Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1889/Αστείαι παρανοήσεις
| ←Ὁ ἐστεμμένος σκελετός | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1889 Συγγραφέας: Ἀστεῖαι παρανοήσεις |
Μία ἐπίσκεψις παρὰ τῷ κ. Εἰσαγγελεῖ→ |
Σπυρ. Π. ΛάμπροςΠολλακισ κινοῦσι τὴν φαιδρότητα ἡμῶν παρεξηγήσεις, εἰς ἃς ὑποπίπτουσι κακοὶ μεταφρασταὶ παρερμηνεύοντες τὴν ἔννοιαν τοῦ πρωτοτύπου καὶ ὑπεισάγοντες νόημα οὐ μόνον οὐδαμῶς ἐν ἐκείνῳ ὑπάρχον, ἀλλὰ καὶ καθ’ ἑαυτὸ μὴ εὐοδούμενον. Ὡς γνωστὸν ὁ μέγας Böckh ἀπεφάνθη, ὅτι, ἐν γένει πᾶσα μετάφρασις, καὶ αὐτὴ ἡ ἀρίστη, ὁμοιάζει πρὸς τὸ ἀντίστροφον τάπητος, ὅπου ὑπάρχουσι τὰ αὐτὰ μὲν νήματα καὶ χρώματα, ἅτινα ἀποτελοῦσι τὸ ὡραῖον διάγραμμα τοῦ ταπητουργήματος, ἀλλ’ ἐν συγχύσει καὶ φύρδην μίγδην, οὐδεμίαν ἀπαρτίζοντα εἰκόνα. Ἀλλ’ ἡ παρομοίωσις αὕτη οὐδαμῶς ἰσχύει τοῦ λόγου ὄντος περὶ τῶν οἰκτρῶν ἐκείνων παραμορφώσεων, αἵτινες ὅλως διαστρέφουσι τὸν νοῦν τοῦ ἀρχετύπου. Ἡ Φαγέττα, ἵνα περιορισθῶ εἰς ἓν μόνον παράδειγμα, οὐδὲν ἔχει βεβαίως στοιχεῖον τοῦ Lafayette, ὅσον καὶ ἄν τον ἀναποδογυρίσωμεν. Ἐνθυμοῦμαι δὲ ὅτι ἀνέγνων ποτὲ ἐν τῇ μεταφράσει γαλλικῆς μυθιστορίας περιγραφὴν καθ’ ἣν ἡ θάλασσα ἐγαργαλίζετο. Προφανὲς, ὅτι ὁ μεταφραστὴς εὗρεν ἐν τῷ πρὸ ὀφθαλμῶν του κειμένῳ τὴν φράσιν le mer chatoyait, ἤτοι ἡ θάλασσα ἐρρυτιδοῦτο ἑτεροχροοῦσα, ἀλλ’ ἀγνοῶν τὸ νόημα προσέτρεξεν εἰς τὸ λεξικὸν καὶ ἀνεζήτησε τὴν σημασίαν τοῦ ῥήματος chatouiller, ὅπερ δὲν ἠδύνατο παρὰ νὰ γαργαλίσῃ τὴν δύστηνον θάλασσαν. Ἐκ τοιούτων δὲ βεβαίως μεταφραστικῶν τερατουργιῶν ἐγεννήθη ἡ γνωστὴ τῶν Ἰταλῶν παροιμιακή φράσις traduttore traditore.
Εἰς τὴν αὐτὴν δὲ τάξιν νομίζω, ὅτι πρέπει νὰ ταχθῶσιν αἱ ἀποδόσεις ἐκεῖναι ξένων κυρίων ὀνομάτων εἰς τὴν Ἑλληνικὴν, αἵτινες προέρχονται μὲν ἐξ ὑπερβολικοῦ ζήλου πρὸς εἰσποίησιν τῶν ἀνδρῶν, οὓς σημαίνουσιν, εἰς τὸ μητρῷον τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, ἀλλ’ ἀπολήγουσιν εἰς τελείαν μεταμφίεσιν, καθ’ ἣν ὑπὸ τὸ νέον ἑλληνικὸν ὄνομα καθίστανται ἀδιαγνώριστοι οἱονεὶ φέροντες προσωπεῖον οἱ ἄνδρες οὓς θέλομεν νὰ δηλώσωμεν. Τίς ἐχεφρονῶν δύναται ν’ ἀναγνωρίσῃ ὑπὸ τὸ προσωπεῖον Ὑδροπότου τοῦ Λειμωνίου τὸν Γάλλον ποιητὴν Boileau Despréaux καὶ πῶς εἶνε δυνατὸν ὁ Γερμανὸς φιλόλογος Vahlen νὰ πιστεύσῃ, ὅτι ἡμεῖς ἐδῶ τὸν ὠνομάσαμεν Οὐαλλῆνα; Ἴσως ὑπάρχουσιν οἱ νομίζοντες, ὅτι αἱ τοιαῦται μεταγλωττίσεις γίνονται κατὰ τοὺς κανόνας τῆς ἑλληνίδος γλώσσης, ἀλλ’ ἡ ἀκριβολογία αὕτη μοὶ φέρει ἀκουσίως εἰς τὴν μνήμην τὸ πάθημα δεινοῦ ἄλλως περσολόγου τοῦ πανεπιστημίου τῆς Ἑϊδελβέργης. Ὅτε ὁ σάχης τῆς Περσίας περιώδευε πρὸ δέκα ἐτῶν καὶ πλέον τὴν Εὐρώπην καὶ ἔμελλε νὰ διέλθῃ ἐκ τῆς πόλεως ἐκείνης, ἀνέλαβεν ὁ εἰρημένος γλωσσολόγος νὰ προσφωνήσῃ τὸν μονάρχην ἐν τῷ σιδηροδρομικῷ σταθμῷ. Ἐξεφωνήθη δὲ ἡ προσλαλιὰ περσιστὶ καθ’ ὅλους τοὺς κανόνας τῆς γλωσσολογίας καὶ συμφώνως πρὸς τὰ τελευταῖα πορίσματα τῆς ἐπιστημονικῆς μελέτης ταύτης τῆς γλώσσης. Ἀλλ’ ὅτε ἔληξεν ὁ λόγος, ὁ σάχης, εὐχαριστήσας τὸν ῥήτορα διὰ κινήσεως τῆς κεφαλῆς, ἐστράφη πρὸς τὸν διερμηνέα του, διαπυνθανόμενος τί εἶπεν ὁ λαλήσας καὶ ἐν τίνι γλώσσῃ εἶχε προσφωνήσει αὐτὸν. Τόσον ἀκατανόητα ἦσαν εἰς τὸν μέγαν βασιλέα, τὸν διάδοχον τῶν Ἀχαιμενιδῶν καὶ Σασσανιδῶν, τὰ περσικὰ τῆς ἀκαδημαϊκῆς γλωσσολογίας.
Ἀλλ’ ἡ ἀλήθεια εἶνε, ὅτι δὲν διαστρέφομεν μόνον ἡμεῖς τὸ νόημα τῶν εὐρωπαϊκῶν γλωσσῶν καὶ ἴσως θέλομεν διαστρέψει καὶ τὸ τῶν ἀνατολικῶν, ὅταν καὶ αὗται κατ’ ὀλίγον διαδοθῶσι παρ’ ἡμῖν. Καὶ οἱ ὑπερβόρειοι καὶ Ἑσπέριοι, ἅτε καὶ αὐτοὶ ὄντες τέκνα τέκνων τῆς Εὔας ὡς ἡμεῖς, ὑποπίπτουσιν εἰς ἁμαρτήματα παρόμοια, ἅτινα βεβαίως οἱ ἐξ ἐπαγγέλματος γραμματικοὶ θὰ θεωρήσωσι βαρύτερα τοῦ προπατορικοῦ, προτείνοντες διὰ τοῦτο τὴν ἔξωσιν τῶν ἁμαρτωλῶν ἀπὸ τοῦ παραδείσου τῶν Μουσῶν. Καὶ ὅμως οἱ εἰς τοιαῦτα περιπεσόντες σφάλματα εἶνε συνήθως ἐγκριτώτατοι φιλόλογοι, ἀληθῆ σεμνώματα τῆς ἐπιστήμης, ὧν τὴν αἴγλην δὲν δύνανται νἀμαυρώσωσιν ὀλίγαι κηλῖδες. Εἶνε ἄνδρες ἐκ τῶν δημιουργησάντων ἢ γενναίως προαγαγόντων τὴν μελέτην τῆς νέας ἑλληνικῆς γλώσσης, οὓς ὀφείλομεν καὶ ἡμεῖς νὰ γεραίρωμεν καὶ τιμῶμεν. Ἂν δ’ ἐνταῦθα ἀπεφασίσαμεν νἀναγράψωμεν ὀλίγιστα ἐκ πολλῶν τῶν παραπτωμάτων εἰς ἃ περιέπεσον, ὁμολογοῦμεν, ὅτι τὸ πράττομεν οὐκ ἄνευ δισταγμοῦ, τὴν μὲν παρεχομένην εἰς τὸν ἀναγνώστην θυμηδίαν εὑρίσκοντες δικαιολογουμένην ἐκ τῶν παρεπομένων εἰς αὐτὴν διδαγμάτων, οὐδαμῶς δὲ φανταζόμενοι, ὅτι σαλεύομεν τοὺς ἄνδρας πρὸ τῶν ὁποίων ἀποκαλυπτόμεθα. Μὲ ἄλλους λόγους οὔτε ζηλοῦμεν οὔτε ἐπιχειροῦμεν ἔργον Ζωίλου. Οἱ Ζωίλοι οὔτε ἔλειψαν οὔτε θὰ λείψωσι· φαίνονταί πως ἀναγκαῖοι εἰς τὴν πολιτείαν τῶν γραμμάτων, ὡς εἰς τὴν φύσιν οἱ σκώληκες, οἱ κώνωπες καὶ ἄλλα δυσωνυμώτερα ζωύφια, ἀλλὰ ῥητέον ὅτι μένουσι πάντοτε Ζωίλοι, Θεὸς δὲ φυλάξαι ἡμᾶς ἀπὸ τοιαύτης δόξης.
Τίς τῶν περὶ την ἱστορίαν τῆς νεοελληνικῆς γλώσσης διατριβόντων δὲν γνωρίζει τὸ ὄνομα τοῦ Ducange, τοῦ Γαλάτου ἐκείνου λογίου τῆς δεκάτης ἑβδόμης ἑκατονταετηρίδος ὅστις ὑπῆρξε τῶν ἀκαμάτων ἐρευνητῶν τῆς βυζαντιακῆς λογοτεχνίας καὶ ὁ συντάκτης τοῦ διτόμου γλωσσαρίου τῆς μεσαιωνικῆς καὶ νέας ἑλληνίδος, ὅπερ καὶ σήμερον ἀκόμη παρέχει εἰς τοὺς ἐρευνητὰς ὠφέλειαν ἀνεκτίμητον;
Καὶ ὅμως το Γλωσσάριον ἐκεῖνο ἔχει σφάλματα δεινά, εἰς ἃ οὐδεὶς Ἕλλην ἤθελεν ὑποπέσει. Πολλὰ ἠδυνάμην νὰ καταγράψω, ἀλλ’ ἀρκοῦμαι ἐνταῦθα εἰς τἀστειότερα διὰ νὰ μὴ διαψεύσω τὴν ἐπιγραφὴν τούτου τοῦ σκαλαθύρματος. Πρὸς ἐξήγησιν τῶν παραδειγμάτων, ἅτινα θὰ φέρω, εἶνε ἀνάγκη νὰ προτάξω, ὅτι ὁ Δουκάγγιος τὴν μὲν ὕλην τοῦ νεοελληνικοῦ του γλωσσαρίου παρέλαβεν ἐξ ἐκδεδομένων ἢ ἀνεκδότων κειμένων τῆς κοινῆς, ἅτινα ὡς τὸ πλεῖστον βρίθουσιν ἀνορθογραφιῶν, τὴν δ’ ἑρμηνείαν τῶν λέξεων ἐπεχείρησε πολλάκις διὰ τοῦ παραλληλισμοῦ πρὸς ἀρχαῖα γλωσσήματα. Ἀλλ’ ἡ τοιαύτη ἀρχαιομάθεια ἔβλαψε πολλάκις τὸν λόγιον Γαλάτην.
Οὕτως ὁ Ducange πολλὰς λέξεις ἤντλησεν ἐκ τοῦ χειρογράφου τοῦ τέως ἀνεκδότου Βιβλίου τῆς κουγκέστας, ὅπερ μετὰ δύο αἰῶνας ἔμελλε νὰ ἐκδώσῃ πρῶτος ὁ συμπολίτης αὐτοῦ Buchon, ἀναγνωρίσας τὴν σημασίαν τοῦ μικροῦ στιχουργήματος διὰ τὴν ἱστορίαν τῆς ἐν Πελοποννήσῳ φραγκοκρατίας. Ἐν αὐτῷ εὑρίσκοντο καὶ οἱ ἑξῆς δύο στίχοι·
ὅτι εἰς τὸ Ἀράκλοβον ἔνι καλαὶς γιστέρναις
καὶ ἀστίλι νὰ τοῦ δώσωσιν ἐκ τὸ νερὸν ἐκεῖνο.
Ἀλλὰ τὸ ἀστίλι, τὸ ἀνορθόγραφον ἐκεῖνο ἀστίλι, ὅπερ μόνον ὁ πρὸς τὴν κοινὴν καὶ τὸν ἰωτακισμόν της ἄριστα ἐξῳκειωμένος ἠδύνατο νὰ ἐννοήσῃ ὡς σημαῖνον τὸ ἂς στείλῃ ὑπῆρξε δι’ αὐτὸν ἀληθὴς πέτρα σκανδάλου. Φανταζόμεθα τὸν ἱδρῶτα τοῦ ἀλλογενοῦς φιλολόγου, ἀνατρέχοντος πρὸς ἑρμηνείαν τοῦ παραδόξου γλωσσήματος μέχρις αὐτοῦ τοῦ ἀρχαίου Ἡσυχίου. Ἐν τῷ γλωσσαρίῳ ἐκείνου ἐνόμισεν ὁ Δουκάγγιος ὅτι ἀνεῦρε τὴν σημασίαν τοῦ δι’ αὐτὸν δυσερμηνεύτου λεξιδίου καὶ ἀνέγραψε πρὸς ἐξήγησιν αὐτοῦ ἐν τῷ λεξικῷ του τὰ ἑξῆς. «ΑΣΤΗΛΑΙ· astella, sive astilla. Hesychius φέρμιοι, ἃς ἔνιοι ἀστήλας τὰς ἐκ σχοίνων πλεκομένας.» Οὕτω τὸ παρερμηνευθὲν ἂς στείλῃ ἐξηγήθη ὡς ἰσοδύναμον πλεκτοῦ καλάθου.
Οὐχ ἧττον ἀστεία εἶνε ἡ λέξις γέρνητο, ἥτις ἡρμηνεύθη ὡς σημαίνουσα τὸ σπέρμα τῆς λύγου. «Γέρνητο semen agni casti. Δαμναμέτη βότανον τοῦ γέρνητο σπέρμα ἄνου κάτου… Διονυσιὰς γέρνητο σπέρμα ἄνου κάτου κτλ» Ἀλλ’ ἡ λέξις εἶνε ἀνύπαρκτος. Τὰ δ’ ἐκ τοῦ νεοελληνικοῦ βοτανικοῦ λεξικοῦ παρατεθέντα χωρία παρεξήγησεν ὁ λεξικογράφος. Τὸ τοῦ γέρνητο οὐδὲν ἄλλο εἶνε ἢ ποῦ γέρνει το.
Τοιαῦται καθ’ ἑκάστην ἐσφαλμέναι λέξεις εὑρίσκονται πολλαὶ ἐν τῷ Γλωσσαρίῳ τοῦ Δουκαγγίου. Ἀλλ’ αἱ δύο παρατεθεῖσαι εἶνε χωρὶς ἀμφιβολίαν αἱ ἀστειόταται. Ἀλλ’ ὁ λεξικογράφος ὑπέπεσε καὶ εἰς σειρὰς ὅλας παρομοίων πρὸς ἄλληλα ἁμαρτημάτων, παρασυρθεὶς ἐξ ἀνεπαρκοῦς γνώσεως τῆς νεοελληνικῆς, ἐνίοτε δὲ καὶ ἐκ συστηματικῆς κακογραφίας τῶν ἐπὶ τῆς τουρκοκρατίας χειρογράφων. Τὸ νὰ ἐκεῖνο τὸ τόσον ἁπλοῦν καὶ ὅμως τόσους ἀλλογενεῖς σκανδαλίζον ἐνίοτε ἄνευ λόγου ἐκ συνηθείας τῶν βιβλιογράφων τῶν παρελθόντων αἰώνων, ἔχει ἀποβάλει συνήθως ἐν τοῖς χειρογράφοις τὸν τόνον του καὶ ἑνοῦται μετὰ τῆς λέξεως εἰς ἣν ἀναφέρεται. Οὕτως ἔγραφον οἱ προπάτορες ἡμῶν νακάμη, ναδείρη καὶ τὰ τοιαῦτα. Ἀλλὰ τοῦτο παρεξηγήσας ὁ Δουκάγγιος ἐσχημάτισεν ἐκ τῶν τοιούτων μετὰ τοῦ ἀτόνου νὰ συνθέτων λέξεων ῥήματα παράδοξα, ἅτινα ἀνέγραψε κατὰ σειρὰν ἐν τῷ λεξικῷ του ὑπὸ τὸ στοιχεῖον Ν. Ἐπελθούσης δ’ ἔπειτα τῆς ἀνάγκης τῆς ἑρμηνείας τῶν τοιούτων νεοπλάστων λέξεων, ἐγεννήθησαν αἱ ἀστειόταται τῶν παρανοήσεων.
Ἐν τῷ Γλωσσαρίῳ εὑρίσκομεν ῥῆμα νάρτειν, ναυγάζειν, ναντίζειν. Ἀλλὰ τί εἶνε νομίζεις ταῦτα, ἀναγνῶστα; Τὸ εὐκολώτερον πρὸς κατανόησιν εἶνε τὸ νάρτειν σημαῖνον κατὰ τὸ λεξικὸν ὅ,τι καὶ τὸ συμβαίνειν (evenire anidere). Τὸ χωρίον ὅπερ προσεπάγει ὁ Δουκάγγιος πρὸς πίστωσιν τῆς λέξεως «τὸ πρᾶγμα ὁποῦ μέλλει νάρτη» ἐξηγεῖ τὴν παρανόησιν ἐπαρκῶς. Τὸ νάρτη οὐδὲν ἄλλο εἶνε ἢ = νἄρτῃ, νἄλθῃ, νὰ ἔλθῃ. Δυσκολώτερον εἶνε τὸ ναντίζειν. Ἐπ’ ἴσης εὐεξήγητον εἶνε τὸ ναυγάζειν, προελθὸν ἐκ τοῦ ὑπὸ τοῦ Δουκαγγίου ἀναγνωσθέντος ναυγάζῃ = νὰ ’βγάζῃ. Τὸ κείμενον ἐξ οὗ παραλαβὼν ἔπλασε τὸ ἀνύπαρκτον ῥῆμα ὁ Γαλάτης, εἶνε τὸ ἑξῆς «νἀντύσωμε τὰ στάμενα ἐτοῦτα ’ποῦ βαστοῦμε» ὅπου τὸ λᾶθος τοῦ χειρογράφου διορθωτέον εἰς ναὐξήσωμε, ὅτε ἐξηγοῦνται τὰ ἑπόμενα, ὅταν εἰξεύρωμεν ὅτι στάμενα ἐλέγοντο τότε τὰ χρήματα. Ἀλλ’ ὁ λεξικογράφος δὲν ἐπεχείρησε μὲν τὴν διόρθωσιν, ἐνόμισε δὲ ὅτι εὗρε τὴν σημασίαν τῆς λέξεως πλάσσων ἀπαρέμφατον ῥήματος ἀνυπάρκτου ναντίζειν, ὅπερ εὗρε μάλιστα προερχόμενον ἐκ τοῦ γαλλικοῦ nantir, πρὸς ὃ ἐξωτερικῶς ὁμοιάζει, καὶ ἡρμήνευσε διὰ τοῦ καταθέτειν (deponere). Ἀλλὰ τὸ ἀστειότατον τῶν τοιούτων ῥημάτων εἶνε τὸ ναγκαρίζειν μετὰ τῆς ἑρμηνείας του. Τὸ ῥῆμα ἐπλάσθη εὐκόλως ὑπὸ τοῦ λεξικογράφου καθ’ ὅμοιον τρόπον πρὸς τἀνωτέρω ἐκ τοῦ ἐξῆς χωρίου «φωναὶς γὰρ ἔχουσι γλυκέα νὰ γκαρίζουν.» Τί δὲ σημαίνει τὸ ναγκαρίζειν; ὅ τι καὶ τὸ νακαρίζειν, ἀπαντᾷ ὁ συντάκτης τοῦ Γλωσσαρίου, ἡ δὲ λέξις παράγεται ἐκ τοῦ ἀνάκαρα.
Ἀλλὰ τὸ δυστυχὲς νὰ δὲν ἔμελλε μόνον νὰ δώσῃ γαλλικὸν τύπον εἰς τὸ nantir καὶ νακαρίζειν. Ἀφ’ οὗ ἐξεγαλλίσθη καὶ ἔφυγεν ἅπαξ ἐκ τῆς Ἑλλάδος, ἐπέπρωτο κατὰ τὸν αἰῶνα μας νὰ κάμῃ καὶ πολὺ μακρυνότερον ταξείδιον. Ἐδίδασκε φιλολογικὰ μαθήματα ἔν τινι γερμανικῷ πανεπιστημίῳ ὁ καθηγητὴς F… καὶ λόγου ποτὲ ἐλθόντος περὶ τοῦ σκανδαλώδους τούτου νὰ εἶπεν εἰς τοὺς μαθητάς του ὀλίγα περὶ τοῦ πόθεν τοῦτο προῆλθεν. Ὁ καθηγητὴς ἀπέθανε καὶ οἱ εὐγνώμονες μαθηταί του, περισυλλέξαντες τὰ τετράδια παρ’ ἐπιμελῶν ἀκροατῶν, ἐτύπωσαν τὰ μαθήματα αὐτοῦ. Ἐν αὐτοῖς εὑρίσκονται καὶ τὰ περὶ τοῦ νὰ λεχθέντα. Ἀλλὰ τί, νομίζετε, φέρεται περὶ αὐτοῦ; Ὅτι «τὸ νεοελληνικὸν νὰ προέρχεται… ἐκ Κίνας!» Ὁ καθηγητὴς εἶχεν ἀληθῶς διδάξει ὅτι «das neugriechische νὰ Kommt vom ἵνα her» ἤτοι «τὸ νεοελληνικὸν νὰ προέρχεται ἐκ τοῦ ἵνα, ἀλλ’ ἐπειδὴ ἡ δασεῖα παρὰ Γερμανοῖς προφορὰ τοῦ ἵνα (σχεδὸν χίνα) συμπίπτει πρὸς τὴν τοῦ China, ἤτοι τῆς Κίνας, ὁ φοιτητής, οὗ τὸ τετράδιον ἐχρησίμευσε κατὰ τὴν ἐκτύπωσιν τῆς μοιραίοις ἐκείνης σελίδος, παρανοήσας ὑποκατέστησε τὴν Κίναν, εἰς τὸ ἵνα.
Ἀλλ’ ἐπιστρέψωμεν ἀπὸ τῆς σινικῆς αὐτοκρατορίας, μέχρι τῆς ὁποίας ἠναγκάσθημεν νὰ καταδιώξωμεν τὸν λιποτάκτην ἡμῶν συμπολίτην, εἰς τὴν Γαλλίαν καὶ τὸν Δουκάγγιον. Ὅ,τι ἔπαθεν ὁ σοφὸς λεξικογράφος ἕνεκα τοῦ νά, συνέβη εἰς αὐτὸν καὶ μὲ τὸ ἂς καὶ μὲ τὸ ἄρθρον. Τὸ ἄτονον ἀς ἑνούμενον μετὰ τῶν ἑπομένων ἀπετέλεσεν ἀνυπάρκτους λέξεις, οἵα ἡ ἀνωτέρω ἀναγραφεῖσα ἀστῆλαι, τὸ ἀσπάμε, κτλ. Τούτων εἶνε καὶ τὸ ἀσείχα (= ἂς εἶχα), ὅπερ ἡρμήνευσεν ὁ Γαλάτης ὡς δυνάμενον ἴσα καὶ τὸ ἡσύχως (tacite). Ἡ δ’ ἕνωσις τοῦ ἀτόνου ἄρθρου, ἰδίως ἐν τῷ πληθυντικῷ, μετὰ τοῦ οὐσιαστικοῦ ἐν λέξεσιν ὡς τζαρματωσιαίς, ταρθούνια (=τὰς ἁρματωσιάς, τὰ ῥουθούνια) ἐγέννησε τὰς ὀνομαστικὰς τοῦ ἑνικοῦ τζαρματωσιά, ταρθούνιον, αἵτινες ἐνεθρονίσθησαν σοβαραὶ ἐν τῷ γλωσσαρίῳ.
Οἱ Γερμανοὶ δὲν ἔμειναν ὀπίσω. Καὶ δὲν λέγω ἐρευνητὰς τῶν τυχόντων, ἀλλ’ ἐπιφανεῖς καὶ κορυφαίους, οἵτινες ὑπέπεσον εἰς δεινὰ παραπτώματα. Ἀλλ’ ὁ χῶρος δὲν ἐπιτρέπει πολλὰς παραθέσεις καὶ θ’ ἀρκεσθῶ εἰς πολὺ ὀλίγα μόνον παραδείγματα.
Πολλὴν εὐγνωμοσύνην ὀφείλομεν οἱ Ἕλληνες εἰς τὸν μακαρίτην Wagner, ὅστις εἶνε ἐκ τῶν δόντων ὤθησιν εἰς τὴν μελέτην τῆς νεοελληνικῆς φιλολογίας διὰ διαφόρων δημοσιεύσεων κειμένων, ἐν οἱς ἐξέχουσι τὰ Carmina Graeca medii aevi. Εἰς διόρθωσιν τῶν ἐν τῷ βιβλίῳ τούτῳ τὸ πρῶτον δημοσιευθέντων μεσαιωνικῶν κειμένων οὐ μόνον ὁ Wagner εἰργάσθη, ἀλλὰ καὶ ἄλλοι φιλόλογοι, ὧν ἐζήτησε τὴν γνώμην. Καὶ ὅμως πόσα ἔμειναν ἐσφαλμένα ἢ παρεδιορθώθησαν! Τίς Ἕλλην δύναται νὰ ἐννοήσῃ τὸν στίχον
Καὶ τίς δὲν θὰ διορθώσῃ ἀμέσως τὸ κούκουλον εἰς πούπουλον;
Δὲν εἶνε ἀστεῖος ὁ στίχος
Τὸ χειρόγραφον ἔχει χομε κατὰ τὸν ἐκδότην, ἴσως δὲ ἔχει μᾶλλον χάμε ἂν ἐξετασθῇ καλλίτερον, διότι τότε εἶνε εὐεξήγητον τὸ νόημα, μάλιστα ἂν διορθώσωμεν τὸ ἐπήδα εἰς ἐπάτει ὅτι δῆλα δὴ ὁ ἵππος ἕνεκα τῆς βίας του δὲν ἐπάτει τὴν γῆν.
Ἀλλαχοῦ δὲ τὸ ἄριστα ἐν τῷ χειρογράφῳ ἔχον σίτον πληθερόν, ἤτοι πλήθοντα, ἄφθονον, παρεδιορθώθη εἰς σίτον πλέθριον, ὅπερ οὐδεμίαν ἔχει σημασίαν μόνον καὶ μόνον διότι τὸ πληθερὸν δὲν εὑρίσκεται εἰς τὰ λεξικά.
Ἀλλὰ σχεδὸν κωμικὴ εἶνε μία ἐν τοῖς κειμένοις τούτοις παραδιόρθωσις τοῦ μακαρίτου Βουρσιανοῦ. Ὁ μυαλὸς φυραίνει λέγεται ἔν τινι τῶν ποιημάτων, καὶ ἔχει ἄριστα, ὡς ἐννοοῦμεν ὅλοι. Καὶ ὅμως ὁ ἄλλως δεινὸς φιλόλογος προτείνει τὴν διόρθωσιν ὁ μυαλὸς ξηραίνει!
Τί δὲ νὰ εἴπωμεν περὶ τῶν παρερμηνειῶν τοῦ Ἰακώβου Γρίμμ, πρὸ τοῦ ὁποίου ἄλλως δικαίως κλίνει ἡ ἐπιστήμη τὴν κεφαλήν; Ἐκδίδων παλαιόν τι νεοελληνικὸν κείμενον ἐνόμισεν ὅτι τὸ κομιάσι, ὅπερ σημαίνει ὀρνιθῶνα, δηλοῖ μικρὰν κώμην, ὅτι τὸ ἀναφτὸς τοῦ χειρογράφου=ἂν αὐτὸς σημαίνει τὸν ἀνημμένον, ὅτι τὸ τόκουσα (=τὤκουσα, τὸ ἤκουσα) δηλοῖ τοκήεσσαν ἢ τοκάδα ἀμνάδα.
Τὸ κείμενον, ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τοῦ ὁποίου ὁ μέγας τῆς Γερμανίας γλωσσολόγος περιέπεσεν εἰς τὰς προμνημονευθείσας παρανοήσεις εἶνε ἡ μεσαιωνικὴ ἐκείνη διήγησις περὶ τοῦ ὄνου καὶ τῆς ἀλώπεκος, ἥτις ἔχει καταστῆ δημώδης ἐν ὅλαις σχεδὸν ταῖς εὐρωπαϊκαῖς φιλολογίαις, καὶ παρ’ ἡμῖν μὲν ἀπέβη συνηθέστατον ἀνάγνωσμα τοῦ λαοῦ ὡς Φυλλάδα τοῦ Γαδάρου, παρὰ δὲ τοῖς Γερμανοῖς ἠξιώθη τῆς τιμῆς νὰ ἐπιληφθῇ αὐτῆς αὐτὸς ὁ Göthe, γράψας ἐπὶ τῇ βάσει ταύτης τῆς διηγήσεως τὸ περιλάλητον ἐπύλλιόν του Reineke Fuchs. Ἔν τινι τῶν χειρογράφων τὸ ἑλληνικὸν στιχούργημα φέρει τὴν ἐπιγραφὴν Συναξάριον τοῦ τιμημένου γαδάρου. Ἡ δ’ ἐπιγραφὴ αὕτη ἔδωκεν ἀφορμὴν εἰς παρανόησιν φοβερὰν τοῦ Δουκαγγίου, δι’ ἧς τὸ ἁγιολόγιον τῆς ἡμετέρας ἐκκλησίας ἐπλουτίσθη διὰ τοῦ ὀνόματος τίνος; τοῦ Γαδάρου, ὅστις ἕνεκα τῆς συνήθους σημασίας τῆς λέξεως συναξάριον ἐνομίσθη ὑπὸ τοῦ λεξικογράφου ἅγιός τις, οὗ τὸν βίον καὶ τὸ μαρτύριον περιελάμβανε δῆθεν τὸ τέως ἀνέκδοτον ποίημα.
Μοὶ ἐδόθη ἄλλοτε ἡ εὐκαιρία[1] νἀναγράψω καὶ ἄλλα ὀνόματα κύρια ἐπ’ ἴσης ἀνύπαρκτα ὡς τὸ τοῦ ἁγίου Γαδάρου, ἅτινα εἶνε προϊὸν ἁπλῆς παρεξηγήσεως ἀλλογενῶν λογίων. Ἐν τῷ καταλόγῳ ἐκείνῳ παρουσιάζεται ὁ ἱερομόναχος Τάχα συνηδελφωμένος μετὰ τοῦ Πρικίου, καὶ ὁ Βίο συμπορευόμενος μετὰ τοῦ Ἐμπτνῖ τοῦ ξ, καὶ ἐκεῖ τὸ ῥουφέτιον τῶν μπακάλιδων ἔλαβεν ἀληθῶς σοβαρὰν ὄψιν μεταβληθὲν εἰς ἐπιφανῶν ῥωμαίων γένη, τοὺς ῥουφετίους καὶ τοὺς μπακάλιδες.
Ἀλλὰ δὲν θὰ ἔχη τέλος ἡ παροῦσα διατριβὴ ἣν φιλοξενεῖ τὸ Ἡμερολόγιον τοῦ κ. Σκόκου ἂν θελήσω νὰ παρατείνω ἀκόμη τὸν λόγον ἀπαριθμῶν πολλὰς καὶ ἄλλας παρομοίας παρανοήσεις. Διὰ τοῦτο ἀναγκάζομαι νὰ παύσω, ἀλλ’ ἀφ’ οὗ πρότερον ἀναγράψω δύο ἐν ὀλίγῃ ὥρα παρεξηγήσεις ἀναλόγους, ὧν παρέστην ἐγὼ αὐτὸς μάρτυς τὸν Ἀπρίλιον τοῦ 1885. Εὑρισκόμην ἐν Χαιρωνείᾳ μετὰ τοῦ σεβαστοῦ φίλου κ. Κ. ἀριστῶν μετὰ πολύωρον ἱππασίαν ὑπὸ καυστικὸν ἥλιον ἐν τῷ ἐλεεινῷ ἐκείνῳ χανίῳ, ἐκ τοῦ ὁποίου τόσον ὡραῖα φαίνονται τὰ τείχη τῆς πόλεως, περὶ ἣν τοσαῦται συνεκροτήθησαν κατὰ τοὺς ἀρχαίους χρόνους πολυθρύλητοι μάχαι. Μεταξὺ δὲ καταβροχθίζοντες τὸ λιτὸν ἡμῶν πρόγευμα συνεζητοῦμεν ἱστορικά τινα καὶ τοπογραφικὰ περὶ τῆς πρὸς τὸν Φίλιππον μάχης, ὅτε ᾐσθάνθημεν τὴν ἔλλειψιν τοῦ Παυσανίου, ὃν κατὰ σύμπτωσιν κακὴν δὲν εἴχομεν συμπαραλάβει. Ἀλλ’ ὁ συνοδοιπόρος μου, ὀρθῶς ἀναλογισθεὶς ὅτι ἐνίοτε διδάσκαλοι, δήμαρχοι ἢ φύλακες ἀρχαιοτήτων ἔχουσι πρόχειρον χάριν ἐπιδείξεως πρὸς τοὺς ξένους τὴν συγγραφὴν τοῦ ἐκ Λυδίας περιηγητοῦ, καλέσας τὸν ξενοδόχον — Μήπως ἔχετε ἐδῶ εἰς τὸ χωρίον κανένα Παυσανίαν; ἠρώτησε. — Μάλιστα, ἀπήντησε προθύμως ἐκεῖνος. — Δὲν μᾶς κάμνετε τὴν χάριν νὰ τὸν φέρητε; — Ἀμέσως. Μετ’ οὐ πολὺ παρουσιάζετο εἰς τὴν θύραν τοῦ πενιχροῦ ξενῶνος ὠχρὸς γόνος τῆς Κάπραινας, ἥτις, διαδεχθεῖσα τὴν ἀρχαίαν Χαιρώνειαν, ἐμπερικλείει τοὺς ὠχροτάτους τῶν Ἑλλήνων ὅσους ποτὲ εἶδον. Ἐκράτει νωχελῶς διὰ τῆς ἑτέρας τῶν χειρῶν σανίδα ἐφ’ ἧς ἔκειντο φύλλα καπνοῦ, διὰ δὲ τῆς ἑτέρας μαχαιρίδιον δι’ οὗ ἐπιτηδείως καὶ μετὰ ταχύτητος ἔκοπτε τὸν καπνόν. Πρὸ μικροῦ εἶχεν εἰσαχθῆ ὁ περὶ καπνοῦ νέος νόμος καὶ ὁ Χαιρωνεὺς ἐνέτρυφα εἰς τὴν κατὰ δύναμιν παράβασιν αὐτοῦ, ἐξελέγχων ἀληθὲς τὸ τῶν Ἰταλῶν legge fatta, malizia pensata. — Ποῦ εἶνε λοιπὸν ὁ Παυσανίας; ἐπανελάβομεν. — Ὁρίστε, ἡ εὐγενεία του, ἀνταπήντησαν ἡμῖν, ἐπιδεικνύοντες τὸν καπνοκόπτην. Ἦτο ἀληθῶς Παυσανίας, ἀπολελυμένος τῆς ὑπηρεσίας ὑπαλληλίσκος, ὅστις δυστυχῶς δὲν ἠδύνατο νὰ χρησιμεύσῃ εἰς ἡμᾶς ἀντὶ τοῦ Παυσανίου. Ἐξηκολουθήσαμεν ἀρχαιολογοῦντες καὶ μὴ δυνάμενοι νὰ λησμονήσωμεν σὺν τοῖς ἄλλοις, ὅτι εὑρισκόμεθα ἐπὶ τῆς γῆς, ἥτις εἶχε γεννήσει τὸν Πλούταρχον. Ὁ σύντροφος μου ᾐσθάνετο τὴν ἀνάγκην νὰ καταστήσῃ κοινωνοὺς τῶν ἰδεῶν μας καὶ τοὺς ἀπαθεῖς ἐκείνους διαδόχους τῶν πάλαι Χαιρωνέων. — Εἰξεύρετε, ἠρώτησε καὶ πάλιν, ὅτι σεῖς ἔχετε ἕνα μέγαν συντοπίτην; — Ποῖον, ἠρώτησαν περίεργοι. — Τὸν Πλούταρχον. Τὸν γνωρίζετε; — Πῶς νὰ μὴν τὸν γνωρίζωμεν, τὸν κὺρ Πλούταρχον. Ἀλλὰ τὸ κὺρ ἐκεῖνο τὸ προταχθὲν τοῦ ὀνόματος τοῦ συγγραφέως τῶν Βίων, μᾶς ἔπεισεν, ὅτι προέκειτο περὶ νέας παρανοήσεως. Ἡμεῖς ἀνεφερόμεθα εἰς τὸν παλαιὸν Χαιρωνέα, οἱ δὲ ἀγαθοὶ φίλοι τοῦ Καπραινίτου ξενοδόχου ἐνόουν τὸν ἐν *** κ. Πλούταρχον ***, τὸν μόνον, ὡς φαίνεται, νέον Χαιρωνέα, οὗ τὴν ἀντιπολίτευσιν ἔχει νὰ φοβηθῇ ὁ ἀρχαῖος.
- Ἐν Κηφισσίᾳ, 24 Αὐγούστου, 1888.
- ↑ Ἴδ. Ανύπαρκτα ονόματα εν «Παρνασσῷ» τόμ. Α′ σ.....