μὴ ἀναμιγνύων τὰς ἰδικάς μου κοινοτυπίας εἰς τὴν ἱκανῶς πρωτότυπον αὐτοῦ περὶ πολιτισμού θεωρίαν.
«Δὲν εἶμαι», εἶπεν, ὡς ἐπίστευσες, μηδενιστής, ἀλλὰ φιλήσυχος καὶ ἀκίνδυνος καθηγητής τῶν φυσικῶν ἐπιστημῶν, ἐλθὼν εἰς τὴν Ἑλλάδα πρὸς συλλογὴν δυσευρέτων ἀλλαχοῦ Καράβων τοῦ Ἀδώνιδος. Ἐκ τῆς τριακονταετούς ἤδη τῆς φύσεως μελέτης επείσθην αδιστάκτως, ὅτι τὸ παρὸν κακοπαθείας τὸ ὁποῖον ἐπιφυλάσσει ή Μοίρα εἰς πάντα τὰ πλάσματα εἶνε πανταχοῦ καὶ πάντοτε ἀκριβῶς ἀνάλογον τοῦ ὄγκου καὶ τῆς τελειότητος τοῦ νευρικοῦ αὐτῶν συστήματος. Οὐδ’ ὑπάρχει λόγος τις ἐξαιρέσεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τοῦ γενικοῦ κανόνος. Πᾶν λοιπὸν τὰ δυνάμενον όπωσδήποτε νὰ συντελέσῃ εἰς τὴν ἐπικράτησιν τῶν νεύρων καὶ ἰδίως τοῦ ἐγκεφάλου, θεωρῶ ὡς ζημίαν, τῆς ὁποίας κατ’ οὐδένα τρόπον δύνανται νὰ θεωρηθοῦν ὡς ἐπαρκής αντιστάθμησις αἱ ἀπολαύσεις αἱ προερχόμεναι ἐκ τῆς προόδου τῆς ἐπιστήμης, της τέχνης καὶ τοῦ πολιτισμοῦ. Οὐδ’ εἶνε αὗται διὰ τὸν ἀκριβῶς ἐξετάζοντα τὰ πράγματα ὑπὸ οὐδεμίαν ἔποψιν μεγάλαι. Αν σήμερον, χάρις εἰς τὰς τελειοτέρας γεωργικές μεθόδους καὶ τὴν ταχυτέραν συγκοινωνίαν πρὸς τοὺς τόπους τῆς παραγωγής, σπανιώτερον δεκατίζει τοὺς λαούς τῆς Εὐρώπης, ἡ πρὶν ἀνὰ δεκαετίαν κατά μέσον όρον ἐπισκήπτουσα τελεία ἔλλειψις ἄρτου, ὁ ἀριθμὸς ἀφ’ ἑτέρου τῶν ἀνεπαρκώς τρεφομένων καὶ διηνεκώς πεινόντων ηύξησεν ἐπαισθητῆς, οὐδὲ δύναται νὰ παύσῃ συναυξάνων μετὰ τοῦ πληθυσμοῦ, ἀφοῦ ὁ μὲν ἐκ τῆς τελειοποιήσεως τῆς ἀγρονομίας πολλαπλασιασμός τῶν προϊόντων ἔχει βεβαίως ὅριά τινα ανυπέρβλητα, ἡ δὲ αὔξησις τοῦ πληθυσμοῦ ὑπὸ γεωργικὴν καὶ οἰκονομικὴν ἔποψιν ἡ πρώτη τῆς γῆς χώρα, ἀλλὰ καὶ ἐν οὐδεμιᾷ ἄλλη εἶνε ἀνώτερος ὁ ἀριθμὸς τῶν πεινώντων ἢ τῶν τρεφομένων ἀποκλειστικῶς διὰ γεωμήλων καὶ οινοπνεύματος. Τὸ τελευταῖον μάλιστα τοῦτο τείνει ν’ ἀντικαταστήσῃ ἡ πρόοδος τοῦ πολιτισμοῦ διὰ τοῦ εὐθηνοτέρου θειϊκοῦ αἰθέρος. Οὐδὲ πιστεύω ὅτι δύναται νὰ θεωρηθῇ ὡς ἐπαρκὲς ἀντιζύγιον τῆς τοιαύτης διαίτης τοῦ λαοῦ ὅτι πολὺ ἀνώτερος τοῦ ἀλλαχοῦ εἶνε ἐν Αγγλίᾳ ὁ ἀριθμὸς τῶν καταναλωτῶν ἀνανάξων, χελωνών, Πόρτου καὶ σπαραγγίων. Ἂν σπανίζουσι ταῦτα εἰς τὴν ἀπολίτιστον Ανατολήν, ἔτι σπανιώτεροι εἶνε, εὐτυχῶς, οἱ στερούμενοι ἐπαρκοὺς πρὸς χορτασμός τεμαχίου λευκοῦ ἢ μέλανος ἄρτου. Οὐδὲ κα-
