Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1888/Περί της επιρροής του πνεύματος επί του σώματος και των οργανικών λειτουργιών αυτού
| ←Ἀντιπολίτευση | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1888 Συγγραφέας: Περὶ τῆς ἐπιρροῆς τοῦ πνεύματος ἐπὶ τοῦ σώματος καὶ τῶν ὀργανικῶν λειτουργιῶν αὐτοῦ |
Ὁ Ῥώσσος ποιητὴς Νάτσων→ |
ἔρευνα τῆς ἐπιρροῆς τοῦ πνεύματος ἐπὶ τοῦ σώματος καὶ τῶν διαφόρων ὀργανικῶν αὐτοῦ λειτουργιῶν ἀποτελεῖ σπουδαιότατον ψυχολογικὸν ἐν ταὐτῷ καὶ φυσιολογικὸν θέμα ἀπαιτοῦν ἱκανὴν καὶ εὐρεῖαν ἀνάπτυξιν ὑπὸ πλείστας ὅσας ἐνδιαφερούσας καὶ διδακτικὰς ἐπόψεις, ὅπερ ὅμως τὰ ὅρια, τοῦ ἐνταῦθά μοι ὁρισθέντος χώρου μὲ ἀναγκάζει ὅσον οἷόν τε συντόμως νὰ ἐπεξέλθω μὴ ἐνδιατρίβων ἢ μόνον εἰς τὰ κεφαλαιώδη καὶ κύρια.
Ἅπαν τὸ σῶμα ἡμῶν ἀπαρτίζει ὀργανισμὸν πολυσύνθετον, συσκευὴν πολύπλοκον καὶ λεπτοφυεστάτην συνισταμένην ἐκ διαφόρων ὀργάνων, ἅτινα ἔχοντα ἕκαστον τὴν ἰδίαν αὐτοῦ λειτουργίαν συμβάλλουσιν ἅπαντα ἀπὸ κοινοῦ καὶ ἀλληλενδέτως πρὸς τὴν καθόλου κίνησιν τῆς ζωῆς καὶ τὴν ἐκδήλωσιν αὐτῆς διὰ τῶν διαφόρων ζωϊκῶν φαινομένων.
Ὁ κύριος ὅμως μοχλὸς ἁπάσης τῆς ζωϊκῆς ταύτης κινήσεως ἐν τοῖς διαφόροις ὀργάνοις δύναται νὰ θεωρηθῇ ἐν τοῖς τελειοτέροις τοὐλάχιστον ὀργανισμοῖς τὸ νευρικὸν σύστημα, ὅπερ προερχόμενον ἔκ τινος κέντρου, τοῦ ἐγκεφάλου καὶ τοῦ νωτιαίου μυελοῦ, φέρεται καὶ διακλαδίζεται εἰς λεπτοτάτας νευρικὰς ἴνας καὶ πρὸς αὐτὰ τὰ λεπτοφυέστατα στοιχεῖα τῶν διαφόρων ἱστῶν καὶ ὀργάνων τοῦ σώματος.
Πρὸς κανονικὴν δὲ λειτουργίαν ὅλου αὐτοῦ τοῦ πολυσυνθέτου ὀργανισμοῦ εἷνε ἀνάγκη νὰ διατηρῆται ἐντελὴς καὶ ἀμοιβαία ἡ ἀκεραιότης τοῦ τε νευρικοῦ συστήματος καὶ σύμπαντος τοῦ λοιποῦ ὀργανισμοῦ. Πᾶσα πάθησις ἢ ἀλλοίωσις τῶν διαφόρων ἱστῶν καὶ ὀργάνων ἐπιδρᾷ κατ’ ἄλλοτε ἄλλον βαθμὸν καὶ ἐπὶ τῆς ἀνατομικῆς ὑφῆς καὶ τῆς λειτουργίας τοῦ νευρικοῦ συστήματος· ἀλλὰ πρὸ πάντων ἡ πάθησις τοῦ νευρικοῦ συστήματος ἐπιδρᾷ σπουδαίως ἐπὶ τῆς συστάσεως ἐν γένει καὶ τῆς λειτουργίας τῶν ἱστῶν καὶ ὀργάνων τοῦ σώματος· αἱ πλεῖσται τῶν παθήσεων τοῦ κεντρικοῦ νευρικοῦ συστήματος συνεπάγονται ἀναγκαίως καὶ παθήσεις τῶν διαφόρων ἱστῶν καὶ ὀργάνων, ἅτινα οὕτω φθείρονται καὶ ἀτροφοῦσιν ἢ καὶ καθ’ ὁλοκληρίαν ἐνίοτε καταστρέφονται. Ἐπίσης πολλαὶ ὀργανικαὶ παθήσεις τοῦ σώματος διαστρέφουσι καὶ ἀλλοιοῦσιν ἐν πολλοῖς τὰς διαφόρους λειτουργίας τοῦ νευρικοῦ συστήματος καὶ τῶν διαφόρων διανοητικῶν δυνάμεων τοῦ ἐγκεφάλου. Διὸ καὶ ἐξ αὐτῆς τῆς ἀρχαιότητος ἐλέχθη μετ’ ἐπιτυχοῦς παρατηρητικότητος καὶ εὐφυΐας, ὅτι ἐν σώματι ὑγιεῖ ἐγκατασκηνοῖ καὶ νοῦς ὑγιής.
Δὲν δυνάμεθα ἐνταῦθα νὰ πραγματευθῶμεν τίνος ἀπόρροια εἶνε το πνεῦμα, ἂν τουτέστι τοῦτο προέρχηται ἔκ τινος ἀΰλου κέντρου τῆς ψυχῆς, ἢ ᾖνε ἁπλῆ ἐκδήλωσις τῆς λειτουργίας τῶν νευρικῶν κυττάρων. Τοῦτο μόνον δυνάμεθα ἤδη νὰ βεβαιώσωμεν, ὅτι τὸ πνεῦμα ἑδράζει ἐν τῷ κεντρικῷ νευρικῷ συστήματι, τῷ ἐγκεφάλῳ, καὶ δι’ αὐτοῦ ἐκδηλοῦται, ὅτι πᾶσα νοσηρὰ ἀλλοίωσις ἢ παθολογικὴ κατάστασις τῶν νευρικῶν κυττάρων τοῦ ἐγκεφάλου παθαίνει καὶ ἀλλοιοῖ σπουδαιότατα καὶ τὸ πνεῦμα.
Τὸ πνεῦμα ἑπομένως μετὰ πασῶν αὐτοῦ τῶν ἐκδηλώσεων, ὑπὸ τύπον διαφόρων νοητικῶν δυνάμεων ἑδράζει καὶ ἐκδηλοῦται ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ, ὅστις, ὡς εἴπομεν, ὡς κύριον νευρικὸν κέντρον ἐποπτεύει ἐφ’ ὅλων ἐν γένει τῶν ζωϊκῶν λειτουργιῶν τοῦ ὀργανισμοῦ. Ἡ κίνησις, ἡ αἴσθησις, ἡ λειτουργία τῶν αἰσθητηρίων ὀργάνων τοῦ σώματος, ἡ κυκλοφορία, ἡ λειτουργία τῶν διαφόρων ὀργάνων καὶ ἀδένων, αἱ ἐκκρίσεις καὶ πλεῖσται ἄλλαι ζωϊκαὶ λειτουργίαι τελοῦνται τῇ ἐποπτείᾳ καὶ ἐπενεργείᾳ μάλιστα τοῦ κεντρικοῦ νευρικοῦ συστήματος· ἑπομένως καὶ τὸ πνεῦμα, ὅπερ ἑδράζει ἐν τῷ κέντρῳ τοῦ νευρικοῦ συστήματος καὶ ἐκδηλοῦται δι’ αὐτοῦ, δύναται ἐπίσης σπουδαίως νὰ ἐπιδρᾷ ἑφ’ ἅπαντος τοῦ ὀργανισμοῦ καὶ τῶν λειτουργιῶν αὐτοῦ καὶ νὰ ἐπιφέρῃ διαφόρους ἐν αὐτῷ τροποποιήσεις καὶ ἀλλοιώσεις, ὡς διὰ βραχέων θέλομεν ἴδει ἐν τοῖς κατωτέρω.Πᾶσα ἰδέα ἢ φαντασία, ἢ αἰσθηματικὴ διάθεσις τοῦ πνεύματος, ἅμα γεννωμένη ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ εἴτε αὐτομάτως εἴτε δι’ ἐξωτερικῆς τινος ἐπιδράσεως εὐθὺς ἀντανακλᾶται καὶ ἐξωτερικεύεται διὰ τῶν διαφόρων νευρικῶν διακλαδώσεων εἰς τὴν περιφέρειαν τοῦ σώματος καὶ ἐκεῖ ἐκδηλοῦται διὰ διαφόρων προσιδιαζουσῶν πρὸς τὰς πνευματικὰς ταύτας καταστάσεις ἐπὶ τοῦ σώματος κινήσεων, τροποποιήσεων τῶν διαφόρων λειτουργιῶν, αἵτινες ἀποτελοῦσιν, οὕτως εἰπεῖν, εἰδικὰς εἰκόνας παραστατικὰς τῶν διαφόρων αὐτῶν πνευματικῶν διαθέσεων.
Οὕτως ἐκ τῆς τοιᾶσδε ἢ τοιᾶσδε διαθέσεως τοῦ πνεύματος ἐπενεργούσης διὰ τοῦ νευρικοῦ συστήματος ἐπὶ τῶν μυῶν τοῦ προσώπου διαγράφεται τὸ σύνολον ἐκεῖνο τῶν μυϊκῶν κινήσεων αὐτοῦ καὶ ἡ διαμόρφωσις τῶν γραμμῶν καὶ χαρακτήρων τὸ ἀποτελοῦν τὴν φυσιογνωμίαν καὶ τὰς διαφόρους ἐκφράσεις αὐτῆς.
Ἡ φυσιογνωμία τοῦ ἀνθρώπου καὶ αἱ διάφοροι καὶ ποικίλαι ἐκφραστικαὶ παραλλαγαὶ αὐτῆς εἰσὶν ἓν ἐκ τῶν ὡραιοτέρων καὶ προχειροτέρων παραδειγμάτων τῆς ἐπιρροῆς τοῦ πνεύματος καὶ τῶν διαθέσεων αὐτοῦ ἐπὶ τοῦ σώματος. Ἑκάστη ἰδιάζουσα πνευματικὴ ἢ ψυχικὴ (ὡς λέγεται) κατάστασις ζωγραφεῖται ἐπὶ τῆς μορφῆς τοῦ προσώπου δι’ ἰδιαζουσῶν ἐκφράσεων αὐτῆς, ὡσανεὶ ἡ φυσιογνωμία ἦτο ὁ καθρέπτης ἐφ’ οὗ ἀντανακλᾶται ἡ διάφορος κατάστασις τοῦ πνεύματος. Οὕτως ἡ χαρά, ἡ λύπη, ὁ πόνος, ἡ μελαγχολία, ἡ ὀργή, ὁ φόβος, ἡ ὑπεροψία, ἡ κατάνυξις, ἡ ἀηδία, ὁ φθόνος κλπ. χαρακτηρίζονται ἐπὶ τῆς φυσιογνωμίας τοῦ προσώπου διὰ τῆς ἐντάσεως ἢ χαλαρώσεως τούτων, ἢ ἐκείνων τῶν μυῶν, διὰ τῆς ζωηρότητος τοῦ βλέμματος, διὰ τῆς συστολῆς ἢ διαστολῆς καὶ ἐπιμηκύνσεως τῶν χαρακτήρων καὶ γραμμῶν τοῦ προσώπου, διὰ τῆς ἐρυθρότητος, ὠχρότητος ἢ πελιδνότητος τῆς ὄψεως.
Ἀλλ’ ἅπασαι αὗται αἱ παραλλαγαὶ τῆς φυσιογνωμίας ἐκφράζουσι παροδικὰς καὶ στιγμιαίας αἰσθηματικὰς καταστάσεις τοῦ πνεύματος. Διαρκὴς ὅμως καὶ συνήθης ἠθικὴ κατάστασις τοῦ πνεύματος ἀντανακλωμένη ἐπὶ μακρὸν ἐπὶ τοῦ προσώπου ἐγκαθίσταται ἐπὶ τῶν χαρακτήρων αὐτοῦ καὶ ἀποτελεῖ τὴν διαρκῆ καὶ μόνιμον ἔκφρασιν τῆς φυσιογνωμίας ἑκάστου ἀτόμου· οὕτω ἡ μόνιμος φυσιογνωμία τῶν ἀνθρώπων παραλλάσσει ἀναλόγως τῆς πνευματικῆς αὐτῶν καταστάσεως ὡς ἐκ τῶν συνθηκῶν καὶ ἕξεων τοῦ βίου, ὡς ἐκ τῆς εὐπαθείας καὶ εὐαισθησίας, ὡς ἐκ τῶν ἐξωτερικῶν ἐπιδράσεων, καὶ ὡς ἐκ τοῦ βαθμοῦ τῆς διανοητικῆς ἀναπτύξεως αὐτῶν. Δὲν ἐζήτουν ἑπομένως καὶ ζητοῦσιν ἀδύνατα οἱ φυσιογνῶσται, ὅσοι προσπαθοῦσιν ἐκ τῆς μορφῆς τῶν χαρακτήρων τοῦ προσώπου νὰ διαγνώσωσιν ἑκάστου ἀνθρώπου τὴν πνευματικὴν κατάστασιν καὶ τὰς ψυχικὰς ὁρμὰς αὐτοῦ κατὰ προσέγγισιν· διότι, ὡς καὶ ἀνωτέρω εἴπομεν, τὸ πρόσωπον, ὅπερ ἀφθόνως ὑπὸ τῆς φύσεως ἐπροικίσθη ὑπὸ πληθύος μυῶν καὶ νεύρων καὶ ἀγγείων, εἷνε ὄντως πεδίον ἀναπεπταμένον εἰς πάσας καὶ αὐτὰς τὰς λεπτοτέρας, ἠθικὰς ἐκδηλώσεις τοῦ πνεύματος. Οὕτω δὲ ἡ εὐγένεια τοῦ φρονήματος καὶ ἁγνότης τῆς ψυχικῆς καταστάσεως ἀποτυποῦται ἐπὶ λεπτῶν εὐθειῶν καὶ κανονικῶν γραμμῶν συνιστωσῶν τύπον καθαρὸν ἐκφράσεως, ἐνῷ ἡ ὑπερίσχυσις ταπεινῶν καὶ πονηρῶν αἰσθημάτων τείνει νὰ παραγάγῃ τύπον διεστραμμένον καὶ εὐτελῆ τῆς μορφῆς τῶν χαρακτήρων τοῦ προσώπου. Ἡ εὐφυΐα καὶ ἡ δραστηριότης τοῦ πνεύματος εἰκονίζεται ἐπὶ τῆς ζωηρότητος τῶν χαρακτήρων, τῆς ὀξύτητος καὶ διαπεραστικότητος τοῦ βλέμματος καὶ τῆς ἀναπτύξεως — τῆς ὄψεως τοῦ προσώπου, ἐνῷ ἡ νωθρότης καὶ ἡ ἀπάθεια τοῦ πνεύματος ἀφίνει χαλαρὰν καὶ δυσκίνητον τὴν φυσιογνωμίαν· καὶ ἡ ὡραιοτέρα ἐκ φύσεως μορφὴ ἀμαυροῦται καὶ ἀσχημίζεται ἐκ τῆς ἐπ’ αὐτῆς ἐντυπώσεως κτηνωδῶν καὶ ταπεινῶν ψυχικῶν καταστάσεων. Λίαν δὲ ἐπιτυχῶς καὶ ὁ Οὐάλτερ Σκὸττ ἐν τῷ Rokeby ἐκφράζεται κατὰ τὴν περιγραφὴν τῆς φυσιογνωμίας τοῦ Bertram λέγων: Τὰ κακὰ πάθη ἅτινα ὑπέθαλπεν ἐπὶ μακρὸν χρόνον εἶχον ἐντυπωθῆ βαθέως ἐπὶ τοῦ προσώπου αὐτοῦ.
Τὰς διαφόρους δὲ ταύτας ἐκφράσεις τῆς φυσιογνωμίας τοῦ προσώπου τὰς παραστατικὰς τῶν διαφόρων διαθέσεων τοῦ πνεύματος παρακολουθοῦσι καὶ ἄλλαι κινήσεις τοῦ σώματος ἐν γένει ἀποτελοῦσαι τὴν στάσιν αὐτοῦ καὶ τὴν θέσιν τῶν διαφόρων μελῶν τοῦ σώματος. Αἱ συνοδεύουσαι δ’ αὗται κινήσεις τὰς διαφόρους ἐκφράσεις τοῦ προσώπου, ὅταν τὰ ἐν τῷ πνεύματι ὑπερισχύοντα αἰσθήματα εἰσὶν ἰσχυρά, γίνονται μετ’ ἐκτάκτου δυνάμεως καὶ ζωρότητος· οὕτως ἐξ εὐαρέστου διαθέσεως τοῦ πνεύματος παράγονται αἱ σπασμωδικαὶ μυϊκαὶ κινήσεις τοῦ στήθους, τοῦ διαφράγματος καὶ τοῦ λάρυγγος αἱ συνιστῶσαι τὸν γέλωτα, ἐνῷ ἐκ δυσαρέστου καὶ λυπηρᾶς διαθέσεως αἱ σπασμωδικαὶ κινήσεις αἱ συνιστῶσαι τοὺς λυγμούς. Οὕτως ἐπὶ ἰσχυροῦ καὶ αἰφνιδίου αἰσθήματος τρόμου παράγονται οἱ τετανικοὶ σπασμοὶ τῶν ἀναπνευστικῶν ὀργάνων, τοῦ λάρυγγος καὶ ἐν γένει τοῦ σώματος, οἵτινες πνίγουσι μὲν τὴν φωνὴν ἐν τῷ λάρυγγι, κρατοῦσι δὲ ἀκίνητον ὡσεὶ ἄγαλμα τὸν φοβηθέντα. Οὕτως ἐπίσης ἡ διέγερσις ὑπερβαλλούσης ὀργῆς φέρει σπασμὸν τῶν σιαγόνων, δυσκαμψίαν ἢ τρόμον τῶν μυῶν, σπασμωδικὴν σύσφιγξιν τῆς πυγμῆς καὶ ταχείας περιστροφικὰς κινήσεις τῶν βολβῶν τῶν ὀφθαλμῶν.
Τοιαῦται κινήσεις γενικαὶ τοῦ σώματος γίνονται διὰ πάσας τὰς ἠθικὰς καταστάσεις τοῦ πνεύματος καὶ συνιστῶσι τὴν φυσικὴν γλῶσσαν καὶ μιμικὴν ἔκφρασιν αὐτῶν.
Ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω, ἡ διάφορος κατάστασις τοῦ πνεύματος, ἀκτινοβολεῖ καὶ ἐπιδρᾷ ἐπὶ τῆς περιφερείας καὶ φέρει διαφόρους κινήσεις τοῦ σώματος παραστατικάς, ἐκφραστικὰς τῶν πνευματικῶν αὐτῶν καταστάσεων. Πλὴν τούτων ὅμως πᾶσαι αἱ πνευματικαὶ δυνάμεις αἱ ἐκδηλούμεναι ὑπὸ τύπον ἰδεῶν, φαντασίας, βουλήσεως, αἰσθηματικῶν ἢ παθητικῶν καταστάσεων, ἐπιδρῶσι διαφοροτρόπως ἐπὶ τῶν φυσικῶν λειτουργιῶν τῶν διαφόρων ἱστῶν καὶ ὀργάνων τοῦ σώματος.
Οὕτως ἡ προσοχὴ καὶ ἡ συγκέντρωσις τοῦ πνεύματος ἐπί τινος μέρους τοῦ σώματος προκαλεῖ αἴσθησιν ἢ κίνησιν ἢ ἄλλην τινὰ λειτουργικὴν τροποποίησιν ἀνάλογον πρὸς τὴν ἰδέαν ἢ τὸ αἴσθημα τὸ ἐπὶ τοῦ πνεύματος ἐπικρατοῦν κατὰ τὴν στιγμὴν ἐκείνην. Ἐὰν προσηλώσωμεν τὸ πνεῦμα ἡμῶν ἐπί τι μέρος τοῦ σώματος, ὀλίγιστοι δὲν θέλουσιν αἰσθανθῇ τι ἐπὶ τοῦ μέρους αὐτοῦ· οἱ πλεῖστοι ὅμως θέλουσιν αἰσθανθῇ νυγμούς, ἢ αἱμωδίαν, ἢ κνισμόν, ἢ ἀρτηριακὰς σφύξεις, ἢ βάρος καὶ περίτασιν, ἢ πόνον ἐλαφρὸν ἢ ἐν γένει ταλαιπωρίαν τινά· ἂν τύχῃ μάλιστα νὰ πάσχῃ τὸ μέρος τοῦτο, ἡ κατάστασις αὐτοῦ βελτιοῦται ἢ χειροτερεύει ἀναλόγως τῆς ἐπικρατούσης ἰδέας. Οὕτω, καὶ μόνον ἐὰν προσέξωμεν ἐπί τι ἀλγοῦν μέρος τοῦ σώματός μας, πολλάκις αἰσθανόμεθα πολὺ ἰσχυρότερον καὶ δριμύτερον τοὺς πόνους, ἐνῷ τοὐναντίον ἡ ἀπασχόλησις τοῦ πνεύματος ἐπ’ ἄλλας ἰδέας ἢ αἰσθήματα καὶ ἡ ἀφαίρεσις καὶ ἀποτροπὴ τῆς προσοχῆς αὐτοῦ ἔκ τινος μέρους τοῦ σώματος ἐκμηδενίζει πολλάκις τὴν αἴσθησιν τοῦ μέρους αὐτοῦ, ὥστε οὐ μόνον δὲν ἀντιλαμβανόμεθα κάκωσιν τινὰ ἐπιφερομένην ἐπὶ τοῦ μέρους αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ, ἐὰν τοῦτο ἀλγῇ ἔκ τινος παθήσεως, δὲν αἰσθανόμεθα τοὺς πόνους. Ἕνεκα τούτου δὲ πολλάκις μετ’ ἐκπλήξεως παρατηροῦμεν κακώσεις ἐπὶ διαφόρων μερῶν τοῦ σώματος ἐκ τυχαίων αἰτίων, ἅτινα προσέβαλον τὸ σῶμα ἡμῶν ἐν στιγμαῖς ἀφαιρέσεως ἢ ἀλλαχοῦ ἀπασχολήσεως τῆς προσοχῆς ἡμῶν. Ἐπίσης καὶ αὐτὰς τὰς ἐπὶ τῶν αἰσθητηρίων ὀργάνων ἐντυπώσεις τὸ περισπώμενον ἐπ’ ἄλλα ἢ ἐν ἀφαιρέσει ὃν πνεῦμα δὲν ἀντιλαμβάνεται. Οὗτοι δὲ ἀπησχολημένοι ἢ ἀφηρημένοι ὄντες ἐνίοτε συναντῶμεν φίλους ἢ γνωρίμους, οὖς, μολονότι βλέπομεν, δὲν ἀντιλαμβανόμεθα ἐν τούτοις καὶ δὲν ἀπαντῶμεν εἰς τὸν χαιρετισμὸν αὐτῶν· ἄλλοτε ἐν ὁμοίᾳ καταστάσει πνεύματος, ἐνῷ ἀκούομεν ἄτομα παρ’ ἡμῖν ζωηρῶς συζητοῦντα ἢ ὁμιλοῦντα, ἐν τούτοις οὐδὲν ἐκ τῆς ὁμιλίας των ἀντιλαμβανόμεθα. Παρὰ πόσοις δὲ ἀπησχολημένοις τῶν ἀκροατῶν εἰς διαφόρους ὁμηγύρεις δὲν παρέρχονται ἔπεα πτερόεντα τὰ ὑπὸ τῶν ῥητόρων λεγόμενα· ὑπάρχουσι μάλιστα καὶ ἀκροαταί, εἰς οὓς ὁ ἦχος τῶν ὁμιλούντων πλήττων μηχανικῶς τὰ ὦτα χρησιμεύει εἰς πρόκλησιν ἡδέος ὕπνου.
Πολλάκις δὲ ἓν αἴσθημα ἢ μία ἰδέα ἰσχυρῶς κατέχουσα τὸ πνεῦμα ἐκμηδενίζει καὶ κατευνάζει ἄλλα αἰσθήματα, πολλάκις ἀναγκαῖα εἰς τὸν ὀργανισμόν. Μάρτυς αὐτόπτης μάχης τινὸς περιγράφει, ὡς ἑξῆς φυσικώτατα αὐτήν: «καθ’ ἅπασαν τὴν ἡμέραν ὁ ἀγὼν ἦτο λυσσώδης· ὁ στρατὸς ἦτο ἐξηντλημένος ἐκ τῆς πείνης καὶ τῆς κακώσεως· ἐν τούτοις ὑπέστη τὸ πᾶν μετὰ τῆς μεγαλειτέρας καρτερίας καὶ ὑπομονῆς, ἣν ποτὲ εἶδον· ἡ βεβαιότης τῆς νίκης ἀπενάρκου τὰ δεινὰ αὐτῶν.» Τὴν φυσιολογικὴν ταύτην παρατήρησιν ἐκφραστικώτατα παρέστησε καὶ ὁ Σατωβριάνδος εἰπών: πᾶν κυριεῦον πάθος ἢ αἴσθημα σβύνει πάντα τὰ ἄλλα ἐν τῇ ψυχῇ ἡμῶν, ὡς ὁ ἥλιος ἀνατέλλων σβύνει τὰ ἄστρα ἐν τῇ λάμψει τῶν ἀκτίνων του.
Ἀλλ’ ἐπὶ τῆς λειτουργίας τῶν αἰσθητηρίων ὀργάνων, καὶ ἰδίως τῆς ἀκοῆς καὶ τῆς ὁράσεως, τὸ πνεῦμα δύναται νὰ ἐπιδράσῃ σπουδαίως.
Ἐκ τῆς φυσιολογίας γνωρίζομεν, ὅτι ἕκαστον ἐξωτερικὸν ἀντικείμενον ἢ ἦχος προσπίπτων εἰς τὸ ἄκρον τοῦ αἰσθητηρίου νεύρου μεταβιβάζεται πρὸς τὸν ἐγκέφαλον εἰς το ὁμόλογον αἰσθητήριον κέντρον (sensorium), ὅπερ τίθεται εἰς κραδασμὸν καὶ προκαλεῖ τὴν ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ ἀντίληψιν τοῦ ἀντικειμένου ἢ τοῦ ἤχου. Ἐκ τοῦ αἰσθητηρίου δὲ τούτου κέντρου τότε γίνεται ἡ κατάλληλος διανοητικὴ ἐπεξεργασία καὶ οὕτω ἡ ἀντίληψις εἰς τὴν περιφέρειαν ὡς κίνησις.Ἀλλ’ ἐνίοτε δὲν συμβαίνει οὕτως ἡ λειτουργία αὕτη διεγείρεταί τις αὐτομάτως ἢ ἐξ ἀναμνήσεως φαντασιώδης ἰδέα ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ σχετικὴ πρός τινα αἴσθησιν, ἥτις τοσοῦτον κυριεύει καὶ κατέχει τὸ πνεῦμα, ὥστε ἡ ἰσχυρὰ αὕτη ὑποκειμένη ἰδέα τῆς αἰσθήσεως τίθησιν εἰς δόνησιν τὸ ἀνάλογον αἰσθητήριον κέντρον, ἔνθα γεννᾶται οὕτως ὑποκειμενικῶς ἡ ἀνάλογος αἴσθησις, ἥτις μεταδίδοται ἐκ τοῦ κέντρου εἰς τὸ ἄκρον τοῦ περιφερικοῦ αἰσθητηρίου νεύρου, ὅπερ αἰσθάνεται ἐντυπώσεις, ὡσανεὶ αὗται προήρχοντο ἐκ τοῦ ἐξωτερικοῦ κόσμου. Ἐκ τούτου δὲ ἡ φαντασία ἡμῶν δημιουργεῖ τὴν ὕπαρξιν ἀντικειμένων ἢ πραγμάτων ὅλως ἀνυπάρκτων. Οὕτω γεννῶνται αἱ καλούμεναι φαντασμαγορίαι, ὀπτασίαι, φαντάσματα, κλπ.
Οὕτως ἐξηγοῦνται αἱ διάφοροι ὑπερφυσικαὶ καὶ θαυμασταὶ ὀπτασίαι, αἱ ἱεραὶ διαφόρων θρησκευμάτων ἀποκαλύψεις, τὰ φασματώδη ὁράματα, οἱ μυστηριώδεις ἦχοι ἢ φωναί, ἅτινα ἀντιλαμβάνονται τὰ ἀσθενῆ ἢ πεφοβισμένα πνεύματα τὰ προσηλωμένα ἰσχυρῶς ἐπί τινος πίστεως ἢ φανατικῆς θρησκευτικῆς ἰδέας, ἢ θεωρητικῆς δοξασίας ἢ καὶ δεισιδαίμονος πεποιθήσεως.
Οὕτω δικαιολογοῦνταί πως τὰ ἀσθενῆ καὶ εὐφάνταστα καλούμενα πνεύματα, ἅτινα προσηλούμενα ἰσχυρῶς ἐπί τινος ἰδέας καὶ ὑπείκοντα εἰς τὴν ἐπήρειαν αὐτῆς βλέπουσι καὶ ἀκούουσι πᾶν ὅ,τι διανοοῦνται. Πάντα ἑπομένως τὰ θαυμάσια καὶ ἐκπληκτικὰ ὑπερφυσικὰ φαινόμενα, ἅτινα τὰ τοιαῦτα πνεύματα διηγοῦνται ἐν ἀφελεῖ πεποιθήσει πολλάκις δὲν προέρχονται ἐκ καθαρῶν ψευδολογιῶν, ἀλλ’ εἰσὶ φαινόμενα, ἅτινα πράγματι εἷδον· ἢ ἤκουσαν ἐν τῇ φαντασία των· οὗτοι εἰσὶ τὰ θύματα τῆς ἀφωσιωμένης πίστεώς των καὶ τῆς σφόδρα ἐπὶ τούτῳ διεγηγερμένης φαντασίας των. Ἡ ἀνθρωπότης δὲ κατὰ διαφόρους ἐποχὰς πολλάκις ἐγένετο θῦμα ἐπιδημιῶν τοιούτων φανατικῶν πίστεων εἴτε θρησκευτικῶν εἴτε προληπτικῶν· οὕτως ὑπῆρξαν ἐποχαὶ τῆς ἐπικρατήσεως τοῦ ζωϊκοῦ μαγνητισμοῦ ἢ πνευματισμοῦ, κατὰ τὰ πειράματα τῶν ὁποίων ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἡ σφόδρα διεγηγερμένη φαντασία τῶν ἀφωσιωμένων ὀπαδῶν ἔβλεπε πλεῖστα ἀνύπαρκτα καὶ ὑπερφυσικὰ φαινόμενα, ἀφ’ ἑτέρου δὲ κοινὰ καὶ συνήθη ἢ ἐπουσιώδη φυσικὰ φαινόμενα ἐπὶ τοσοῦτον ὑπερβολικὰ καὶ μεταβεβλημένα ἡ θερμὴ φαντασία των ἀντελαμβάνετο, ὥστε ἐδημιουργεῖτο ὁλόκληρος σειρὰ ἐκπληκτικῶν φαινομένων. Ἤδη ὅμως ὅτε ἡ ἐπιστήμη εἰσῆλθεν εἰς ἀμφοτέρα τὰ ζητήματα ταῦτα καὶ ἐπέχυσε τὸ φῶς αὐτῆς καὶ ἔδειξε τὰ πραγματικὰ φαινόμενα, ὅλα τὰ ἄλλα τὰ ὑπερφυσικὰ καὶ θαυμασιώδη διελύθησαν καθ’ ὁλοκληρίαν.Ἄλλοτε πάλιν ἡ προσήλωσις τοῦ πνεύματος ἐπί τινος ἰδέας ἢ αἰσθήματος τινὸς εἷνε τοσοῦτον ἰσχυρά, ὥστε καὶ αἱ ἔξωθεν ἐρχόμεναι ἐντυπώσεις ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ μεταβάλλονται καὶ τροποποιοῦνται σύμφωνα πρὸς τὴν ἐν τῷ πνεύματι ἐπικρατοῦσαν ταύτην ἰδέαν ἢ φαντασίαν. Οὕτω βλέποντες δένδρον ἐκλαμβάνομεν αὐτὸ ἀντὶ ἀνθρώπου ἢ ξύλον ἀντὶ ζῴου, κλπ.
Ἐν τοιαύτῃ δὲ περιπτώσει δὲν πρέπει ν’ ἀποδίδωμεν εἰς τὰ αἰσθητήρια ἡμῶν ὄργανα τὴν πλάνην τῆς ψευδοῦς αἰσθήσεως, διότι δὲν εἷνε αὐτὰ ὑπεύθυνα. Εἷνε τὸ ἴδιον ὡσὰν ν’ ἀποδίδωμεν εἰς τὸ τηλεγραφικὸν σύρμα ἢ τὸ ἠλεκτρικὸν ῥεῦμα, τὸ σφάλμα τῆς μεταβιβάσεως ἡμαρτημένου τηλεγραφήματος· ὅπως ἐκεῖ πταίει ὁ τηλεγραφητὴς ὁ ἐξηγήσας κακῶς τὰς λέξεις τοῦ τηλεγραφήματος, οὕτω καὶ ἐν τῇ περιπτώσει ταύτῃ δὲν πταίουν τὰ αἰσθητήρια ὄργανα, ἀλλὰ τὸ πνεῦμα, ὅπερ ἀπησχολημένον ὃν ἔκ τινος ἰδέας ἐξετίμησε κακῶς τὴν εἰς τὸν ἐγκέφαλον μεταβιβασθεῖσαν ἐντύπωσιν ἐκ τοῦ αἰσθητηρίου ὀργάνου.
Πλείστων τοιούτων παραισθήσεων καθ’ ἑκάστην γίνεται θῦμα ὁ ἄνθρωπος· πολλὰ δ’ ἐπὶ τούτῳ ἀναφέρονται τὰ ἀνέκδοτα καὶ περίεργα γεγονότα. Οὕτω τοιαύτης τινὸς παραισθήσεως τοῦ ὀργάνου τῆς ὀσφρήσεως θῦμα ὑπῆρξεν, ὡς ἀναφέρεται, μεγάλη τις Κυρία, ἥτις πάντοτε ἔπασχεν ἐκ λιποθυμιῶν, ὁσάκις ἡ ὀσμὴ τοῦ ῥόδου προσέβαλλε τὴν ὄσφρησίν της. Τοσοῦτον δὲ κατὰ τῆς ὀσμῆς ταύτης τὸ πνεῦμά της ἦτο προκατειλημμένον, ὥστε, ὅτε ποτὲ εἶδεν εἰσερχομένην εἰς τὴν αἴθουσάν της πρὸς ἐπίσκεψιν φίλην της μετ’ ὡραιοτάτου ῥόδου ἐπὶ τοῦ στήθους αὐτῆς, ἐλιποθύμησε μὴ δυνηθεῖσα ν’ ἀνθέξῃ εἰς τὴν ὀσμὴν τοῦ ῥόδου, τὸ ὁποῖον ἐν τούτοις μετ’ ὀλίγον ἐγνώσθη ὅτι ἦτο… τεχνητόν.
Μία ἐκ τῶν λίαν ἀξιοπεριέργων καὶ θαυμαστοτέρων ἐπενεργειῶν τοῦ πνεύματος ἐπὶ τοῦ σώματος, ἥτις ἐγνώσθη μὲν πρὸ πολλοῦ ὑπὸ τῆς ἐπιστήμης, ἀλλ’ ἥτις ἐφηρμόσθη μόνον ἐσχάτως ἐν πειράμασιν ἐκ πρώτης ὄψεως ἐκπληκτικοῖς, εἷνε ἡ ἀκούσιος δονώδης κίνησις τῶν μυῶν τοῦ σώματος, ἡ συνοδεύουσα ἑκάστην ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ γεννωμένην ἰδέαν ἢ διεγειρόμενον αἴσθημα.
Πρῶτος διέκρινε καὶ ἔδειξε τὰς ἀοράτους ταύτας κινήσεις ὁ Gratiolet, ἂς ὠνόμασε συμβολικὰς κινήσεις, διότι ἀποτελοῦσιν ἐνδείξεις πράξεων ἐν σχέσει οὐσῶν πρὸς τὴν ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ ὑπάρχουσαν ἰδέαν, ἢ συνιστῶσιν, ἵνα εἴπωμεν κάλλιον, πράξεις ἀσυνειδήτως προδιδούσας τὴν ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ τελουμένην ἀνάλογον διανοητικὴν ἐργασίαν.
Ὁ Chevreul δὲ ἀπέδειξε καὶ πειραματικῶς τὴν ὕπαρξιν τῶν ἀκουσίων τούτων συμβολικῶν μυϊκῶν κινήσεων. Ἐὰν ἄτομόν τι λ. χ. κρατοῦν εἰς χεῖρας αὐτοῦ ἐκκρεμὲς σκέπτηται εἰς κίνησιν τινά, τὸ ἐκκρεμὲς μετ’ ὀλίγον ἀνεπαισθήτως ἄρχεται νὰ κινῆται· τότε δέ, ἐὰν σκεφθῇ, ὅτι ἡ κίνησις καταπαύει, τὸ ἐκκρεμὲς δὲν βραδύνει νὰ παύσῃ κινούμενον. Ἡ αἰτία δὲ τοῦ φαινομένου τούτου εἷνε ἡ ἑξῆς: Φαντάζεσθαι ζωηρῶς κίνησιν τινὰ εἶνε τὸ αὐτὸ, κατὰ τὰ ἄνωθι ῥηθέντα, ὡς νὰ βλέπωμεν ταύτην καὶ νὰ ἀντιλαμβανώμεθα ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ· ἐκ τούτου δὲ ὁ ὀφθαλμὸς ἀνεπαισθήτως φέρεται πρὸς τὴν διεύθυνσιν τῆς κινήσεως, ἣν ὁ ἐγκέφαλος φαντάζεται. Εἰς τὴν συμβολικὴν δὲ ταύτην κίνησιν τοῦ ὀφθαλμοῦ παρακολουθεῖ μετ’ ὀλίγον συμπαθητικὴ κίνησις ἀκουσία τῆς χειρός, ἥτις κρατεῖ τὸ ἐκκρεμές, καὶ ἡ κίνησις αὕτη δίδει αὐτῷ ἀνεπαισθήτως καὶ ἀκουσίως ταλαντώσεις κατὰ τόσον μεγαλειτέρας, ὅσον ἡ ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ ἰδέα εἷνε ζωηροτέρα καὶ ἡ θέλησις ἰσχυροτέρα.
Τῶν φυσιολογικῶν τούτων νόμων καὶ ὁ Ἄγγλος μάντις Cumberland ἐπωφελούμενος ἐδημιούργησε τὰ πειράματα αὐτοῦ τῆς ἑρμηνείας τῶν στοχασμῶν, ἅτινα τοσοῦτον ἐξέπληξαν κατ’ ἀρχὰς τὴν κοινωνίαν. Πεπροικισμένος ὑπὸ λεπτοτάτης ἀντιλήψεως καὶ εὐφυΐας ὁ Cumberland κατώρθου διὰ τῆς ἀκριβοῦς ἀναλύσεως καὶ ἑρμηνείας τῶν ἀκουσίων αὐτῶν παλμικῶν μυϊκῶν κινήσεων ν’ ἀναγινώσκῃ, ὡς ἔλεγε, τοὺς στοχασμοὺς τῶν ἄλλων ἀτόμων.
Ἐν τοῖς πειράμασιν ὅμως αὐτοῦ τούτοις περιωρίζετο μόνον εἰς τὸ νὰ μαντεύῃ τὰ ὁριζόμενα ἰδιαιτέρως ἐκ τῶν προτέρων πρόσωπα ἢ νὰ εὑρίσκῃ τὰ κρυπτόμενα ἀντικείμενα. Πρὸς τοῦτο δ’ ἔχων περιδεδεμένους τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐλάμβανε τὴν χεῖρα τοῦ ὡρίσαντος τὸ πρόσωπον ἢ κρύψαντος τὸ πρᾶγμα ἀτόμου καί, ἀφοῦ συνίστα αὐτῷ ζωηρῶς νὰ ἔχῃ συγκεντρωμένην τὴν προσοχήν του ἐπὶ τοῦ ὡρισμένου προσώπου ἢ ἀντικειμένου, ἐλάμβανε διαφόρους διευθύνσεις καὶ ἀκολουθῶν πάντοτε μετὰ μεγίστης προσοχῆς τὰς ἐνδείξεις τῶν παλμικῶν μυϊκῶν κινήσεων τῆς χειρὸς τοῦ ὁδηγοῦντος ἀκουσίως ἀτόμου, κατώρθου εἰς τὰς πλείστας τῶν περιπτώσεων νὰ εὑρίσκῃ τὰ ὁριζόμενα πρόσωπα ἢ κρυπτόμενα ἀντικείμενα. Εἰς τὴν ἐξήγησιν δὲ ταύτην τῶν πειραμάτων τοῦ Cumberland στηριζόμενοι καὶ πλεῖστοι ἄλλοι ὀλίγον πεπειραμένοι καὶ κατὰ τι εὐαίσθητοι κατόπιν ἐπεχείρησαν νὰ ἐπαναλάβωσιν αὐτὰ καὶ πολλάκις ἀκολουθοῦντες τὰς ἐνδείξεις τῶν συμβολικῶν μυϊκῶν κινήσεων κατώρθουν νὰ ἐπιτυγχάνωσιν.Οὕτω καὶ ἡ πολυθρύλητος αὐτόματος κίνησις καὶ περιστροφὴ τῶν τραπεζῶν, ἡ κατ’ ἐποχὰς καὶ ἐπιδημίας διαταράξασα ἰσχυρῶς καὶ θέσασα εἰς κίνησιν μέχρις ἀναβρασμοῦ τόσους ἐγκεφάλους μέχρις σήμερον, ἐξηγεῖται ἤδη ἁπλούστατα, ὅτι εἷνε ἀποτέλεσμα καθαρὸν τῶν ἀκουσίων αὐτῶν παλμικῶν κινήσεων τῶν ἐπιτεθειμένων χειρῶν τῶν κύκλῳ τραπεζοκαθεζομένων, οἵτινες ἐμβάλλουσιν εἰς κίνησιν τὸ ἐλαφρὸν πνευματικὸν τραπέζιον ἀπαραλλάκτως ὡς ἐμβάλλεται εἰς κίνησιν τὸ ἐκ τῆς χειρὸς κρατούμενον ἐκκρεμὲς κατὰ τὸ ἄνωθι μνημονευθὲν πείραμα τοῦ Chevreul. Οἱ περὶ τὴν τράπεζαν καθήμενοι συγκεντροῦντες τὴν προσοχὴν αὐτῶν μετὰ πεποιθήσεως ἐπὶ τῆς ἰδέας, ὅτι μετ’ ὀλίγον θὰ ἴδωσιν αὐτὴν κινουμένην, ὑφίστανται ἀκουσίως καὶ ἀνεπαισθήτως τὰς παλμώδεις συμβολικὰς μυϊκὰς κινήσεις τῶν χειρῶν, αἵτινες μάλιστα αὐξάνουσι καὶ ἐκ τοῦ καμάτου, εἰς ὃν ὑποβάλλονται αἱ χεῖρες ἐπὶ μακρὸν πολλάκις χρόνον μένουσαι ἀκίνητοι καὶ προσηλωμέναι ἐπὶ τῆς αὐτῆς θέσεως. Αἱ κινήσεις, δ’ αὗται τῶν μυῶν εἴς τινας περιστάσεις ἀρκοῦσι νὰ κινήσωσι τραπέζιον ἐλαφρὸν καὶ νὰ ὁδηγήσωσιν αὐτὸ ἀνεπαισθήτως εἰς ἐκτέλεσιν διαφόρων κινήσεων. Ὅτι δὲ ἡ αὐτόματος λεγομένη κίνησις τῶν τραπεζῶν ὀφείλεται εἰς τὰς ἄνω περιγραφείσας παλμικὰς μυϊκὰς κινήσεις τῶν χειρῶν ἀπέδειξεν ἔτι πρὸ πολλῶν ἐτῶν καὶ ὁ ἄγγλος Faraday, ὅστις κατεσκεύασε μηχάνημα εὐφυέστατον δεικνύον διὰ τῆς μετακινήσεως λίαν εὐαισθήτου βελόνης, ὅτι ἡ τράπεζα κινεῖται διὰ τῆς ἐπεμβάσεως μηχανικῆς δυνάμεως προερχομένης ἐκ τῶν πειραματιζόντων χωρὶς οὗτοι νὰ ἐννοῶσιν αὐτό.
Ἡ ἐπίδρασις τοῦ πνεύματος ἐπὶ τοῦ ὀργανισμοῦ δείκνυται ἔτι διὰ πλείστων ἄλλων μᾶλλον ψηλαφητῶν καὶ αἰσθητῶν γεγονότων ἢ φαινομένων. ·
Καὶ μόνον τὸ αἴσθημα αἰδοῦς διεγειρόμενον ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ προκαλεῖ κυκλοφορικὰς τροποποιήσεις ἰδίᾳ καταφανεῖς εἰς τὸ πρόσωπον, εἰς ὃ γίνεται αἰφνιδία διεύρυνσις τῶν ἀγγείων καὶ συνόρμησις αἵματος καὶ παράγεται ἐρύθημα ἰσχυρὸν καὶ αἴσθησις θερμότητος δικαιοῦσα τὸ κοινῶς λεγόμενον καυστικὴ ἐντροπή. Ἡ συνήθης δ’ ἔκφρασις ἐπάγωσεν ἀπὸ τὸν φόβον του ἔχει τὴν ἀρχὴν εἰς ἀκριβεστέραν φυσιολογικὴν παρατήρησιν· διότι τὸ αἴσθημα τοῦ φόβου ἢ τῆς φρίκης ἐν τῷ πνεύματι γεννώμενον φέρει σύσπασιν τῶν περιφερικῶν ἀγγείων καὶ ἐκ τούτου ἰσχαιμίαν καὶ ὠχρότητα τοῦ δέρματος· ἕνεκα δὲ τῆς αἰφνιδίας ταύτης ἀναιμίας τοῦ δέρματος, τοῦτο ψύχεται ταχέως καὶ αἴσθημα ῥίγους περιτρέχει αὐτὸ περιρρεόμενον πολλάκις καὶ ὑπὸ ψυχροῦ ἱδρῶτος· λίαν ἐπιτυχῶς δὲ ὁ δαιμόνιος Σαιξσπῆρος ἐκφράζεταί που, ὅτι ὁ φόβος εἰσάγει εἰς τὰς φλέβας μου ψῦχος, τὸ ὁποῖον παγόνει σχεδὸν καθ’ ὁλοκληρίαν τὸ θάλπος τῆς ζωῆς.
Οὐ μόνον δὲ ἡ κατάστασις τοῦ πνεύματος ἐπιδρᾷ ἐπὶ τῶν αἱμοφόρων ἀγγείων καὶ τῆς κυκλοφορίας τοῦ αἵματος, ἀλλὰ πρὸ πάντων καὶ ἐπὶ τῆς καρδίας, ἥτις εὐκόλως ὑπόκειται εἰς τὴν ἐπήρειαν πλείστων αἰσθημάτων ἢ συγκινήσεως. Εἷνε γνωστόν, ὅτι πᾶσα αἰφνιδία συγκίνησις ἢ διάθεσις αἰσθηματικὴ τοῦ πνεύματος ἐπιδρᾷ ἐπὶ τῆς καρδίας ἐπιταχύνουσα ἢ ἐπιβραδύνουσα, ἐντείνουσα, ἢ ἐξασθενοῦσα τὴν ἐνέργειαν τῆς καρδίας καὶ τὰς παλμικὰς αὐτῆς συστολὰς καὶ διαστολάς. Διὰ τὴν μεγάλην δὲ ταύτην εὐαισθησίαν τῆς καρδίας εἰς τὴν ἠθικὴν ἐπίδρασιν τοῦ πνεύματος ἐξ αὐτῆς τῆς ἀρχαιότητος πάντοτε αὕτη ἐθεωρήθη καὶ θεωρεῖται ὡς τὸ κύριον ὄργανον, ἐν ᾧ ἑδράζουσι τὰ διάφορα αἰσθήματα· ἐξ οὗ καὶ πλεῖσται φράσεις σχετικαὶ ὑπάρχουσιν εἰς τὰς πλείστας τῶν γλωσσῶν.
Ἐνίοτε μάλιστα, ὅταν ἡ συγκίνησις καὶ ἡ ἐθνικὴ ἐπίδρασις γίνεται ἀπότομος καὶ ἀρκούντως ἔντονος, δύναται νὰ ἐπιφέρῃ καὶ συγκοπὴν τῆς καρδίας ἐξ αἰφνιδίου σπασμοῦ ἢ παραλύσεως τοῦ καρδιακοῦ μυός. Τοιαῦτα παραδείγματα θανάτων ἐκ συγκοπῆς τῆς καρδίας ἕνεκα ἰσχυρῶν καὶ ἀποτόμων συγκινήσεων ἀναφέρονται πλεῖστα ὅσα, ἀφορῶντα μάλιστα καὶ ἄνδρας ἐπισήμους ἐν τῇ ἱστορίᾳ τῆς ἀνθρωπότητος.
Ἐπὶ τῶν λειτουργιῶν τῶν πεπτικῶν ὀργάνων ἐπίσης σπουδαίως ἐπιδρᾷ τὸ πνεῦμα καὶ αἱ διάφοροι αὐτοῦ διαθέσεις· πᾶν σφοδρὸν αἴσθημα ἀπρόοπτον ἢ αἰφνιδία ἰσχυρὰ συγκίνησις διακόπτει τὴν ὄρεξιν καὶ διαταράττει τὴν πέψιν· ἡ φαντασία δὲ μεγάλως ἐπιδρᾷ ἐπὶ τῶν λειτουργιῶν τοῦ στομάχου. Πᾶσα χαρὰ ἢ λύπη ἢ φόβος ἐπιδρᾷ σπουδαίως ἐπί τε τῆς ὀρέξεως καὶ τῆς πέψεως· γνωστὴ δὲ εἷνε ἡ ἐπανάστασις καὶ ἡ διατάραξις τοῦ στομάχου ἡ ἐπερχομένη οὐχὶ σπανίως καὶ ἐπὶ μόνῃ τῇ ἰδέᾳ ἀηδοῦς τινος ἀντικειμένου εἰσελθόντος εἰς τὸν στόμαχον. Ὁ Ἀλέξανδρος Δουμᾶς πατὴρ διηγεῖται περὶ ἑαυτοῦ ὁ ἴδιος ὅτι εὑρισκόμενος ποτὲ ἐν Ἑλβετίᾳ ἕν τινι ἐξοχικῷ ξενοδοχείῳ ἔφαγε μετὰ ἐκτάκτου ὀρέξεως ὄψον κατεσκευασμένον ἐκ κρέατος ἄρκτου, ὅπερ μεγάλως ἠγάπα. Μετὰ δὲ τὸ πέρας τοῦ λαμπροῦ προγεύματός του συνδιαλεγόμενος μετὰ τοῦ ξενοδόχου ἔμαθεν, ὅτι ἡ ἄρκτος, ἧς τὸ κρέας μετὰ τόσης ὀρέξεως ἔφαγεν, ἐφονεύθη εἰς τὰ πέριξ ὑπὸ τῶν κυνηγῶν μετὰ μεγίστης δυσκολίας, ἀφοῦ κατεσπάραξεν ἕνα ἐξ αὐτῶν· τότε ὁ Δουμᾶς φαντασθεὶς, ὅτι ἦτο δυνατὸν εἰς τὸ κρέας τῆς ἄρκτου νὰ ὑπῆρχε καὶ αἷμα ἀνθρώπινον κατελήφθη ὑπὸ ἰσχυρᾶς ναυτίας καὶ ἐμέτου καὶ ἀπέβαλε πᾶσαν ἐν τῷ στομάχῳ εἰσελθοῦσαν τροφὴν πρὸ ὀλίγον μόλις μετὰ τόσης μακαρίου εὐχαριστήσεως.
Ἀλλὰ καὶ ἡ ἰδέα μόνη ἐξ ἀναμνήσεως διεγειρομένη ἀηδοῦς τινος ποτοῦ ἢ φαγητοῦ ἢ ἄλλου ἀντικειμένου φέρει τὴν ναυτίαν ἐν τῷ στομάχῳ καὶ ἀηδὲς αἴσθημα ἐν τῷ στόματι, ὡσανεὶ ἡ οὐσία αὕτη νὰ ὑπῆρχε κατὰ τὴν στιγμὴν ἐκείνην ἐν τῷ στόματι. Ὁ Van Swieten ὁ διάσημος ἄγγλος ἰατρὸς διηγεῖται, ὅτι ὁ ἴδιος ποτὲ διερχόμενος παρὰ πτῶμα κυνὸς ἐν σήψει εὑρισκομένου ἤμεσεν ἐκ τῆς ἀηδίας· πλὴν κατόπιν μετὰ παρέλευσιν πολλῶν ἐτῶν διελθὼν κατὰ τύχην ἐκ τοῦ μέρους ἐκείνου ἀνεμνήσθη τόσον ἰσχυρῶς τοῦ συμβάντος, ὥστε κατελήφθη ὑπὸ ναυτίας καὶ ἐμέτου. Τὸ αἴσθημα μόνον τῆς ἀναμνήσεως ἐν τῷ πνεύματι τοσοῦτον ἐπενήργησεν, ὥστε προὐκάλεσεν ἐπανάστασιν καὶ διατάραξιν ἰσχυρὰν τοῦ στομάχου.
Ὅπως δὲ αἱ αἰφνίδιαι καὶ ἰσχυραὶ συγκινήσεις φέρουσιν ἀνορεξίαν καὶ δυσπεψίαν, οὕτως αἱ μέτριαι εὐχάριστοι συγκινήσεις καὶ ἡ εὐάρεστος διάθεσις τοῦ πνεύματος διεγείρουσι τὴν ὄρεξιν καὶ τὴν πέψιν· διότι ἐκτὸς τοῦ ὅτι ἡ εὐάρεστος αὕτη διάθεσις, ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω, δίδει ἰσχὺν καὶ κανονικότητα εἰς τὴν ἐνέργειαν τῆς καρδίας διευκολύνουσα τὴν κυκλοφορίαν τοῦ αἵματος εἰς τὰ διάφορα ὄργανα, παρέχει ἐπίσης ἰσχὺν καὶ κανονικότητα εἰς τὰς μυϊκὰς συστολὰς τοῦ στομάχου καὶ προκαλεῖ ἀφθονωτέραν ἔκκρισιν γαστρικοῦ ὑγροῦ, δι’ ὧν εὐκοπώτερον καὶ ζωηρότερον τελεῖται ἡ λειτουργία τῆς πέψεως. Διὰ τοῦτο δὲ τρώγομεν πλειότερον καὶ μετὰ μεγαλειτέρας ὀρέξεως ἐν εὐαρέστῳ συναναστροφῇ ἢ ἐν κοινῷ μετὰ φίλων συμποσίῳ. Ἐπίσης ἡ μουσικὴ κατά τε τὸ συμπόσιον καὶ μετ’ αὐτὸ διαθέτουσα εὐαρέστως τὸ πνεῦμα καὶ διὰ τούτου τὸ σῶμα ἐπενεργεῖ εἰς τὴν αὔξησιν τῆς ὀρέξεως τῶν συνδαιτυμόνων καὶ εἰς τὴν ζωηροτέραν λειτουργίαν τῆς πέψεως. Τοῦτο δὲ κάλλιστα ἐγνώριζον οἱ φιλόμουσοι πρόγονοι ἡμῶν, οἵτινες σπανίως ἐσυμποσίαζον ἄνευ μουσικῆς.
Αἰ διάφοροι συγκινήσεις, εἷνε γνωστόν, ὅτι ἀλλοιοῦσι πολλάκις σπουδαίως τὰς διαφόρους ἐκκρίσεις τοῦ σώματος, ἃς αὐξάνουσιν ἢ ἐλαττοῦσιν ἢ καὶ ἐπέχουσι καθ’ ὁλοκληρίαν. Ἡ ἀνάμνησις καλοῦ καὶ ὀρεκτικοῦ φαγητοῦ ἢ ποτοῦ προκαλεῖ τὴν ἔκκρισιν τοῦ σιέλου ἐν τῷ στόματι. Ὁ ὑπέρμετρος φόβος καὶ ἡ δειλία αὐξάνει τὴν ἔκκρισιν τῶν ἐντέρων καὶ τῶν νεφρῶν καὶ παραλύει τοὺς σφιγκτῆρας τῶν τε πεπτικῶν καὶ οὐροποιητικῶν ὀργάνων, δι’ ὧν ἀκουσίως πολλάκις καὶ ἐν ἀκαταλλήλῳ στιγμῇ διεκφεύγουσι τὰ ἀπεκκρίματα· διάφοροι δὲ φράσεις ἐνδεικτικαὶ τῶν παθημάτων τούτων ἐξ ὑπερβολικῆς χαρᾶς ἢ φόβου καὶ δειλίας ὑπάρχουσιν ἐν χρήσει παρὰ τῷ λαῷ. Ὁ Carpenter ἐν τῇ Φυσιολογίᾳ αὐτοῦ διηγεῖται ἀρκούντως περίεργον συμβὰν εἰς καθηγητήν τινα, τὸν ὁποῖον ἡ ἐπείγουσα καὶ ἐπιβάλλουσα ἀνάγκη τῆς ἐντερικῆς λειτουργίας ἐτάραξε μεγάλως ἡμέραν τινὰ ἐν τῷ μέσῳ τῆς παραδόσεώς του· ἐν τούτοις ἡ ἰσχυρὰ αὐτοῦ θέλησις ἠδυνήθη νὰ ὑπερισχύσῃ κατὰ τῆς ἀπροσδοκήτου ταύτης ἀνάγκης· πλὴν ἡ φαντασία του τοσοῦτον ἐπηρεάσθη ἐκ τοῦ ἀπροόπτου τούτου συμβάντος, ὥστε ἔκτοτε ὁσάκις ἤρχιζε τὴν παράδοσίν του εἰς τὴν αὐτὴν αἴθουσαν, οἱασδήποτε προφυλάξεις καὶ ἂν ἐλάμβανε πρὸ τῆς ἐνάρξεως τῆς παραδόσεως, πάντοτε ὁ ἀτυχὴς καθηγητὴς ἐταράσσετο ἐν τούτοις ἐκ τοῦ αὐτοῦ δυσαρέστου αἰσθήματος καὶ τῆς ἀνάγκης, ἐνῷ δὲν ἔπασχε τοῦτο, ὅταν παρέδιδεν εἰς ἄλλην αἴθουσαν.
Ὁ φόβος ἐπίσης προκαλεῖ τὴν ἔκκρισιν τοῦ ἱδρῶτος, ὅστις καὶ εἷνε πολλάκις ψυχρὸς, διότι, ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω, ὁ φόβος προκαλεῖ ἅμα καὶ ἀναιμίαν τοῦ δέρματος, ἐξ ἧς τοῦτο καὶ αἱ ἐκκρίσεις αὐτοῦ ψύχουσαι.
Ἡ ὀργὴ ἢ λύπη καὶ αἱ διάφοροι ζωηραὶ ἠθικαὶ καταστάσεις τοῦ πνεύματος εἷνε γνωστὸν ἐπίσης, ὅτι οὐ μόνον ἐλαττοῦσι τινὰς τῶν ἐκκρίσεων, ἀλλὰ καὶ τὰ συστατικὰ αὐτῶν ἐνίοτε ἀλλοιοῦσι χημικῶς ἐπὶ τοσοῦτον, ὥστε καθίστανται ἔστιν ὅτε οὗ μόνον ἐπιβλαβῆ ἀλλὰ καὶ δηλητηριώδη. Οὕτως ὁ σίελος τῶν ἐν ὀργῇ ζῴων καθίσταται δηλητηριώδης πολλάκις· καὶ οὗ μόνον τῶν ζῴων, ἀλλὰ καὶ πολλῶν ἀνθρώπων, ὡς ἀναφέρεται ὑπὸ πλείστων παρατηρητῶν. Αἱ φιλόστοργοι μητέρες γνωρίζουσι καλῶς, ὅτι τὸ γάλα αὐτῶν ἢ τῶν τροφῶν ἐλαττοῦται καὶ ἀλλοιοῦται μεγάλως κατὰ τὴν σύστασιν ἐκ διαφόρων ἠθικῶν αἰτίων· ἐπὶ ἰσχυρᾶς μάλιστα ὀργῆς εἰς πολλὰς τῶν γυναικῶν τούτων τὸ γάλα αὐτῶν καθίσταται δηλητηριώδες καὶ φέρει παντοίας γαστρικὰς διαταραχὰς εἰς τὰ θηλάζοντα βρέφη.
Εἶνε γνωστὸν πόσον εἰς ἰσχυρὰς λύπας ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκην τῶν δακρύων· τὸ βαρυαλγοῦν πνεῦμα, ἡ πονοῦσα καρδία ἀνακουφίζεται μόνον ἀναλυομένη εἰς ἄφθονον ῥοὴν δακρύων. Ὅταν δὲ μάλιστα τὰ δάκρυα κατὰ τὰς ἰσχυρὰς ταύτας συγκινήσεις στειρεύσωσι, συγκλονοῦσιν ὁλόκληρον τὸ νευρικὸν σύστημα προκαλοῦν οὕτω διαφόρους διαταράξεις καὶ νοσηρὰς καταστάσεις, οἷον λιποθυμίας, σπασμούς, συγκοπὰς, κλπ.
Ἡ ἐπίσχεσις δὲ τῶν δακρύων ὀφείλεται οὐ μόνον εἰς ἰσχυρὰς λύπας ἀλλὰ καὶ εἰς διάφορα ἄλλα αἰσθήματα. Οὕτως ὁ Hunter διηγεῖται τὸ ἑξῆς περὶ ἑαυτοῦ λίαν ἀξιοπερίεργον ἱστορικὸν γεγονός. «Ἐπορεύθην ποτέ, λέγει, ὅπως ἐπισκεφθῶ περιώνυμον ἠθοποιὸν ἀτυχήσασαν· ἐγνώριζα καλῶς, ὅτι ἤθελον συγκινηθῆ μεγάλως. Πλὴν δυστυχῶς ἀργὰ παρετήρησα, ὅτι κατὰ λᾶθος δὲν εἶχον λάβει μανδήλιον ἐν τῷ θυλακίῳ μου. Ἡ ἀνησυχία, ἣν ᾐσθάνθην ἐκ τῆς ἐλλείψεως τοῦ ἀπαραιτήτου τούτου ἐφοδίου εἰς πᾶν ἄτομον κλαῖον, καί ὁ φόβος τρόπον τινὰ τοῦ νὰ κλαύσω, ἐστείρευσαν ἐν ἐμοὶ τὴν πηγὴν τῶν δακρύων. Ἔφθασα δ’ ὡς ἐκ τούτου εἰς θέσιν νὰ ἐντρέπωμαι, διότι δὲν ἔκλαιον καὶ δὲν ἠδυνάμην νὰ τὸ κάμω.»
Τοιαῦτα ἐν συντόμῳ εἰσὶ τὰ κυριώτερα φαινόμενα τῆς σχέσεως καὶ τῆς ἐπιρροῆς τοῦ πνεύματος καὶ τῶν διαφόρων διανοητικῶν αὐτοῦ δυνάμεων ἐπὶ τῶν φυσιολογικῶν λειτουργιῶν τῶν διαφόρων ὀργάνων τοῦ σώματος. Ὅπως δὲ εὐρεῖα εἶνε ἡ ἐπενέργεια τοῦ πνεύματος ἐπὶ τῶν φυσιολογικῶν λειτουργιῶν, οὕτω μεγίστη εἷνε καὶ ἡ ἐπήρεια αὐτοῦ ἐπὶ τῆς παραγωγῆς πλείστων νοσηρῶν φαινομένων καὶ παθολογικῶν ἀλλοιώσεων ἐπὶ τοῦ ὀργανισμοῦ, περὶ ὧν δὲν δυνάμεθα ἐνταῦθα νὰ πραγματευθῶμεν τοῦ χώρου ὄντος ἡμῖν ὡρισμένου, ἐπιφυλαττόμεθα δὲ ἄλλοτε δοθείσης ἡμῖν εὐκαιρίας νὰ συμπληρώσωμεν.
Ἐπίσης σπουδαιοτάτη καὶ λίαν ἀξιοσημείωτος εἷνε καὶ ἡ θεραπευτικὴ καὶ ἐξιαντική ἐπίδρασις τοῦ πνεύματος διὰ τῆς φαντασίας καὶ τῶν διαφόρων αὐτοῦ διαθέσεων ἐπὶ τῶν διαφόρων ἀσθενειῶν καὶ παθήσεων τοῦ ὀργανισμοῦ. Καὶ περὶ τοῦ ἐνδιαφέροντος τούτου κεφαλαίου ἐπιφυλαττόμεθα ἄλλοτε νὰ πραγματευθῶμεν σὺν τῷ προηγουμένῳ καταλείποντες ἤδη ἄλλοις ἡμῶν κρείττοσι περὶ τὸν κάλαμον λογοτέχναις τὸν χῶρον τῆς πολυτίμου ταύτης διανοητικῆς ἀνθοδέσμης, ὅπως κοσμήσωσιν αὐτὴν δι’ εὐόσμων καὶ μᾶλλον ψυχοτερπῶν πνευματικῶν προϊόντων.
- Ἔγραφον ἐν Σύρῳ, τῇ 8 Αὐγούστου 1887.
Ιω. Φουστανοσ ἰατρός.