς ἐμφανίσεως τοῦ πέμπτου κατ’ ἀρχὰς κληθέντος κόμματος, οὗ ἡγεῖτο ὁ κ. Τρικούπης, διετέλεσεν εἷς τῶν ἰσχυροτέρων αὐτοῦ μοχλῶν.
Ὁ Ἰω. Βαλασόπουλος γεννηθεὶς ἐν Τριπόλει τῷ πρώτῳ ἔτει τοῦ ὑπὲρ ἀνεξαρτησίας ἀγῶνος μόλις ἐσώθη ἐκ τῆς αὐτόθι σφαγῆς ὑπὸ τῆς ριψοκινδύνου ἑτοιμότητος καὶ φιλοστοργίας τῆς μητρός. Διακούσας τὰ πρῶτα ἐγκύκλια μαθήματα ἐν Μισθρᾷ καὶ 
Ἰωάννης Βαλασσόπουλος.Ναυπλίῳ ἐπεδόθη εἰς τὴν ἰατρικὴν ἐπιστήμην ἐν τῷ Ἐθν. Πανεπιστημίῳ, ὅθεν ἔλαβε καὶ τὸ δίπλωμα, εἶτα δὲ ἐν τῇ τότε ἀκμαζούσῃ σχολῇ τῆς Πίζης. Ἐπανακάμψας ἐκεῖθεν διωρίσθη νομαρχιακὸς ἰατρὸς ἐν Λαμίᾳ καὶ εἶτα ἐν Σπάρτῃ, ἀπολαύων ἀμερίστου ἀγάπης καὶ ὑπολήψεως διὰ τὴν φιλοπονίαν, τὴν εὔορκον ἐκπλήρωσιν τοῦ καθήκοντος, τὴν ὀξυτάτην ἀντίληψιν καὶ τὸν ἱερὸν πρὸς τὴν ἐπιστήμην ἐνθουσιασμόν, ἧς μεθ’ ὅλην τὴν ἀνώμαλον τῶν τότε πραγμάτων κατάστασιν παρηκολούθει τὰς προόδους. Ἀλλὰ τὰ ἔξοχα τοῦ ἀνδρός πλεονεκτήματα διέλαμψαν ἰδίᾳ ἐν τῷ πολιτικῷ σταδίῳ. Ἐκλεχθεὶς τῷ 1856 βουλευτὴς Λακεδαίμονος καὶ ταχθεὶς ὑπὸ τὸν ἀείμνηστον Δ. Βούλγαρην, εἵλκυσεν εὐθὺς τὴν κοινὴν προσοχὴν διὰ τῆς εὐφραδείας, τῶν γνώσεων, τῶν φιλελευθέρων ἀρχῶν καὶ τῆς ἐν παντὶ μεγάλῳ ζητήματι ἰδιαζούσης πρωτοβουλίας. Ἅπαξ ἔτι ἐξελέγη βουλευτὴς τῷ 1861 ἐπὶ τῆς πεσούσης δυναστείας, ἧς ὑπῆρξε θερμὸς πολέμιος, αὐτὸς γενόμενος καὶ ὁ εἰσηγητὴς ἐν τῇ περὶ τοῦ ἔργου τῆς ἐθνοφυλακῆς ἐπιτροπείᾳ. Ἔκτοτε κατὰ πάσας τὰς ἐφεξῆς περιόδους διετέλεσε βουλευτὴς Λακεδαίμονος, ὑπουργὸς δὲ τῶν Ἐξωτερικῶν τῷ 1865 ἐπὶ τοῦ μικτοῦ ὑπουργείου Βούλγαρη – Κουμουνδούρου, καὶ ὑπουργὸς τῶν Οἰκονομικῶν τὸ αὐτὸ ἔτος ὑπὸ τὸν Βούλγαρην, τῷ δὲ 1874 τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Δημοσίας Ἐκπαιδεύσεως, ὅτε, κακῇ μοίρᾳ, ἕνεκεν τῶν γνωστῶν σιμωνιακῶν εἵμαρτο μετὰ μακρὸν βίον ἄμεπτον νὰ ἀνέλθῃ τὸ ἑδώλιον τοῦ κατηγορουμένου. Ἐπὶ τῆς θλιβερᾶς ταύτης ὅσον καὶ παραδόξου σελίδος τῆς πολιτείας τοῦ Βαλασοπούλου βεβαίως ἡ μέλλουσα ἱστορία, ξένη τῶν συγχρόνων προσωπικῶν ἐμπνεύσεων, θὰ ἐκφέρῃ ἡμέραν τινὰ τὴν ἐτυμηγορίαν αὐτῆς τὴν ἀδέκαστον. Ἔκτοτε βαρύθυμος ἀπεσύρθη τῆς πολιτικῆς τύρβης ἀνευρίσκων παραμυθίαν ἐν τῇ ἐνασκήσει τῆς εὐεργετικῆς τέχνης τοῦ Ἀσκληπιοῦ. Ἀπέθανε τῇ 5ῃ Ἰουλίου 1888.
Ὁ Μομφερρᾶτος ἐγεννήθη ἐν τῷ προαστείῳ τοῦ ἁγίου Γεωργίου τῆς Κεφαλληνίας τὴν 1 Σεπτεμβρίου 1816. Ὁ πατήρ του ἐκαλεῖτο Νικόλαος, ἡ δὲ μήτηρ του Εὐγενία ἦτο ἐκ πατρὸς ἀνεψιὰ .jpg)
Ἱωσὴφ Μομφερράτοςτοῦ κατὰ τὴν ἐποχήν του διακριθέντος ἰατροῦ Ἀσάνη. Ὁ νέος Μομφερρᾶτος διήκουσε τὰ πρῶτα αὐτοῦ μαθήματα ἐν τῇ πατρίδι του καὶ ἐν Κερκύρᾳ, τυχὼν κατὰ τοῦτο ἀρίστου διευθυντοῦ τοῦ Ἄγγλου Θισσελθουαίτου, ὅστις ἠγάπα αὐτὸν ὡς τέκνον του. Εἶτα μεταβὰς περὶ τὰ μέσα τῆς δευτέρας ἑξαμηνίας τοῦ 1840 εἰς Παρισίους, ἐπεδόθη εἰς τὴν μελέτην τοῦ δημοσίου καὶ τοῦ συνταγματικοῦ δικαίου, ἀκροασάμενος ἰδίως τοῦ τότε διασήμου καθηγητοῦ Ρόσση. Μετὰ τριετῆ ἐν Παρισίοις διαμονὴν μετέβη εἰς Πίσαν τῆς Ἰταλίας, ἔνθα δοὺς τὰς νενομισμένας ἐξετάσεις καὶ εὐδοκιμήσας ἔλαβε τὸ διδακτορικὸν πτυχίον. Ἐπανελθὼν τῷ 1844 εἰς Κεφαλληνίαν, ἔμεινεν ἰδιωτεύων καὶ εἰς πολιτικὰς μελέτας ἀσχολούμενος, ἄχρις οὗ αἱ τῷ 1848 ὑπὸ τῆς προστασίας παραχωρηθεῖσαι εἰς τὸν Ἰόνιον λαὸν μεταρρυθμίσεις ἀνέῳξαν εἰς τὸν νέον Μομφερράτον εὐρύτατον πολιτικῆς ἐνεργείας στάδιον. Νέος περὶ τύπου νόμος ἀνεγνώρισε εἰς τὸν Ἰόνιον λαὸν τὸ δικαίωμα τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἐκφράζεσθαι. Τότε οἱ σπουδαιότεροι τῆς Ἑπτανήσου ἄνδρες ἐν Κερκύρᾳ, οἱ δύο Ζαμπέλιοι, ὁ Κουρῆς καὶ ὁ Βράϊλας: ἐν Κεφαλληνίᾳ, ὁ Μηλλιαρέσης, ὁ Βαλλιέρης καὶ ὁ Χωραφᾶς: ἐν Ζακύνθῳ, ὁ Γαΐτας κ.λ. ἀνεπέτασαν τὴν σημαίαν τῶν μεταρρυθμίσεων, καὶ διὰ τῶν ὑπ’ αὐτῶν ἐκδεδομένων ἐφημερίδων: «Πατρίδος» ἐν Κερκύρᾳ «Ἑνώσεως» ἐν Κεφαλληνίᾳ, καὶ «Μέλλοντος» ἐν Ζακύνθῳ, ἀπῄτουν ὑπεύθυνον ὑπουργεῖον, ἐγχώριον στρατόν, καταλληλότερον ὀργανισμὸν τῶν δικαστηρίων, μεταρρύθμισιν τοῦ φορολογικοῦ συστήματος, καὶ ἐν γένει τὴν ἐπὶ τὸ φιλελευθερώτερον μεταρρύθμισιν τῶν νόμων, οἵτινες διεῖπον τὰς τύχας τοῦ Ἑπτανησιακοῦ λαοῦ.
Ἀλλ’ ὁ Μομφερρᾶτος ἀντεπεξῆλθεν ἐκ τῶν πρώτων κατὰ τῆς ἰδέας ταύτης, χαρακτηρίσας ὡς αὐτόχρημα ἔγκλημα ἐσχάτης προδοσίας τὴν ἀπαίτησιν συνταγματικῶν μεταρρυθμίσεων, αἵτινες νέον ἀποτελοῦσαι συμβόλαιον μεταξὺ προστατῶν καὶ προστατευομένων θὰ συνετέλουν εἰς τὴν διαιώνισιν τῶν δεσμῶν τῆς Ἑπτανήσου καὶ τοῦ χωρισμοῦ αὐτῆς ἀπὸ τῆς κοινῆς μητρός. Ἀνεπέτασε δὲ θαρραλέως τὴν σημαίαν τῆς μετὰ τῆς Ἑλλάδος ἑνώσεως, ἥτις κατ’ ἀρχὰς ἐνομίσθη ὑπὸ τῶν συνετῶν ὡς αὐτόχρημα παραφροσύνη, ἀλλ’ ἥτις ἔμελλε νὰ πραγματωθῇ μετὰ δεκαπενταετίαν, καὶ διὰ τῆς Ἀναγεννήσεως ὑπεστήριξε διὰ νευρώδους καλάμου τὴν ἰδέαν ταύτην, ἦν κατ’ ἀρχὰς μὲν ὁ κεφαλληνιακὸς λαός, εἶτα δὲ καὶ ἅπας ὁ ἐπτανησιακὸς ἔσπευσε νὰ ἐγκολπωθῇ. Τότε ἤρξαντο οἱ ἐκ μέρους τῆς προστασίας καταδιωγμοί, οἵτινες ἐνῷ ἐστιγμάτισαν τὴν φιλελευθέραν ἀγγλικὴν κυβέρνησιν ἐνώπιον τῆς Εὐρώπης, περιέβαλον διὰ τῆς αἴγλης τοῦ μαρτυρίου τὸν Μομφερρᾶτον καὶ τοὺς συναγωνιστὰς αὐτοῦ. Ἐξέγερσίς τις τῶν χωρικῶν ἐν Σκάλᾳ ἔδωκεν ἀφορμὴν εἰς τὸν τότε ἁρμοστὴν τῆς ἀγγλικῆς κυβερνήσεως Οὐάρδον ἵνα κηρύξῃ ἐν Κεφαλληνίᾳ τὸν στρατιωτικὸν νόμον. Ἡ τρομοκρατία ἐβασίλευε καθ’ ἅπασαν τὴν νῆσον, οἱ δὲ ὑποδεικνυόμενοι ὑπὸ τῶν χαμερπῶν τοῦ ξένου ὑπηρετῶν ὡς ἔνοχοι, ἢ ὡς μετὰ τῶν ἐνόχων ἔχοντες οἵας δήποτε σχέσεις, συνελαμβάνοντο καὶ ὑπὸ τῶν ἄγγλων ἀξιωματικῶν δικαζόμενοι δῆθεν κατεδικάζοντο εἰς ἀγχόνην ἢ εἰς μαστίγωσιν. Αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι ἀποτελοῦσι βεβαἱως μίαν τῶν φρικωδεστέρων σελίδων τῆς ἱστορίας τοῦ ΙΘ′ αἰῶνος. Κατὰ τῆς τοιαύτης ἀποτροπαίου διαγωγῆς τοῦ Ἄγγλου ἁρμοστοῦ, ὅστις μεταβὰς τότε εἰς Κεφαλληνίαν διηύθυνεν αὐτοπροσώπως τὰ αἱματηρὰ ἐκεῖνα ὄργια, κατεξανέστη ὁ Ἰωσὴφ Μομφερρᾶτος, στηλιτεύσας αὐτὴν ἐν τῇ «Ἀναγεννήσει» διὰ σφοδροτάτης γλώσσης, καὶ ρίψας κατὰ πρόσωπον τοῦ δημίου τὸ ὑπ’ αὐτοῦ χυθὲν αἷμα. Οὐδέποτε διετρανώθη ἐναργέστερον ἡ πρὸς τὸ καθῆκον καὶ τὴν πατρίδα ἀφοσίωσις δημοσιογράφου. Σπανίως βέβαιος κίνδυνος περιεφρονήθη μετὰ τοσούτου θάρρους. Καὶ ἦτο ὁ κίνδυνος βεβαιότατος, διότι τότε μία καὶ μόνη λέξις ἀπερισκέπτως ἐκφερομένη ἠδύνατο νὰ φέρῃ τινὰ εἰς τὴν ἀγχόνην, καὶ τὸ αὐθαίρετον ἐβασίλευεν ἐν ἀπάσῃ αὐτοῦ τῇ φρικαλεότητι. Ἀλλ’ ὁ νέος Μομφερρᾶτος δὲν ἐφοβήθη, καὶ εἰς τοὺς ζητήσαντας ν’ ἀποτρέψωσιν αὐτὸν ἀπὸ τῆς δημοσιεύσεως τοῦ ἀριθμοῦ ἐκείνου τῆς «Ἀναγεννήσεως» φίλους του ἐδήλωσε ρητῶς ὅτι δὲν τυφλώττει ἀπέναντι τοῦ κινδύνου, ἀλλ’ ὅτι οὐδέποτε θὰ πράξῃ χαμέρπειαν, διότι χαμερπὴς εἶνε ὁ στρατιώτης ὁ ἐνώπιον τοῦ ἐχθροῦ ἐγκαταλείπων τὴν θέσιν του. Ἡ «Ἀναγέννησις» ἐξεδόθη, καὶ τὴν νύκτα ὁ Μομφερρᾶτος συλληφθεὶς ἐξωρίσθη εἰς Ὀθωνούς. Τὴν σύλληψιν δ’ αὐτοῦ καὶ τὴν ἐξορίαν ἀναγγέλων ὁ Οὐάρδος εἰς τὴν κυβέρνησίν του προσέθετεν ὅτι: «ἐλπίζει μετ’ οὐ πολὺ νὰ ἐπαναφέρῃ αὐτόν, ὅπως δικασθῇ ὑπὸ τοῦ στρατοδικείου». Εὐτυχῶς τοῦτο δὲν ἐπραγματώθη, καὶ ὁ κεφαλληνιακὸς λαός, κατὰ τὰς πρώτας ἐλευθέρας ἐκλογὰς τοῦ 1850, ἐξελέξατο αὐτὸν ἀντιπρόσωπόν του, ἀποσπάσας οὕτως αὐτὸν ἀπὸ τοῦ βράχου τῆς ἐξορίας του καὶ ἀποστείλας εἰς Κέρκυραν, ὅπως ἐν ἐπισημοτέρῳ πεδίῳ διατρανώσῃ τοὺς ἐθνικοὺς πόθους του.
Ἐκλεχθεὶς μέλος τῆς περιωνύμου ἐν τῇ ἑπτανησιακῇ ἱστορίᾳ Θ′ Βουλῆς, ὑπέβαλε μετὰ τῶν λοιπῶν αὐτοῦ συναδέλφων ριζοσπαστῶν τὸ πρῶτον περὶ ἑνώσεως ψήφισμα, ὅπερ ἡ εἰς τὴν προστασίαν ἀφοσίωσις τοῦ τότε προέδρου τῆς Βουλῆς Γ. Κανδιάνου Ρώμα δὲν ἐπέτρεψε ν’ ἀναγνωσθῇ. Ἡ Βουλὴ ἐκείνη, διελύθη, καὶ ἡ προστασία ἀποπτύσασα πλέον πάντα χαλινὸν ἐζήτησε διὰ τῶν προγραφῶν καὶ τῶν παντοειδῶν καταπιέσεων νὰ πνίξῃ τὸ ἐν Κεφαλληνίᾳ ἐθνικὸν αἴσθημα. Αἱ φυλακαὶ ἦσαν τότε πλήρεις πατριωτῶν, καὶ ὁ Μομφερρᾶτος συλληφθεὶς τὴν 2 Ὀκτωβρίου 1851, ἐπίσης καὶ ὁ συντάκτης τοῦ «Φιλελευθέρου» Ἠλίας Ζερβός, ἐξωρίσθησαν ὁ μὲν πρῶτος εἰς Ἐρίκουσσαν ὁ δὲ δεύτερος εἰς Ἀντικύθηρα. Ἓξ περίπου ἔτη ἔμειναν ἐν τῇ ἐξορίᾳ οἱ δύο δημοσιογράφοι, ἀποκρούσαντες πᾶσαν πρὸς συνθηκολογίαν πρότασιν τῆς προστασίας, μόλις δὲ κατὰ τὰς ἀρχὰς Φεβρουαρίου τοῦ 1857 ἠλευθερώθησαν, ὑποστάσης οὕτω τῆς ἀγγλικῆς κυβερνήσεως φοβερὰν ἠθικὴν ἧτταν. Ὁ Μομφερρᾶτος ἐπανελθὼν εἰς Κεφαλληνίαν ἐπανέλαβε τὴν ἔκδοσιν τῆς «Ἀναγεννήσεως» καὶ τὸν κατὰ τῆς προστασίας ἀγῶνα. Ἀλλ’ ἡ πολιτικὴ τῆς Ἀγγλίας εἶχε ἔκτοτε τροποποιηθῆ. Τὸν αἱμοχαρῆ Οὐάρδον διεδέχθησαν οἱ μετριοπαθεῖς Ὑουγγὼ καὶ Στόρξ, ἐπὶ τῆς ἁρμοστείας τοῦ ὁποίου ἐπραγματώθη καὶ τὸ ἐθνικὸν τῆς Ἑπτανήσου ὄνειρον.
Μετὰ τὴν ἕνωσιν, ὁ Μομφερρᾶτος, καίπερ διαμαρτυρηθεὶς κατὰ τῆς ὑποψηφιότητός του, ἀπεστάλη ὑπὸ τοῦ κεφαλληνιακοῦ λαοῦ πληρεξούσιος εἰς τὴν ἐθνικὴν συνέλευσιν. Καὶ κατ’ ἀρχὰς μὲν ὑπέβαλε τὴν παραίτησίν του, ἄλλα ταύτης μὴ γενομένης δεκτῆς, ὑπήκουσεν εἰς τὴν ὑπὸ τοῦ ἐθνικοῦ ἐκείνου σώματος γενομένην αὐτῷ πρόσκλησιν καὶ ἐλθὼν ἐνταῦθα συμμετέσχε τῶν ἐργασιῶν αὐτοῦ. Ἡ ἐν τῇ συνελεύσει τότε διαγωγή του ὑπῆρξεν ἀξία τοῦ παρελθόντος του. Μακρὰν τῶν κομμάτων, ἅτινα ἀντεποιοῦντο τὴν ἐξουσίαν, ἐβάδισεν ἀπαρεγκλίτως ἐπὶ τῆς ὁδοῦ, ἣν διὰ προγράμματος, ἐκδοθέντος ὑπ’ αὐτοῦ ἅμα ἀφιχθέντος ἐνταῦθα, ἐχάραξε. Μόνος δὲ τῶν πληρεξουσίων δὲν ὑπέγραψε τὸ Σύνταγμα ἀλλὰ διεμαρτυρήθη κατὰ πολλῶν αὐτοῦ ἄρθρων. Ἀποτυχὼν εἰς τὰς πρώτας μετὰ τὴν διάλυσιν τῆς Συνελεύσεως βουλευτικὰς ἐκλογάς, ἐξελέγη αὖθις κατὰ τὰς τοῦ 1869 μετὰ τοῦ φίλου καὶ συναγωνιστοῦ του Δ. Δανυῆ. Ἀλλ’ ἡ ἐκλογὴ ἐκείνη δὲν ἠδύνατο νὰ εὐχαριστήσῃ τὸν Μομφερρᾶτον. Ἦτο ἐκλογὴ προσωπική, οὐχὶ ἐκλογὴ ἀρχῶν. Ἡ ἐποχὴ τῶν ἀρχῶν εἶχε παρέλθει καὶ διὰ τὴν Κεφαλληνίαν, καὶ πᾶσα ἀπόπειρα πρὸς ἀναζωπύρησιν αὐτῶν ἐναυάγησεν οἰκτρότατα. Ἡ πολιτικὴ τῶν ἀτομικῶν συμφερόντων ὑπερίσχυσεν, καὶ ἐν τῷ σταδίῳ τούτῳ, ὁ Μομφερράτος δὲν ἠδύνατο νὰ συναγωνισθῇ. Ὅθεν ἀποσυρθεὶς τῆς πολιτικῆς ἔμεινεν ἔκτοτε ἰδιωτεύων, ἀσχολούμενος εἰς μελέτας καὶ ἰδίως εἰς τὴν συγγραφὴν ἱστορίας τῆς μεγάλης Γαλλικῆς ἐπαναστάσεως, ἧς ὑπῆρξεν εἷς τῶν ἐνθερμοτέρων θιασωτῶν. Πρὸ πέντε περίπου μηνῶν ἐνόσησε· μικρὸν δὲ συρίγγιον σχηματισθὲν κατὰ τὸν πόδα ἔφερε αὐτὸν εἰς τὸν τάφον, καὶ οὕτως ἐξέλιπε μία τῶν σεβαστοτέρων ὑπάρξεων τῆς ἡμετέρας πατρίδος.
Ὁ Μομφερρᾶτος διεκρίθη κυρίως ὡς δημοσιογράφος διά τε τὴν σταθερότητα τῶν ἀρχῶν, τὸ ἀπτόητον τοῦ χαρακτῆρος καὶ τὸ νευρῶδες, καί περ ὀλίγον ξηρὸν τῆς φράσεως. Τὸ πολιτικὸν αὐτοῦ ἀξίωμα ἦτο «αἱ ἀρχαὶ πρὸ πάντων»· ἀπετροπιάζετο δὲ τὰς τῶν ἐπικαιροφρόνων θεωρίας. Εὐπροσήγορος καὶ ἀφελής, ἦτο τύπος τιμίου καὶ σταθεροῦ πολιτικοῦ, ἀγαθοῦ δὲ καὶ εἰλικρινοῦς φίλου. Καρδία εὐγενὴς καὶ χαρακτήρ ἀδαμάντινος, ἔμενεν ἄχρις ἐσχάτων ὁ ἀντιπρόσωπος ἐποχῆς ἐνδόξου, πλὴν δυστυχῶς παρελθούσης. Ὁ Μομφερρᾶτος ἀποθανὼν τὴν 7 Ἀπριλίου 1888 ἀφῆκε σύζυγον καὶ δύο τέκνα, ἄρρεν καὶ θῆλυ. Ἡ κυβέρνησις πιστεύομεν ὅτι θὰ ἔλθῃ ἀρωγὸς εἰς τὴν ἀπορφανισθεῖσαν οἰκογένειαν, δεικνύουσα ὅτι γινώσκει νὰ ἐκτιμᾷ τὰς πρὸς τὴν πατρίδα ὑπηρεσίας.
Ὁ Παναγιώτης Εὐστρατιάδης ἕλκων τὴν καταγωγὴν ἐκ Λέσβου, ἔνθα ἐγεννήθη τὸν Νοέμβριον τοῦ 1813, κατῆλθε μειράκιον ἔτι εἰς τὴν Ἑλλάδα ἀποσταλεὶς βραδύτερον τῷ 1837 ὡς ὑπότροφος τῆς Κυβερνήσεως εἰς Μόναχον καὶ Βερολῖνον πρὸς σπουδὴν τῆς Λατινικῆς καὶ Ἑλληνικῆς φιλολογίας, ἰδίᾳ δ’ ἐπιδοθεὶς εἰς τὴν μελέτην τῆς ἀρχαιολογίας ὑπὸ τὸν περιφανῆ Θείρσιον καὶ ἄλλους ἐξόχους σοφούς. Μετ’ ἐνδελεχεῖς ἑξαετεῖς μελέτας ἐπανακάμψας εἰς Ἑλλάδα διωρίσθη καθηγητὴς τοῦ ἐν Ναυπλίῳ Γυμνασίου, εἶτα δὲ γυμνασιάρχης τοῦ Αου ἐν Ἀθήναις Γυμνασίου διακριθεὶς διὰ τὴν εὐμέθοδον διδασκαλίαν, τὴν ἐπιστημονικὴν μόρφωσιν, τὴν χρηστότητα τοῦ χαρακτῆρος καὶ τὴν προσήνειαν τῶν τρόπων. Τῷ 1864 διεδέχθη ἐν τῷ Ὑπουργείῳ τῆς Παιδείας τὸν γηραιὸν Πιτάκην ὡς Γενικὸς Ἔφορος τῶν ἀρχαιοτήτων διατελέσας τοιοῦτος μέχρι τοῦ 1884. Εἰς τὴν θέσιν ταύτην διέπρεψε διά τε τὸν ἱερὸν ἐνθουσιασμὸν πρὸς τὰ σεπτὰ κειμήλια τῆς ἀρχαιότητος, τὴν ἄμεμπτον τοῦ καθήκοντος ἐκπλήρωσιν, τὴν ἀκούραστον φιλοπονίαν καὶ τὴν ὀξυτάτην ἀντίληψιν, ἀναπτύξας ἔξοχον σιδηρᾶν θέλησιν καὶ ὑπερανθρωπίνους καταβαλὼν μακροὺς ἀγῶνας ὅπως δημιουργήσῃ ἐκ τοῦ χάους τῆς ἀρχαιολογικῆς ὑπηρεσίας σύστημα ὁλόκληρον πρὸς συγκέντρωσιν, ἀνακάλυψιν, περισυλλογὴν καὶ διάσωσιν τῶν ἀρχαίων, ἀπὸ πάσης καταχρήσεως καὶ φθορᾶς. Περὶ τοῦ ἀειμνήστου Εὐστρατιάδου, ὡς ἐπιστήμονος, ἀπεφαίνοντο οἱ ξένοι μετ’ ἰδιαζούσης τιμῆς θεωροῦντες αὐτὸν ὡς τὸν κράτιστον τῶν παρ’ ἡμῖν ἐπιγραφιστῶν, καταδεικνύοντα νοῦν ἰσχυρὸν καὶ κρίσιν βαθεῖαν περὶ τὴν ἑρμηνείαν τῶν ἀρχαίων ἐπιγραφῶν, ἐξ ὧν πλεῖσται ἐδημοσιεύθησαν ἐν τῇ Ἀρχαιολογικῇ Ἐφημερίδι. Παρὰ τῶν Γερμανῶν ἐτιμήθη πολυειδῶς, ἐκλεγεὶς μέλος τῆς ἐν Βερολίνῳ Ἀκαδημίας τῶν Ἐπιστημῶν καὶ τοῦ ἐν Ρώμῃ Ἰνστιτούτου, τιμηθείς δὲ καὶ διὰ τοῦ Σταυροῦ τοῦ τάγματος τοῦ Πρωσσικοῦ Στέμματος. Εἰργάσθη πυρετωδῶς πρὸς ἀνέγερσιν τοῦ ὁσονούπω περατουμένου Ἀρχαιολογικοῦ Μουσείου τὸ ὁποῖον ἀναντιρρήτως δὲν θὰ ὑπῆρχεν ἄνευ τῶν ἀκαταβλήτων προσπαθειῶν αὐτοῦ. Ὑπῆρξεν ἡ κυριωτέρα δύναμις καὶ νοῦς τῆς Ἀρχαιολογικῆς Ἑταιρίας, συγκρατήσας αὐτὴν πολλάκις καὶ διασώσας τὰ τῇδε κἀκεῖσε ἐπὶ μακρόν διεσπαρμένα λείψανα τῆς ἀρχαϊκῆς τέχνης. Μετριόφρων ἀείποτε, αὐτάρκης, πιστὸς εἰς τὸ καθῆκον, ἐμπνεόμενος ἐξ ἀσβέστου ἐνθουσιασμοῦ πρὸς τὸν ἔρωτα τῆς ἐπιστήμης καὶ τὴν διάσωσιν τοῦ ἀρχαίου πλούτου, οὐδεμίαν ἀμοιβὴν ἠξίωσέ ποτε παρὰ τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως, ἥτις μόλις τῷ 1868 ἀπένειμεν αὐτῷ τὸν ἀργυροῦν Σταυρὸν τοῦ Σωτῆρος ὃν ἔφερε μέχρις ἐσχάτων εἰς ἀντάλλαγμα 44 ἐτῶν πιστῆς, ἀφωσιωμένης, καὶ ἀποτελεσματικῆς πρὸς τὸ Ἔθνος ὑπηρεσίας. Ἀπέθανε τῇ 26ῃ Ἰουνίου 1888, καταλιπὼν κενὸν δυσαναπλήρωτον, μνήμην ἀγαθὴν καὶ ἐπίφθονον, ὄνομα δὲ ἔντιμον καὶ σεβαστὸν εἰς τὴν ἀπορφανισθεῖσαν αὑτοῦ οἰκογένειαν, ἧς ὑπῆρξε πατὴρ τρυφερώτατος καὶ ὑπόδειγμα ἐναρέτου οἰκογενειάρχου.
Ὁ Ἰωάννης Ζάρκος γεννηθείς περὶ τὰς ἀρχὰς τοῦ αἰῶνος τούτου ἐν τῇ εὐάνδρω Μεσσηνίᾳ ἐγαλουχήθη ὑπὸ τὰς παραδόσεις τῆς ὀνειροπολουμένης παλιγγενεσίας τῆς Ἑλλάδος, ἐμφορηθεὶς μίσους πρὸς τὴν τυραννίαν καὶ ἔρωτος πρὸς τὴν ἐλευθερίαν. Μειράκιον ἔτι παρευρίσκετο ὑπὸ τὰ τείχη τῆς πολιορκουμένης Τριπόλεως, ὅπου ὁ πατὴρ αὐτοῦ Πανάγος Ζάρκος ἐστρατοπέδευε μετὰ ἰδίου πολυαρίθμου σώματος μαχητῶν. Εὐμοιρήσας μαθήσεως καὶ πεπροικισμένος διὰ νοὸς ἰσχυροῦ, κρίσεως σπανίας καὶ μοναδικῆς χρηστότητος χαρακτῆρος διεκρίθη ὡς δικηγόρος κατὰ τὴν σύστασιν τῶν πρώτων δικαστηρίων ἐν Μεσσηνίᾳ. Τοσαύτης δ’ ἀπήλαυεν ἀγάπης καὶ ὑπολήψεως ὥστε τῷ 1843 ἐξελέγη πληρεξούσιος ἐν τῇ Ἐθνικῇ Συνελεύσει. Ἔκτοτε διετέλεσεν ἀνελλιπῶς ὁ ἐκλεκτὸς τοῦ λαοῦ μέχρι τοῦ 1862. Ἐπὶ Κωλέττη διετέλεσεν ὑπὸ τὸν Κολλῖνον Κολοκοτρώνην Γραμματεὺς τοῦ Ὑπουργείου τῆς Δικαιοσύνης, καὶ εἶτα Γενικὸς Γραμματεὺς ὑπὸ τὸν Χρηστείδην ἐν τῷ ὑπουργείῳ τῶν Οἰκονομικῶν. Τῷ 1856 ἀνεβιβάσθη εἰς τὸ ἀξίωμα τοῦ Προέδρου τῆς Βουλῆς, διακριθεὶς καθ’ ὅλον τὸ κοινοβουλευτικὸν στάδιον ἐπὶ ῥητορικῇ δεινότητι καὶ ὀξύτητι ἀντιλήψεως, καὶ ἐπὶ συντηρητικότητι φρονήματος. Ὑπῆρξεν ἐκ τῶν θερμῶν φίλων τοῦ ἀοιδίμου Βούλγαρη μέχρις ἐσχάτων. Ὡς ἀνώτατος ὑπάλληλος διεκρίθη διὰ τὴν ἄπταιστον ἐκπλήρωσιν τοῦ καθήκοντος. Τῷ 1874 ὁ λαὸς τῆς Μεσσηνίας ἀπέστειλε καὶ αὖθις ἀντιπρόσωπον αὐτῆς ἐν τῇ Βουλῇ τὸν ἀείμνηστον Ζάρκον, οὗ ᾐσθάνετο τὴν ἀνάγκην τῆς εἰς τὰ κοινὰ συμπράξεως. Λιτός, αὐτάρκης, εὐσυνείδητος, οὐδέποτε διενοήθη νὰ ζητήσῃ ὑλικὰς ἀμοιβὰς καὶ παράσημα διὰ τὰς πολλαπλᾶς πρὸς τὸ Ἔθνος ὑπηρεσίας του. Ἀπέθανε τῇ 14ῃ Ἰουνίου 1888 καταλιπὼν ὄνομα ἔντιμον εἰς τὴν προσφιλῆ αὑτοῦ οἰκογένειαν καὶ μνήμην ἄφθιτον καὶ ἐπίζηλον τοῖς μεταγενεστέροις.