Φυσική γεωγραφία της Θράκης/Ενότητα Γ΄
| ←Β′. Παραλιογραφία τῆς Θρᾴκης | Φυσικὴ γεωγραφία τῆς Θρᾴκης Συγγραφέας: Γ′. Ὀρεογραφία καὶ ποταμογραφία τῆς Θρᾴκης |
1) Ὁ Αἶμος. Ἡ τεμαχιστὴ χώρα τῆς Ἑλληνικῆς χερσονήσου εἰς ἀρχαιοτάτους γεωλογικοὺς χρόνους, ἴσως δὲ
Σχ. 1. Διεύθυνσις τῶν ὁροστοιχιῶν τῆς Ἑλλ. χερσονήσου
καὶ κατ’ αὐτὴν τὴν ἀζῳϊκὴν περίοδον, ὅτε οὐδὲν ἐπὶ τῆς γῆς εἶχεν ἐμφανισθῆ ἐνόργανον ὄν, ἀπετέλει ὑψίπεδον εὐρύτατον ἐκ γνευσίου καὶ μαρμαρυγιακοῦ σχιστολίθου, ὅπερ κατὰ τὴν περίοδον τῶν ἑπομένων γεωλογικῶν αἰώνων διερράγη κατὰ ποικίλας διευθύνσεις καὶ ἐτεμαχίσθη εἰς πλεῖστα τεμάχια, παθόντα κινήσεις καὶ µεταβαλόντα κατὰ διαφόρους διευθύνσεις τὴν ἀρχικὴν αὑτῶν θέσιν. Αἱ μέγισται δὲ μετακινήσεις αὗται καὶ διαρρωγαὶ ἐγένοντο κατὰ τὴν μειόκαινον ἐποχὴν (γεωλογικὴν ἐποχὴν νεωτάτην), αἵτινες ἐν γενετικῇ σχέσει πρὸς τὴν περαιτέρω ἀνάπτυξιν τοῦ Εὐξείνου Πόντου διατελοῦσι, διότι αἱ μεγάλαι ρηξιγενεῖς γραμμαὶ διήκουσι παραλλήλως πρὸς τὸν μέγαν τοῦ Πόντου ἄξονα, ἤτοι ἐκ Δ – Α, πρὸς ὃν (τὸν Πόντον) καὶ ἀποκλίνει ὁλόκληρος ἡ τεμαχιστὴ χώρα. Διὰ ταῦτα ἀμφότερα τὰ ρήγματα, ἅτινα ἀποτελοῦσι τοὺς βορείους τῆς Ροδόπης πρόποδας καὶ τοὺς νοτίους τοῦ Αἵμου, διήκουσιν ἐκ Δ πρὸς Α.
Τὸ μεταξὺ τῶν δύο τούτων παραλλήλων ρηγμάτων ἀποχωρισθὲν τμῆμα τῆς λιθοσφαίρας ἔπαθεν ἐν τῇ παρόδῳ τῶν αἰώνων συνίζησιν βραδεῖαν καὶ ἐκαλύφθη ὑπὸ στρωμάτων νεωτέρων γεωλογικῶν περιόδων μέχρι τῆς µειοκαίνου ἐποχῆς. Ἐπειδή ὅμως τὸ τμῆμα τοῦτο λοξὴν ἔπαθε συνίζησιν, ἔμειναν τὰ βόρεια αὐτοῦ χείλη ἐξέχοντα τῶν νεωτέρων προςχώσεων καὶ ἀπετέλεσαν μεταξὺ Αἵμου καὶ Ροδόπης μακρὰν καὶ στενὴν ὀροστοιχίαν, παραλλήλως πρὸς τὸν Αἷμον διήκουσαν καὶ Ἄνθαιμον (Antibalkan) κληθεῖσαν.
Οὕτω μεταξὺ Αἵμου καὶ Ἀνθαίμου ἐξαπλοῦται μακρὰ καὶ βαθεῖα κοιλάς, ἥτις ἀρχομένη ἀπὸ τοῦ ἐν τῷ Πόντῳ κόλπου τοῦ Πύργου καὶ χωροῦσα πρὸς Δ μέχρι τῆς Σόφιας, κάμπεται πρὸς τὰ ΒΔ καὶ καταλήγει εἰς τὴν εἰς τὸν Δανούβιον συµβολὴν τοῦ Τιμόκ. Ἐγεννήθη δὲ ἡ κοιλὰς αὕτη ὑπὸ συστήματος ρηξιγενῶν γραμμῶν, ἐκ Δ πρὸς Α διευθυνομένων καὶ διαγιγνωσκομένων ὑπὸ νεωτέρων ἡφαιστειογενῶν πετρωμάτων, πολλαχοῦ ἐπὶ τῶν ἀποκρήμνων κλιτύων εὑρισκομένων, καὶ ὑπὸ πολλῶν θερμῶν πηγῶν. Ὑδρογραφικῶς δὲ ἡ κοιλὰς διαμελίζεται εἰς διάφορα τμήματα, ὧν τὰ ὕδατα, διασχίζοντα κυρίως τὸν χθαμαλώτερον Ἄνθαιμον, ρέουσι πρὸς τὸν Ἕβρον, καὶ μόνον δύο, ὁ Τιμόκ καὶ ὁ Ἴσκερ, διαρρηγνύουσι τὸν Αἷμον καὶ χύνονται εἰς τὸν Δανούβιον.
Ὥστε καὶ ὁ Αἷμος εἶνε ὀροστοιχία ρηξιγενὴς ὁμοία πρὸς τὰ ἐν Σαξονίᾳ Μεταλλευτικὰ ὄρη (Ἐρεζγεμπίργε) Ἐπειδὴ δὲ ἴσως δυσχερὴς τοῖς πολλοῖς ἡ ἐξήγησις τῆς γενέσεως τῶν ὀροστοιχιῶν Αἵμου, Ἀνθαίμου καὶ Ροδόπης, ἀνάγκη ν’ ἀναπτύξωμεν τὸ θέμα ὅσον τὸ δυνατὸν ἁπλούστερον. Ἂς θέσωμεν ἐπὶ τραπέζης πλησίον ἀλλήλων καὶ παραλλήλως τρία ὀγκώδη συγγράμματα, π.χ. τρία λεξικά, 1, 2 καὶ 3. Ὁ ἀριθμὸς 1 παριστᾶ τὴν Βουλγαρίαν, ὁ δὲ 2 καὶ 3 τὴν Θρᾴκην ὁλόκληρον μέχρι τοῦ Αἰγαίου καὶ τοῦ Πόντου. Ἐν τούτων ἂς φαντασθῶμεν, ὅτι ὁ ἀριθμὸς 1 ἔπαθεν λοξὴν πρὸς Β συνίζησιν, καὶ τοιαύτην ὥστε τὰ μὲν πρὸς τὸν ἀριθμὸν 2 συνορεύοντα χείλη τοῦ βιβλίου ἀπετέλεσαν κρημνώδη ὀροστοιχίαν ἐκ γνευσίου καὶ γρανίτου συνισταμένην καὶ πρὸς τὸν Εὔξεινον Πόντον (ἐκ Δ-Α) διευθυνομένην. Ἡ δὲ πλευρὰ τοῦ βιβλίου ἡρέμα ἀπέκλινε πρὸς τὰς ροὰς τοῦ Δανουβίου, καλυφθεῖσα ἀκολούθως ὑπὸ νεωτέρων γεωλογικῶν στρωμάτων (τῆς κρητιδικῆς περιόδου). Συγχρόνως ἃς φαντασθῶμεν, ὅτι ὁ μεσεύων ἀριθμὸς 2 ἔπαθεν ἐπίσης λοξὴν συνίζησιν, ἀλλὰ πρὸς Ν, οὕτως ὥστε τὰ Β. χείλη τοῦ βιβλίου ἔμειναν ἐξέχοντα καὶ ἐσχημάτισαν τὸν Ἄνθαιμον, ἐνῷ ἡ πλευρὰ τοῦ βιβλίου ἄχρι τῶν Β. προπόδων τῆς Ροδόπης ἐκαλύφθη ὑπὸ νεωτέρων προσχώσεων καὶ διεμορφώθη εἰς τὴν ἄνω κοιλάδα τοῦ Ἕβρου ποταμοῦ.
Ὁ Ἄνθαιμος, ὅστις, ὡς ἐμνήσθημεν, ἀποτελεῖται ἀπὸ τὰ Β. ἐξέχοντα χείλη τοῦ λοξῶς συνιζήσαντος μεσεύοντος τμήματος, ἀναπαριστᾷ ἐν σμικρῷ τὸν Αἶμον, διαφέρων κατὰ τοῦτο, ὅτι ἡ Ν πλευρὰ ἢ πτέρυξ αὐτοῦ ἀποκλίνει πρὸς τοὺς Β. πρόποδας τῆς Ροδόπης, ἐνῷ ἡ βορεία τοῦ Αἵμου ἀποκλίνει πρὸς τὰς ροὰς τοῦ Ἴστρου. Ὡς προέκτασις δὲ τοῦ Ἀνθαίμου θεωροῦνται τὰ ὄρη τῆς Στράνδζας, ἀποκρήμνως πρὸς τὸν Πόντον καταλήγοντα καὶ χωρίζοντα τοῦτον τῆς κάτω τοῦ Ἕβρου κοιλάδος. Ἐπίσης ὡς χείλη τεμαχιστῆς χώρας θεωροῦνται τὰ ἐκ παλαιοζῳϊκῶν στρωμάτων συνιστάμενα ὄρη, ἅτινα χωρίζουσι τὴν κάτω τοῦ Ἕβρου κοιλάδα ἀπὸ τῆς Προποντίδος καὶ τοῦ Μέλανος κόλπου.
Ἄρχεται δὲ ὁ Αἷμος, ὡς προείρηται, ἀπὸ τῶν ἐκβολῶν περίπου τοῦ Τιμὸκ παρὰ τὸ Βιδδίνιον εἰς τὸν Δανούβιον, καὶ καμπτόμενος τοξοειδῶς διευθύνεται πρὸς Α, καταλήγων εἰς τὸ Αἱμόνιον ἀκρ. (τουρκιστὶ κατὰ παραφθορὰν Αἱμινέ). Ἔχει δὲ μῆκος μὲν 600 χιλμ. μέσον δὲ πλάτος μόνον 30 χιλμ. (45-21 χιλμ). Τὸ ὕψος δὲ εἰς ὃ φθάνει ἡ ὀροστοιχία εἶνε 2375 μέτρα (κορφ. Γιουμροὺκ Τσὰλ), ἐπομένως εἶνε χθαμαλωτέρα πολλῶν τοῦ Ἑλλ. κράτους ὀρέων (Ὀλύμπου, Γκιόνας, Παρνασοῦ κτλ.). Ἐμφανίζονται δὲ αἱ νότιαι κλιτύες τοῦ Αἵμου ἔτι μᾶλλον ἀπόκρημνοι, διότι ἡ παρακειμένη κοιλὰς κεῖται βαθύτερον τῶν προπόδων τῆς ὀροστοιχίας.
Ὁ ἐκ Βουλγαρίας πρὸς τὴν Θρᾴκην κατερχόμενος διὰ τῶν στενῶν τοῦ Αἵμου, π.χ. τῆς Σίπκας (1333 μ.), στρέφων τὸ βλέμμα πρὸς τὰ ὄπισθεν, βλέπει ὄρη καὶ κοιλάδας δασοφύτους καὶ ἐκτεταμένους λειμῶνας, ἐν οἷς ἐσπαρμέναι κεῖνται αἱ δι’ ἀσβεστολιθικῶν πλακῶν ἐστεγασμέναι καλύβαι τῶν Βουλγάρων. Ἄλλο ὅμως θέαμα παρουσιάζει πρὸς τὸν ὁδοιπόρον ἡ Θρᾴκη. Κοιλάδες καὶ φάραγγες ὑπὸ ἀφθόνων διαρρεόμεναι ὑδάτων ἐμφανίζονται πρὸ τῶν ὀμμάτων αὐτοῦ, ἐν αἷς εὔπορα χωρία καὶ κῶμαι κεῖνται ἐν μέσῳ ὀπωροφόρων δένδρων, ροδώνων καὶ ἀμπελώνων. Θέαμα µαγευτικόν, καταδεικνύον ἀμέσως τὴν διαφορὰν μεταξὺ Βουλγαρίας καὶ τοῦ Β. τμήματος τῆς Θρᾴκης, ὅπερ δυστυχῶς ἀπὸ τοῦ Ἑλληνισμοῦ διήρπασαν λαοὶ ξένοι καὶ βάρβαροι.
Διαιρεῖται δὲ τοπογραφικῶς ὁ Αἷμος εἰς τρία τμήματα, 1) εἰς Δυτικὸν Αἷμον, ἀπὸ τοῦ Τιμὸκ μέχρι τῆς κοιλάδος τοῦ Ἴσκερ, 2) εἰς Ὑψηλὸν ἢ Κεντρικὸν Αἷμον μέχρι τοῦ στενοῦ Σιδηρᾶς Πύλης, καὶ 3) εἰς Μικρὸν Αἷμον. Ἐκ τούτων θὰ εἴπωμεν ὀλίγα περὶ τοῦ Ὑψηλοῦ καὶ Μικροῦ Αἵμου ὡς συνορευόντων μετὰ τῆς Θρᾴκης.
Ἡ διαβρωσιγενὴς καὶ τὸν Αἷμον διασχίζουσα κοιλὰς τοῦ Ἴσκερ, χυνομένου εἰς τὸν Δανούνιου, συμπίπτει ἀκριβῶς μετὰ τῆς μεταβολῆς τῆς διευθύνσεως τοῦ Αἵμου ἐκ τῶν ΝΑ. πρὸς τὰ ΑΔ. Ἡ ἐπιφάνεια τοῦ ὕδατος τοῦ ποταμοῦ τούτου κεῖται 1000 μετ. βαθύτερον τῶν πέριξ ὀρέων, ἡ δὲ κλίσις αὐτοῦ ἐν τῇ 70 χιλμ. μῆκος ἐχούσῃ φάραγγι τῇ κειμένῃ μεταξὺ Κορίλας καὶ Λιουτιβρόδης φθάνει μέχρι 2,9 μ. ἀνὰ χιλιόμετρον, ἐν τῷ στενοτέρῳ δὲ μέρει αὐξάνει καὶ μέχρι 4,1 μέτρων. Κατὰ τοὺς καθ’ ἡμᾶς χρόνους ἡ διαβρωσιγενὴς αὕτη τοῦ Ἴσκερ κοιλάς, ἥτις παρουσιάζει μεγαλοπρεπὲς εἰς τὸν ὁδοιπόρον θέαμα, εἶνε ἀδιάβατος καὶ ἐπὶ μεγάλων ἐκτάσεων ἀκατοίκητος καὶ διὰ την συγκοινωνίαν, εἰς τὴν ὁποίαν μεγάλως ἤθελε συντελέσει, ὅλως ἄχρηστος κατὰ τὸ παρόν. Οἱ Ρωμαῖοι ὅμως εἶχον καταστήσει τὴν κοιλάδα ταύτην χρησιμωτάτην διὰ τὴν συγκοινωνίαν, κατασκευάσαντες ὁδόν, ἧς λείψανα, ὡς καὶ τῶν πρὸς φυλακὴν τῆς ὁδοῦ χρησιμευσάντων πύργων, ἐνιαχοῦ σώζονται. Κατασκευὴ ὁδοῦ διερχομένης διὰ τῆς κοιλάδος ταύτης ἐλαχίστας ἤθελεν ἀπαντήσει δυσχερείας.
Ὁ Ὑψηλὸς Αἷμος ἔχει μῆκος 260 χιλμ. καὶ μέσον ὕψος 1485 μέτρων, ὅπερ μεταξύ Σλατίτσας καὶ Σίπκας φθάνει καὶ μέχρι 2000 μέτρων. Ὡς ἐκ τούτου τὰ στενὰ ἢ αἱ πύλαι αὐτοῦ κεῖνται λίαν ὑψηλὰ ὑπὲρ τὴν θάλασσαν (1300 μέχρι 1900 µ. μέσον ὕψος)· οὕτω π.χ. τὸ μὲν στενὸν τῆς Ραβανίτσας φθάνει εἰς ὕψος 1916 μ. ὑπὲρ τὴν θάλασσαν, τὸ δὲ τῆς Ροσαλίτας, εἰς 1900 μ, ἐνῷ αἱ ὑψηλαὶ κορυφαὶ μόλις κατὰ 200 ἕως 300 µέτ. ὑπὲρ τὴν ράχιν τῆς ὀροστοιχίας ἀνυψοῦνται. Πρὸς Α δὲ καὶ Δ τοῦ μέρους τούτου ὑπάρχουσι πύλαι ἐπὶ τῶν ὀρέων, ἔχουσαι ὕψος μικρότερον τῶν 1000 μέτρων (Μπαμπᾶ — Κονὰκ 988 μ.)· τὸ σπουδαιότερον ὅμως στενὸν εἶνε τὸ κατὰ τὸν Ρωσοτουρκικὸν πόλεμον διάσημον γενόμενον τῆς Σίπκας, ὅπερ, καίτοι ὑψηλὸν (1333 μ.), παρέχει τὴν συντομοτέραν ὁδὸν μεταξὺ τῆς κοιλάδος τοῦ Ἀρίσβου καὶ τῶν παραδουναβίων πόλεων.
Ὁ Μικρὸς ἢ Ανατολικὸς Αἷμος χαρακτηρίζεται διὰ τοῦ μικροτέρου αὐτοῦ ὕψους καὶ τοῦ μεγαλυτέρου πλάτους καὶ διὰ τῆς κατασκευῆς αὐτοῦ ἐκ πέντε παραλλήλων ράχεων ἐκ κρητιδικοῦ ἀσβεστολίθου. Ὁλόκληρον τὸ μῆκος τῆς κυρίας τούτου ράχεως ἀπὸ τῆς Σιδηρᾶς Πύλης ἄχρι τοῦ πλήρους Ἑλληνικῶν μονῶν (ἃς βεβαίως νῦν θὰ ἤρπασαν οἱ Βούλγαροι) Αἱμονίου ἀκρωτηρίου εἶνε 155 χιλμ. τὸ δὲ πλάτος αὐτοῦ 60 χιλµ. Τὸ τμῆμα δὲ τοῦτο τοῦ Αἵμου δὲν εἶνε ρηξιγενὲς ἀλλὰ πτυχῶδες, ἕνεκα πλευρικῆς θλίψεως, συμπτυξάσης εἰς πέντε ράχεις τὸ ἐνταῦθα τμῆμα τῆς τεμαχιστῆς χώρας. Εἶνε δὲ λίαν βατὸς ὁ Μικρὸς Αἷμος, διότι τὰ στενὰ αὐτοῦ φθάνουσιν εἰς ὕψος 448 µ. (Δοβρὰλ στενόν).
2) Ἡ μεταξὺ Αἵμου καὶ Ἀνθαίμου ἐπιμήκης κοιλάς. Ὡς ἐν τοῖς ἄνω ἐμνήσθημεν, παραλλήλως πρὸς τὸν Αἷμον ἀπὸ τοῦ Τιμὸκ ἄχρι τοῦ κόλπου τοῦ Πύργου διήκει μακρὰ καὶ στενὴ κοιλάς, ἔχουσα μῆκος μὲν 600 χιλμ. μέσον δὲ πλάτος 7,5 μόνον χιλιομέτρων. Καλύπτεται δὲ ἡ κοιλὰς αὕτη ὑπὸ νεωτέρων προσχώσεων, αἵτινες ὑπὸ ἰχθυοτρόφων ποταμῶν καὶ χειμάρρων κατεφέρθησαν ἀπὸ τῆς ὀρεινῆς, ἰδίως δὲ ἀπὸ τοῦ Αἵμου. Ἐνιαχοῦ ταύτης καὶ ἑλώδεις ὑπάρχουσι τόποι, ἰδίως πρὸς Α. οὐχὶ δὲ σπανίως ἀπὸ τοῦ εὐφόρου αὐτῆς ἐδάφους ἐξέχουσι λόφοι καὶ βράχοι ἐκ γρανίτου καὶ γνευσίου. Αλλαχοῦ πάλιν παρατηροῦνται μαστοειδεῖς λόφοι ἐκ νεωτέρων γεωλογικῶν στρωμάτων καὶ ἡφαιστειογενῶν πετρωμάτων.
Εἰς τὴν πετρολογικὴν ταύτην σύστασιν καὶ τὴν ἀφθονίαν τῶν ὑδάτων πρέπει ν’ ἀποδοθῇ καὶ ἡ μεγάλη τῆς κοιλάδος εὐφορία. Πολλὰ δὲ πυριγενῆ πετρώματα ὑπάρχουσι μεταξὺ τῶν ροῶν τοῦ Ἀρίσβου καὶ τοῦ κόλπου τοῦ Πύργου, ἅτινα ἀπέκλεισαν τὸν πρὸς τὸν Πόντον ροῦν τοῦ ποταμίου τούτου καὶ ἐξηνάγκασαν αὐτὸ νὰ διανοίξῃ ὁδὸν πρὸς Ν. ὅπως χυθῇ εἰς τὸν Ἕβρον.
Ἐπειδὴ δὲ ἐπὶ τῆς κοιλάδος ταύτης ὑπάρχουσιν ὑψώματα διάφορα, διαχωρίζοντα αὐτὴν εἰς τμήματα, διὰ τοῦτο τὰ ὕδατα αὐτῆς ρέουσι κατὰ τρεῖς διευθύνσεις, ἤτοι διὰ τοῦ Τιμὸκ καὶ Ἴσκερ πρὸς τὸν Δανούβιον, διὰ τοῦ Ἀρίσβου πρὸς τὸ Αἰγαῖον, καὶ διὰ μικρῶν των ποταμίων ἀμέσως πρὸς τὸν Πόντον. Διὰ τῆς κοιλάδος ταύτης διέρχεται καὶ ἡ εἰς Σόφιαν ἄγουσα σιδηρᾶ ὁδός.
Τὸ λεκανοπέδιον τῆς Σόφιας (500 µ.. ὑπέρ. θάλ.), κείμενον ἐν τῇ καρδίᾳ τοῦ ὑψίστου τμήματος τῆς χερσονήσου καὶ χωρίζον τὴν Αἷμον ἀπὸ τοῦ Ἀνθαίμου καὶ τῆς Ροδόπης, φαίνεται, ὅτι ποτὲ ἀπετέλει λίμνην, ἧς τὰ ὕδατα νῦν παραλαμβάνονται ὑπὸ τὸν Ἴσκερ. Ὑπὲρ τὴν Σόφιαν ἀνυψοῦται τὸ ὄρος Σκόμιον (Βιτόσα), εἰς σχετικὸν ὕψος 2000 μέτ, συνδεόμενον μετὰ τοῦ Αἵμου καὶ Ροδόπης. Εἶνε δὲ ἡ θέσις τοῦ λεκανοπεδίου τούτου γεωγραφικῶς λίαν ἐπίκαιρος καὶ κέντρον τῶν τὴν χερσόνησον διασχιζουσῶν ὁδῶν. Μόνον πρὸς Δ ἀποχωρίζεται δι’ ὑψηλῶν καὶ ἀβάτων ὀροστοιχιῶν ἀπὸ τῆς κοιλάδος τοῦ Μοράβα (ἐν Σερβίᾳ). Τὸ ἔδαφος εἶνε εὔφορον καὶ λίαν ὑδροφόρον, ἡ δὲ ὁδὸς ἡ συνδέουσα τὴν Σόφιαν μετὰ τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ τοῦ Βελιγραδίου συνετέλεσε τὰ μέγιστα πρὸς προαγωγὴν τῆς χώρας καὶ συμπύκνωσιν τοῦ πληθυσμοῦ.
Ὡς ὑδροκρίτης μεταξὺ Ἴσκερ καὶ Ἕβρου ἀνυψοῦται ὀροστοιχία ἐκ γρανίτου καὶ γνευσίου, ἥτις Ἰχτιμάνιος μεσεύουσα ὀροστοιχία καλεῖται, ἐκ τῆς μικρᾶς κώμης Ἰχτιμάν, ΝΑ τῆς Σόφιας κειμένης. Ἐπὶ τῆς ὀροστοιχίας ταύτης διακρίνονται δύο ἀκρωνυχίαι, ΔΑ ἔχουσαι διεύθυνσιν, μεταξὺ τῶν ὁποίων κεῖται τὸ μικρὸν τοῦ Ἰχτιμὰν λεκανοπέδιον. Ἡ βορεία τούτων, διασχιζομένη ὑπὸ τοῦ Ἴσκερ διὰ φάραγγος ἀδιαβάτου, θεωρεῖται ὡς τμῆμα τοῦ Ἀνθαίμου καὶ συνδέει τοῦτον μετὰ τοῦ Σκομίου, τοῦ δυτικωτάτου ἄκρου τοῦ Ἀνθαίμου. Ἡ δὲ νοτία ἀκρωνυχία, ὁ Καρὰ Μπαΐρ, ἔχει διεύθυνσιν μᾶλλον ΒΔ. Ἐνταῦθα κεῖται καὶ τὸ διάσημον στενὸν ἢ ἡ κλεισούρα τοῦ Τραϊανοῦ (Καπουλοῦ Δερβέν), οὗτινος τὸ δυσβατώτερον μέρος κεῖται πρὸς τὴν κοιλάδα τοῦ Ἕβρου, ἔνθα ἐν μέσῳ πυκνοῦ δάσους διασώζεται εἰσέτι μικρὰ πύλη μετὰ πύργου. Διὰ κοιλάδος τῆς μεσευούσης ταύτης ὀροστοιχίας διέρχεται ὁ τὴν Φιλιππούπολιν μετὰ τῆς Σόφιας συνδέων σιδηρόδρομος.
Μετὰ τῆς λεκάνης τῆς Ἐλατίτσας (700 µ. ὑπὲρ θάλ.) ἄρχεται τὸ τμῆμα τῆς μεταξὺ Αἵμου καὶ Ἀνθαίμου κοιλάδος, ὅπερ διαρρέει τὸ παραποτάμιον τοῦ Ἕβρου Ἄρισβος, ὅστις διασχίσας τὸν Ἄνθεμον διήνοιξεν ὁδὸν πρὸς Ν. φέρουσαν. Οὗτος παραλαμβάνων διὰ πολλῶν παραποταμίων τὰ ἐκ τοῦ Αἵμου καὶ Ἀνθαίμου καταρρέοντα ὕδατα καὶ καμπτόμενος κατὰ τὴν Σλιβίναν καὶ Ἰάμπολιν, λαμβάνει νοτίαν διεύθυνσιν. Ἡ κοιλάς δὲ τοῦ Ἀρίσθου εἶνε ἡ εὐδαιμονεστέρα διὰ τὴν εὐφορίαν αὐτῆς καὶ τὰ πολλὰ ὕδατα, ἔχουσα πολλὰ χωρία καὶ κώμας ἐν μέσῳ κήπων καὶ ροδώνων. Ἀπὸ τῆς Σλιβίνας μέχρι τοῦ κόλπου τοῦ Πύργου, ἐπὶ ἀποστάσεως 75 χίλμ. ἐξακολουθεῖ προεκτεινομένη μεταξὺ Αἵμου καὶ Ἀνθαίμου κοιλάς, ἔνθα, καίτοι πλήρης ἡφαιστειογενῶν πετρωμάτων, ἀναγνωρίζεται ὡς προέκτασις διὰ τοῦ ἐξ Α. πρὸς Δ. ρέοντος καὶ εἰς τὸν Τούνδζαν χυνομένου Ἀσμὰκ καὶ τῶν ποταμίων τῶν χυνομένων εἰς τὸν κόλπον τοῦ Πύργου. Ὁ ὑδροκρίτης μεταξὺ Ἀρίσβου καὶ Πόντου κεῖται εἰς ἀπόστασιν 40 χιλμ. ἀπὸ τούτου.
3). Ὁ Ἄνθαιμος. Παραλλήλως πρὸς τὰς νοτίας τοῦ Αἵμου κλιτύας διευθύνεται ἐκ Δ. πρὸς Α. ὁ Ἄνθαιμος ἀπὸ τοῦ Σκομίου καὶ τῶν Ἱχτιμανίων ὀρέων ἄχρι τῆς διαβρωσιγενοῦς κοίτης τοῦ Ἀρίσβου. Αἱ ράχεις δὲ τῶν ὀροστοιχιῶν τούτων ἀπέχουσιν ἀπ’ ἀλλήλων κατὰ μέσον ὅρον περὶ τὰ 20 χιλμ. ἥτις ἀπόστασις καθίσταται μεγαλειτέρα πρὸς Α. καὶ Δ. Τὸ μεγαλείτερον δὲ τοῦ Ἀνθαίμου ὕψος κεῖται ἀπέναντι τοῦ Μεγάλου Αἵμου, κατὰ 600 μ. ὅμως μικρότερον, καὶ μόνον κατὰ τὸ Σκόμιον φθάνει εἰς ὕψος 2290 μέτρ.
Ὁ Ἄνθαιμος γεωλογικῶς καὶ τεκτονικῶς εἶνε ὅμοιος πρὸς τὸν Αἷμον, ἤτοι συνίσταται ἐν γρανιτῶν, γνευσίων, μαρμαρυγιακῶν σχιστολίθων καὶ ἡφαιστειογενῶν πετρωμάτων, ἐφ’ ὧν πρὸς τὰς νοτίας αὐτοῦ πλευράς, ἰδίως κατὰ τὰ ἀνατολικὰ μέρη, ἐξαπλοῦνται κρητιδικὰ στρώματα, ἀποτελοῦντα καὶ τὴν κυρίαν τῆς ὀροστοιχίας ράχιν. Ἐπικαρσίως τῷ Ἀνθαίμῳ, πρὸς Α. τῆς Στάρας Ζωγορᾶς, ἐμφανίζονται ἀσβεστόλιθοι, ψαμμῖται καὶ χαλαζῖται, ἐνῷ ἀλλαχοῦ ἀνυψοῦνται συηνῖται (πετρώματα περίπου ὅμοια τῷ γρανίτῃ), ὡς π.χ. οἱ τὸ Σκόμιον σχηματίζοντες.
Ἡ νοτία τοῦ Ἀνθαίμου πλευρὰ εἶνε ὁμαλωτέρα, ἥτις
Σχ. 2. Ἡ τεμαχιστὴ χώρα τοῦ Αἵμου.
ὅμως ἐπὶ τοῦ Α. αὐτοῦ τμήματος, καίτοι χθαμαλωτέρου, εἶνε μᾶλλον ἀπόκρημνος. Ἐνταῦθα ἀναγνωρίζεται ἀπὸ τῆς Ἰχτιμάνης πρὸς Α. ρηξιγενὴς γραμμή, ἐφ’ ἧς θερμαὶ πηγαὶ καὶ ἐν μικρογραφίᾳ μικρὰ ἐπιμήκης κοιλὰς ὁμοία πρὸς τὴν ὑπὸ τοῦ Ἀρίσβου διαρρεομένην.
Ἐκ τῶν τμημάτων δὲ εἰς τὰ ὁποῖα διεμελίσθη ὁ Ἄνθαιμος ὑπὸ διαβρωσιγενῶν κοιλάδων τῶν ποταμῶν, τὰ σημαντικώτερα, εἶνε τὸ Σκόμιον, ἡ Σρέδνα καὶ ἡ Τσερναγόρα. Ἡ μᾶλλον δὲ ἀξία λόγου πύλη, ἥτις χεῖται ἐπὶ τοῦ τμήματος τῆς Τσερναγόρας, μεταξὺ Στάρας Ζαγορᾶς καὶ Καζανλίκ, φθάνει εἰς ὕψος 500 μ. ὑπὲρ θάλ. καὶ ὑπὸ σχετικὸν ὕψος 300 μ. πρὸς Ν. καὶ 200 πρὸς Β. Ὅλως δὲ ἰδιαζόντως κεχωρισμένην θέσιν καταλαμβάνει τὸ Σκόμιον, ὅπερ, ὥσπερ θυμέλη ἀρχαίου θεάτρου κεῖται σχεδὸν ἐν τῷ μέσῳ τῆς χερσονήσου ἐπὶ εὐρείας κοιλότητος μεταξὺ Αἵμου καὶ Ροδόπης.
Ἀνατολικῶς τῆς ἐπὶ τοῦ Ἀνθαίμου διαρρήξεως, δι’ ἧς ρέει πρὸς Ν. ὁ Ἄρισβος, τὸ τὸν Ἄνθαιμον σχηματίσαν ἀνακεκαμμένον τμῆμα τῆς λιθοσφαίρας ἐξικνεῖται πρὸς Ν. τῆς ἐπιμήκους τοῦ Αἵμου κοιλάδος εἰς μικρὸν μὲν ὕψος ὑπὲρ τὴν θάλασσαν, λαμβάνει ὅμως τοσούτῳ μεγαλείτερον πλάτος, ὅσῳ μᾶλλον προσεγγίζει πρὸς τὸν Πόντον. Καλύπτεται δὲ τὸ τμῆμα τοῦτο ὑπὸ νεωτέρων προσχώσεων καὶ ἐμφανίζεται ὡς ὑδροκρίτης λοφώδης καὶ ὀρεινός, λαμβάνων ἐκεῖ κυρίως, ὅπου ὑπάρχει τὸ μέγιστον αὐτοῦ ὕψος, τὸ ὄνομα ὄρη τῆς Στράνδζας ἐκ μεγάλης ΝΑ κειμένης καθ’ ὁλοκληρίαν Ἑλλ. τινος πόλεως Στράνδζας (Συρεντζίου). Ἐπὶ τῆς ὀρεινῆς ταύτης χώρας δυνάμεθα νὰ δώσωμεν τὸ γενικώτερον ὄνομα Ἀνατολικὰ τῆς Θρᾴκης κρηπιδαῖα ὄρη. Γνεύσιοι, κρυσταλλοπαγεῖς σχιστόλιθοι καὶ γρανῖται συνιστῶσι τὰ ὄρη ταῦτα· καὶ πρὸς τὰ ἔξω μὲν τούτων ἐξαπλοῦται ζώνη ἐκ κρητιδικῶν στρωμάτων, πρὸς τὰ ἔσω δὲ ταινία νουμμουλιτικῶν (ἢ ἠωκαινικῶν) ἀσβεστολίθων σχηματίζει τὰ πρὸς τὴν κάτω τοῦ Ἕβρου κοιλάδα ὅρια αὐτῶν. Ἐνταῦθα, ἔνθα καὶ οἱ πρόποδες τῶν ὀρέων τῆς Στράνδζας, κεῖνται κατὰ σειρὰν ὥσπερ ὀάσεις ἐν μέσῳ τῆς θρᾳκικῆς στέππης κῶμαι καὶ πόλεις εὔποροι, ὡς Σαράϊ, Βιζύη, Σαράντα Ἐκκλησίαι κλπ.
Ὁ Ἄρισβος δὲ κατὰ τὴν πρός Ν ροὴν αὐτοῦ ἔχει διανοίξει διαβρωσιγενῆ καὶ ἐν μέρει ἀδιάβατον φάραγγα ἐν τῷ γνευσίῳ τῆς τεμαχιστῆς χώρας, ἥτις ἐπὶ μεγάλης ἐκτάσεως ἀποκεκαλυμμένη ὑδατογενῶν πετρωμάτων, χωρεῖ ἀπὸ τῆς συμβολῆς τοῦ Ἀρίσβου εἰς τὸν Ἕβρον ἐκεῖθεν τῆς κοίτης τοῦ ποταμοῦ τούτου, οὕτως ὥστε χωρίζει τὴν κάτω κοιλάδα τοῦ Ἕβρου ἀπὸ τῆς ἄνω καὶ ἀποτελεῖ ὀρεογραφικὸν μετὰ τῆς Ροδόπης δεσμόν. Ὥστε ὁ Ἕβρος διασχίζει τὸν γνεύσιον τοῦτον καὶ ἀποτελεῖ ἐν αὐτῷ φάραγγα, δι’ ἧς διέρχεται ὁ σιδηρόδρομος ὁ ἄγων ἐξ Ἀδριανουπόλεως εἰς Φιλιππούπολιν. Τὸ τμῆμα τοῦτο καλεῖται ὀρεινὸς πυρὴν τοῦ Ἀρίσβου.
Ὀρεογραφικῶς τὰ ὄρη τῆς Στράνδζας ἐξαπλοῦνται μέχρι τῆς Θρᾳκικῆς χερσονήσου καὶ τοῦ Βοσπόρου, ἔνθα ὅμως σημαντικῶς τὸ ὕψος αὐτῶν ἐλαττοῦται. Οὕτω ἐντεῦθεν τῆς πόλεως Στράνδζας καὶ τοῦ ὁμωνύμου ποταμίου οὐδαμοῦ φθάνουσι ταῦτα εἰς ὕψος μεῖζον τῶν 400 μέτ. Ἀπὸ τοῦ ποταμίου δὲ τούτου ἄχρι τοῦ Πόντου ἐξικνεῖται ζώνη ἠωκαινικῶν στρωμάτων, ἅτινα ἀπὸ τῆς Προποντίδος χωρίζονται διὰ στενῆς ταινίας λοφώδους χώρας ἐκ μειοκαινικῶν στρωμάτων ἐξαπλουμένων μέχρι τοῦ μεσημβρινοῦ τοῦ Βοσπόρου στομίου.
Ὁ ὑδροκρίτης τούτων κεῖται οὐ μακρὰν τοῦ Πόντου, οἱ δὲ μικροὶ ποταμοὶ ρέουσι πρὸς τὰ ΝΑ, ἄλλοι μὲν πρὸς τὸν Κεράτιον κόλπον, ἄλλοι δὲ πρὸς τὰς λιμνοθαλάσσας Τσεκμὲ. Ἔχουσι δὲ διανοίξει οὗτοι ἐντὸς τῶν ὁριζοντίων ἠωκαινικῶν στρωμάτων κρημνώδεις φάραγγας, αἵτινες, ἐπειδὴ εἶνε δυσδιάβατοι, τὰ μέγιστα διευκολύνουσι τὴν ὀχύρωσιν τῆς Κωνσταντινουπόλιως, ἰδίως μεταξὺ τοῦ Μεγάλου Τσεκμὲ καὶ τῆς πολλαχῶς διακλαδιζομένης λίμνης Δέρκων. Ἡ ἀπὸ τοῦ Πόντου ἄχρι Προποντίδος γραμμὴ αὕτη ὠχυρώθη τῷ 1877 ὑπὸ τοῦ Βλοὺμ Πασσᾶ, κατὰ τὸν μεσαίωνα δὲ ἐχρησίμευεν ὡς πρώτη τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὀχυρωτικὴ γραμμή.Ἐπὶ τῶν κρηπιδαίων ὀρέων τῆς Ν. Θρᾴκης ἐμφανίζονται πάλιν ἠωκαινικὰ στρώματα, ἀπὸ τῶν ὁποίων πρὸς τὴν Προποντίδα ἐξέχουσι νησοειδῶς ἐπιμήκεις ράχεις ἐκ παλαιοζῳϊκῶν στρωμάτων, ἰδίως φυλλιτῶν. Ἐπὶ τῆς Προποντίδος αὗται νοτιώτερον τῆς Ραιδεστοῦ ἀποκρήμνως καταλήγουσι πρὸς τὴν θάλασσαν, ἥτις ἐκεῖ μέγα ἔχει βάθος. Εἶνε δὲ αὗται τὸ Τεκὶρ-Δὰγ (Ἱερόν ὄρος = 921), ἀποτελοῦν τὴν Θρᾳκικὴν χερσόνησον, ἧς πιθανὰ τμήματα εἶνε ἡ Ἴμβρος καὶ ἡ Λίμνος, καὶ τὸ Κουροῦ-Δὰγ, ὅπερ ὑποθαλασσίως συνέχεται μετὰ τῆς Σαμοθρᾴκης. Καὶ τὸ μὲν Ἱερὸν ὄρος διευθύνεται πρὸς τὰ ΝΔ, τὸ δὲ Κουροῦ-Δὰγ πρὸς τὰ ΔΝΔ, ὅπερ εἶνε μὲν χθαμαλώτερον, ἔχει ὅμως μεῖζον μῆκος καὶ καταλήγει πλησίον τῆς Αἴνου. Ἐνταῦθα οἱ τραχειτικοὶ λόφοι τοῦ Τσατὰλ-Τεπὲ (396 μ.), χρησιμεύοντες πρὸς τοὺς πρὸς τὴν Αἶνον πλέοντας ὡς σημεῖον, ἐπικάθηνται ἐπὶ ἠωκαινικῶν στρωμάτων καὶ σχετίζονται πρὸς τὰς ἡφαιστείας ἐνεργείας, ὧν θέατρον ὑπῆρξέ ποτε ἡ Ραιδεστός. Ἐνταῦθα ἐπὶ τοῦ ΝΔ ἄκρου τῶν κρηπιδαίων ὀρέων ἔλαβον χώραν ἐκρήξεις ἡφαιστείων ὅπως καὶ ἐπὶ τοῦ ΒΑ. τούτων, ἤτοι ἐπὶ τῆς Τσορλοῦ, ἃς τὰ ἡφαίστεια (βασαλτικὰ) πετρώματα συνδέονται μετὰ τῶν ὁμοίων τοῦ Βοσπόρου.
Ἑτέρα ὀροστοιχία χθαμαλωτέρα καὶ παράλληλος πρὸς τὴν τοῦ Κουροῦ-Δὰγ εἶναι ἡ Ἰάϊλα-Δὰγ, κειμένη μεσογειότερον καὶ πλήρεις ἐπίσης ἡφαιστειογενῶν πετρωμάτων. Τὸ Ἱερὸν ὄρος ἀποκλίνει πρὸς τὸν ἰσθμὸν τῆς Καλλιπόλεως, ἔνθα ἔχει ὕψος κατὰ τὸ Βουλαΐρ 194 μέτ. καὶ πλάτος 3 χιλμ. οὕτως ὥστε ἐνταῦθα ὑπάρχει θέσις κατάλληλος δι’ ὀχυρώματα πρὸς ὑπεράσπισιν τῆς χερσονήσου καὶ τοῦ Ἑλλησπόντου. Ἡ Θρᾳκικὴ χερσόνησος ἀποτελεῖται ἐκ νεωτέρων κρητιδικῶν στρωμάτων (200 — 300. μ. ὑπὲρ θάλ.), τὰ ὁποῖα ἀποτόμως κατέρχονται πρὸς τὴν ὑποθαλασσίαν κοιλάδα τοῦ Μέλανος κόλπου.
4) Ἡ ποταμία λεκάνη τοῦ Ἕβρου. Ἡ λεκάνη τοῦ ποταμοῦ τούτου εἶνε τὸ βαθύτερον συνιζῆσαν τμῆμα τῆς μεταξὺ Αἵμου καὶ Ροδόπης τεμαχιστῆς χώρας, ὅπερ πανταχόθεν ὄρη περιβάλλουσι καὶ μόνον πρὸς νότον ἔχει πύλην 15 χιλμ. πλάτους, δι’ ἧς εὑρίσκει διέξοδον ὁ Ἕβρος, ὅπως ἐκβάλῃ εἰς τὸ Αἰγαῖον. Δὲν εἶνε δὲ συνεχής ἡ τοῦ Ἕβρου λεκάνη, ἀλλὰ διὰ τοῦ ὀρεινοῦ πυρῆνος τοῦ Ἀρίσθου χωρίζεται εἰς ἄνω καὶ κάτω κοιλάδα.
Ἀμφότεραι δὲ αἱ κοιλάδες αὗται, ὧν ἑκατέρα ἔχει τὸ κέντρον αὑτῆς, ἤτοι ἡ μὲν ἄνω τὴν Φιλιππούπολιν, ἡ δὲ κάτω τὴν Ἀδριανούπολιν, ἐμφανίζονται ὡς ἄδενδρα πεδία νεωτάτων προσχώσεων, ὧν τὰ κράσπεδα ὑπὸ τριτογενῶν καλύπτονται στρωμάτων. Καὶ τῆς μὲν ἄνω κοιλάδος τὸ ἔδαφος ἀποτελεῖται κατὰ τὸ πλεῖστον ἐξ εὐφόρου μελανοχρόου χοός, ὁμοίου πρὸς τὸ τῶν πεδιάδων τῆς Οὐγγαρίας (Πούστα), τὸ δὲ τῆς κάτω εἶνε ὅμοιον πρὸς τὸ τῶν στεππῶν τῆς Μικρασίας, διότι ἀποτελεῖται κατὰ τὸ πλεῖστον ἐν κροκαλῶν καὶ ἄμμου· ἐνιαχοῦ ὅμως ἔχει καὶ αὕτη εὐφορωτάτας γέας ἐκ βαθυχρόου χοός.
Ἐπὶ ἀμφοτέρων τῶν κοιλάδων ἐν μέσῳ ἀδένδρου χώρας εὑρίσκονται κατεσπαρμένα χωρία καὶ κῶμαι, ἀποκεκρυμμέναι ὑπὸ τοῦ βαθυπρασίνου φυλλώματος δένδρων ὀπωροφόρων, ὅπερ εἰς τὸν ὁδοιπόρον εὐάρεστον ἐμποιεῖ ἐντύπωσιν, νομίζοντα, ὅτι εὑρίσκεται ἐντὸς ἐρήμου, ἐν ᾖ ὀάσεις εὔφοροι, ὑπὸ τεραστίων καρυῶν καὶ πλατάνων περιβαλλόµεναι καὶ ὑπὸ κρυσταλλωδῶν διαρρεόµεναι ὑδάτων. Ἡ στεππώδης δὲ τῆς χώρας ὄψις ἐξικνεῖται μέχρι τῶν πυλῶν τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἥτις κατὰ τοῦτο ὁμοιάζει πρὸς τὴν Ρώμην.Ἐπὶ τῆς ἄνω τοῦ Ἕβρου κοιλάδος ἐξέχουσι πολλαχοῦ ἐν τοῦ οὐχὶ λίαν παχέος αὐτῆς γεώδους ἐδάφους λόφοι ἐκ γρανίτου, συηνίτου ἢ γνευσίου. Οὕτω ἡ Φιλιππούπολις κεῖται ἐπὶ συηνιτικοῦ λόφου, 67 μέτρα ὑψηλότερον κειμένου τοῦ Ἕβρου, οὗτινος ἡ ἐπιφάνεια κεῖται 160 µ. ὑπὲρ θάλ. Ἐπίσης καὶ νέα ἡφαιστειεγενῆ πετρώματα καὶ πρὸς τὰ ΝΑ καὶ Α ἠωκαινικὰ καὶ κρητιδικὰ πετρώματα ὑπάρχουσιν. Ἔχει δὲ ἡ κοιλὰς αὕτη σχῆμα ἐλλειψοειδές, οὗτινος ὁ μέγας ἄξων ὑπὸ τοῦ Ἕβρου καταλαμβάνεται, καὶ μέσον ὑπὲρ τὴν θάλ. ὕψος 160. μέτρα
Ἡ κάτω τοῦ Ἕβρου κοιλὰς εἶνε μᾶλλον μονότονος καὶ κατὰ μικρὸν συνάπτεται μετὰ τῶν πέριξ ὀρέων, καὶ μόνον αἱ κοῖται τῶν εἰς ταύτην κατερχομένων χειμάρρων καὶ ποταμίων καθιστῶσιν αὐτὴν ἀνώμαλον. Τὸ σχῆμα τῆς κοιλάδος ταύτης εἶνε τριγωνικόν, οὗτινος βάσις ὁ Ἕβρος, τὸ δὲ ὕψος ὑπὲρ τὴν θάλ. 80 μ. περίπου.
Ἐπειδὴ δὲ ἡ ἄνω κοιλὰς τοῦ Ἕβρου εἶνε βατὴ κατὰ τὸ ἄνω καὶ κάτω αὐτῆς πέρας, ἀποκλείεται δὲ πρὸς μεσημβρίαν ὑπὸ τοῦ τεραστίου τῆς Ροδόπης ὄγκου, διὰ τοῦτο αἱ ἀμαξιτοὶ καὶ σιδηραῖ ὁδοὶ πρέπει ν’ ἀκολουθῶσι τὴν ροὴν τοῦ Ἕβρου. Ἐν τῇ κάτω ὅμως κοιλάδι διὰ τοῦ ἐκ τῶν ὀρέων τῆς Στράνδζας κατερχομένου Ἀγριάνα (Ἐργένη) καὶ εἰς τὸν Ἔβρων χυνομένου παρέχεται καὶ μέση συγκοινωνία εὔκολος μεταξὺ Κωνσταντινουπόλεως καὶ Ἀδριανουπόλεως.
Αἱ πηγαὶ τοῦ Ἕβρου κεῖνται ἄνωθεν τῆς μικρᾶς τοῦ Βάνια λεκάνης (622 μ. ὑπὲρ θάλ.) πρὸς Δ τῆς Φιλιππουπόλεως ἐπὶ τοῦ ὑψίστου τῆς Ροδόπης τμήματος (2930 μ.). Μετὰ βραχὺν δὲ ροῦν ὡς ὁρμητικὸς καὶ πλήρης κροκαλῶν χείμαρος κατέρχεται πρὸς τὴν πεδιάδα (300 µ. ὑπὲρ θάλ.) εἰς διαφόρους διαμελιζόμενος βραχίονας, καὶ ρέει πρὸς τὰ ΑΝΑ, ἀκολουθῶν τοὺς πρόποδας τῆς Ροδόπης καὶ θεχόμενος τὰ ἄφθονα ὕδατα τῶν ἐκ βορρᾶ καταρρεόντων ποταμίων. Μόνον πρὸς νότον τῆς Φιλιππουπόλεως ἀπομακρύνεται τῆς Ροδόπης ὁ Ἕβρος καὶ ἔχει τὴν δεξιὰν αὐτοῦ ὄχθην κεκαλυμμένην ὑπὸ εὐφόρων προσχώσεων, παρὰ τὰς ὁποίας πολλαὶ κῶμαι ὑπάρχουσιν, ὡς ἡ Ἑλληνικωτάτη Στενήμαχος καὶ ἄλλαι. Πλησίον δὲ τῆς Φιλιππουπόλεως ἑκατέρωθεν τῆς κοίτης τοῦ ποταμοῦ ἐκβάλλουσι πολλὰ ποτάμια, καθιστῶντα τὴν χώραν εὔφορον, ἰδίως διὰ τὴν καλλιέργειαν τῆς ὀρύζης. Παρὰ τὰς ἐκβολὰς δὲ τῆς ὑπὲρ τὴν Φιλιππούπολιν ἐπὶ τῆς ἀριστερᾶς ὄχθης τοῦ Ἕβρου χυνομένης Τοπολνίτσας ἐξαπλοῦται μέχρι τοῦ ποταμοῦ λοφώδης χώρα, ἐν ᾗ κεῖται (202 μ. ὑπὲρ θάλ.) Ἡ πόλις Τατὰρ-Παζαρτζίκ, ἄνωθεν τῆς ὁποίας παρὰ τὸ Σαρέμβεϋ ἄρχεται καθιστάμενος ὁ ποταμὸς πλωτὸς μέχρις Ἀδριανουπόλεως, ἐπικινδύνως ὅμως, διότι συνεχῶς μεταβάλλει κοίτην καὶ ὁ πυθµήν του πληροῦται ὑπὸ ἀμμωδῶν ταινιῶν.
Κάτωθεν τῆς Φιλιππουπόλεως εἰς ἀπόστασιν 24 χιλμ. ἀπὸ τὸ Παπασλῆ καθίστανται αἱ ὄχθαι τοῦ Ἕβρου βραχώδεις, ἐγκοιλουμένης τῆς κοίτης αὐτοῦ ἐντὸς στερεοῦ πετρώματος καὶ βαθμηδὸν συστενουμένης, ἰδίως ἑκατέρωθεν τῶν ἐκβολῶν τοῦ Σατζλοῦ. Ἀπὸ τῆς Ἀδριανουπόλεως δὲ ἄχρι τῆς θαλάσσης, ἐπὶ μήκους 123 χιλμ. ἡ κλίσις του εἶνε περίπου 0,25 μ. ἀνὰ χιλιόμετρον. Ἡ κοιλὰς δὲ ἐντεῦθεν εὐρύνεται σημαντικῶς καὶ πολλαχοῦ καθίσταται ἑλώδης μέχρις ἀποστάσεως 37 χιλμ. κάτωθεν τῆς Ἀδριανουπόλεως, ἔνθα πάλιν συστενοῦται (Τὰς-Αρνατούτκοϊ) καὶ λαμβάνει διεύθυνσιν ΝΝΔ. Μεταξὺ τῶν παραποταμίων Ἀγριάνα καὶ Δεμερτζῆ ὑπολείπεται ράχις ἑνὸς χιλιομέτρου πλάτους, ἣν διέσχισεν ὁ σιδηρόδρομος, ὅπως ἐκ τῆς κοιλάδος τοῦ Ἕβρου εἰσέλθῃ εἰς τὴν τοῦ Ἀγριάνα καὶ ἐκεῖθεν διευθυνθῇ εἰς Κωνσταντινούπολιν. Ἀπὸ τῆς συμβολῆς δὲ τοῦ Ἀγριάνα εἰς τὸν Ἕβρον ἄρχεται τὸ δέλτα τοῦ ποταμοῦ τούτου, ὅπερ ἐπλήρωσε κόλπον βαθέως εἰς τὴν ξηρὰν εἰσχωροῦντα καὶ οὗτινος λείψανον εἶνε ἡ ἀβαθὴς λίμνη Στεντορὶς (Ἰάλα), 10 χιλμ. μακρὰν τῆς θαλάσσης κειμένη. Ἂν δὲ κατὰ τοὺς καθ’ ἡμᾶς χρόνους ἡ πάλαι ἀνθηρὰ πόλις Αἶνος κατέστη νοσώδης, αἰτία τούτου εἶνε, διότι τὸ δέλτα τοῦ Ἕβρου ἀπὸ τῶν ἀρχαίων χρόνων βαθμηδὸν πρὸς τὴν πόλιν ταύτην προσεγγίζει. Ὁλόκληρον δὲ τὸ μῆκος τοῦ Ἕβρου ἀνέρχεται εἰς 490 χιλμ. ὅστις εἶνε λίαν ὑδροφόρος, διότι διαρκῶς τροφοδεῖται καὶ κατ’ αὐτὸ τὸ θέρος ὑπὸ τῶν πέριξ αὐτοῦ χιονοσκεπῶν ὀρέων.
5) Ἡ Ροδόπη. Τὸ τεράστιο τοῦτο πυρηνῶδες ὅρος, ὅπερ καταλαμβάνει μέγα τῆς Θρᾴκης μέρος, διετήρησε κατὰ τὸ πλεῖστον τὰ φαινόμενα τῆς ἰσοπεδωτικῆς τῶν ὑδάτων ἐνεργείας. Πανταχόθεν, ἐκτὸς τῆς ΒΔ πλευρᾶς, ἀνυψοῦται ἀποκρήμνως ἀπὸ τῶν πέριξ βαθυπέδων, ἐνῷ ἡ ἐπιφάνεια αὐτοῦ ὀλίγον ἔχει διαμελισθῆ. Ἀποτελεῖται δὲ ἐκ γνευσίου, ὃν διασχίζουσι γρανιτικοὶ πυρῆνες καὶ μᾶζαι τραχειτικαί, αἵτινες καὶ τὰς κορυφὰς τοῦ ὄρους σχηματίζουσι. Συνήθως τὰ στρώματα τοῦ γνευσίου τούτου ἐξαπλοῦνται ὁριζοντίως, ἀλλαχοῦ δὲ ἔχουσι πάθει ἰσχυρὰς διαταράξεις.
Τὸ μέσον δὲ ὕψος τοῦ ὄρους, διευθυνομένου πρὸς τὰ ΑΝΑ, ἀνέρχεται εἰς 1000 περίπου μέτρα, πολλαὶ δ’ αὐτοῦ κορυφαὶ φθάνουσιν εἰς τὸ διπλάσιον, πρὸς τὰ Β Δ δὲ μάλιστα εἰς τὸ τριπλάσιον περίπου, χωρὶς ἐν τούτοις ἀποτόμως ν’ ἀνυψῶνται ἀπὸ τῆς πέριξ χώρας. Βράχοι ἀπότομοι καὶ ἄγριοι τὴν ὄψιν εἶνε σπάνιοι, αἱ πολλαὶ δὲ τοῦ ὄρους ράχεις 
Σχ. 237. Διατομὴ τῆς τεμαχιστῆς τοῦ Αἵμου χώρας διερχομένη διὰ τοῦ μεσημβρινοῦ τῆς Φιλιππουπόλεως
ἀνυψοῦνται ἀπὸ διαφόρων ὑψιπέδων οὐχὶ ἀποτόμως, ἀλλ’
ἠρέμα ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ καὶ ὁμαλῶς. Προσέτι ἡ Ροδόπη, ἥτις πολλαχοῦ ὑπὸ πυκνῶν καλύπτεται δασῶν, στερεῖται τοῦ κόσμου τῶν λιμνῶν. Μόνον κατὰ ΒΔ αὐτῆς περὶ τὸ γρανιτικὸν Ρίλον (2673 μέτρα) καὶ τὸν Μουσσαλᾶν (2930 μέτρα.), τὸ δεύτερον καθ’ ὕψος τῆς χερσονήσου ὄρος, ἔνθα ἐξαπλοῦται ὀροπέδιον μέσου ὕψους 2000 μ., καὶ σειρὰ κορυφῶν 2400 — 2700 μ. διεσώθησαν μάρτυρες τῆς πάλαι ἐνεργείας τῶν παγετώνων (ποταμῶν πάγου ὁμοίων πρὸς τοὺς παγετῶνας τῶν Ἄλπεων), ἤτοι περὶ τὸ Ρίλον 22 καὶ ἀνατολικώτερον τούτου 40 μικραὶ γραφικώταται λίμναι. Μόνον ἐνταῦθα ὑπάρχουσιν ἄγριαι τῶν ὀρέων μορφαί, βράχοι ἀπότομοι, κορυφαὶ ὀξεῖαι καὶ χείμαρροι ὁρμητικοὶ καὶ παφλάζοντες.
Αἱ Β καὶ Ν τῆς Ροδόπης πλευραὶ εἶνε ἰδίως ἀπόκρημνοι, π. χ. πρὸς τὰ ΝΔ τοῦ Τατὰρ-Παζαρτζίκ, πρὸς Ν τῆς Φιλιππουπόλεως καὶ ἄνωθεν τῆς πεδιάδες τῆς Γκουμουρτζίνας. Ὁ μέγας τῆς Ροδόπης ὄγκος, ἡ τραχύτης καὶ τὸ πολλαχοῦ γυμνὸν τῶν ὑψιπέδων αὐτῆς καὶ ἡ ἔλλειψις κοιλάδων καθιστῶσι τὸ πυρηνῶδες τοῦτο ὄρος ἀδιάβατον καὶ μέγα κατὰ τῆς συγκοινωνίας πρόσκομμα, ὅπερ ἀποκλείει τοῦ Αἰγαίου τὰς κοιλάδας τοῦ Ἕβρου καὶ Ἀξιοῦ. Μόνον δι’ ἀτραπῶν δυσβάτων γίνεται ἡ συγκοινωνία, αἵτινες ὅμως καὶ δὲν ἀνέρχονται εἰς μεγάλα τοῦ ὄρους ὕψη. Οὕτω π. χ. ἡ ἀπὸ Τατὰρ-Παζαρτζίκ εἰς Σέρρας ὁδός, μήκους ἐν ὅλῳ 166, 5 χιλμ. ἐπὶ 94 χιλµ. εὑρίσκεται εἰς ὕψος 1000-1500 μ. καὶ ἐπὶ 30 χιλμ. εἰς ὕψος 1500 καὶ πλέον μέτρων.
Τὰ ἐπὶ τῆς Ροδόπης ὑπάρχοντα πυριγενῆ πετρώματα, ἅτινα κυρίως εἶνε τραχεῖται, ἀποτελοῦσι τέσσαρας διαφόρους περιοχάς, ἐν αἷς καὶ θερμαὶ πηγαί. Οὕτω τραχεῖται εὑρίσκονται ἐν τῇ λεκάνη τοῦ Νευροκοπίου, πλησίον τοῦ Βατὰκ (2000 μ. ὕψος), Ἀλμαλοῦ, Χασσκιόϊ, Σουφλί, ἢ Σοῦλφι, Δεδεαγὰτς κτλ.
Ἡ κυρία τοῦ ὄρους ράχις, ἧς ἡ ἐπικρατεστέρα διεύθυνσις εἶνε ΑΝΑ, καταλήγει μεταξὺ Ἕβρου καὶ τοῦ εἰς τοῦτον χυνομένου Ἄρδα, ἤτοι πρὸς Δ τῆς Ἀδριανουπόλεως, ἔχουσα μῆκος 400 χιλμ. καὶ ἀποτελοῦσα τὸ ὀροθέσιον μεταξὺ Α. Ρουμηλίας καὶ Ν. Θράκης. Ἡ μέση δ’ ἀπόστασις ταύτης ἀπὸ τῆς ὀφρύος τοῦ Αἵμου εἶνε 100 χιλμ. μεταξὺ δὲ τούτων κεῖται ἡ ἄνω τοῦ Ἕβρου κοιλάς, ὁ Ἄνθαιμος καὶ ἡ μεταξὺ τοῦ Αἵμου καὶ Ἀνθαίμου στενὴ κοιλάς.
Ἐν τῇ δυτικῇ δὲ Ροδόπη ἐπικρατεῖ ΝΑ. διεύθυνσις, ἥτις ἰδίως ἐκδηλοῦται ἐν τῇ διευθύνσει τῶν κοιλάδων τοῦ Νέστου καὶ τοῦ Στρυμόνος. Ἑτέρα νοτιωτέρα ράχις, ἀκολουθοῦσα τὴν διεύθυνσιν τοῦ Νέστου καὶ τῶν νοτίων κρασπέδων τῆς Ροδόπης, ἔχει ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ὑψηλοτέρας τὰς βορείας κορυφὰς καὶ ἐγκλείει μετὰ τῆς βορείας ράχεως τὴν ἐκτεταμένην λεκάνην τοῦ Ἄρδα, παραποταμίου τοῦ Ἕβρου, συμβάλλοντος ἐν αὐτῇ τῇ Ἀδριανουπόλει. Ἡ λεκάνη αὕτη εἶνε πολλαχῶς διαμεμελισμένη καὶ δασόφυτος ὀρεινὴ χώρα, ἧς αἱ κορυφαὶ φθάνουσι μέχρι 1000 μ. καὶ πλέον. Διέσχισε δὲ ὁ Ἄρδας τὴν δυσδιάβατον καὶ στενὴν αὑτοῦ φάραγγα, ἐν ᾗ ρέει, διὰ μέσου τραχειτικῶν ὀρέων· ὅμοιαι εἶνε καὶ αἱ κοῖται ἄλλων ποταμίων ρεόντων πρὸς Β καὶ χυνομένων εἰς τὸν ἄνω Ἕβρον.
Παρὰ τοὺς νοτίους τῆς Ροδόπης πρόποδας ἐξαπλοῦται ἡ εὐρεῖα τῆς Ν. Θράκης ἀγχίαλος πεδιὰς, ἥτις εἶνε εὐφορωτάτη καὶ γέννημα ποταμῶν, ἰδίως τοῦ Νέστου, κατάλληλος διὰ καπνὸν καὶ βάμβακα. Ἡ ὀρεινὴ δὲ Θάσος' πρέπει νὰ θεωρηθῇ ὡς ἀποσπασθὲν τῆς Ροδόπης τμῆμα, ἐνῷ, ὡς ἐμνήσθημεν, ἡ ἐπίσης ὀρεινὴ Σαμοθρᾴκη (1600 μ), ὡς ἀπόσπασμα τῶν Ν. τῆς Θράκης ὀρέων, ἡ Ἴμβρος δὲ καὶ Λῆμνος ὡς συνέχεια τῆς Θρᾳκικῆς χερσονήσου. Καὶ ἡ μὲν Θάσος καὶ Σαμοθράκη συνίσταται ἐκ γρανίτου, μαρμαρυγιακοῦ σχιστολίθου καὶ εἶνε δασόφυτοι καὶ εὔυδροι, ἡ δὲ Ἴμβρος καὶ Λήμνος ἀποτελοῦνται ἐκ τραχειτικῶν κυρίως πετρωμάτων, ἄδενδροι καὶ ἄνυδροι.
Ἡ διαγώνιος τοῦ Νέστου κοιλάς, ἔχοντος τὰς πηγὰς αὑτοῦ πλησίον τῶν τοῦ Ἕβρου, ἀποχωρίζει ἀπὸ τῆς Ροδόπης τὸ δυτικὸν αὐτῆς τμῆμα, ὅπερ δὲν ἐμπεριέχει μὲν πολλοὺς τραχείτας, μεγάλην ὅμως ἐγκλείει ποσότητα κρυσταλλοπαγῶν ἀσβεστολίθων (μαρμάρων). Διαρρέει δὲ ὁ Νέστος κατὰ πρῶτον τὸ 900 μ. ὕψος ἔχων ὑψίπεδον τοῦ Ρασλοὺγ (Ἑλλ. Μεαµία;), ὁπόθεν πολλὰ παραποτάμια παραλαμβάνει, καὶ ἀκολούθως διανοίγει ὁδὸν ἐν τῇ δυσβάτῳ καὶ στενῇ φάραγγι τοῦ Κὶζ-Δερβέν, διασχιζούση μᾶζαν τραχειτικὴν ἐν τῇ μέχρι 500 µ. ἐγκοιλουμένῃ λεκάνη τοῦ Νευροκοπίου, καὶ ἐκ ταύτης εἰσέρχεται εἰς τὴν ἔτι στενοτέραν κοιλάδα τὴν πρὸς τὴν παραλίαν φέρουσαν. Διὰ τοῦ ὑψιπέδου τῆς Ρασλοὺγ ἀποχωρίζεται τῆς Ροδόπης ὁ ἐκ συηνίτου συνιστάµενος Ὄρβηλος (Περὶμ-Δάγ), ὅστις κατὰ τὸ Ἰὲλ-Τεπὲ λαμβάνει ὕψος 2681 μ. παρὰ τοὺς πρόποδας δ’ αὐτοῦ ἔχει τὴν γαληνιαίαν λίμνην Πάπα(;). Ἔτι ἀπωτέρω νοτιώτερον, ἔνθα ἐμφανίζονται μάρμαρα, ἡ διεύθυνσις τῶν ὀροστοιχιῶν εἶνε μᾶλλον ἀνατολική, ἐν τῷ ἐξ ἀρχαιοτάτου δὲ μάλιστα ἀσβεστολίθου ὄγκῳ τοῦ Δυσώρου (1600 μ. Βὸς-Δὰγ) καθίσταται ΑΒΑ. Ἡ ράχις δὲ τούτου χωρίζει τὴν μικρὰν τῆς Λίσης (610 μ.) βαθεῖαν κοιλότητα, δι’ ἐγκατακρημνίσεως γεννηθεῖσαν, ἀπὸ τῆς ὁμοίας καὶ μείζονος τοῦ Δραβήσκου (Δράμας), ἥτις διὰ ράχεως 196 μέτ. ὑψηλῆς καὶ 4 χιλμ. πλατείας καὶ ἐξ ἀρχαιοτάτων πετρωμάτων συνισταμένης χωρίζεται ἀπὸ τὸν κόλπον τῆς Καβάλλας, τοῦ ὁποίου ὁ μυχὸς ὑπὸ ἀβαθοῦς ἑλώδους λίμνης, τῆς Βερεκετλύ, καταλαμβάνεται.
Ὑψηλοτέρα ταύτης ράχις ἐν τῷ ἐσωτερικῷ καὶ παραλδήλως διήκουσα εἶνε τὸ Βουνὰρ-Δὰγ (1870 μ.), ἀποτελουμένη ἐπίσης ἐξ ἀρχαιοτάτων πετρωμάτων. Ἀμφότεραι δὲ αἱ λεβητοειδεῖς κοιλότητες ἢ κοιλάδες, ἥ τε τῆς Λίσης καὶ ἡ τοῦ Δραβήσκου, χύνουσι τὰ ὕδατα αὐτῶν διὰ τῆς εἰς τὴν λίμνην τοῦ Ἀχινοῦ χυνομένης Ἀγκίστας καὶ οὕτω διὰ τοῦ συγκοινωνοῦντος μετ’ αὐτῆς Στρυμόνος ποτ. εἰς τὸ Αἰγαῖον. Ὁ ποταμὸς δ’ οὗτος Ἀγκίστα ἐν μέρει ρέει ὑπογείως, διότι τὸ ποτάμιον τῆς Λίσης εἰσρέει εἰς καταβόθραν τοῦ Δυσώρου καὶ μετὰ ὑπόγειον ροῦν 3½ χιλμ. ἐμφανίζεται πάλιν ἐν τῇ κοιλάδι τοῦ Δραβήσκου. Ἡ Βερεκετλὺ λίμνη κεῖται 3 χιλμ. μακρὰν τῆς θαλάσσης, ὁμοία καθόλου πρὸς τὴν τῆς Θεσσαλίας λίμνην Βοιβηΐδα (Κάρλαν), δηλ. ὅταν ὑπερπληρῶται τότε χύνει τὰ ὕδατα αὐτῆς εἰς τὴν Δραμανίτσαν. Ἐπὶ τῆς Β. ταύτης ὄχθης παρὰ τοὺς πρόποδας τοῦ χρυσοφόρου Παγγαίου (Πρινάρι, 1870 μ.) σώζονται τὰ ἐρείπια τῆς ἀρχαίας μεταλλευτικῆς πόλεως Φιλίππων, ἔνθα τῷ 42 π. χ. ὁ Βροῦτος καὶ ὁ Κάσσιος ἡττήθησαν ὑπὸ Ὁκταβίου καὶ Ἀντωνίου. Εἶνε δὲ καὶ τὸ Παγγαῖον ὄρος τμῆμα τῆς Ροδόπης ἑπομένως καὶ τοῦτο ὀρεογραφικῶς ἀνήκει εἰς τὴν Θρᾴκην.
Ἔτι μείζων τῆς τοῦ Δραβήσχου εἶνε ἡ ἐγχατακρημνίσεως τῶν Σερρῶν κοιλάς, εὑρισκομένη ἐντὸς γνευσίου καὶ μαρµαρυγιακοῦ σχιστολίθου καὶ δυναμένη νὰ θεωρηθῇ ὡς ὅριον τῆς Ροδόπης. Ἡ κοιλὰς αὕτη ἐξαπλουμένη κατὰ διεύθυνσιν ΝΑΒΔ, ἔχει μῆκος μὲν 80 χιλμ. καὶ μέγιστον πλάτος 15 χιλμ. ὀλίγιστον δὲ ὑπὲρ τὴν θάλασσαν ἐξέχει καὶ ἐν μέρει εἶνε εἰσέτι πλήρης ὕδατος. Ἀμφότεραι δὲ αἱ λίμναι τῆς κοιλάδος ταύτης, ἤτοι ἡ Κερκινῖτις (Βουτκόβου) καὶ ἡ στενὴ καὶ μακρὰ τοῦ Ἀχινοῦ (158 □ χιλμ.), εἶνε λείψανα τῆς µεγάλης ἐκείνης λίμνης, ἥτις ἐν ἄλλοις γεωλογικοῖς χρόνοις ἐπλήρου ἅπασαν τὴν κοιλάδα τῶν Σερρῶν, πρὸς ἐπίχωσιν τῆς ὁποίας καὶ ἀποξήρανσιν συνετέλεσε ὁ Στρυμὼν ποταμός. Ἡ Κερκινῖτις (;) εἶνε τὸ ΒΔ ἀπόσπασμα τῆς πάλαι μεγάλης λίμνης, ἣν ὁ Στρυμὼν ἐκ πλαγίου, ἐκ βορρᾶ, εἰσβαλών, ἀπεξήρανε,. Ἡ δὲ τοῦ Ἀχινοῦ λίμνη εἶνε τὸ κατώτατον τμῆμα τῆς λίμνης ταύτης, πρὸς πρόσχωσιν τῆς ὁποίας καὶ ἄλλα συνετέλεσαν ποτάμια, ὡς ἡ Ἀγκίστα. Αἱ Σέρραι κεῖνται ἐπὶ χώρας εὐφόρου καὶ εὐύδρου παρὰ τὰ χείλη τῆς κοιλάδος ταύτης, ἥτις ἐπεκτείνεται καὶ πρὸς Δ. μέχρι τῆς στρογγύλης λεκάνης τῆς Πρασιάδος (Δοϊρὰν) λίμνης, ἧς ὅμως τὰ ὕδατα χύνονται εἰς τὸν Ἀξιόν.
Ἐνταῦθα, λοιπόν, ἐπὶ τῶν ροῶν τοῦ Στρυμόνος κεῖνται τὰ δυτικὰ ὅρια τῆς Ροδόπης καὶ ἑπομένως ταῦτα εἶνε καὶ τὰ ὀρεογραφικὰ ὅρια τῆς Θρᾴκης Αἱ πηγαὶ δὲ τοῦ Στρυµόνος κεῖνται ἐπὶ τῆς Ν. κλιτύος τοῦ Σκομίου, ὅστις δι’ ὀφιοειδοῦς κοίτης διέρχεται κατὰ πρῶτον τὰς λεκάνας τοῦ Τσίρηβα (;) καὶ τοῦ Ραδομὶρ (;) καὶ διευθυνόμενος πρὸς τὰ ΔΑΔ, λαμβάνει ἔπειτα ἄνωθεν τῆς λεκάνης τοῦ Κιοστενδιλίου (506 μ.) ΝΝΑ διεύθυνσιν μέχρι τῆς κοιλάδος τῶν Σερρῶν. Μέχρι δὲ τῆς εἰσόδου αὐτοῦ εἰς τὴν κοιλάδα ταύτην, ἐν ᾗ τὸ ὑπὲρ τὴν θάλασσαν ὕψος εἶνε 61 μ. ὁ Στρυμὼν εἶνε χειµαρρώδης ὡς ἔχων σημαντικὴν κλίσιν. Ὁλόκληρον δὲ τὸ μῆκος τῆς κοίτης αὐτοῦ ἀνέρχεται εἰς 362 χιλμ.
4) Κλιματολογία τῆς Θρᾴκης. Ἐκ τῆς ἐρεύνης τοῦ Αἰγαίου πελάγους καὶ τῶν περὶ τοῦτο χωρῶν κατεδείχθη, ὅτι ποτὲ ἡ Ἑλληνικὴ χερσόνησος συνεδέετο μετὰ τῆς Μικρασίας διὰ τῆς Ἑλληνοασιατικῆς κληθείσης ἠπείρου, ἥτις ἦτο χώρα λιμνώδης, εὐήλιος καὶ ἀναπεπταμένη, ἐν ᾗ ἔζων ζῷα τροπικῶν κλιμάτων, οἷον πίθηκοι, ἐλέφαντες, ρινωκέρωτες, ἱπποπόταμοι κτλ. (Πικέρμιον, Σάμος, Κρήτη, Πελοπόννησος). Τὴν χώραν ἐκείνην κατέχει νῦν τὸ Αἰγαῖον πέλαγος, λείψανα δ’ αὐτῆς καὶ ἀποσπάσματα εἶνε αἱ Κυκλάδες, ἡ Εὔβοια, ἡ Κρήτη καὶ αἱ ἄλλαι νῆσοι τοῦ Αἰγαίου.
Κατὰ τὴν πρώτην ἠωκαινικὴν ἢ Μεσόγειον βαθμίδα, ἥτις εἶνε ἡ ἀρχαιοτάτη τῆς τριτογενοῦς, καὶ ἡ Θρᾴκη ἀπετέλει συνεχῆ χώραν μετὰ τῆς Μικρασίας, ἧς ὅρια πρὸς Ν ἦτο ἡ Κιλσκία, ἡ Καρία, καὶ ἡ Κύπρος, πρὸς Δ δὲ ἡ Ἑλληνοασιατικὴ ἤπειρος. Ἡ αὐτὴ ἐπεκράτει γεωλογικὴ κατάστασις καὶ κατὰ τὴν διάρκειαν τῆς δευτέρας Μεσογείου βαθµίδος καὶ μόνον μικραί τινες μεταβολαὶ ἐπῆλθον πρὸς Ν καὶ Α. Ἡ Σαρματικὴ Θάλ.[1] τῆς μειοκαίνου (νεωτέρας τῆς ἠωκαινικῆς) ἐποχῆς ἔφθανε μέχρι Βιέννης καὶ διὰ τῆς Οὐγγαρίας καὶ τῆς λεκάνης τοῦ Ἴστρου ἐκάλυπτε μέγα μέρος τῆς Ν Ρωσίας ὡς καὶ ὁλόκληρον τὸν Πόντον καὶ πρὸς Ν διὰ μέσου τῆς Θρᾴκης ἔφθανε μέχρι τῆς Τροίας καὶ τῆς Χαλκιδικῆς. Κατὰ τὴν διάρκειαν δὲ τῆς παρακολουθησάσης τὴν μειόκαινον πλειοκαίνου ἐποχῆς ὑφίστατο εἰσέτι ἡ Ἑλληνοασιατικὴ ἤπειρος, ὅτε οὔτε τὸ Αἰγαῖον πέλαγος, οὔτε ἡ Προποντὶς καὶ τὰ στενὰ τοῦ Βοσπόρου καὶ Ἑλλησπόντου ὑπῆρχον, ἀλλὰ χώρα λιμνώδης. Ἡ Μεσόγειος θάλασσα εὑρίσκετο τότε νοτιώτερον τῶν Ν ἀκτῶν τῆς Ἑλληνοασιατικῆς ἠπείρου, ἐκεῖθεν δηλ. τῆς Κρήτης καὶ Κύπρου. Ἐν τῇ περιοχῇ δὲ τῆς Προποντίδος τὰ μὲν ὄρη τῆς Στράνδζας μετὰ τῆς συνεχείας αὐτῶν Τσατάκ-Δὰγ ἀπετέλουν τὸ ἀνατολικὸν τμῆμα ἑνὸς νῦν ἐξαφανισθέντος μεσεύοντος μέλους μεταξὺ Αἵμου καὶ Ροδόπης, τὸ δὲ Τεκὶρ-Δὰγ (Ἱερὸν ὄρος) συνείχετο μετὰ τῶν ἀπέναντι τῆς Μικρασίας ὀρέων.
Ἐνῷ δὲ τοιαύτην ὄψιν εἶχεν ἡ ΝΑ Εὐρώπη κατὰ τοὺς ἀρχαίους τούτους γεωλογικοὺς χρόνους, ἄρχεται βραδέως καταβυθιζοµένη ἡ Ἑλληνοασιατικὴ ἤπειρος· χωρεῖ δὲ ἡ καταβύθισις αὐτῆς εἰς χρόνους γεωλογικοὺς νεωτάτους, εἰς τὴν ἐποχὴν ἴσως ἐκείνην, καθ’ ἦν εἶχον ἐμφανισθῆ καὶ οἱ πρῶτοι τῆς λιθίνης ἐποχῆς ἄνθρωποι, ὧν αἱ γενεαὶ ὑπῆρξαν μάρτυρες τοιαύτης βαθμιαίας ἐξαλλειώσεως τῆς ΝΑ Εὐρώπης καὶ τῆς γενέσεως τοῦ Αἰγαίου πελ. Ἐν τῷ μεταξὺ ὁ Πόντος, ὅστις ἄχρι τῆς ἐποχῆς ταύτης ἐξηπλοῦτο πρὸς Β τοῦ Αἵμου, τῆς Κριμαίας καὶ τοῦ Καυκάσου, μετεκινήθη πρὸς Ν ὅπου καὶ νῦν ἐξαπλοῦται καὶ διὰ τῶν διαρρωγῶν τοῦ Βοσπόρου, τῆς Προποντίδος καὶ τοῦ Ἑλλησπόντου, ἡνώθη βραδύτερον διὰ τοῦ σχηµατισθέντος Αἰγαίου πελ. μετὰ τῆς Μεσογείου.
Τοιαύτη ἐν συντόμῳ ἡ γένεσις τῶν παραλίων καὶ τῶν θαλασσῶν τῆς Ἑλληνικῆς χερσονήσου, ἥτις ὡς ἐν τῆς ἐπικαίρου αὐτῆς θέσεως ἐν μέσῳ τριῶν ἠπείρων καὶ τοῦ θαυμασίου καὶ ἁρμονικοῦ αὐτῆς θαλασσίου διαμελισμοῦ καὶ τῶν ὀρέων της ἔχει κλίμα λαμπρόν, ἱκανὸν ν’ ἀναδείξῃ καὶ ν’ ἀναθρέψῃ λαὸν προοδευτικόν, φίλεργον καὶ φιλελεύθερον. Ἔπειδὴ δὲ ἐπὶ πολὺ ἤθελον ἐπεκταθῆ περιγράφων τὸ κλῖμα ὅλοκλήρου τῆς Ἑλλ. χερσονήσου καὶ καταδεικνύων τὸ ἀμετάβλητον αὐτοῦ, περιορίζομαι ἐνταῦθα εἰς τὴν ἔρευναν τοῦ κλίματος τοῦ κορμοῦ τῆς Ἑλλ. χερσονήσου καὶ ἰδίᾳ τοῦ τῆς Θρᾴκης, εἰ καὶ δὲν ἔχει ἐξακριβωθῆ τοῦτο μετὰ τῆς δεούσης ἐπιστημονικῆς ἀκριβείας, ἐλλείψει πολλῶν μετεωρολογικῶν σταθμῶν.
Λέγοντες κλῖμα θαλάσσιον, νοοῦσιν οἱ γεωγράφοι τὸ κλῖμα χώρας τινός, ἐν ᾗ δὲν ὑπάρχει μεγάλη διαφορὰ μεταξὺ χειμῶνος καὶ θέρους (θερμὸς χειμὼν καὶ δροσερὸν θέρος), ἠπειρωτικὸν δέ ἐν ᾗ μεγάλη διαφορὰ μεταξὺ θέρους καὶ χειμῶνος (χειμὼν παγετώδης καὶ θέρος καυστικόν). Τὸ κλῖμα δὲ τοῦ τραπεζοειδοῦς τῆς Ἑλλ. χερσονήσου τμήματος, ἐξ οὐ ἀποκλείεται τὸ Ἑλλ. κράτος, δὲν εἶνε καθαρῶς θαλάσσιον, ἀλλὰ μᾶλλον ἀποτελεῖ δεσμόν, συνδέοντα τὸ καθαρῶς θαλάσσιον (ἢ ὠκεάνειον) κλῖμα μετὰ τοῦ ἠπειρωτικοῦ τῆς Εὐρώπης. Ὅθεν προσεγγίζει πολὺ πρὸς τὸ κλῖμα τῆς Κεντρικῆς Εὐρώπης (Αὐστρίας, Γερμανίας κτλ.), χαρακτηριζόµενον διὰ τῶν ἀφθόνων κατὰ τὸ θέρος βροχῶν καὶ τῶν συνήθων κατὰ τὸν χειμῶνα χιόνων.
Τὴν αἰτίαν δὲ ταύτην πρέπει ν’ ἀποδώσωμεν εἰς τὰ ὑψηλὰ αὐτῆς ὄρη, τὰς πέριξ θαλάσσας, τὸ πλάτος αὐτῆς ἐξ Α πρὸς Δ καὶ εἰς τὴν ἐπίδρασιν τῶν ἐκ τῶν στεππῶν τῆς Ρωσίας πνεόντων ψυχρῶν ἀνέμων. Οἱ τῆς Μεσογείου θερμοὶ ἄνεμοι ἐμποδίζονται ὑπὸ τῶν ὑψηλῶν ὀρέων.
Τὸ πλεῖστον δὲ τοῦ τμήματος τούτου τῆς χερσονήσου ἔχει τοὺς χειμῶνας ψυχρούς. Οὕτω αἱ ἰσόθερμοι γραμμαὶ τοῦ 0° τοῦ Κελσιακοῦ θερμομέτρου περικλείουσι τὸ τρίτον τῆς χώρας, αἱ δὲ τῶν 2° καὶ 4° Κελσίου ὑπὲρ τὸ μηδὲν ἀκολουθοῦσι τὰ δυτικὰ παράλια τῆς χερσονήσου καὶ τὰ τὸ ἐσωτερικὸν αὐτῆς ἀπὸ τῆς Μεσογείου θαλ. χωρίζοντα ὄρη. Ἡ μέση τοῦ χειμῶνος θερμοκρασία τῆς Σόφιας φθάνει εἰς —2°,7 Κ. (ὡς ἡ τῆς Καινιγςβέργης), τὸ μέγιστον δὲ ψῦχος αὐτῆς ἔφθασεν εἰς 19°, ἐνῷ ἐπὶ τοῦ ὀροπεδίου τοῦ Λὶμ κατῆλθε τὸ θερμόμετρον μέχρις 25°,2 ὑπὸ τό μηδέν, χειμὼν πράγματι Σκυθικός. Τὸ Βουκουρέστιον, κείμενον ἐκτὸς τῆς Ἑλλ. χερσονήσου καὶ εὑρισκόμενον ὑπὸ τὴν ἐπίδρασιν τῶν Σκυθικῶν ἀνέμων (90 μ. ὑπὲρ τὴν θάλ.) ἔχει χειμῶνας Σκυθικούς, διότι παρετηρήθη ἐν αὐτῷ τὸν χειμῶνα ψῦχος 28°,7 ὑπὸ τὸ μηδέν.
Πρὸς τὰ Β δὲ μέρη τῆς χερσονήσου ἡ διάρκεια τῆς ψυχρᾶς τοῦ ἔτους ὥρας εἶνε μακρά, διότι διαρκεῖ ἀπὸ τῶν μέσων Ὀκτωβρίου ἄχρι τῶν μέσων τοῦ Μαΐου. Ὁ περιηγητὴς Τούλα ἐπὶ τοῦ Αἵμου εἰς ὕψος 1400 μέτρων (ὅσον περίπου ἡ Πάρνης) τῇ 16 Σεπτ. 1875 εἶδε πίπτουσαν χιόνα καὶ ἐπὶ ἡμέρας ἄτηκτον διαμείνασαν. Ἐπίσης καὶ εἰς τὸ Σαμάκοβον ὁ Ροκστρὼ κατ’ αὐτὸν τὸν Ἰούνιον παρετήρησε χιόνα. Τὸ Ρίλον δὲ μόνον ἐπὶ ἕνα μῆνα κατ’ ἔτος μένει ἄνευ χιόνων, αἱ δὲ τοῦ Αἵμου ὑψηλαὶ κορυφαὶ φέρουσι χιόνας μέχρι τέλους Ἱουλίου. Ὡς ἐκ τούτου, ἐπειδὴ πολλαὶ χιόνες πίπτουσιν ἐπὶ μεγάλου μέρους τοῦ τμήματος τούτου τῆς Ἑλλ. χερσονήσου, αἵτινες διαμένουσι, πρέπει νὰ θεωρήσωμεν τὸ κλῖμα τούτου ὡς ἐντελῶς ὅμοιον πρὸς τὸ τῆς Α. Γερμανίας, καίτοι ὑπάρχει διαφορὰ 10 μοιρῶν Β. πλάτους.
Μόνον αἱ λοφώδεις χῶραι καὶ τὰ παράλια πεδία τῆς Ἀλβανίας, Μακεδονίας καὶ Θρᾴκης ἔχουσι τοὺς χειμῶνας ἠπιωτέρους. Οὕτω τὸ Δυρράχιον κατὰ τὸν Ἰανουάριον ἔχει μέσην θερμοκρασίαν 7°,8 Κελσίου ὑπὲρ τὸ μηδέν, ἡ Θεσσαλονίκη 4°, καὶ ἡ Κωνσταντινούπολις, ἥτις κεῖται μεταξὺ δύο θαλασσῶν, 5°,8 Κ. Ἐπειδὴ ὅμως ἡ πόλις αὕτη διατελεῖ ὑπὸ τὴν ἐπίδρασιν ψυχροτάτων Σκυθικῶν ἀνέμων, οἵτινες ὀλίγιστον θερμαίνονται διερχόμενοι τὸν Πόντον, διὰ τοῦτο παρατηροῦνται ἐν αὐτῇ κατὰ περιόδους καὶ μεγάλα ψύχη, 8°,2 καὶ πλέον ὑπὸ τὸ μηδέν. Ἂν δὲ καὶ κεῖται ὑπὸ τὸ αὐτὸ τῆς Νεαπόλεως γεωγραφικὸν πλάτος, ἐπὶ ἑβδομάδας ἡ Κωνσταντινούπολις διαμένει ὑπὸ τὴν χιόνα τεθαμμένη, ἐνίοτε δὲ μάλιστα καὶ αὐτὸς ὁ Βόσπορος ὑπὸ στρώματος πάγου καλύπτεται, ἐφ’ οὗ δύνανται ἐπ’ αὐτοῦ νὰ βαδίζωσιν οἱ ἄνθρωποι. Ὑπολογίζουσι δὲ διὰ τὴν Κωνσταντινούπολιν κατὰ μέσον ὅρον 13,7 κρυμώδεις (παγετώδεις) μέρας ἀπὸ Νοεμβρίου ἄχρι Μαρτίου, αἵτινες ὅμως ἔφθασαν ἐνίοτε καὶ μέχρι 33.
Ἐνῷ δὲ οἱ χειμῶνες εἶνε τοσοῦτο ψυχροί, τὰ θέρη εἶνε καυστικώτατα σχετικῶς. Οὕτω ἡ μέση θερμοκρασία τῆς Σόφιας εἶνε 20°,2 Κ. ἡ δὲ Μακεδονία καὶ Θρᾴκη εἶνε θερμότεραι. Ἡ Κωνσταντινούπολις π.χ. εἰς τὴν ὁποίαν κατὰ τὸ θέρος πνέουσιν ἄνεμοι ἰσχυροὶ καὶ ψυχροὶ ἀπὸ τὸν Πόντον, ὁ Αὔγουστος ἔχει θερμοκρασίαν 23°,5 Κ. Ἐν Ἀλβανίᾳ ἡ μέση τοῦ Ἰουλίου θερμοκρασία ἐπὶ λοφωδῶν αὐτῆς ἐκτάσεων ἀνέρχεται μέχρις 25° Κ. (Δυρράχιον 24°,7 Κ. Αὐλὼν 25°,3). Πρὸς τὸν ἠπειρωτικὸν δὲ τοῦ κλίματος χαρακτῆρα ἀντιστοιχεῖ καὶ ἡ αἰφνιδία κατὰ τὸ θέρος ἀνύψωσις τῆς θερμοκρασίας. Οὕτω π.χ. ἐν Βουκουρεστίῳ παρετηρήθη θερμοκρασία 38°,7 Κ. ἐν Κωνσταντινουπόλει δὲ 32°,8 Κ.
Ὅπως δὲ ἡ διανομὴ τῆς θερμοκρασίας ἐξαρτᾶται ἐκ τῆς διαμορφώσεως τοῦ ἐδάφους καὶ ἐκ διαφόρων ἄλλων αἰτιῶν, οὕτω καὶ ἡ ἀτμοσφαιρικὴ θλῖψις. Κατὰ τὰς ἐρεύνας τοῦ Χαννς τὸ βόρειον τραπέζιον τῆς Ἑλλ. χερσονήσου κατ τὸν χειμῶνα ἀνήκει εἰς περιοχὴν, ἐν ᾗ ἡ Οὑγγαρία, ἡ Τραανσυλβανία καὶ ἡ Ρουμανία, ὑψηλῆς ἀτμοσφαιρικῆς θλίψεως, ἐν ᾗ ἡ θλῖψις διαρκῶς μέχρι τοῦ Ἰανουαρίου αὐξάνει καὶ φθάνει μέχρι 766 χιλιομέτρων τοῦ βαρομέτρου, ἐνῶ συγχρόνως ὑπὲρ τὴν θερμὴν Μεσόγειον θάλ. ἐπικρατεῖ ἐν γένει µικροτέρα θλῖψις καὶ περιοδικῶς ὑπὲρ τὸν κεντρικὴν τῆς Μεσογείου λεκάνη μέχρι τοῦ Ἀδρία ἀναπτύσσονται ποσὰ ἔτι μικροτέρας θλίψεως (κατὰ τὸν Ἰανουάριον κάτωθεν τῶν 762 χιλιοστήμ.). Κατὰ τὸ θέρος ὅμως ἡ θλῖψις κατέρχεται σημαντικῶς (μέχρι 760 χιλιοστόμ. κατὰ μέσον ὅρον), ἰδίως κατὰ τὸν Μάϊον ἐν Βουλγαρίᾳ παρατηρεῖται ἡ ἐλαχίστη θλῖψις, ἐνῷ ὑπὲρ τὴν ΝΑ Μεσόγειον θάλ. (757 χιλιοστόμ.) καὶ ἐπὶ πλέον ὑπὲρ τὰς συνορευούσας πρὸς ταύτην χώρας τῆς Ἀσίας καὶ Ἀφρικῆς ἀναπτύσσεται περιοχὴ λίαν μικρᾶς ἁτμοσφ. θλίψεως. Ὅθεν ἐπικρατοῦσιν ἐνταῦθα κατὰ μὲν τὴν θερμοτέραν τοῦ ἔτους ἐποχὴν ἄνεμοι, ὧν ἡ διεύθυνσις ἀπὸ τῆς βορείας διευθύνσεως μόλις περὶ τὰς 45 μοίρας συνήθως ἀποκλίνει, χωρὶς ἐν τούτοις ν’ ἀποκλείωνται καὶ ἄλλαι διευθύνσεις, κατὰ τὸν χειμῶνα δὲ ἡ χώρα καταφανῶς εἰσαρπάζεται ὑπὸ τῆς ἐπικρατούσης κυκλωνοειδοῦς κινήσεως τῆς ὑπὲρ τὴν Μεσόγειον ἀτμοσφαίρας καὶ διὰ τοῦτο εἶνε συνήθεις οἱ ἄνεμοι ἐκ μεσημβρινῆς διευθύνσεως. Πάντως ἐκ τούτου καταφαίνεται, ὅτι ἡ περιοχὴ αὕτη καθ’ ἅπαν τὸ ἔτος διατελεῖ ἐν τῇ ζώνῃ τῆς μεταβλητῆς τῶν ἀνέμων διευθύνσεως καὶ κατὰ τὸν χειμῶνα μὲν περισσότερον, ὀλιγώτερον δὲ τὸ θέρος, καὶ περισσότερων ἄλλων τῆς Μεσογείου χωρῶν, κειμένων ὑπὸ το αὐτὸ γεωγραφικὸν πλάτος. Ἐκ τούτου πρέπει νὰ περιμένωμεν, ὅτι ἡ περιοχὴ αὕτη λαμβάνει εἰς πᾶσαν τοῦ ἔτους ἐποχὴν ἀτμοσφαιρικὰ κατακρημνίσματα (χιόνας, βροχάς, δρόσον κτλ.), τὸ πλεῖστον δέ, ἐν σχέσει πρὸς τὸ ἐλάχιστον ποσόν, κατὰ τὸν Μάϊον καὶ συμφώνως πρὸς τὰς παρατηρήσεις τῶν περιηγητῶν κατὰ τὸν Μάϊον καὶ Ἰούνιον. Πρὸς τοῦτο ὅμως ἐπιδρῶσι μετὰ τῆς ὀρεινῆς τῆς χώρας καταστάσεως καὶ ἡ θέσις αὐτῆς μεταξὺ δύο θαλασσῶν, ὅλως διαφόρων κλιματολογικῶν ἰδιοτήτων, τοῦ Εὐξείνου δηλ. Πόντου, ὑποκειμένου εἰς τὴν ἐπίδρασιν τῶν στεππῶν τῆς Ρωσίας, καὶ τῆς Μεσογείου θαλ. ἥτις πρὸς νότον μὲν εἶνε ἀνοικτή, πρὸς Β. δὲ ὑπὸ ὀρέων προστατεύεται καὶ ἑπομένως ἐμπεριέχει ὕδωρ θερμόν. Ὅθεν τὸ ποσὸν τῶν ἀτμοσφαιρικῶν κατακρημνισμάτων τοῦ τραπεζίου τῆς Ἑλλ. χερσονήσου πρέπει νὰ κατάγηται κυρίως ἐκ τοῦ Πόντου, ἐφ’ οὗ ἄλλως τε κατὰ Ὀκτώβριον καὶ Νοέμβριον φαίνεται, ὅτι ἐνεργεῖ σύνθλιψις ἢ συνίζησις τῆς ἀτμοσφαιρικῆς θλίψεως.
Ὅθεν βεβαιοῦται ἐκ τούτου, ὅτι τὸ τραπέζιον τῆς Ἑλλ. χερσονήσου λαμβάνει καθ’ ἅπαν τὸ ἔτος ἀτμοσφαιρικὰ κατακρημνίσματα, ὅπως καὶ ἡ ὑγρασία τοῦ ἀέρος εἰς πᾶσαν τοῦ ἔτους ἐποχὴν εἶνε ἐπίσης σημαντική. Οὕτω ἐν Σόφιᾳ κατὰ μέσον ὅρον ἡ μέση ὑγρασία τῶν 4 τοῦ ἔτους ὡρῶν εἶνε 94, 80, 68, 75 %, ἡ δὲ ἐτησία 79 %, ἥτις προσεγγίζει πολὺ πρὸς τὴν τῆς Δ. Γερμανίας. Ἐπίσης καὶ αἱ χιονώδεις ἡμέραι κατ’ 6 μόνον ἡμέρας εἶνε ὀλιγώτεραι τῶν τῆς Δ. Γερμανίας.
Λίαν ὅμως παράδοξον εἶνε, ὅτι τὸ θέρος, ὅπερ ἐν ταῖς ἄλλαις τῆς Μεσογείου θαλ. χώραις εἶνε κατ’ ἐλάχιστον ὑετῶδες, ἐν τῷ τμήματι τούτῳ τῆς Ἑλλ. χερσονήσου εἶνε λίαν βροχερόν, ἴσως δὲ καὶ ἔν τισι τούτου τόποι βροχερώτερον ἢ κατὰ τὸ ἔαρ, ὅπερ ἐπὶ τῶν ὑψιπέδων τῆς Μεσογείου χωρῶν εἶνε ἡ μᾶλλον τοῦ ἔτους ὑετώδης ὥρα. Ἡ μεγίστη δὲ ποσότης τῶν ἀτμοσφαιρικῶν, κατακρημνισμάτων πίπτει κατὰ τὸ τέλος τοῦ ἔαρος, ἢ κατ’ ἀρχὰς τοῦ θέρους, κατὰ Μάϊον καὶ Ἰούνιον, ὅπερ ἐν σχέσει εὑρίσκεται πρὸς τὴν ἐλαχίστην, ὡς ἐμνήσθημεν, κατὰ Μάϊον ἀτμοσφαιρικὴν θλῖψιν. Κατὰ τὸ τέλος ὅμως τοῦ θέρους, ὡς καὶ κατὰ τὸ φθινόπωρον, βρέχει ὀλιγώτερον, διότι κατὰ Σεπτέμβριον ἐν ᾖ- πάσῃ τῇ ΝΑ Εὐρώπῃ ἐπικρατεῖ μεγάλη ἀτμοσφαιρικὴ θλῖψις.
Ὅτι δὲ τὸ βροχερὸν ποῦ θέρους ἐξαπλοῦται καὶ ἐπὶ τῆς Ροδόπης ἐξάγεται ἐκ περιγραφῆς τοῦ παρὰ τοὺς Β. πρόποδας τοῦ Μουσσαλλᾶ κειμένου Σαμακόβου (940 μ. ὑπὲρ θάλ.), ἣν δίδει ὁ φυτολόγος Ρόκστρω.» Ὅ,τι ἐν Σαμακόβῳ κατὰ τὸ ἔαρ καὶ θέρος παρέχει ἡ φύσις ἐν ὑπερμέτρῳ, ἐνίοτε δὲ καὶ ἀνυποφόρῳ πλησμονῇ, εἶνε ὕδωρ. Ὕδωρ ἄνωθεν ἡμῶν, ὕδωρ κάτωθεν ἡμῶν! Ραγδαιόταται βροχαὶ καταπίπτουσι συχνότατα κατὰ τὴν ἐποχὴν ταύτην, καταπλημμυροῦσαι πάντας τοὺς χειμάρρους καὶ τὸν Ἴσκερ ποταμόν. Ὀλίγαι μόνον ὁδοὶ τοῦ Βαρόσχ (τῆς βουλγαρικῆς συνοικίας) ὑπάρχουσιν, ἐπὶ τῶν ὁποίων ἢ ὑπὸ τὰς ὁποίας δὲν ὑπάρχει ὀχετός, ἐν ᾧ δὲν καταρρέει ὕδωρ παφλάζον. Διὰ τῶν πλείστων αὐλῶν καὶ κήπων διέρχονται τάφροι, ὧν τὸ χειμαρρῶδες ὕδωρ παραλαμβάνει πᾶσαν ἀκαθαρσίαν.» Τὰ αὐτὰ λέγει καὶ περὶ τοῦ Καζανλίκ ὁ αὐτόπτης μάρτυς στράτηγὸς Μόλτκε.» Δυσκόλως δύναταί τις, λέγει, νὰ σχηματίσῃ ἰδέαν περὶ τῆς ἀφθονίας τῶν ὑδάτων τῆς χώρας ταύτης. Εὗρον παρὰ τὴν ὁδὸν πηγήν, 9 δακτύλων παχεῖαν, ἥτις καθέτως ἀπὸ τοῦ κροκαλώδους ἐδάφους ἀναβλύζουσα κατήρχετο ὡς μικρὸς. χείμαρρος.: Ὅπως ἐν Λομβαρδίᾳ οὕτω καὶ ἐνταῦθα ἅπαντες οἱ ἀγροὶ καὶ οἱ κῆποι καθ’ ἑκάστην ὑπὸ τοῦ ὕδατος συμποτίζονται, ὅπερ καταφέρεται πρὸς τάφρους καὶ αὔλακας. Ἅπασα ἡ κοιλὰς εἶνε εἰκὼν τῆς εὐδαιμονίας καὶ πλουσίας καρποφορίας, πράγματι εὐτυχῆς χώρα. Οἱ ἀπέραντοι ἀγροὶ καλύπτονται ὑπὸ ὑψηλῶν καλάμων, οἱ δὲ λειμῶνες ὑπὸ ἀγελῶν προβάτων καὶ βοῶν. Συγχρόνως ἐπικρέμαται ὁ οὐρανὸς πλήρης πυκνῶν νεφῶν ὀμβρωδῶν, ἅτινα συσσωρευόμενα περὶ τὰς χιονοσκεπεῖς τῶν ὀρέων κορυφὰς κατὰ διαλείμματα ἐπιβρέχουσι τὰ πεδία. Ἐν τῷ μεταξὺ μαρμαίρει ὁ ἥλιος ὅπως θερμάνῃ πάλιν τὴν γῆν, ὁ δὲ ἀὴρ εἶνε πλήρης ἀρωμάτων, ὅπερ δὲν πρέπει νὰ θεωρηθῇ ὡς δι’ εἰκόνος, λεγόμενου, ὅπως συνηθίζουσιν οἱ περιηγηταί, ἀλλ’ εἶνε κατὰ λέξιν ἀντιγραφή». Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Κάνιης λέγει, ὅτι δὲν δύναταί τις εὐκόλως νὰ σχηματήσῃ ἰδέαν περὶ τοῦ βαθυπρασίνου πέπλου, ὅστις καλύπτει καὶ κατὰ τέλος τοῦ θέρους τὰ ὑψίπεδα τοῦ Αἵμου.
Πάντα ταῦτα καταδεικνύουσιν, ὅτι ἐνῷ ἐπὶ τῶν ἄλλων πῆς Μεσογείου χερσονήσων ἐπικρατεῖ κατὰ τὴν μνησθεῖσαν ὥραν φοβερὰ ξηρασία, ἰδίως δὲ ἐπὶ τῶν παραλίων τοῦ Ἑλλ. κράτους, ἐν τῷ τραπεζίῳ τῆς Ἑλλ. χερσονήσου εὐνοϊκώταται ὑπάρχουσι συνθῆκαι. Τὴν πλησμονὴν ταύτην τῶν ποταμῶν καὶ ρείθρων καὶ τὰς ἀφθόνους βροχὰς κατὰ τὴν ὥραν τῆς μεγίστης θερμότητας αἰτίαν ἔχει ἡ μεγίστη φυσικὴ εὐφορία τῆς χώρας ταύτης καὶ ἰδίως τῆς Βουλγαρίας, Σερβίας καὶ Β. Θρᾴκης, ἤτοι τῆς Ἀνατολικῆς λεγομένης Ρουμηλίας.
Ἄλλαι ὅμως συνθῆκαι ἐπικρατοῦσιν ἐν τῇ νοτίᾳ Θρᾴκῃ καὶ τῇ λοφώδει Ν. Μακεδονία. Αἱ χῶραι αὗται κατὰ Ἰούλιον καὶ Αὔγουστον εἶνε ἄνομβροι, καὶ ἐκτὸς καταιγίδων τινῶν, ὁ καιρὸς εἶνε πάντοτε εὔδιος. Οὕτω ἐν Κωνσταντινουπόλει ἀνὰ τὰς 4 τοῦ ἔτους ὥρας τὰ ἀτμοσφαιρικὰ κατακρημνίσµατα εἶνε 36. 2, 19. 2, 15.3, 29.2%, ἤτοι τὸ μὲν θέρος πίπτει ἡ ἐλαχίστη τῶν βροχῶν ποσότης, τὸν δὲ χειμῶνα ἡ μεγίστη. Ὅμοιον φαινόμενο παρατηρεῖται καὶ ἐπὶ τῶν παραλίων τῆς Ἀλβανίας. Ἐν Ν. Θρᾴκη ἡ ποσότης τῶν βροχῶν δὲν εἶνε μεγάλη, ἐπαρκὴς ὅμως διὰ τὴν γεωπονίαν καὶ κτηνοτροφίαν· οὕτω ἐν Κωνσταντνουπόλει ἀνέρχεται εἰς 0,718 μέτ. κατ’ ἔτος, ἐν τοῖς μεσογείοις δὲ ὄρεσι οὐχὶ ὀλιγώτερον τοῦ 1 μέτ. καὶ ἐντὸς λεβητοειδῶν κοιλάδων 0, 800 μ.
Πάντως ἡ Ἑλλ. χερσόνησος κέκτηται μεγίστην ἀφθονίαν ὑδάτων, ὧν ὅμως χρῆσις διὰ τὴν γεωπονίαν καὶ βιομηχανίαν ἐλαχίστη ἐγένετο. Τὰ ὕδατα δὲ ταῦτα δύνανται ἀναμφιβόλως νὰ καταστήσωσι τὴν χώραν ταύτην τὴν πρώτην τῆς Εὐρώπης σιτοφόρον καὶ νὰ χρησιμεύσωσιν ὡς κινητήριος δύναμις πολλῶν μηχανημάτων.
Χώρα λοιπὸν εὔφορος, μεταλλοφόρος, διότι οἱ γνεύσιοι καὶ οἱ μαρμαρυγιακοὶ σχιστόλιθοι ἐγκλείουσι πάντοτε μέταλλα, εὐλίμενος καὶ τὴν λαμπροτέραν γεωγραφικὴν κατέχουσα θέσιν, δύναται νὰ καταστῇ εὐδαίμων πλουσία καὶ ἰσχυρά, Κυβέρνησις σώφρων δύναται πάντα ταῦτα νὰ κατορθώσῃ ἐντὸς χρόνου σχετικῶς ὀλιγίστου.
- ↑ Σημ. Ἐκλήθη οὕτω ἐκ τοῦ τὰς Β. ἀκτὰς τοῦ Πόντου κατοικήσαντος τὸ πάλαι Σκυθικοῦ ἔθνους Σαρμᾶται ἢ Σαυρομᾶται.