Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1889/Αθηναϊκαί σκηνογραφίαι: Ωδικά καφενεία
| ←Δὲ θὰ ξαναρθῇ | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1889 Συγγραφέας: Ἀθηναϊκαὶ σκηνογραφίαι: Ὠδικὰ καφενεῖα |
Ὑπομνήσεις διὰ τὰς μητέρας→ |
Θεόδωρος Βελλιανίτης ΟΣΟΝ εἶνε ἀληθὲς ὅτι ἡ πόλις τῶν Ἀθηνῶν μεταβάλλεται κατὰ τὰς ἡμέρας τοῦ θέρους εἰς κάμινον φλεγομένην, ἐμπνέουσα εἰς τοὺς δυσμοίρους ἀπογόνους τῆς Ἀσπασίας καὶ τοῦ Περικλέους τὴν ἀηδίαν τῆς ζωῆς καὶ σκέψεις περὶ αὐτοκτονίας, τοσοῦτον ἐπίσης εἶνε ἀναμφισβήτητον ὅτι αἱ ἀθηναϊκαὶ νύκτες, μὲ τὴν διαύγειαν τῆς ἀτμοσφαίρας, τὸν ἀδαμαντόσπαρτον οὐρανὸν τῆς Ἀττικῆς, καὶ τὴν δροσοβόλον ἀπὸ τῶν φαληρικῶν αἰγιαλῶν αὖραν, εἶνε αὐτόχρημα μαγεία, μ’ ὅλας τὰς ἀναθυμιάσεις, τὰ οὖρα, καὶ τὰς λοιπὰς ἀκατονομάστους ἀηδίας, δι’ ὧν ἡ φρικώδης καλαισθησία τῶν νεωτέρων Περικλέων μας ἀποπνίγουσι τοὺς πνεύμονας τῆς πρωτευούσης. Καὶ διὰ τοῦτο οἱ τρισόλβιοι ὅσον καὶ ἀξιοθρήνητοι κάτοικοι αὐτῆς, ἐννοοῦν νὰ ἀπολαμβάνωσι τὰ θέλγητρα τῶν ὡραίων ἀθηναϊκῶν νυκτῶν, ἀποζημιούμενοι διὰ τὸ κονισαλέον καὶ καυστικὸν μαρτυρολόγιον τῆς ἡμέρας, ἐξερχόμενοι ἀθρόοι ἀνὰ τὰ αὐτοσχέδια κέντρα τῶν διασκεδάσεων, τοῦ θορύβου δηλ. τῆς συγχύσεως καὶ τοῦ συναγελασμοῦ τῶν ᾠδικῶν καφενείων. Καὶ μεταβαίνουσιν ἐκεῖ, διότι δὲν ἔχουσιν ἄλλα μέσα ψυχαγωγίας καὶ τέρψεως, χάσκοντες μὲ ἀνοικτὸν τὸ στόμα πρὸ τοῦ ἀηδεστέρου γυναίου ᾠδικοῦ καφενείου ἑβδόμης τάξεως.
Καὶ δὲν πιστεύομεν νὰ εἴμεθα ἀξιοκατάκριτοι διὰ τοῦτο· ἂν ἦτο ἡ ἐποχὴ τῆς ρωμαντικῆς ποιήσεως, ὅτε αἱ κεφαλαὶ τῶν Ἀθηναίων ἦσαν παραγιομισμέναι μὲ νεκροταφεῖα καὶ μὲ ἰδεώδεις φθισικοὺς ἔρωτας, θὰ ἐβλέπατε ὅλον αὐτὸν τὸν κόσμον τὸν μηχανικῶς κινούμενον ἐν τῇ πλατεῖα τῆς Ὁμονοίας ἢ συσσωρευόμενον εἰς τὰ χαμηλότερα καφφενεῖα τοῦ σταθμοῦ τοῦ σιδηροδρόμου Λαυρίου, νὰ πλημμυρῇ τὴν πλατεῖαν τῶν Στύλων, καὶ ἐν μελαγχολικῇ ἠρεμίᾳ, νὰ βλέπῃ τὰς λικνιζομένας κυπαρίσσους καὶ τοὺς φανοὺς τοῦ νεκροταφείου. Εὐτυχῶς ὅμως ἡ ἐποχῆ ἐκείνη παρῆλθε καὶ οἱ Ἀθηναῖοι θέλουσιν οὐσιαστικωτέρας σήμερον ἀπολαύσεις, ὑλικωτέρας ψυχαγωγίας, καὶ ἀφοῦ δὲν ὑπάρχουσιν ἀλλαχοῦ τοιαῦται, τὰς ζητοῦσιν εἰς τὰ ᾠδικὰ καφενεῖα τοῦ σταθμοῦ τοῦ λαυριωτικοῦ σιδηροδρόμου καὶ εἰς τὰς χονδροκομμένας ἀστειότητας τοῦ Κωστάκη.
Τί γίνεται εἰς τὸν σταθμὸν τοῦ λαυριωτικοῦ σιδηροδρόμου εἶνε ἀναμφιλέκτως ἄγνωστον εἰς τοὺς πλειοτέρους κατοίκους τῆς πρωτευούσης. Ἡ εὐρεῖα ἐκείνη ὁδὸς, ἡ ἔρημος πρὸ δύο ἐτῶν ἀκόμη, ἡ ὁδὸς ἔνθα ἐξεχύνοντο αἱ ἀκαθαρσίαι τῆς πρωτευούσης, ἀφ’ ἧς ἐγένετο ὁ σιδηρόδρομος μετέβαλεν ὄψιν, ἐγένετο μία ἀπὸ τὰς ὡραιοτέρας, τὰς μᾶλλον κεντρικὰς ὁδοὺς τῆς πρωτευούσης. Οἱ μικροὶ οἰκίσκοι μὲ τὰς δυσωνύμους μάνδρας των κατηδαφίσθησαν, μέγαρα ἀνηγέρθησαν, παντοπωλεῖα ἠνεῴχθησαν καὶ μακρὰ σειρὰ καφενείων ἐδημιουργήθη ἔνθα τὴν νύκτα, ἀτελεύτητοι ὡς στίχοι ἐπικοῦ ποιήματος, οἱ στοῖχοι τῶν τραπεζῶν ἐκτείνονται, καὶ τόνοι ποικίλων μουσικῶν ἀναμιγνύονται μὲ τὰς κραυγὰς τῶν ὑπηρετῶν καὶ τας ραβδοκρουσίας τῶν θαμιστῶν τῶν καλούντων εἰς ἐπανάληψιν τῆς ᾀοιδοῦ τὸ ᾆσμα. Ἡ μικροτέρα αὐτῆς δυστροπία, ὁ ἐλαφρότερος ἐνδοιασμὸς, ἐξεγείρει θύελλαν κραυγῶν, λαμβανουσῶν βαθμηδὸν χαρακτῆρα πολιτικῆς διαδηλώσεως, καὶ τὸ ᾆσμα ἐπαναλαμβάνεται, οἱ μουσικοὶ τόνοι ἐπιβάλλουσι σιωπὴν εἰς τὸ ἐξαγριούμενον καὶ μαινόμενον πλῆθος, ἡ ἱστορία δὲ αὕτη παρατείνεται μέχρι βαθυτάτης νυκτὸς, καὶ οἱ ποικιλόχρωμοι καὶ ποικιλοσχημάτιστοι θαμισταὶ τῶν καφενείων ἀπομακρύνονται μὲ ἐντυπώσεις γλυκείας, μὲ μέθην ἔρωτος πρὸς τὰ πλανόδια ἐκεῖνα πλάσματα, πρὸς τοὺς πολυκελάδους αὐτοὺς τέττιγας, τὰς παρασυρθείσας ἐκεῖ Ἰταλίδας, αἵτινες ἔστησαν τὰς σκηνάς των ἐν τῷ διαμερίσματι ἐκείνῳ τῆς πόλεως, δεικνύουσαι δροσερώτερον, αἰσθητότερον τὸ θέρος ἢ ὡς μᾶς τὸ παρουσιάζει αὐτὸ ὁ δήμαρχός μας, καὶ παρέχουσαι γλυκεῖαν ἀνάπαυλαν ἐκ τῆς ὀδυνηρᾶς τῆς ἡμέρας νευρικῆς παραλύσεως. Εἶνε ὄντως ἄξιαι μελέτης αἱ νυκτεριναὶ αὗται συναθροίσεις· ὄχι μόνον διότι αὗταί εἰσιν αἱ μόναι διασκεδάσεις, ἀλλὰ διότι ἐκεῖ ἀποκαλύπτεται νέα φυσιογνωμία τῆς πρωτευούσης ἄγνωστος, ὁ πραγματικὸς χαρακτὴρ ἄλλου λαοῦ ἢ τοῦ Ἀθηναϊκοῦ. Ἔσω καὶ ἔξω τῶν καφενείων ἐκείνων, ἅτινα ἀντὶ παραθύρων καὶ θυρῶν ἔχουσι μίαν ἀπέραντον καὶ μονοκόμματον εἴσοδον, ἀνοιγομένην ὡς χάσμα σπηλαίου μὲ τοὺς τοίχους τῆς αἰθούσης τοῦ καφενείου ἐπεστρωμένους διὰ χάρτου, μὲ τὰς χαμηλὰς στέγας, μὲ τας καπνιζούσας λάμπας, μὲ τὰ βρωμερὰ δάπεδα καὶ τὰ ξύλινα τραπέζια, ἐφ’ ὧν κολλητικαὶ οὐσίαι σχηματίζουσι μικροὺς ρύακας παρασύροντας τρίμματα καπνοῦ, καὶ πέριξ τῶν τραπεζῶν τούτων τύποι ἀνθρώπων, οὓς δὲν βλέπει τις μήτε εἰς τὴν πλατεῖαν τοῦ Συντάγματος, μήτε εἰς ἕτερα κέντρα τῆς πρωτευούσης, δίδουσιν ὄψιν ὁδοῦ ἀνατολικῆς πόλεως, καφενείου τοῦ Γαλατᾶ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἔνθα μόνον τὰ φεσάκια τῶν ζαπτιέδων καὶ αἱ ὑποφώσκουσαι κάμαι λείπουσιν, ἵνα δώσωσι τελειοτέραν τὴν εἰκόνα.
Πρὸς τὰ μέρη ἐκεῖνα ἡ ὄψις τῆς πόλεως ἀλλάσσει καθ’ ὁλοκληρίαν· δὲν εἶναι αἱ Ἀθῆναι ἃς γνωρίζομεν, αἱ Ἀθῆναι τῶν παγωτῶν καὶ τῆς πολιτικῆς φλυαρίας, εἶνε τμῆμα τοῦ Γαλατᾶ ἀποσπασθὲν, εἶνε τμῆμα τοῦ Φασουλᾶ τῆς Σμύρνης μεταφερθὲν ἐν τῷ κεντρικῷ αὐτῷ διαμερίσματι τῆς πόλεώς μας μὲ τὰ σαντούριά του, μὲ τὴν ἀνατολικὴν τὴν πλήρη πάθους μουσικὴν, μὲ τὸν φλοῖσβον τῶν ναργιλέδων καὶ μὲ τὴν ἀποχαύνωσιν τῶν ἀνθρώπων, ὧν αἱ κεφαλαὶ ὑποτρέμουσιν ἡδυπαθῶς κινούμεναι εἰς ἑκάστην ἀπήχησιν στεναγμοῦ, ὃν ἀφίνει ἡ παχύσαρκος Ἀρμενία, ἥτις ἐπὶ μικρᾶς ἐξέδρας τοῦ καφενείου ἐκτραγωδεῖ τὰς ἐρωτικὰς περιπετείας τοῦ Μέμου, καὶ μαγεύει διὰ τοῦ σπαρακτικοῦ της ἀμὰν, καὶ συγκινεῖ τοὺς αἰσθανομένους μέχρι τῶν βαθυτάτων τῆς ψυχῆς των τὴν αἰσθητικὴν ἀπόλαυσιν τῆς πυρίνης αὐτῆς μουσικῆς, ἥτις φθάνει εἰς τὰ ὦτά των ὡς στεναγμὸς ἀπορφανισθείσης τρυγόνος, τὰ δὲ ὄμματα τῶν ἀνατολιτῶν αὐτῶν καρφόνονται πλέον ἐπὶ τῆς ἀβροσάρκου ἀνατολίτιδος, ἧς ἡ σουλτανικὴ νωχέλεια καὶ ἡ χαυνότης τῶν ὀφθαλμῶν, τοὺς συγκρατεῖ ἐν σιγῇ καὶ ὅταν παύσῃ ἀκόμη τὸ ᾆσμά της, τὰ δὲ μονότονα ὄργανα τῆς συνοδευούσης αὐτὴν ὀρχήστρας, ἀντηχοῦσι μόνα, καὶ ὅταν οἱ παίζοντες αὐτὰ ψάλλωσι μὲ βραχνὴν ἐκ τῆς ρακοποσίας φωνὴν, ἐνσπείροντες τὴν ἀηδίαν καὶ ἀνορθοῦντες τὰς τρίχας τῆς κεφαλῆς. Ποῦ νὰ ξεκολλήσωσιν ὅμως ἀπὸ τῆς θέσεώς των οὗτοι. Ποῦ νὰ ἀφήσωσι τὴν ἀποπνέουσαν βδελυρὰν ὀσμὴν τῆς αἰθούσης τοῦ καφενείου. Ἐκείνη ἡ Ἀρμενία μὲ τὴν ἐλαφρῶς κυανῆν ἐνδυμασίαν της, τοὺς κρατεῖ πᾶσαν νύκτα εἰς μαγνητικὴν ἀκινησίαν, καὶ ροφῶσιν οἱ ταλαίπωροι σερμπέτι ἐκ τῆς θέας της, μεθυσκόμενοι, ἐκνευριζόμενοι, καὶ τίς οἶδε, ἀναπολοῦντες τὰς πόλεις τῆς μικρᾶς Ἀσίας, ἔνθα ἐγεννήθησαν καὶ ἐνανουρίσθησαν μὲ τὰ τραγούδια τῆς μυστηριώδους αὐτῆς χώρας, τῆς Ἀνατολῆς, ἔνθα κατὰ τὸν Λέρμαντωφ εἶνε μόνον ὁ τόπος τοῦ ἔρωτος καὶ τῆς ἡδυπαθείας, ὅπου ἀνθίζουσι πάντοτε τὰ ρόδα, τὰ τέκνα τοῦ οὐρανοῦ, ὅπου εἶνε ὅλα ἄφθονα, πλὴν τῆς εὐτυχίας.
Ἐν τῷ ᾄσματι τῆς Ἀρμενίας αἰσθάνονται ἐξεγειρομένους ἤχους κατασιγησάντων παλμῶν καὶ ἡ φαντασία των ζωγραφίζει εἰκόνας γυναικὸς, ἥτις ψάλλει καὶ οἱ φθόγγοι τοῦ ᾄσματός της σβέννυνται ὡς φιλήματα ἐπὶ ροδαλῶν χειλέων· ἥτις ἀτενίζει καὶ οἱ οὐρανοὶ παίζουν ἐντὸς τῶν μεγάλων, τῶν ἀμυγδαλωτῶν ὀφθαλμῶν της, ἥτις βαδίζει καὶ εἰς ἑκάστην κίνησίν της ἀπεικονίζει τὴν πληθώραν τῶν ἐμφωλευόντων ἐν τῇ καρδία της ἀγρίας ἀφελείας αἰσθημάτων.
Ἐκεῖ, ἐν τῇ πλατείᾳ τοῦ σταθμοῦ τοῦ Λαυρίου διέρχονται ὅλην των τὴν νύκτα ἐν εὐδαιμονίᾳ ἀναμένοντες νὰ διέλθῃ πλησίον των ἡ γόησσα ἀνατολῖτις, νὰ προσεγγίσῃ αὐτοὺς μὲ τὰς πτυχὰς τῆς ἐσθῆτός της, νὰ τοῖς ἀποτείνῃ ἓν μειδίαμα, μίαν λέξιν, ἓν βλέμμα καὶ οὗτοι ἀναλύονται, τηκόμενοι ὑπὸ τὴν ἐπήρειαν τοῦ βλέμματός της καὶ τοῦ πυρὸς τοῦ μειδιάματός της.
Ἀλλὰ δὲν εἶναι ἡ μόνη ὄψις τῆς πλατείας ταύτης, ἡ ἀνατολική. Ὀλίγῳ ἀπωτέρω τοῦ σαντουριοῦ ἐν καφενείῳ διαχωριζομένῳ διὰ μικροῦ τειχίσματος ἀντηχεῖ τὸ κλειδοκύμβαλον, τοὺς δὲ στεναγμοὺς τῆς θρηνούσης τὸν Μέμον της Ἀρμενίας διαδέχεται ὁ ἀποχαιρετισμὸς τῆς Santa Lucia καὶ συγκινεῖ τοὺς εὐρωπαΐζοντας θαμιστάς. Ἀλλάσσει ἡ σκηνογραφία καὶ ἀπὸ τοῦ Γαλατᾶ καὶ τοῦ Φασουλᾶ, εὑρισκόμεθα ἀμέσως εἰς τὰς στενὰς ὁδοὺς τῆς Νεαπόλεως, εἰς τὰ περιλάλητα ἐκεῖνα καπηλεῖα τῶν Ναπολιτάνων, ἔνθα τὰ κοινωνικὰ ναυάγια, τὰ συντρίμματα τῆς ἠθικῆς, ἀσχημονοῦσι, κορδακίζουσι καὶ ψάλλουσι πρὸ τῶν ὀμμάτων τῶν Λαζαρόνων ἡμίγυμνα, καὶ μετ’ ὀλίγον, ὅτε ἡ θερμαντικὴ ἔντασις τῶν ἡμιγύμνων σωμάτων αὐξάνει, συγκυλίονται ἐν φρικαλέῳ συμπλέγματι, μέσῳ μεθυσμένων καγχασμῶν, μέσῳ γρονθοκοπημάτων καὶ ξυραφισμάτων, ἕως ὅτου αἱ μάστιγες τῶν ἀστυνομικῶν κλητήρων διαλύσωσι τὴν εἰδεχθῆ αὐτὴν εἰκόνα.
Τὸ καφενεῖον τοῦτο δὲν εἶνε τὸ μοναδικὸν τῆς πλατείας ταύτης. Μακρὰ σειρὰ ᾠδικῶν αἰθουσῶν ἐκτείνεται, πανταχόθεν δὲ ποικίλοι τόνοι πληροῦσι τὴν ἀτμοσφαῖραν ταὐτοχρόνως καὶ ἐν τῇ πλατείᾳ ταύτῃ θόρυβος ἀλλόκοτος πλυμμηροῖ, ἐνῷ ἐν τῷ βάθει τῶν καφενείων, παντοειδεῖς μορφαὶ γυναικῶν πάσης ἡλικίας καὶ σχηματισμοῦ ἐν τραγελαφικῇ περιβολῇ ψάλλουσιν ἑλκύουσαι ἀνθρώπους πάσης τάξεως, μεταξὺ τῶν ὁποίων διακρίνονται οἱ ἀπόφοιτοι τῶν γυμνασίων, οἵτινες λάθρα καὶ μακρὰν τῆς πατρικῆς ἐπιβλέψεως, ἄγουσιν ἵνα καπνίσωσιν ἐν ἀνέσει τὸ σιγάρον των, καὶ χειροκροτοῦσι τὴν Μαργαρίταν ἢ τὴν Κλάραν των, τὰς γυναῖκας, αἵτινες θερμαίνουσι κατὰ πρῶτον τὸ αἷμά των καὶ ταχύνουσι τοὺς παλμούς των. Πρέπει νὰ ἴδῃ τις τὰ διανυκτερεύοντα ἐκεῖνα παιδία, μὲ σοβαρῶν ἀνθρώπων ἦθος, ἐξαρτώμενα ἀπὸ τῶν χειλέων τῆς ᾀδούσης καρακάξας, ἵνα ἐννοήσῃ ποίαν στρέβλωσιν αἰσθημάτων, ποίαν πλαδαρότητα χαρακτήρων κατεργάζεται ἡ νεοφανὴς αὕτη πλατεῖα, ἣν σκιαγραφοῦμεν ἐνταῦθα.
Σπανιώτατα ἐν τοῖς διαφόροις κέντροις τῆς πόλεώς μας συναθροίζεται πλειότερος κόσμος· οὐδαμοῦ ἀλλοῦ δύναταί τις νὰ ἴδῃ τὸν ποικίλον αὐτὸν ἐσμὸν, ἔνθα παρὰ τὸ ἐρυθρὸν ζουνάρι τοῦ ἐκβεβακχευμένου τραμπούκου φαίνεται ἐν κοινωνικῇ ἰσότητι ἡ σεμνὴ στολὴ τοῦ μαθητοῦ τοῦ Βαρβακείου, παρὰ τὸ φεσάκι περιπλανωμένου τινος ἐν Ἀθήναις ἀνατολίτου, ὁ ὑψηλὸς πῖλος ἄρτι ἀφιχθέντος ἐξ Ἑσπερίας στιλπνοῦ δόκτορος εἰδικῶν νοσημάτων. Ὅλον δὲ αὐτὸ τὸ ἀνθρωπομάζωμα, τὸ ἀσχάλλον ἐν ταῖς εἰσόδοις τῶν καφενείων, τὸ τερπόμενον ἀπὸ τὰ παρατονώτερα ᾄσματα καὶ τὰ εἰδεχθέστερα πρόσωπα, διανυκτερεύει ἐκεῖ καὶ μὲ τοὺς καπνοὺς τῶν ναργιλέδων ροφᾷ καὶ τὴν νυκτερινὴν αὔραν, ἀφοῦ δὲν δύναται ἀλλαχοῦ νὰ εὕρῃ καλλιτεχνικωτέραν καὶ σεμνοτέραν ψυχαγωγίαν, ἐν ᾗ νὰ διέλθῃ ὀλίγας ὥρας ἀνέσεως, ὀλίγας ὥρας αἰσθητικῆς ἀπολαύσεως, ἀλλὰ μένων ἐκεῖ ἐν τῇ διεφθαρμένῃ αὐτῇ ἀτμοσφαίρᾳ ἐκνευρίζεται ὁ λαός καὶ ἐκτραμπουκίζεται ἡ νεολαία.
- Ἀθῆναι, μηνὶ Ἰουνίῳ, 1888.