Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1887/Ο Θεόδωρος Ορφανίδης ως βοτανικός
| ←Ἱερὸν τοῖς κατὰ τὰ θεσσαλικὰ σύνορα ὑπὲρ τῆς ἐθνικῆς τιμῆς ἡρωϊκῶς θανοῦσι | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1887 Συγγραφέας: Ὁ Θεόδωρος Ὀρφανίδης ὡς βοτανικός |
Βιογραφίαι→ |
Ἠγάπα τὰ ἄνθη ὑπερβολικῶς, μετ’ ἔρωτος ἀληθοῦς· ἠγάπα τὰ ἄνθη ἐν τῇ φύσει, ὅπου τὰ ἐζήτει ἐπιμόνως· ἠγάπα αὐτὰ ἐν τῷ κήπῳ, ὅπου τὰ ἐκαλλιέργει μετ’ ἐπιμελείας· τὰ ἠγάπα καὶ ἀπεξηραμένα ἐν ταῖς συλλογαῖς τοῦ σπουδαστηρίου του, ὅπου τὰ ἐμελέτα ἐπιστημονικῶς. Ὁ τριπλοῦς αὐτὸς ἔρως χαρακτῃρίζει τὸν Ὀρφανίδην, ὁ δὲ ἐνθουσιασμὸς ὁ ἰδιάζων εἰς τοὺς ἀληθῶς ἐπιστήμονας, ὁ ὑπὲρ τῆς ἐπιστήμης ζῆλος αὐτοῦ εἶχέ τι τὸ ἰδανικὸν· ὁ Ὀρφανίδης ὡς ποιητὴς ἔφερεν ὡς εἰπεῖν τὴν ποίησιν καὶ ἐν τῇ ἐπιστήμῃ. Σπάνιοι εἶναι οἱ τοιοῦτοι, ἐν τῇ συγχρόνῳ ἐποχῇ τοῦ ὑλισμοῦ καὶ τῆς ἰδιοτελείας, σπάνιοι ἰδίως οἱ βοτανικοὶ οἱ συνενοῦντες ἐν τῷ αὐτῷ προσώπῳ καὶ ἐξ ἴσου τὴν ἀγάπην πρὸς τὰς θεωρητικὰς τῆς ἐπιστήμης σπουδὰς μετὰ τοῦ ἔρωτος πρὸς τὰς ἐρεύνας, τὰ ταξείδια καὶ τὰς ἐκδρομὰς πρὸς συλλογὴν φυτῶν, καὶ τῆς ἀγάπης διὰ τὴν πρακτικὴν καὶ ἰδίως ὠφέλιμον εἰς τὴν ἀνθρωπότητα ἐφαρμογὴν τῆς ἐπιστήμης, δηλ. τὴν κηπουρικὴν καὶ τὴν γεωργίαν. Τοιοῦτοι, σπάνιοι τὴν σήμερον, ἦσαν οἱ πατέρες τῆς ἐπιστήμης ὁ Θεόφραστος, ὁ Τουρνεφόρτιος, ὁ Λινζαῖος καὶ οἱ ἄλλοι. Εἶναι σπάνιοι τὴν σήμερον, διότι ἕνεκα τῆς μεγάλης ἀναπτύξεως, ἣν ἔλαβον αἱ φυσικαὶ ἐπιστῆμαι, κυρίως μετὰ τὴν εἰσαγωγὴν τῆς χρήσεως τοῦ μικροσκοπίου διῃρέθη καὶ ἡ φυτολογία ἐξ ἀνάγκης εἰς πολλοὺς κλάδους, ὧν ἕκαστος ἀρκεῖ μόνος, ὅπως ἀπασχολῇ ἐπιστήμονα καθ’ ὅλον τὸν βίον του. Δυστυχῶς ὅμως συμβαίνει πολλάκις, ὅτι οἱ εἰς τοὺς διαφόρους κλάδους ἀπασχολούμενοι οὐ μόνον δὲν συσχετίζουσι τὰς μελέτας αὐτῶν, ἀλλ’ ἐνίοτε περιφρονοῦσιν ἢ τοὐλάχιστον δὲν ἐκτιμῶσιν ὡς δεῖ τὰ ἔργα ἀλλήλων καί, ὅπερ χείριστον, πολλάκις παραγνωρίζουσιν οἱ ἐν τῷ στενῷ κύκλῳ κλάδου τινὸς μονομερῶς καὶ ἀποκλειστικῶς καταγινόμενοι τὸν κύριον καὶ τελικὸν σκοπὸν τῆς ἐπιστήμης. Ὡς τοιοῦτος καὶ ὑπέρτατος σκοπὸς πάσης ἐπιστήμης πρέπει νὰ θεωρηθῇ ἡ εἰς τὴν ἀνθρωπότητα ὠφέλεια αὐτῆς. Πρὸς τί ἅπασαι αἱ ἔρευναι, ἅπασαι αἰ λεπτομερεῖς ἐξετάσεις καὶ παρατηρήσεις τῆς ζωικῆς λ. χ. ἀνατομίας καὶ φυσιολογίας, ἐὰν δὲν ἐγίνοντο πρὸς τὸν σκοπὸν καὶ ἐκ τῆς ἐλπίδος, ὅτι ἐξ αὐτῶν δύναται νὰ προκύψῃ ὠφέλιμος ἐφαρμογὴ εἰς τὴν ἰατρικήν; Οὕτω καὶ ἐν τῇ φυτολογίᾳ ἡ συμπλήρωσις τῆς γνώσεως τῶν ἐπὶ τῆς γηΐνης σφαίρας φυομένων φυτῶν καὶ ἡ λεπτομερὴς ἐξέτασις τῆς ἐσωτερικῆς κατασκευῆς καὶ τῶν διαφόρων αὐτῶν ἰδιοτήτων γίνεται βεβαίως καὶ ἰδίως πρὸς τὸν σκοπὸν ν’ ἀνακαλυφθῶσι νέα εἴδη ἴσως ποτὲ ὠφέλιμα καὶ ἰδιότητες χρήσιμοι εἰς τὴν ἰατρικὴν καὶ τὴν οἰκονομίαν, νὰ διακρίνωνται δὲ καὶ τὰ ἐπιβλαβῆ εἰς τὸν ἀνθρώπινον καὶ τῶν οἰκιδίων ζώων καὶ ὠφελίμων φυτῶν ὀργανισμόν.
Οἱ ἀρχαῖοι φυσιοδῖφαι οὐδέποτε παρεγνώρισαν τὸν σκοπὸν τοῦτον τῶν φυσικῶν ἐπιστημῶν, διότι περιγράφοντες τὰ φυσικὰ σώματα ἐνασχολοῦνται συνάμα περὶ τὴν ἔρευναν τῆς χρησιμότητος αὐτῶν. Τοῦτο δὲν γίνεται σήμερον χωρισθείσης τῆς θεωρητικῆς ἀπὸ τῆς ἐφηρμοσμένης ἐπιστήμης, διότι ἐπὶ τοσοῦτον ηὐρύνθη ὁ κύκλος τῶν ἐπιστημῶν, ὥστε ὁ ἀνθρώπινος βίος μόλις ἐπαρκεῖ, ὅπως ἐγκύψη ὁ ἐπιστήμων εἰς εἰδικόν τινα κλάδον. Οὐχ ἧττον δὲν πρέπει νὰ παρορῶμεν τὸ γενικὸν χάριν τοῦ μερικοῦ καὶ πρὸ πάντων δὲν πρέπει νὰ λησμονῶμεν τίς ὁ τελικὸς σκοπὸς τῆς ἐπιστήμης.
Ὁ Ὀρφανίδης συνῃσθάνετο ὅλον τὸ ὕψος καὶ τὴν σπουδαιότητα τῆς θέσεως, ἣν ἡ εἱμαρμένη εἶχε προσδιορίσει εἰς αὐτόν, ὡς ἐγνώριζεν ἀπάσας τὰς δυσχερείας τοῦ προορισμοῦ του τούτου. Ἐπέπρωτο νὰ διδάξῃ τὴν φυτολογίαν πρῶτος ἐν τῇ πατρίδι του μετὰ Θεόφραστον! καὶ πρῶτος Ἕλλην μετὰ Θεόφραστον καί Διοσκορίδην νὰ ἐξετάσῃ τὴν ἑλληνικὴν χλωρίδα, διότι ὅσοι εἶχον ἐξετάσει αὐτὴν μετὰ τοὺς ἀρχαίους ἐκείνους ἦσαν ἀλλοδαποί.
Τὸ ἀξιοπαρατήρητον εἶναι, ὅτι ὁ Ὀρφανίδης εἶχεν ἐνδιατρίψει μόνον περὶ τὴν δημοσιογραφίαν, τὴν ποίησιν καὶ τὴν φιλολογίαν, ὅτε ἀπελθὼν εἰς Παρισίους μετὰ πενιχρᾶς χορηγήσεως τῆς κυβερνήσεως, ἵνα ἀναπτύξη τὰς φιλολογικὰς αὐτοῦ γνώσεις, ἠγάπησεν αἴφνης ἐν ἡλικίᾳ τριάκοντα ἤδη ἐτῶν τὴν βοτανικὴν καὶ ἀπεφάσισε νὰ σπουδάση αὐτήν, παρακινηθεὶς εἰς τοῦτο ἐκ τῆς τυχαίας ἀκροάσεως δημοσίου βοτανικοῦ μαθήματος. Ἀπὸ παιδικῆς ἡλικίας ἠγάπα μὲν πάντοτε τὰ ἄνθη, ἀλλὰ δέν εἶχε προσηλωθῆ εἰς τὴν μελέτην αὐτῶν, ἐξ ἐπιστημονικῆς ἐφέσεως. Ἐγκολπωθεὶς ὅμως τὸν κλάδον τῆς βοτανικῆς ἐπεδόθη εἰς τὴν ἔρευναν αὐτῆς μετ’ εἰλικρινοῦς καὶ ἀνενδότου ἀφοσιώσεως. Ἐν Παρισίοις ἔσχε τὴν καλὴν τύχῃν νὰ εὕρῃ τότε ἀρίστους καὶ διασήμους καθηγητὰς, τὸν Adrien de Jussieu, τὸν Prongniart, τὸν Decaisne, τὸν Richard, παρὰ τῶν ὁποίων ἠγαπᾶτο διὰ τὸν ἔκτακτον ζῆλόν του. Μετ’ αὐτῶν καθὼς καὶ μετ’ ἄλλων τῆς ἐποχῆς ἐκείνης διασήμων βοτανικῶν, οὓς ἐγνώρισεν ἐν Παρισίοις, διετήρει καὶ κατόπιν ἐπιστημονικὴν ἀλληλογραφίαν καὶ φιλικὰς σχέσεις, οὕτω μετὰ τῶν J. Gay, Spach, Planchon, Houllet, Dr. Puel, Maille καὶ ἄλλων. Ἀκολουθῶν τὸν Adrien de Jussieu εἰς τὰς κλασικὰς ἐν τοῖς περιχώροις τῶν Παρισίων ἑβδομαδιαίας κατὰ τὸ θέρος ἐκδρομάς, ᾐσθάνθη ὁμοίαν ἀγάπην καὶ αὐτὸς πρὸς τὰς βοτανικὰς ἐκδρομὰς καὶ ἐξέτασιν τῶν φυτῶν. Οὐχ ἧττον ἦτο ἐπίσης ἐπιμελὴς φοιτητὴς τοῦ βοτανικοῦ κήπου (Jardin des Plantes) καὶ τοῦ ἐν αὐτῷ πλουσιωτάτου βοτανικοῦ μουσείου. Ἐν τῷ κήπῳ δὲ καὶ ἐν τοῖς θερμοστέγοις ἐσπούδασεν ἰδίως τὰ ξένα φυτὰ καὶ τὴν θεραπείαν αὐτῶν.
Τὸ 1848 ὁ Ὀρφανίδης ἐπανέκαμψεν εἰς Ἀθήνας διορισθεὶς το ἑπόμενον ἔτος καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου. Μόλις ἐπανελθὼν ἐνταῦθα ἔσπευσεν εὐθὺς, μετὰ τῆς ἰδιαζούσης αὐτῷ ἐνεργητικότητος, ἐπιμελείας καὶ ὑπομονῆς, ἣν ἀνέπτυσσεν ὅταν ἐπρόκειτο νὰ φθάσῃ εἰς προωρισμένον τέλος, νὰ ποιήσῃ ἔναρξιν τοῦ ἔργου, ἐπιχειρῶν συνηθέστατα μεγάλας βοτανικὰς ἀποδημίας. Μετὰ πολλὰς κατὰ πρῶτον ἐν Σύρῳ καὶ τῇ Ἀττικῇ ἐκδρομὰς καθ’ ἃς τῷ ἐγενόμην πολλάκις σύντροφος καὶ ὁδηγὸς[1] ἀνῆλθε τὸ 1850 ἐπὶ τοῦ ὑψηλοῦ ὅρους τῆς Κυνουρίας, τοῦ Πάρνωνος τῶν ἀρχαίων, νῦν δὲ Μαλεβοῦ, ἔκτοτε δὲ χρονολογεῖται ἐπὶ ὁλόκληρον εἰκοσιπενταετίαν ἡ μακρὰ ἐκείνη σειρὰ τῶν συνεχῶν ἐπιστημονικῶν ἐρευνῶν καθ’ ὅλην τὴν Ἑλλάδα καὶ τὰς συνορευούσας αὐτῇ χώρας. Περιοριζόμεθα νὰ καταλέξωμεν ἐνταῦθα τὰς κυριωτέρας τοῦ Ὀρφανίδου βοτανικὰς ἀποδημίας, δι’ ὧν κατὰ τὸ μᾶλλον ἐπλουτίσθη ὁ θησαυρὸς τῆς ἑλληνικῆς χλωρίδος. Δὶς ἔτι ἐξήτασε (1856 καὶ 1857) τὰ ὄρη τῆς Κυνουρίας καὶ τῆς ἰδιαιτέρας αὐτοῦ πατρίδος Ἀργολίδος· τρὶς (τὸ 1851, 1852 καὶ 1854) περιηγήθη λεπτομερῶς τὰς σειρὰς τῶν ὑψηλῶν ὀρέων τῆς βορείου Πελοποννήσου, τῆς Κυλλήνης καὶ τῶν Ἀροανίων ὀρέων (νῦν Χελμοῦ) ἔνθα ἡ περιώνυμος πηγὴ τῆς Στυγὸς, πλησίον τῆς ὁποίας πολλὰ ἀνεκάλυψε νέα καὶ ὡραῖα ὀρεινὰ εἴδη φυτῶν. Κατὰ τὸ 1854 ἐβοτανολόγησεν ἐπὶ τοῦ Παρνασσοῦ, δὶς δὲ (τὸ 1857 καὶ 1862) ἐπὶ τοῦ Ὀλύμπου τῆς Θεσσαλίας καὶ ἐπὶ τοῦ Ἄθωνος, συγχρόνως δὲ ἐξήτασε καὶ πολλὰ ἄλλα μέρη τῆς Θεσσαλίας καὶ Μακεδονίας, ἰδίως δὲ τὰ περίχωρα τῆς Θεσσαλονίκης μετὰ τοῦ ὅρους Δυσόρου, τὰ ὑψηλὰ πλησίον τῶν Βιτωλίων ὄρη τοῦ Περιστερίου καὶ ἄλλα. Τὸ 1865 περιῆλθε τὰ ὑψηλὰ ὄρη τῆς Εὐβοίας Δίρφην καὶ Κανδύλην. Πλὴν τούτων περιηγήθη κατὰ διαφόρους ἐποχὰς πλείστας τῶν Κυκλάδων νήσων, τὸ δὲ 1856 ἐξήτασε τὴν νῆσον Χίον.
Κατὰ τὰ λίαν κοπιώδη ταξείδια ταῦτα ὁ Ὀρφανίδης ἐφάνη πάντοτε ἀκούραστος καὶ ἀδιάφορος πρὸς τὰς στερήσεις καὶ τοὺς κινδύνους. Ἴσως δὲν εἶναι γνωσταὶ τοῖς πᾶσιν αἱ δυσχέρειαι, αἱ ταλαιπωρίαι καὶ οἱ κίνδυνοι τῶν τοιούτων χάριν ἐπιστημονικῆς ἐρεύνης βοτανικῶν ταξειδίων, τὰ ὁποῖα πολὺ διαφέρουσι πρὸς τὰ χάριν τέρψεως καὶ δι’ ὅλων τῶν ἐφικτῶν ἀναπαύσεων ἐπιχειρούμενα.
Ὁ βοτανικὸς δέον πρὸ πάντων νὰ ἐξετάσῃ τὰ μᾶλλον ἄγρια καὶ μακρὰν τῆς καλλιεργείας δύσβατα μέρη, εἰς τὰ ὄρη, τοὺς ἀπροσίτους κρημνοὺς καὶ τὰς φάραγγας, διότι ἐκεῖ φύονται τὰ σπανιώτερα φυτὰ ἀποφεύγοντα τοὺς ὀδόντας τῶν πολυφάγων μυρηκαζόντων. Τοσοῦτος δὲ εἶναι ὁ ἐνθουσιασμὸς τοῦ φυτολόγου, ὥστε αἰσθάνεται εἶδός τι ἡδονῆς ἀγνώστου εἰς ἄλλους μὴ φυσιοδίφας. Κατὰ τὰς περιηγήσεις ταύτας περιφρονεῖ τοὺς κινδύνους τοὺς ἀπειλοῦντας τὴν ὑγείαν καὶ τὴν ζωὴν αὐτὴν κατὰ πᾶν βῆμα καὶ τὴν πεῖναν καὶ τὴν δίψαν καὶ τὰς παντὸς εἴδους στερήσεις.[2]
Ὁ τοιοῦτος ἐνθουσιασμὸς καὶ ζῆλος ὑπὲρ τῆς ἐπιστήμης, τὸ τοιοῦτον ἱερὸν πῦρ κατέλαβε καὶ τὸν ἡμέτερον Ὀρφανίδην. Καὶ σημειωτέον ὅτι ὁ Ὀρφανίδης καίπερ σωματώδης, εἰς τὰς ἐκδρομὰς ἦτο ἐλαφρόπους, εὐλύγιστος καὶ εἰς ἄκρον ἀκούραστος, τοῦθ’ ὅπερ ἐξ ἰδίας ἀντιλήψεως ἐγνώρισα καθὸ πολλάκις βοτανολογήσας μετ’ αὐτοῦ· ὡς λ. χ. «εἰς τὸ Ζὲς» καὶ «εἰς τὸν Ἄνθρωπον» ἐπὶ τοῦ Παρνασσοῦ. Ἡ ζωὴ τῶν εἰς τοιαῦτα δύσβατα καὶ ἀπόκρημνα μέρη διερχομένων ἐρευνητῶν ἐξαρτᾶται πολλάκις ἐκ τῆς στερεότητος χάλικός τινος ἐφ’ οὗ στηρίζεται ὁ ποῦς ἢ ἐκ δρακὸς ἀσθενοῦς χόρτου, ἧς ἐπιλαμβάνεται ἡ χείρ.
Εὐνόητον, ὅτι μεγάλως ὠφελήθη ἡ ἐπιστήμη ἐκ τῶν συνεχῶν τούτων ἐρευνῶν τοῦ Ὀρφανίδου, διὰ τῆς αὐξήσεως ἰδίως τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἑλληνικῶν φυτῶν, τοῦ ἀποτελοῦντος τὴν ἑλληνικὴν χλωρίδα, ἧς τὰ θεμέλια κατὰ τοὺς νεωτέρους χρόνους ἔθεντο ὁ Τουρνεφόρτιος, ὁ Sibthorp, ὁ Bory de St. Vincent, ὁ Spruner, ὁ Sartori, ὁ Boissier καὶ ἄλλοι ὅσοι ἑκάστοτε ἐξήτασαν τὰ ἑλληνικὰ ἐδάφη ὑπὸ φυτολογικὴν ἔποψιν. Ἐξ αὐτῶν ἰδίως ὁ ἄγγλος Sibthorp μετὰ διετῆ ἐπιστημονικὴν ἔρευναν ἀνὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Ἀνατολὴν περὶ τὰ τέλη τοῦ παρελθόντος αἰῶνος καὶ πιστὴν ἀπεικόνισιν τῶν ἑλληνικῶν φυτῶν κατέλιπεν ἀΐδιον μνημεῖον τοῦ ὀνόματος τοῦ Ὀρφανίδου εἰς τὸ δεκάτομον λαμπρὸν σύγγραμμά του Flora Graeca. Ἐν τῷ τελευταίῳ κολοσσιαίῳ ἔργῳ τοῦ Boissier Flora Orientalis καταφαίνονται αἱ πολυάριθμοι συμβουλαὶ, ἂς ὁ Ὀρφανίδης παρεῖχε τῷ διασήμῳ συγγραφεῖ, καὶ ἃς ὁ Boissier ἐν τῷ προλόγῳ αὐτοῦ, τῷ περιλαμβάνοντι τὴν ἱστορίαν τῶν ἐν Ἑλλάδι καὶ Ἀνατολῇ βοτανικῶν ἐρευνῶν, ἀναγνωρίζει καὶ λεπτομερῶς ἐκτίθησι.[3]
Γνωσταὶ ἐγένοντο ἀνὰ τὸν ἐπιστημονικὸν κόσμον αἱ ἔρευναι καὶ ἀνακαλύψας τοῦ Ὀρφανίδου ἰδίως διὰ τῆς ὑπ’ αὐτοῦ σπουδαίας δημοσιεύσεως τῆς Flora Graeca exsiccata[4] ἤτοι συλλογῆς ἀπεξηραμένων φυτῶν τῆς ἑλληνικῆς χλωρίδος, ἧς ἐποίησεν ἔναρξιν κατὰ τὸ 1852. Εἰς τὴν συλλογὴν ταύτην ἐδημοσιεύθησαν ἀνὰ ἑκατοντάδας (Centuries) χίλια περίπου φυτὰ τῆς ἑλληνικῆς χλωρίδος μετὰ δελτίων ἀναγραφόντων λεπτομερῶς τὰς ἐπιστημονικὰς ὀνομασίας καὶ τὰς τῶν ἀρχαίων γνωστὰς ὡς καὶ τὰς κοινὰς τῆς σήμερον καὶ τὰς θέσεις ὅπου συνελέγησαν καὶ τὰς ἐποχὰς τῆς ἀνθήσεως ἑκάστου εἴδους. Τῆς συλλογῆς ταύτης ὑπάρχουσι σειραὶ εἰς τὰ πλουσιώτερα βοτανικὰ μουσεῖα τῆς Εὐρώπης καὶ οἱ ἐπὶ τῶν δελτίων ἑκάστου εἴδους ἀριθμοὶ ἀναφέρονται τακτικῶς καὶ ὑπὸ τοῦ Nyman ἐν τῷ σπουδαίῳ συγγράμματί του Conspectus Florae Europaeae. Ἐν συνόλῳ ἀνεκαλύφθησαν ὑπὸ τοῦ Ὀρφανίδου 54 νέα εἴδη καὶ 20 περίπου παραλλαγαὶ (variétés) τῆς ἑλληνικῆς χλωρίδος δηλ. εἴδη καὶ διαφοραὶ αὐτῶν, ἄγνωστα τέως τοῖς βοτανικοῖς, καὶ ταῦτα πάντα περιεγράφησαν ἐν τοῖς συγγράμμασι τοῦ Boissier. Τὰ σπουδαιότερα αὐτῶν εἰσὶν ἡ Biebersteinia Orphanidis, γένος νέον διὰ τὴν Εὐρώπην, Acer Amaliae (νέον εἶδος σφενδάμνου), Lonicera Hellenica, δύο εἴδη Galanthus (ὁ G. Graecus καὶ ὁ G. Olgae τῆς Χίου), διάφορα εἴδη Κολχικῶν (Colchicum), δύο ὡραῖα εἴδη Tulipa, ὧν τὴν μὲν ἀφιέρωσεν εἰς τὴν σύζυγόν του (T. Euanthiae) ἡ δ’ ἄλλη ἀφιερώθη εἰς αὐτὸν ὑπὸ τοῦ Boissier (T. Orphanidea). Ὡς εἱκὸς προσετέθησαν διὰ τῶν ἐρευνῶν τοῦ Ὀρφανίδου πλεῖστα ἄλλα φυτὰ εἰς τὴν ἑλληνικὴν χλωρίδα, ἅτινα γνωστὰ μὲν ἤδη ἐν τῇ ἐπιστήμῃ δὲν εἶχον εἰσέτι παρατηρηθῆ ἐν Ἑλλάδι.
Κατὰ τὸ ἐν τῇ φυσικῇ ἱστορίᾳ ἔθιμον διάφορα νέα εἴδη φυτῶν ἀφιερώθησαν εἰς τὸν Ὀρφανίδην καὶ φέρουσι τὸ ὄνομά του ἤτοι: ὑπὸ τοῦ Boissier νέον γένος ἐκ τῆς τάξεως τῶν Ἐρεικοειδῶν ἡ Orphanidesia gaultherioides[5] φυτὸν τῆς μικρᾶς Ἀσίας ἀνακαλυφθὲν ὑπὸ Balansa, καὶ δέκα νέα εἴδη φυτῶν, ἐξ ὧν ὑπὸ τοῦ Boissier τὰ ἐξῆς· Silene Orphanidis τοῦ Ἄθωνος, Viola Orphanidis (ἴον τῆς Μακεδονίας), Heracleum Orphanidis ἐπίσης τῆς Μακεδονίας, Smyrnium Orphanidis τῆς Ἀττικῆς, Biebersteinia Orphanidis τῆς Κυλλήνης, Euphorbia Orphanidis τοῦ Παρνασσοῦ, Tulipa Orphanidea τῆς Ἀττικῆς καὶ Ἀρκαδίας, ταῦτα πάντα ἀνακαλυφθέντα, ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ Ὀρφανίδου, ἡ δὲ Campanula Orphanidea τοῦ Ἄθωνος ἀνακαλυφθεῖσα ὑπὸ τοῦ Aucher-Eloy καὶ ἡ Rosa Orphanidis νέον εἶδος ῥόδου ἀνακαλυφθὲν ὑπ’ ἐμοῦ ἐπὶ τοῦ Ὀλύμπου τῆς Θεσσαλίας. Ὑπὸ δὲ τοῦ Sartori καὶ ἐμοῦ ἀφιερώθη αὐτῷ ἡ τῆς Ἀττικῆς Centaurea Orphanidea.
Ἀφιερώθησαν δὲ ὑπὸ διαφόρων εἰς τὸν Ὀρφανίδην καὶ ἄλλα ὀκτὼ εἴδη φυτῶν, τὰ ὁποῖα ὅμως κατόπιν ἀκριβέστερον ἐξετασθέντα δὲν ἀνεγνωρίσθησαν ὡς ἴδια εἴδη, ἀλλὰ κατετάχθησαν εἰς ἕτερα γνωστὰ ὡς διαφοραὶ μόνον ἢ ἁπλῶς ὡς συνώνυμα.
Κατὰ τὴν διδασκαλίαν του ὁ Ὀρφανίδης ἀπήντησεν οὐκ ὀλίγα προσκόμματα, ἐν οἷς τὸ ἔλαττον δὲν ἦτο βεβαίως ὁ σχηματισμὸς νεοελληνικῆς ὀνοματολογίας καὶ ἐπιστημονικῶν ὅρων, ἐλλειπόντων καὶ δὴ ἐν τῇ καθ’ ἡμᾶς γλώσσῃ τῶν φυσικῶν ἐπιστημῶν. Πρὸς τοῦτο ἠναγκάσθη ν’ ἀναδιφήσῃ ἐπιστημονικῶς τοὺς ἀρχαίους συγγραφεῖς. Τὰς βάσεις τῆς νέας ταύτης ὀνοματολογίας ἔθηκε κατὰ τὸ διάστημα τῆς τριακονταετοῦς διδασκαλίας του, ἐδημοσίευσε δ’ ἐν περιλήψει ἐν τοῖς περισπουδάστοις αὐτοῦ Γεωπονικοῖς, ὧν, καί περ βριθόντων ὠφελίμων θεωρητικῶν τε καὶ πρακτικῶν γνώσεων, ἡ δημοσίευσις ἐλλείψει τῶν μέσων διεκόπη ἀτυχῶς λίαν προώρως. Ἐκ τῶν ἄλλων περὶ φυτολογίας δημοσιεύσεων τοῦ Ὀρφανίδου μνημονεύομεν τὰς ἑξῆς:
Περὶ τῆς αὐτοφυοῦς ἑλληνικῆς βλαστήσεως. Ἐν τῷ πρυτανικῷ λόγῳ Θ. Γ. Ὀρφανίδου. Ἀθήνῃσι, 1868.
Deux discours sur quelques plantes de la Flore Grecque, prononcés au Congrès international de Botanique et d’Horticulture de St. Petersbourg. 1870.
Ἔκθεσις πρὸς τὴν πρυτανείαν τοῦ Ἐθν. Πανεπιστημίου ἀφορῶσα τήν παρὰ τοῦ κ. Ῥοδοκανάκη ἀγορασθεῖσαν καὶ δωρηθεῖσαν τῷ Ἐθνικῷ Πανεπιστημίῳ βοτανικὴν συλλογὴν, 1874.
Sur les caractères spécifiques du genre Colchicum et sur quelques espèces nouvellement découvertes en Grèce. Florence 1876.
Ἐπειδὴ ἐνταῦθα περιοριζόμεθα μόνον εἰς τὰ βοτανικὰ ἔργα τοῦ Ὀρφανίδου δὲν ἁρμόζει νὰ ποιήσωμεν λόγον τῶν ἄλλων πολλῶν καλλιλογικῶν ἔργων τοῦ ἀνδρός.
Ὁ Ὀρφανίδης μετέσχεν ἐνεργῶς οὐ μόνον εἰς τὰς ἐγχωρίους τῶν Ὀλυμπίων, ἀλλὰ καὶ εἰς τὰς παγκοσμίους ἐκθέσεις, εἰς ἃς παρίστατο καὶ ὡς ἐκθέτης καὶ ὡς ἀντιπρόσωπος τῆς Ἑλλάδος ἐπὶ τούτῳ ἀποστελλόμενος, ἤτοι τὰς τῆς Βιέννης (1873), τῶν Παρισίων (1878), Πετρουπόλεως (1869), Φλωρεντίας (1874), Κολωνίας (1875). Μετὰ τῶν ἐν Πετρουπόλει καὶ Φλωρεντίᾳ ἐκθέσεων συνεδέοντο καὶ ἐπιστημονικὰ βοτανικὰ συνέδρια, καθ’ ἃ ὁ Ὀρφανίδης εἵλκυσε τὸ διαφέρον τῶν βοτανικῶν διὰ τῶν περὶ τῆς ἑλληνικῆς χλωρίδος ἀγορεύσεών του. Ἐξελέγετο δὲ πάντοτε ἑλλανοδίκης (membre de jury) διακρινόμενος ἐπὶ δραστηριότητι. Ὡς ἐκθέτης διέπρεψεν ἐν Πετρουπόλει, Βιέννῃ καὶ Φλωρεντίᾳ διὰ τῆς ὡραίας συλλογῆς ἐξαισίων καρπῶν τῶν διαφόρων εἰδῶν τῶν ἐν Ἑλλάδι καλλιεργουμένων ἑσπεριδοειδῶν (λεμονοπορτοκαλλίων), ὧν οἱ πλεῖστοι ἦσαν προϊόντα τοῦ ἰδιοσυντηρήτου ἐν Ἀθήναις κήπου του. Ἀλλὰ τὸ μόνιμον αὐτοῦ πάντοτε ἔκθεμα ἦτο ἡ πλουσία συλλογὴ ξύλων τῶν δένδρων καὶ θάμνων τῆς ἑλληνικῆς χλωρίδος εἰς δείγματα 150 — 160 εἰδῶν κατὰ πρωτότυπον καὶ λίαν κατάλληλον ὑπὸ τοῦ ἰδίου ἐπινοηθέντα τρόπον ἐξειργασμένα καὶ ἐστιλβωμένα. Ἡ καινοφανὴς αὕτη συλλογή, διὰ μόχθων πολλῶν καταρτισθεῖσα, ἐθαυμάσθη καὶ ἑκάστοτε ἐβραβεύετο μετὰ τῶν ἄλλων αὐτοῦ ἐκθεμάτων.
Ἀξιομνημόνευτος εἶναι καὶ ἡ ἰδία βοτανικὴ συλλογὴ ἀπεξηραμένων φυτῶν (Herbier) τοῦ Ὀρφανίδου, ὅστις σπουδάζων ἔτι ἐν Παρισίοις κατέγινε πρὸς σχηματισμὸν αὐτῆς μετὰ πολλῆς ἐπιμελείας ἀποξηράνας πάντα τὰ ἐν τῷ αὐτόθι βοτανικῷ κήπῳ καὶ ἐν τοῖς θερμοστέγοις αὐτοῦ ἀνθίζοντα φυτὰ καὶ ὅσα κατὰ τὰς πέριξ ἐκδρομὰς συνέλεξε. Συγχρόνως ἐφρόντισε πρὸς ἀπόκτησιν φυτῶν τῆς Νέας Ὁλλανδίας καὶ ἄλλων χωρῶν, δι’ ὧν ἐπανελθὼν ἐνταῦθα ἐπλούτισε τὴν ἑαυτοῦ συλλογήν. Ἀποστέλλων ἑλληνικὰ φυτὰ ἐλάμβανεν εἰς ἀνταλλαγὴν τοιαῦτα ἐξ ἄλλων χωρῶν, πρὸς τοῦτο δ’ εἶχεν ἀναπτύξει πολλὰς σχέσεις μετὰ τῶν ἁπανταχοῦ ἐπιστημόνων ἰδίως τῆς Ἀμερικῆς, τοῦ Ἀκρωτηρίου τῆς Καλῆς Ἐλπίδος, τῆς Αὐστραλίας κλπ., καταστήσας διὰ τοῦ χρόνου σπανίαν ἐπὶ πλούτῳ φυτοθήκην[6], ἣν ὁ ἐν Ὀδησσῷ μεγαλόδωρος Θεόδωρος Ῥοδοκανάκης ἐκτιμῶν τὴν άξίαν αὐτῆς ἠγόρασεν ὑπὸ τὸν ὅρον νὰ κατατεθῇ ἐν τῷ μόλις ἱδρυθέντι βοτανικῷ μουσείῳ τοῦ ἑλληνικοῦ πανεπιστημίου, ὅπερ ἔσχεν ἰδίαν αὐτοτελῆ ὕπαρξιν ἀπὸ τοῦ 1872, ὅτε κατὰ πρότασιν τοῦ Ὀρφανίδου ἐχωρίσθη ἀπὸ τοῦ φυσιογραφικοῦ μουσείου. Πρῶτος πυρὴν αὐτοῦ ἐχρησίμευσεν ἐλαχίστη τις συλλογὴ ἐν μικρῷ ἑρμαρίῳ σχηματισθεῖσα καὶ φυλαχθεῖσα ἐπιμελείᾳ τῶν μελῶν τῆς ἀξιοτίμου καὶ ὠφελιμωτάτης ἄλλοτε ἐν Ἀθήναις ἑταιρίας τῆς Φυσικῆς Ἱστορίας, ἧς πρῶτα μέλη ὑπῆρξαν οἱ κκ. Δομνάνδος, Ι. Βοῦρος, Μαυροκορδάτος, Λευκίας, Ῥαῖζερ, Λινδερμάϊερ, Λάνδερερ, Σπροῦνερ, Σαρτόρης, Φίνλεϋ καὶ πλεῖστοι ἄλλοι Ἕλληνες καὶ ἀλλοδαποὶ ἐπιστήμονες. Μετὰ τὴν ὑπὸ τοῦ Ὀρφανίδου ἵδρυσιν τοῦ ἰδίως βοτανικοῦ μουσείου, τοῦτο ηὔξησε τῇ φροντίδι τῶν διευθυντῶν μέχρι τοῦ 1883 τοσοῦτον, ὥστε κατὰ τὴν ἐποχὴν αὐτὴν περιεῖχεν 79,585 δείγματα φυτῶν, ἐν 20 μεγάλοις ἑρμαρίοις μετὰ 160 κιβωτίων, καρπολογικὴν συλλογὴν ἐξ 618 ἀριθμῶν συνισταμένην, τὴν ὑπὸ τοῦ Ὀρφανίδου συστηθεῖσαν συλλογὴν τῶν ἑλληνικῶν ξύλων, μικράν βιβλιοθήκην καὶ διάφορα ἄλλα ἀντικείμενα.
Ἡ ὑπὸ τοῦ Ῥοδοκανάκη δωρηθεῖσα συλλογὴ τοῦ Ὀρφανίδου, ἀποτελοῦσα μέγιστον μέρος τοῦ βοτανικοῦ μουσείου σύγκειται ἐκ 46,835 δειγμάτων[7] πληροῦσα ὁλόκληρον αἴθουσαν ἐν τῷ παραρτήματι τοῦ Πανεπιστημίου. Ἀτυχῶς ὅμως κατὰ τὴν μακρὰν ἀσθένειαν τοῦ Ὀρφανίδου παρημελήθη αὕτη καὶ κατεστράφη σχεδόν.Εἴπομεν ἤδη ὅτι μετὰ τοῦ αὐτοῦ ἔρωτος ἐνέκυπτεν ὁ Ὀρφανίδης εἴς τε τὸ θεωρητικὸν καὶ τὸ πρακτικὸν μέρος τῆς ἐπιστήμης, δηλ. εἰς τὴν κηπουρικὴν καὶ τὴν γεωπονίαν. Μετὰ στοργῆς ἀπείρου ἐκαλλιέργει τὸν ἴδιον ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ κῆπον, οὗ ἐπεμελεῖτο καὶ ἀσθενὴς ἔτι ὢν μέχρις ἐσχάτων, πλεῖστα ξένα φυτὰ συντηρῶν ἐν ὑπαίθρῳ καὶ ἐν μικροῖς ὑαλοστέγοις, ἰδίως δὲ συλλογὴν τῶν ὡραιοτέρων εἰδῶν τῶν ῥόδων καὶ τῶν πολυαρίθμων εἰδῶν καὶ διαφορῶν τῶν ἐν Ἑλλάδι ἑσπεριδοειδῶν, ἀποτελούντων ἴδιον αὐτοῦ μελέτημα, πρὸς δὲ καὶ συλλογὴν βολβωδῶν φυτῶν τῶν πλείστων ἐγχωρίων.
Ὁ Ὀρφανίδης ἐπιθυμῶν νὰ φανῇ χρήσιμος τῇ πατρίδι διὰ τῆς ἐγκλιματίσεως προσοδοφόρων φυτῶν ἐποίησεν ἱκανὰ πειράματα ἐπὶ τοῦ ἐγχωρίου σχοίνου, ὅπως καταστήσῃ αὐτὸν παραγωγὸν μαστίχης ὁμοίας τῇ τῆς Χίου, ὡς καὶ διὰ τὴν καλλιέργειαν τῆς Βοιχμηρίας τῆς χιονώδους[8] καὶ τοῦ Κρόκου, περὶ ὧν διὰ μακρῶν ἐπραγματεύθη ἐν τοῖς Γεωπονικοῖς.
Ἐὰν δὲ αἱ ἄτρυτοι προσπάθειαι αὗται τοῦ Ὀρφανίδου δὲν ἐτελεσφόρησαν τοῦτο ἀποδοτέον εἰς τὴν παντελῆ ἔτι ἔλλειψιν τῆς ἀρωγῆς τῶν ἁρμοδίων, μηδεμίαν ποτὲ μετελθόντων ἠθικὴν ἢ ὑλικὴν ὑποστήριξιν τῶν τοιούτων ἐπιχειρήσεων. Ἀλλ’ οὐχ ἧττον ὁ Ὀρφανίδης ἔδωκε τὴν πρώτην ὤθησιν, καὶ ἔρριψε τὰ σπέρματα, ἅτινα ἐν τῷ μέλλοντι δύνανται νὰ καρποφορήσωσι.
Κατὰ τὰ τελευταῖα πρὸ τῆς ἀσθενείας του ἔτη κατέγεινεν ὁ Ὀρφανίδης δραστηρίως, ὡς πάντοτε, εἰς τὴν ἑλληνικὴν ἀμπελογραφίαν. Μετὰ πολλοὺς κόπους, ὑποσκάψαντος τὴν ὑγείαν αὐτοῦ, συνέλεξεν ἐξ ὅλων τῶν μερῶν τῆς Ἑλλάδος τὰ διάφορα εἴδη σταφυλῶν καὶ τὰς κατὰ τόπους ὀνομασίας αὐτῶν, ἅπερ σπουδάζων κατὰ τὰ ἐπιστημονικὰ χαρακτηριστικὰ κατέταξε καὶ περιέγραψε λεπτομερῶς. Ἐβεβαίωσεν, ὅτι ἐν μόνῃ τῇ Ἀττικῇ καλλιεργοῦνται 111 διαφοραὶ σταφυλῶν καὶ ἐν ὅλῃ τῇ Ἑλλάδι ὑπὲρ τὰς 480.
Περαίνων ἐνταῦθα τὴν σύντομον ταύτην σκιαγραφίαν τοῦ Ὀρφανίδου ὡς βοτανικοῦ ἐπιτραπήτω μοι νὰ προσθέσω τὴν εὐχὴν, ὅπως τὸ χειρόγραφον τῆς ἑλληνικῆς Ἀμπελογραφίας τὸ σχεδὸν ἕτοιμον πρὸς τύπωσιν μὴ ἀπολεσθῇ διὰ τὴν ἑπιστήμην καὶ διὰ τὸν τόπον, ἀλλ’ ὅπως ἡ οἰκογένεια τοῦ μακαρίτου εὕρῃ τὴν ἀπαιτουμένην τῶν ἁρμοδίων ἀρωγὴν πρὸς ταχεῖαν δημοσίευσιν αὐτοῦ.
- ↑ Εἶχον ἀρχίσει τοὺς περὶ ἑλληνικῆς χλωρίδος μελέτας μου ἤδη κατὰ τὸ 1843.
- ↑ Ἐλαχίστην ἰδέαν τῶν κόπων καὶ κινδύνων τούτων ἔχουσιν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον οἱ ἐν τῷ δωματίῳ καὶ μεθ’ ὅλης τῆς ἀναπαύσεώς των ἐξετάζοντες τὰς συλλογὰς ἀπεξηραμένων φυτῶν βοτανικοὶ, (botanistes de cabinet) καὶ ἔτι ὀλιγώτερον οἱ κυτταρολόγοι οἱ διὰ τοῦ μικροσκοπίου μόνου ζητοῦντες τὴν ἐπιστήμην, οἱ μετ’ ἀριστοκρατικῆς κουφότητος περιφρονοῦντες καὶ μάλιστα χλευάζοντες τὸν ὄχλον τῶν εἰς τὴν ἔρευναν καὶ τὴν εἰδικὴν σπουδὴν «περὶ φυτῶν ἱστορίας» καταγινομένων φυτολόγων, οὓς κατατάσσουσι μεταξὺ τῶν κηπουρῶν.
- ↑ Boissier, Flora Orientalis, Préface Σελ. XIV. Ἡ ἐν λόγῳ παράγραφος λήγει ὡς ἐξῆς: «La Flore si riche et si variée de la Grèce doit beaucoup à M. de Heldreich et à M. Orfanidés: gràce à leurs efforts persévérants elle est bien mieux connue que celle d’ aucune autre partie de l’ Orient.»
- ↑ Παραλλήλως πρὸς τὴν ὑπ’ ἐμοῦ ὑπὸ τὸν τίτλον Herbarium Graecum normale δημοσιευθεῖσαν τοιαύτην συλλογήν.
- ↑ Boiss. Flor. Or. III. σ. 267 ἔνθα ἡ ἀφιέρωσις ἔχει οὕτω «Claro Professori Orphanides Atheniensi de Flora Graeca meritisimo dicatum.»
- ↑ Τὰ συστατικὰ τῆς συλλογῆς ταύτης ἀναφέρονται λεπτομερῶς ἐν τοῖς Προλεγομένοις τοῦ Catalogus systematicus Herbarii Th. G. Orphanidis ὑπὸ Th. de Heldreich, fasc. I. Florentiae 1877.
- ↑ Ἐν τῷ ποσῷ τούτῳ συμπεριλαμβάνονται καὶ τὰ τῷ 1884 ὑπὸ Στ. Κρίνου καὶ ἐμοῦ παραδοθέντα Μονοκοτυλήδονα καὶ Ἀκοτυλήδονα τῆς συλλογῆς τοῦ Ὀρφανίδου.
- ↑ Boehmeria nivea Hook., Ramie τῶν Γάλλων, σπουδαῖον κλωστικὸν φυτόν, ὅπερ καλλιεργεῖται ἤδη μετ’ ἐπιτυχίας ἐν τῷ κτήματι τοῦ κ. Ζάππα «Μεγάλων Καλυβίων» τῆς Θεσσαλίας ὑπὸ τοῦ γεωπόνου O. Winkler.