Σχεδίασμα περί ανεξιθρησκίας, ήτοι περί ανοχής των ετεροθρήσκων
| Σχεδίασμα περὶ ἀνεξιθρησκίας, ἤτοι περὶ ἀνοχῆς τῶν ἑτεροθρήσκων Συγγραφέας: |
| Ἐν Ἀλεξανδρείᾳ Τυπο-Λιθογραφία Ι.Κ. ΛΑΓΟΥΔΑΚΗ, 1890 |
§ Α. Ἡ ΑΝΟΧΗ, τὴν ὁποίαν καθ΄ ἡμᾶς οἱ Λατῖνοι λέγουσι tolerantiam καὶ ἡμεῖς ὄχι ἀπροσφυῶς ἴσως ἠμποροῦμεν νὰ ὀνομάσωμεν Ἀνεξιθρησκία, δὲν εἶναι ἄλλο παρὰ μία ἐπιεικής καὶ πραεῖα διάθεσις ψυχῆς εὐσεβοῦς, ἥτις, κατὰ ζῆλον ἐπιγνώσεως πρὸς τοὺς ὁπουσῶν ἀθετοῦντας τὰ τῆς πίστεως μεταχειριζομένη τοὺς εὐλόγους καὶ ἐπιτηδείως τρόπους εἰς τὴν τούτων μὲν διόρθωσιν, τῶν δὲ ἄλλων τὴν προφυλακήν, τελευταῖον καὶ ἀπειθοῦντας μακροθύμως καὶ ἀνεξικάκως τοὺς ὑποφέρει. Οἰκτείρουσα μὲν τὴν αὐτῶν ζημίαν, προαναστέλλουσα δὲ καὶ ἐμποδίζουσα τὴν δι' αὐτῶν λύμην τῶν ἄλλων καί παραφθοράν, ἀλλὰ ὄχι ποτὲ τυραννικῶς, καί ὠμῶς, καί ἀπανθρώπως κατ΄ αὐτῶν ἀγριαίνουσα.
§ Β. Θέλομεν τὸν Ἀνεξίθρησκον ζηλωτὴν εὐσεβείας, διὰ νὰ μὴ τὸν ἔχωμεν ἀδιάφορον· ὁ ἀδιάφορος δὲν πάσχει· ὁ ἀπαθὴς καὶ ἀνάλγητος ἀναισθητεῖ. Ὁ ἀναισθητῶν εἰς τί νὰ γυμνάσῃ καὶ εἰς τί νὰ ἐπιδείξῃ τὴν αὐτοῦ ἀνοχήν; καὶ ἐκεῖνος εἰς τὸν ὁποῖον οὐδὲν διαφέρει, εἴτε τοῦτο, εἴτε ἐκεῖνο πιστεύεται, ποίαν ποτὲ θέλει λάβει περὶ τὰ πιστευτέα μέριμναν φροντίδα, ὅλως ἐπιστροφήν; Οὐδὲν πρὸς αὐτὸν τὰ τῆς πίστεως, πίστιν διωρισμένως μὴ ἔχοντα. Ἀνεξίθρησκος δὲν γίνεται κυρίως ὁ τοιοῦτος, ἀλλ΄ εἶναι Ἄθρησκος. Οἱ παλαιοί Ῥωμάνοι φαίνεται νὰ ἦσαν αὐτῆς τῆς τάξεως. Ὄχι πὼς αὐτοὶ δὲν ἐσεβάζονταν τάχα τινὰ θρησκείαν, ἀλλ΄ ὅτι εἶχον ἐπίσης τὰς πάσας ἀποδεκτάς. Πολλὰ πλησίον εἶναι εἰς τό, εἴτε τοῦτο, εἴτε ἐκεῖνο. Τό, καὶ τοῦτο κ΄ ἐκεῖνο, ὅταν ὁ λόγος εἶναι περὶ σεβάσματος· καὶ ὅστις ἕτοιμος εἶναι νὰ παραδέχεται πᾶσαν πίστιν ἀδιαφόρως, εἴτε ἐκεῖνος εἴτε οὕτως δείχνει φανερὰ ὅτι δὲν ἔχει κυρίως καὶ ἀληθῶς πίστιν εἰς τὴν ψυχὴν οὐδεμίαν. Ὑπέττατον αὐτοὺς μὲ τὴν δύναμιν τῶν ὅπλων τὰ ἀλλογενῆ ἔθνη καὶ ὑποτάσσονταν ἀμοιβαδὸν εἰς τὰ τῶν ἀλλογενῶν ἐθνῶν σεβάσματα, διὰ νὰ δένουν πρὸς ἑαυτοὺς σφικτότερα μὲ τὸν δεσμὸν τοῦ κοινοῦ θρησκεύματος τοὺς λαοὺς τοὺς ὑποταχθέντας. Οἱ Θεοὶ τῶν Βαρβάρων ἂς εἶναι (ἔλεγον) ἐναρίθμιοι μὲ τοὺς Θεοὺς τῶν Ῥωμάνων, μόνον οἱ βάρβαροι νὰ εἶναι τῶν Ῥωμάνων ὑπήκοοι· ἂς διοικοῦσιν ἀφανῶς καὶ ἡμᾶς καὶ τὸν κόσμον Θεοὶ πολλοί, ὅσοι καὶ θέλουσι· μόνον εἰς τὸν φανερὸν κόσμον ἂς μοναρχῇ μία ἡ Ῥώμη. Τίς δὲν βλέπει ὅτι ἐδῶ τόπον ἔχει τὸ πολιτικόν; Καί ὅτι εἰς τὸ πολιτικὸν τοῦτο παραχωρεῖ ἡ εὐσέβεια; Αὐτὸς δὲν εἶναι ὁ Ἀνεξίθρησκος περὶ οὗ λόγος· καὶ ἐκεῖνοι ὅπου ἐπαινοῦσι τοὺς παλαιοὺς Ῥωμάνους ἐκ τούτου τοῦ μέρους, δείχνουν ὅτι καὶ αὐτοὶ εὔκολα ἤθελαν κλίνουν τὸ γόνυ Diis minorum Gentium.
§ Γ΄ Θέλομεν ἔτι τὸν Ἀνεξίθρησκον ἐπιεικῆ καὶ πρᾶον, ὄχι τυραννικὸν καὶ βίαιον· συμπαθῆ καὶ φιλάνθρωπον, ὄχι ὠμὸν καὶ θηριώδη· ἀφορῶντα πρὸς οἰκοδομὴν καὶ πρὸς ἴασιν, ὄχι πρὸς ἀνατροπὴν καὶ ἐξώλειαν· διορθωτὴν συνετόν, ὄχι ὁρμητικὸν διώκτην. Ἀλλέως τίς ἡ ἀντίφασις; Ἀνεξίθρησκος καὶ ὄχι Ἀνεξίκακος.
§ ΣΤ΄.
- Ζηλωτὴς καὶ ὄχι λοίδωρος
Τὰς δὲ μωρὰς καὶ ἀπαιδεύτους ζητήσεις παραιτοῦ εἰδὼς ὅτι γεννῶσιν μάχας (Πρὸς Τιμόθεον Β' κεφ. Β' 23). Δεύτερον ἔστω ζηλωτής, ἀλλὰ μὴ πικρὸς καὶ ταραχώδης καὶ ἐμπαθὴς ἐλεγκτὴς ἂν τύχῃ τις μετὰ τοῦ ἑτεροφρονοῦντος διάλεξις. Ὁ ἀγὼν ὁ περὶ τῆς πίστεως εἶναι ἕνας ἀγὼν πνευματικὸς καὶ πρέπει νὰ βασιλεύει ἐν αὐτῷ ἕνα πνεῦμα πραότητος καὶ ἀνεξικακίας, ὄχι ἕνα πνεῦμα πολεμικῆς ὁρμῆς καὶ μάχης «Δοῦλον Κυρίου οὐ δεῖ μάχεσθαι, ἀλλὰ ἤπιον εἶναι πρὸς πάντας διδακτικόν, ἀνεξίκακον, ἐν πραότητι παιδεύοντα τοὺς ἀντιδιατιθεμένους (Πρὸς Τιμθ. Β΄23)». Τρίτον ἔστω ὁ πιστὸς ζηλωτής, ἀλλὰ μὴ λοίδωρος τῆς ἑτεροφροσύνης καὶ δόξης, μηδὲ ὑβριστικός· ἐπειδὴ τί κέρδος τὸ νὰ ὑβρίζῃ τις ἀλόγως καὶ νὰ καταβλασφημῇ ἀσελγῶς τῶν ἑτεροδόξων φρονήματα; Ὁ ζῆλος μετὰ κρίσεως, ἡ κρίσις μετὰ ζήλου ὀρθοῦσι τὸ ἄγαλμα.
- Tὸ ἀνάγκασον εἰσελθεῖν