εἰς πρεσβείαν τῆς εἰκόνος τῆς Θεομήτορος, παρακαλοῦντες αὐτὴν ἵνα γίνῃ ἀῤῥωγὸς τῆς πόλεως, καὶ ἀναβοῶντες «Τὴν Λατίνων οὔτε βοήθειαν, οὔτε τὴν ἕνωσιν χρῄζομεν. Ἀπέστω ἀφ’ ἡμῶν ἡ τῶν ἀζυμιτῶν λατρεία»[1].
Ἐνῷ ταῦτα διεδραματίζοντο, ὁ βασιλεὺς προσεπάθει ἵνα τελέσῃ τὴν ἑνωτικὴν λειτουργίαν. Πολλοὶ τῶν ἱερομονάχων, ἱερέων, ἡγουμένων καὶ λοιπῶν οὐ μόνον δὲν παρεδέχοντο νὰ συλλειτουργήσωσι μετὰ τῶν ἐλθόντων Λατίνων, ἀλλὰ καὶ ἐχωρίζοντο ὡς ἀσεβῶν· ἄλλοι δὲ παρῃτήθησαν. Ἐπειδὴ δὲ ὁ πατριάρχης εἶχε τελευτήσει, διαρκούσης τῆς ἐν Φλωρεντίᾳ συνόδου, ἔμενε κενὸς ὁ πατριαρχικὸς θρόνος, διότι οὐδεὶς συνῄνει ἵνα δεχθῇ τοιοῦτο βάρος κατ’ ἐκείνας τὰς ἀνωμάλους καὶ σκανδαλώδεις περιστάσεις. Διὰ τῆς βίας λαβόντες ἐχειροτόνησαν μετὰ ταῦτα τὸν Γρηγόριον Μάμμαν, ὅστις βλέπων τὸ σκάνδαλον αὐξανόμενον, καὶ τὴν ἅλωσιν προλέγων, παρῃτήθη.
Ἐν τέλει κατωρθώθη μετὰ μυρίας δυσχερείας ἵνα τελεσθῇ ἐν τῷ ναῷ τῆς Ἁγίας Σοφίας ἡ κοινὴ μυσταγωγία, καθ’ ἣν ἐμνημονεύθη καὶ τὸ ὄνομα τοῦ πάπα Νικολάου. Ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ, οἱ χάριν ἁβροφροσύνης πρὸς τὸν βασιλέα, παρευρεθέντες δὲν ἔλαβον προσφορὰν ἀντιδώρου, ὡς βδελυκτὴν θυσίαν τελεσθεῖσαν ἐν τῇ ἑνωτικῇ λειτουργίᾳ.
Μετ’ οὐ πολὺ ἐπῆλθε μέγα σχίσμα μεταξὺ τῶν κληρικῶν τῆς βασιλευούσης, καὶ ἐγένετο ἡ ἕνωσις ἀληθῶς διαίρεσις. Τοσαύτη δὲ ὑπῆρχεν ἡ κατὰ τῶν ἑνωτικῶν καταφορὰ, ὥστε οἱ ἱερεῖς ἠρνοῦντο νὰ λειτουργήσωσιν ἢ ἐκπληρώσωσι τὰ ἄλλα τοῦ ἐπαγγέλματός των. Ἐάν τις τῶν ἱερέων προσεκαλεῖτο εἰς κηδείαν νεκροῦ ἢ μνημόσυνον τεθνεῶτος, καὶ ἐφαίνετο ἐκεῖ που τις ἱερεὺς ἑνωτικὸς, παρευθὺς ὁ πρῶτος ἐκδυόμενος τὸ φελώνιον ἔφευγε σπεύδων, ὡς ἀπὸ πυρός. Γυνή τις ὠδίνουσα, διηγεῖται ὁ Δούκας, προσεκάλεσε τὸν πνευματικόν της Ἰάκωβον καὶ ἐξωμολογήθη· ἐπειδὴ δὲ οὗτος τὴν προέτρεψε νὰ κοινωνήσῃ, ἡ γυνὴ τὸν ἠρώτησεν ἐὰν συνεχωρεῖτο νὰ μεταλάβῃ ἐκ τῆς χειρὸς τοῦ ἱερέως της λειτουργήσαντος ἐν τῇ Ἁγίᾳ Σοφίᾳ καὶ συγκοινωνήσαντος· ὁ γέρων, ἑνωτικὸς ὢν, τῇ εἶπε, «συγχωρημένον ἔστη· ὁ Θεὸς συγχωρήσει σοι· ἄπελθε ἀποβάλλουσα πάντα σκοπόν· καὶ γὰρ ἱερεύς ἐστι καὶ λειτουργός· ἀδιακρίτως κοινώνησον·» ἡ γυνὴ δειλιάσασα ἐπὶ τῇ ἀνεμποδίστῳ ταύτῃ ἀπολογίᾳ, μετεκαλέσατο ἄλλον Νεόφυτον, πνευματικὸν τῶν ἀνακτόρων· οὗτος δὲ τὴν ἀπέτρεψε λέγων «ἀσυγχώρητόν ἐστιν· εἰ γὰρ λάβοις κοινωνίαν ἐκ τῶν χειρῶν αὐτοῦ ἄρτον ἔφαγες, καὶ οἶνον ἔπιες. »
Ἡ Ἁγία Σοφία ἐθεωρεῖτο βέβηλος, καταφύγιον δαιμόνων, καὶ βωμὸς ἑλληνικός· τὰ πάντα ἐν αὐτῇ ἦσαν σκοτεινά· μήτε κηρίον, μηδὲ λυχναψία· ἔρημον τὸ ἅγιον τέμενος ἐφαίνετο προσημαῖνον τὴν ἐρημίαν, ἣν ὑποστῆναι μέλλει διὰ τὰς παραβάσεις καὶ ἀνομίας τῶν κατοίκων[2].
Κατὰ τὸ διάστημα τοῦτο ὁ Γεννάδιος ἔγκλειστος ἐδίδασκε τὰ πλήθη, προλέγων τὴν ἅλωσιν, καὶ ἐκσφενδονίζων τοὺς κεραυνοὺς τοῦ ἀναθέματος κατὰ τῶν ἑνωτικῶν.
11 πολιορκία ἦτο ἐν τῇ ἀκμῇ, καὶ ὁ τρομεροῦ οὗτος δημαγωγὸς δὲν ἔπαυε διεγείρων τὸν λαὸν, γράφων κατὰ τῶν ἑνωτικῶν, καὶ πλέκων συλλογισμοὺς καὶ ἀντιφάσεις, συνεργὸν ἔχων καὶ τὸν μέγαν δοῦκα Λουκᾶν Νοταρᾶν, ὅστις τοσοῦτον κατὰ τῶν λατίνων ἐφρύαττεν, ὥστε δεικνύων τοὺς Τούρκους ἀνέκραζε «κρειττότερόν ἐστιν εἰδέναι ἐν μέσῃ τῇ πόλει φακιόλιον βασιλεῦον Τούρκων, ἢ καλύπτραν Λατινικήν. »
Οἱ Λατῖνοι χαιρεκάκως ἔβλεπον τὰ ἐπαπειλοῦντα τὴν πόλιν δυστυχήματα, καὶ ὡσεὶ ἀντεκδικούμενοι, συνεννοοῦντο μετὰ τῶν ἔξω Τούρκων. Τεσσαράκοντα ῥιψοκίνδυνοι νέοι ἀπεφάσισαν ἵνα ἐξέλθωσι καὶ πυρπολήσωσι τὸν Τουρκικὸν στόλον· ἀλλ’ οἱ ἐν τῷ Γαλατᾷ Φράγκοι εἰδοποίησαν διὰ συνθηματικῶν πυρῶν τοὺς Τούρκους, οἵτινες ἐπιπεσόντες κατεβύθισαν τὸ πυρπολικόν· ἅπαντες δὲ οἱ νεανίαι οἰκτρῶς ἀπωλέσθησαν[3].
- ↑ Δούκα, Βυζ. Ἱστορ.
- ↑ Δούκας, σελ. 260.
- ↑ Historia Politica, σελ. 60 (Turcograecia).
Ἀρμένιός τις ποιητὴς, σύγχρονος τῇ ἁλώσει, λέγει· «ἐν τούτοις ὁ ἡγεμὼν τῆς Σταμποὺλ, τοὺς ὀφθαλμοὺς ἔχων ἐστραμμένους πρὸς τὰ Φραγκικὰ ἔθνη, περιέμενεν. Ἀλλ’ οἱ ἀνελεήμονες Λατῖνοι ἀναιδῶς τῷ ἔλεγον « ἀσπάσθητι τὴν πίστιν μας, καὶ δὸς ἡμῖν τὴν πόλιν σου. » (Lcbeau, XXI, σελ. 309. Brosset).
Ὁ Λεονάρδος Χῖος, δυτικὸς ἀρχιεπίσκοπος Μιτυλήνης, αὐτόπτης τῆς ἁλώσεως γράφων πρὸς Πάπαν Νικόλαον, επιπίπτει λάβρος κατὰ τῶν δυστυχῶν Ἑλλήνων, ἀποδίδων τὴν ἅλωσιν εἰς τὴν μὴ ἕνωσιν «Per questo sdegnato il signor Dio meritamente vi lia voluto dare nelle mani de vostri nemici. Non havete voi violato Ia promission dell' unione, la qual voi faceste con solenne giuramento; Piangete adunque le vostre miserie, riprendete voi medesimi, e non condennate gli altri... O miseri Greci, et infelici, i quali prohibirono i Latini, che non maneggiassero le cose sacre, non potre te accordarvi insienne per pena dei vostro peccato... (Sansovisno σελ. 258, 266. )
