Εθνικόν Ημερολόγιον του Έτους 1892/Ιάκωβος Ρίζος ο Ραγκαβής
| ←Ἕνα γράμμα | Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1892 Ἰάκωβος Ῥίζος ὁ Ῥαγκαβῆς |
Ὁ υἱός μου Ἀλέξανδρος εἰς Μόναχον→ |
Ἰακ. Ρίζος ΡαγκαβῆςΓεννηθεὶς τῷ 1779 καὶ ἀποβιώσας τῷ 1853.
πατὴρ τοῦ Ἰακώβου Ῥίζου τοῦ Ῥαγκαβῆ ἣν Γεώργιος, υἱὸς Ἰακώβου, καὶ ἔγγονος Ἐμμανουήλ, κοινῶς λεγομένου Μανὲ, υἱοῦ Ἀνδρονίκου, τοῦ Μεγάλου Ῥήτορος τοῦ Πατριαρχείου, ὃν ὁ Καντεµίριος λέγει «ἐκ τοῦ εὐγενοῦς οἴκου τῶν Ῥαγκαβῆ» (de la noble famille des Rangabé), αἰνιττόμενος προφανῶς τοὺς ἀπογόνους τοῦ Αὐτοκράτορος τῆς ι′ ἑκατονταετηρίδος, ὧν εἷς ἵδρυσε καὶ την ἐν Ἀθήναις, κατὰ τὴν ὁδὸν τῶν Τριπόδων, φερώνυμον αὐτοῦ ἐκκλησίαν Ἁγίου Νικολάου τοῦ Ῥαγκαβῆ.
Μήτηρ τοῦ Ἰακώβου ἦν ἡ μεγάλου σεβασμοῦ ἐν Φαναρίῳ τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀπολαύουσα Ῥαλοῦ, ἀδελφὴ τοῦ ἡγεμόνος Ἀλεξάνδρου Σούτσου, τοῦ τελευταίου ἄρξαντος ἐν Βλαχίᾳ πρὸ τῆς Ἑλληνικῆς ἐπαναστάσεως. Πρὸς πάππου δὲ θεία του ἦν ἡ κ. Τωαννίτη, ἥτις διὰ τὴν κατ’ ἐκείνους τοὺς χρόνους σπανίαν παιδείαν της ἐξόχως. ἐξετιμᾶτο καὶ ὑπὸ τῶν τότε ἐν Κωνσταντινουπόλει ἑδρευόντων ξένων διπλωματῶν, καὶ παρ’ ᾗ διετηροῦντο τὰ ἀποδεικτικὰ ἔγγραφα τῆς καταγωγῆς τῆς οἰκογενείας.
Ὁ Ἰάκωβος, γεννηθεὶς περὶ τὸ 1780, ἔλαχεν, ὡς οἱ πλεῖστοι τῶν τότε Φαναριωτῶν, ἐπιμελεστάτης ἀνατροφῆς, ἐγκρατέστατος ὢν τῆς τε Ἑλληνικῆς καὶ τῶν ξένων φιλολογιῶν, μάλιστα δὲ τῆς Γαλλικῆς· καὶ τῶν Ἀσιατικῶν γλωσσῶν, τῆς Ὀθωμανικῆς, τῆς Περσικῆς καὶ τῆς Ἀραβικῆς ἐντριβέστατος προσέτι γενόμενος.
Τὸν θεῖόν του ἡγεμόνα Σοῦτσον εἰς τὴν πρώτην αὐτοῦ Αὐθεντείαν παρακολουθήσας, ἔλαβε παρ’ αὐτοῦ τὸν βαθμὸν Κομίσσου. Εἶτα δέ, μετὰ την λῆξιν τῆς Αὐθεντείας, ἐπανελθὼν εἰς Κωνσταντινούπολιν, ἐνυμφεύθη, τὴν Ζωὴν Λαπόθου, προὔχοντος τῆς Θεσσαλίας ἐγκατεστημένου ἐν Κωνσταντινουπόλει, καὶ ἐπεδόθη εἰς τὴν ἀνατροφὴν τῶν τέκνων του, ἣν ἤθελεν Ἑλληνοπρεπῆ καὶ πατριωτικήν.
Ὅτε τῷ 1818 ὁ Αὐθέντης Ἀλέξανδρος Σοῦτσος (Ἀλέκο - Βόδας) ἐκλήθη ἐκ νέου εἰς τῆς Βλαχίας τὴν ἡγεμονίαν, τὸν ἀνεψιόν του ἀφῆκεν ἐν Κωνσταντινουπόλει ὡς ἐπιτετραμμένον ἀντιπρόσωπόν του (Καποὺ - κεχαγιὰν), ἐπὶ ἓν ἔτος, μεθ’ ὃ τὴν ἐπίσημον ταύτην θέσιν εἰς τὸν κ. Ἀριστάρχην, τὸν πάππον τοῦ νῦν Μεγάλου Λογοθέτου ἐπαφεὶς, μετεκάλεσε τὸν ἀνεψιόν του παρ’ ἑαυτῷ, καὶ τὸν διώρισε πρῶτον μὲν Ποστέλνικον, εἶτα δὲ Σπαθάριον, τὰ δύο τότε ἀνώτατα ἀξιώματα ἐν Δακίᾳ, ἥτις κατὰ τοὺς χρόνους ἐκείνους ἐθεωρεῖτο ὡς καταφύγιον τοῦ Ἑλληνισμοῦ, προπαρασκευαστικὸν τῆς μελλούσης αὐτοῦ ἀναστάσεως.
Τοιαύτη ἐντελῶς ἦν ἡ ἔποψις ὑφ’ ἣν ὃ Ἰάκωβος Ρ. Ῥαγκαβὴς ἐθεώρει ἃς κατέλαβεν ὑψηλὰς θέσεις. Ἡ πρώτη αὐτοῦ μέριμνα ὑπῆρξε νὰ ἱδρύσῃ ἐν Βουκουρεστίῳ τὸ μέγιστον καὶ πληρέστατον τῶν Ἑλληνικῶν γυμνασίων ὅσα ποτὲ μέχρις ἐκείνου εἶχον ὑπάρξει ὅπου Ἕλληνες διητῶντο. Καὶ ὡς Γυμνασιάρχην μεν μετεκαλέσατο τὸν Βαρδαλάχον ἐξ Αἰγύπτου, ὡς καθηγητὰς δὲ τὸν Γ. Γεννάδιον καὶ ἄλλους ἐκείνου ἐφαμίλλους, τὸν δὲ Κλεόβουλον ὡς πρῶτον μυητὴν καὶ εἰσαγωγέα τῆς τότε νεοφανοῦς ἀλληλοδιδακτικῆς μεθόδου.
Μετὰ δὲ τὴν πλήρη εὐόδωσιν τοῦ Γυμνασίου, οὗ πολλοὶ τῶν φοιτητῶν ὑπῆρξαν μετ’ οὐ πολὺ πρωτοστάται τοῦ Ἱεροῦ λόχου, ὡς ἄλλην πρωτίστην ἐθνικὴν ἀνάγκην ἐξετίμησε τὴν σύστασιν Ἑλληνικοῦ Θεάτρου, καὶ διὰ πολλῶν ἀγώνων καὶ κόπων ἐπέτυχεν ἐντελῶς, στρατολογήσας μεταξὺ τῶν λογιωτέρων τότε νεανιῶν, ὧν τινες, ὡς φερ’ εἰπεῖν ὁ Σωμάκης, κατέλαβον μετὰ ταῦτα καὶ ἐπισήμους πολιτικὰς θέσεις ἐν Ἑλλάδι, καὶ ἐμπνεύσας αὐτοῖς πατριωτικὸν ὑπὲρ τῆς ἐθνικῆς σκηνῆς ἐνθουσιασμόν.
Συγχρόνως δ’ εἶχε λάθει γνῶσιν τῆς Ἑταιρίας, ἥτις ἣν παντὸς αὐτοῦ τοῦ βίου τὸ ὄνειρον, καὶ ταχθεὶς ἐν αὐτῇ, διετέλει εἰς ἀδιακόπους ἀτομικὰς σχέσεις μετὰ Γεωργίου τοῦ Ὀλυμπίου καὶ τῶν ἄλλων πατριωτῶν, οὓς ἐκάλυπτε διὰ τῆς θέσεως καὶ τῆς ἐπιρροῆς του. Προσεπάθει δὲ διὰ πλαγίων νύξεων νὰ καταστήσῃ εὔνουν τῷ ἐπιχειρήματι καὶ τὸν θεῖόν του, τὸν Αὐθέντην, ὅστις, ὡς ὁ Ἰάκ. Ῥαγκαβῆς, διηγεῖτο πολλάκις μετέπειτα, ἦν μὲν ἐν γνώσει αὐτοῦ, καὶ ηὔχετο ὑπὲρ τῆς ἐπιτυχίας του, ἀλλ’ ὡς ἐκ τῆς θέσεώς του προσεποιεῖτο ἄγνοιαν πλήρη.
Τὸν θάνατον τοῦ ἡγεμόνος Σούτσου ἀπέδωκάν τινες εἰς δηλητηρίασιν ὑπὸ τῶν Ἑταιριστῶν. Ἀλλ’ ἠξεύρομεν ὅτι ὁ ἀνεψιός του, εἰς οὗ τὰς ἀγκάλας παρέδωκε τὸ πνεῦμα, διέψευσε πολλάκις τοῦτο ὡς ἐντελῶς ἀνυπόστατον. Μετὰ τὴν ἔκρηξιν δὲ τῆς ἐπαναστάσεως ἐν Δακίᾳ, ὁ Ἰάκ. Ῥαγκαβῆς παρηκολούθησε τήν χήραν ἡγεμονίδα εἰς Βρασοβὸν τῆς Τρανσυλβανίας, τὸ τότε καταφύγιον τῶν ἐκ Δακίας φυγάδων. Ἐκεῖ δὲ, θεὶς ἐν ἀσφαλεῖ τὴν οἰκογένειάν του, ἔσπευσεν ὀπίσω εἰς τὸ στρατόπεδον τοῦ Ὑψηλάντου, ἵνα συνεργασθῇ μετ’ αὐτοῦ. Ἀλλὰ μετὰ λύπης βαθείας του εἶδε μετ’ οὐ πολὺ ὅτι πᾶσαι αἱ προτροπαί του, καὶ πᾶσαι αἱ συμβουλαὶ ἃς ἡ γνῶσις τῶν τόπων καὶ τῶν πραγμάτων τῷ ὑπηγόρευον ἀπέβησαν μάταιαι, μὴ εἰσακουόμεναι, καὶ ἀπογνοὺς ἀπῆλθε· μετ’ οὐ πολὺ δὲ εἶδεν ἐν ἀπελπισίᾳ μετὰ τὴν ἡρωϊκὴν θυσίαν τοῦ Ἱεροῦ Λόχου ἐπελθοῦσαν τὴν ἀποτυχίαν ἣν εἶχε προΐδει καὶ προαγγείλει.
Ἔκτοτε ἡ στερεὰ ἀπόφασίς του ἦν νὰ κατέλθῃ εἰς τὴν ἤδη ἀναβιοῦσαν Ἑλλάδα. Ἐπειδὴ ὅμως διὰ πρόσωπα γνωστὰ ἡ διὰ τῆς Αὐστρίας διάβασις εἰς τὴν Ἑλλάδα ἦν τότε ὅλως ἀδύνατος, μετέβη οἰκογενειακῶς εἰς Ὀδησσὸν, ἐλπίζων νὰ κατορθώσῃ τοῦτο διὰ θαλάσσης καὶ τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἀλλὰ καὶ τοῦτο ἀπεδείχθη σχεδὸν ἀδύνατον. Προσέτι δὲ καθῆκον εἶχε νὰ ἐξασφαλίσῃ ὀλίγα τινὰ μέσα ὑπάρξεως εἰς τὴν οἰκογένειάν του, ἣν θὰ κατέλειπεν ἐστερημένην παντὸς πόρου, διότι ἡ ὀθωμανικὴ κυβέρνησις εἶχε δημεύσει πάντα τὰ κτήματα αὐτοῦ ἐν Κωνσταντινουπόλει, ὡς Ἕλληνος προὔχοντος, καὶ μάλιστα ὡς ἑταιριστοῦ.
Διὰ ταῦτα ἡ ἀπέλευσίς του ἀνεβλήθη μέχρι τῆς ἐκλογῆς τοῦ Κυβερνήτου Καποδιστρίου, ὅτε ἀπεφάσισε νὰ μεταβῇ εἰς Παρισίους, ἵνα ἰδῇ τὸν ἄνδρα εἰς οὗ τὰς χεῖρας ἔμελλε ν’ ἀνατεθῇ τῆς Ἑλλάδος ἡ τύχη. Συγχρόνως δὲ τῆς ὁδοιπορίας του σκοπὸς ἦν καὶ νὰ συμβουλευθῇ καὶ προμηθευθῇ βιβλία τινα ἀναγκαῖα εἰς σύγγραμμα εἰς οὗ τὴν σύνταξιν εἶχεν ἐπιδοθῇ ἐν Ὀδησσῷ, θεωρῶν αὐτὸ ἀναγκαῖον εἰς τὴν νεολαίαν τῆς ἀναγεννηθείσης Ἑλλάδος. Ἀλλὰ καὶ ἐκ τῆς συνεντεύξεως ταύτης ἀπῆλθεν ἐν ἀπογοητεύσει· διότι ὁ νέος κυβερνήτης, παρεξηγῶν πιθανῶς τὴν πρόθεσίν του. καὶ ὑπολαμβάνων ὅτι ἦλθε ἵνα θέσιν ἐπιδιώξῃ, τῷ εἶπεν ὅτι δὲν βλέπει διατὶ νὰ θέλῃ νὰ κατέλθῃ εἰς τὴν Ἑλλάδα, ἐν ᾧ αὐτὸς ἦτον Κωνσταντινουπολίτης!
Οὐχ ἧττον κατῆλθεν ἅμα ἠδυνήθη, ἀλλ’ οὔτε ὑπὸ τοῦ Κυβερνήτου, οὔτε ὑπὸ τῶν μετὰ ταῦτα ἀρχῶν ἐζήτησεν ἡ ἔλαβέ ποτε θέσιν, λέγων ὅτι θεωρεῖ ἑαυτὸν εὐδαίμονα διότι συνετελέσθη τὸ φίλτατον τῶν ὀνείρων του, τοῦ νὰ ζῇ ἐν τῇ πατρίδι του ἐλευθέρᾳ. Μόνον δ’ ἐπί τινα χρόνον τῷ ἐζητήθη καὶ ἐδέχθη νὰ χρησιμεύσῃ ὡς διερμηνεὺς καὶ μεταφραστῆς παρὰ τῇ Ἑλληνοτουρκικῇ ἐπιτροπῇ, ἕνεκα τῶν ἐκτάκτων του γνώσεων τῶν Ἀσιατικῶν γλωσσῶν καὶ τῆς Ἑλληνικῆς.
Τὸ ἔργον περὶ ὃ εἴπομεν ὅτι ἤρξατο ἐν Ὀδησσῷ ἀσχολούμενος καὶ ὃ ἐπεράτωσε πολλὰ ἔτη μετὰ ταῦτα, ἦν τὸ ἐπιγραφόμενον «Ἑλληνικὰ», τρίτομος γεωγραφικὴ καὶ ἱστορικὴ περιγραφὴ, ἀπὸ τῶν ἀρχαιοτέρων χρόνων μέχρι τῶν νεωτέρων, πασῶν τῶν Ἑλληνικῶν χωρῶν ἃς ἐνόμιζε μελλούσας ν’ ἀποτελέσωσι τὸ ἐλεύθερον κράτος, σύγγραμμα καὶ διὰ τὰς βαθείας ἐρεύνας, καὶ διὰ την ἀκρίβειαν καὶ χάριν τῆς γλώσσης, ἔκτακτον ἔχον τὴν ἀξίαν διὰ τοὺς χρόνους καθ’ οὓς ἐγράφη.
Ἀλλ’ ἡ συγγραφικὴ αὐτοῦ ἱκανότης πολὺ καὶ πρὶν εἶχεν ἐκδηλωθῆ. Ὡς ὁ πατήρ του Γεώργιος εἶχε μεταφράσει ἐμμέτρως τὸν «πιστὸν βοσκὸν» τοῦ Γουαρίνη καὶ ὁ πάππος του Ἰάκωβος, καὶ ὁ τούτου ἀδελφὲς Ἰωάννης, ἦσαν ποιηταὶ, οὕτω καὶ ὁ ἡμέτερος Ἰάκωβος ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας ἐπεδόθη εἰς τὴν ποίησιν, καὶ ἐξειργάσθη, πλὴν πολλῶν πρωτοτύπων λυρικῶν ποιημάτων, εἰς ἃ διαλάμπει εὐφυΐα καὶ καλλιέπεια, μεταφράσεις ἀριστουργημάτων τινῶν τῆς γαλλικῆς δραματικῆς ποιήσεως, μετ’ ἀπαραμίλλου ἀκριβείας, καὶ καλλιτεχνικώτατα ἀποδοὺς στίχον πρὸς στίχον. Οὐ μόνον δ’ ἡ ὁμοιοκαταληξία αὐτοῦ ἐστὶ πάντοτε πλουσία καὶ ἀνεπίληπτος, ὅπερ πρέπει νὰ θεωρηθῇ. ὡς τὸ στοιχειωδέστερον προσὸν τῶν ἀξιούντων τὴν δάφνην τοῦ ποιητοῦ. ἀλλὰ καὶ ἡ γλῶσσά του οὐδέποτε ἐκπίπτει τῆς εὐγενείας καὶ καθαρότητος ἥτις πρέπει εἰς τὴν ποίησιν, οὗσαν τὴν ὑψίστην τῆς γλώσσης καλλιτεχνίαν. Ὁ Ἰάκ. Ῥίζος ὁ Νερουλὸς, δικαίως θαυμάζων τὴν μετάφρασιν αὐτοῦ τῆς Φαίδρας τοῦ Ῥακίνου, ἔγραψε δι’ αὐτὴν τὸ ἑπόμενον ἐπίγραμμα:
«Ὁ Ῥίζος ὁ Ἰάκωβος μετέφρασε Ῥακῖνον,
Αὐτὸν ἐκεῖνος, ἢ αὐτὸς μετέφρασεν ἐκεῖνον.»
Καὶ ἐν μεταγενεστέροις δὲ χρόνοις οὐδέποτε ἐπαύσατο περὶ τὴν ποίησιν ἀσχολούμενος, καὶ μετέφρασε καὶ ἄλλα δράματα, ὡς τοῦ Ῥακίνου τὴν Ἀνδρομάχην, καὶ ἔγραψε καὶ πρωτότυπα (τὸν Κόρεσσον), ἀνταποκρινόμενα κατὰ τὸν τύπον καὶ τὰ ἐξωτερικά των πλεονεκτήματα πρὸς τὰς μεταφράσεις του. Ἓν δὲ τῶν δραματικῶν τούτων ἔργων του ἐστὶν ἡ «Ἐπάνοδος τῶν Μουσῶν», δραματικὴ σύνθεσις εὐφυεστάτη, πνέουσα ποίησιν καὶ πατριωτισμὀν. Ἔργον δὲ σπανίας ἀξίας δι οὗ ἐπλούτισε τὴν Ἑλληνικὴν φιλολογίαν, ἐστὶν ἡ δίτομος μετάφρασίς του τῆς Αἰνειάδος τοῦ Βιργιλίου εἰς ἑξαμέτρους ἐντελεστάτους, καὶ ἐκαστὸν εἰς ἕκαστον τοῦ πρωτοτύπου ἀνταποκρινομένους. Ἐξεδόθη δὲ τὸ ἀριστοτέχνηµα τοῦτο ἐν Κωνσταντινουπόλει, μετὰ τὸν θάνατον τοῦ μεταφραστοῦ, συμβάντα τῷ 1855, ἐνῶ ἠσχολεῖτο περὶ τὴν ἔκδοσιν τῶν Ἑλληνικῶν του. Τὸν τρίτον τόμον αὐτῶν τῷ ἔφεραν, μόλις ἐκδοθέντα, ἐκ τοῦ τυπογραφείου τοῦ Ἀντωνιάδου, καὶ λαβὼν δ’ αὐτὸν εἰς τὰς χεῖράς του, τὸν εἶδεν ἐλαφρῶς μειδιάσας, καὶ τὸν ἀπέδωκεν εἰπὼν γαλλιστί: «Œuvre posthume!» Τῷ ὄντι δὲ τῇ ἐπαύριον τὴν πρωΐαν παρέδωκε τὸ πνεῦμα. Ὁ ἐκδότης παρέλειψεν ἔκτοτε τὴν ἔκδοσιν καὶ τοῦ τετάρτου τόμου, περιέχοντος τοὺς ὀνομαστικοὺς πίνακας, οὓς ὁ συγγραφεὺς εἶχε παρασκευάσει.
Ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ τῶν ὀλίγων τούτων βιογραφικῶν σηµειώσεων παρατίθεμεν ᾧδε τὸ κάτωθι ποίημα, μεστὸν χάριτος καὶ τρυφερότητος, τὸ ὁποῖον μετ’ ἐνδιαφέροντος, ἐσμὲν βέβαιοι, θὰ διέλθωσιν οἱ ἀναγνῶσται τοῦ Ἡμερολογίου, οὐ μόνον διότι τυγχάνει ἄγνωστον σχεδόν, καθὸ ἀποσπασθὲν ἐκ συλλογῆς πρὸ ἑξηκονταετίας περίπου ἐκδοθείσης, ἀλλὰ καὶ διότι ἀναφέρεται πρὸς τὸν υἱόν του Ἀλέξανδρον, τὸν πολιὸν τουτέστι πατριάρχην τῆς νεωτέρας ἑλληνικῆς φιλολογίας, τὸν πρύτανιν ἐκ τῶν συγχρόνων πεζογράφων καὶ ποιητῶν, τὸν καὶ ἡμέτερον πολύτιμον συνεργάτην κ. Ἀλέξανδρον Ρ. Ῥαγκαβῆν, τοῦ ὁποίου ἡ ἔξοχος ἐν τοῖς γράμμασι καὶ τῇ κοινωνίᾳ θέσις δὲν εἶνε βεβαίως ἀνάγκη νὰ εἴπωμεν κατὰ πόσον ὑπερηκόντισε τὴν προφητείαν τῆς μούσης καὶ τῆς πατρικῆς στοργῆς τοῦ ἀειμνήστου γεννήτορος.