ἑτεροδόξους, δηλαδὴ διαμσρτυρομένους. Τῳόντι ὁ τριακονταετὴς πόλεμος εἶχε καταλείπει ἐν Γερμανίᾳ ἕξεις στρατιωτικὰς, αἵτινες δυσκόλως συνεβιβάζοντο πρὸς τὴν διὰ τῆς εἰρήνης ἐπτελθοῦσαν τάξιν καὶ πρὸς τὴν ἐσχάτην πενίαν, ἤτις ἐπεκράτησεν εἰς τοὺς ἀγροὺς μετὰ τοὺς μακροὺς καὶ φοβεροὺς ἐκείνους ἀγῶνας. Πρὸς τούτοις πολλοὶ ἡγεμονίσκοι εὑρέθησαν ἔχοντες ἔτοιμα στρατεύματα, τὰ ὁποῖα δὲν ἀνταπεκρίνοντο ἤδη οὔτε πρὸς τὰς χρείας αὐτῶν οὔτε πρὸς τοῦς πόρους, Ὅθεν ἡ κατὰ τοῦ Τούρκου στρατολογία, ἡ ἐπιτραπεῖσα ὑπὸ τοῦ αὐτοκράτορος ὑπὲρ τῆς ἱερᾶς συμμαχίας, ἔμελλε νὰ ἐπιτύχη αὐτόθι τοσούτῳ μάλλον, ὅσῳ εἰς φυλὰς μαχίμους καὶ ἀποτάκτους, οὕτως εἰπεῖν, γενομένας, προσεφέρετο τὸ δέλεαρ μεγάλου μὲν μισθοῦ, μεγάλης δὲ λείας, ἔτι δὲ καὶ ἡ τιμὴ ν' ἀγωνισθῶσιν ὑπὲρ τοῦ Χριστοῦ, ὡς ἄλλοτέ ποτε οἱ σταυροφόροι· οὐδὲ πρὸς ἄτομα μεμονωμένα ἐγίνετο αὐτόθι ἡ συνθηκολόγησις, ἀλλὰ πρὸς ἡγεμόνας περὶ τὴς παραχωρήσεως μέρους τοῦ στρατοῦ αὐτῶν, συνταγμάτων προαπηρτισμένων καὶ περιλαμβανόντων τοὺς κυριωτάτου των ἀξιωματικῶν. Τοιουτοτρόπως οἱ Δούκες τοῦ Brunswick Wolfenbüttel, τῆς Βυρτεμβέργης, τοῦ Σάξ Μάϊνιγγεν. ὁ Πρίγκηψ τοῦ Ἕσε-Δαρμστάτ, ὁ τοπάρχης τοῦ Ἕσε Κάσελ, ὁ Ἐκλέκτωρ τῆς Σαξωνίας, ὁ Μαρκίων τοῦ Βάλδεκ παρεχώρησαν, δι’ ἀλλεπαλήλων συνθηκῶν καὶ ἐπὶ τῇ πληρωμῇ 200 φράγκων δι’ ἕκαστον στρατιώτην, στρατιωτικὰς μοίρας κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον μεγάλας, καθόσον εἶχον καὶ αὐτοὶ κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον χρείαν χρημάτων, κατὰ τὸ μάλλον καὶ ἧττον χρείαν τῶν στρατῶν αὑτῶν, ἕνεκα δὲ τοῦ τελευταίου τούτου λόγου τὸ Βρανδεβοῦργον καὶ ἡ Βαυαρία δὲν ἔλαβον μέρος εἰς τὸν προκείμενον ἀγῶνα.
Αἱ θητεῖαι ἐγένοντο ἐπὶ τῇ βάσει στρατιωτικοῦ κώδηκος ἐπιτηδείου πρὸς τοῦτο, καὶ ὅρων τινῶν, οἵτινες δὲν διέφερον εἰμὴ, ὡς ἐπὶ παντὸς ἐμπορεύματος, κατὰ τὴν τιμήν· ὡρίζετο δηλαδὴ ἡ διάρκεια τῆς θητείας, ὁ δὲ πρὸς τὴν πολιτείαν ὅρκος δὲν ἐδίδετο εἰμὴ δι’ ὡρισμένον καιρόν· ἀνεφέρετο ὁ σκοπὸς καὶ τὸ πεδίον τοῦ πολέμου, ὅπερ ἐνταῦθα ἦν ὁ Τοῦρκος καὶ ἡ Ἑλλάς· ἐκανονίζετο ἡ κατὰ μῆνα καταβολὴ τοῦ μισθοῦ, τῶν τροφίμων καὶ πολεμεφοδίων· ὡρίζοντο τὰ κατὰ τὰς παραχειμασίας, καὶ τελευταῖον ἐξησφαλίζετο ἡ ἐλευθέρα ἄσκησις τὴς Λουθηρανικῆς θρησκείας καὶ ἡ τήρησις τῶν στρατιωτικῶν κανονισμῶν τῶν ἐν ἐνεργείᾳ εἰς Γερμανίαν. Ὅταν τὸ στρατολογηθὲν σῶμα ἦτον ἕτοιμον πρὸς ὁδοιπορίαν, ἐγίνετο γενικὴ αὐτοῦ ἐπιθεώρησις, ὁ δ’ ἐπιτετραμμένος τὴν στρατολογίαν ἔδιδεν ἀπόδειξιν τῆς παραλαβῆς τοῦ ἀριθμοῦ τῶν καταταχθέντων ἀνδρῶν, καὶ κατεδείκνυεν αὐτοῖς τοὺς σταθμοὺς τοὺς συμφωνηθέντας μετὰ τοῦ αὐτοκράτορος διὰ τὴν διάβασιν τῶν εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τὴς πολιτείας στρατολογηθέντων ἀνδρῶν. Φθάσαντες εἰς Ἑνετίαν οἱ ἐθελονταί ἐπεθεωροῦντο καὶ πάλιν καὶ ἐλάμβανον οἱ μὲν ἁπλοῖ στρατιῶται ἐν καὶ ἥμισυ δουκάτον, οἱ δὲ ἀξιωματικοὶ χρυσᾶς ἀλύσεις διαφόρου βάρους κατὰ τοὺς διαφόρους βαθμούς· ἡ ἄλυσιν τῶν συνταγματαρχῶν λ. χ. ἤξιζε 70 δουκάτα, ἡ τῶν λοχαγῶν 30, ἡ τῶν λοιπῶν ἀξιωματικῶν 24· ἀπὸ τῶν ἀλύσεων ἦν ἀνηρτημένον σῆμα, φέρον τὴν εἰκόνα τοῦ Λέοντος τοῦ Ἁγίου Μάρκου καὶ τὰ ὀνόματα τοῦ Δόγου καὶ τῶν μελῶν τοῦ συμβουλίου.
Ἕκαστον σῶμα εἶχε τον ἴδιον ὁμογενῆ αὑτοῦ ἀρχηγόν· ἀλλὰ καὶ γενικὸς ἔπρεπε νὰ ὑπάρχῃ ἡγεμὼν πραγματικὸς καὶ ὑπεύθυνος, περιβεβλημένος ἐξουσίαν ἀπεριόριστον ἐπὶ τῶν δυνάμεων τῆς τε ξηρᾶς καὶ τὴ θαλάσσης. Ἡ ἐπιτυχία τῆς ἐπιχειρήσεως ἐξηρτᾶτο ἀπὸ τοῦ προχειρισθησομένου εἰς τὸ ἀξίωμα τοῦτο ἀνδρὸς, ὃν ὅμως ἡ κοινὴ γνώμη εἶχε προϋποδείξει· ἡ δὲ σύγκλητος, καλῶς ποιοῦσα, ἀδιστάκτως ἐκύρωσε τὴν ἀρίστην ἐκείνην ἐκλογὴν. Φραγκῖσκος ὁ Μοροζίνης ἦν τότε ἐν ἡλικία ἑξήκοντα καὶ ἓξ ἐνιαυτῶν καὶ εἶχε διανύσει τὴν νεότητα, μᾶλλον δὲ τὸν βίον ὅλον ἐν τοῖς πλοίοις καὶ ἐν τοῖς στρατοπέδοις· ἕλκων τὸ γένος ἀφ' ἑνὸς τῶν κυριωτέρων τὴς Ἑνετίας οἴκων, πλούσιος καὶ παρὰ πάντων τιμώμενος, εἶχεν ἀποφύγει τὰς δηλητηρίους προσβολὰς τὴς πολυτελείας, δι’ ἣν ἡ Ἑνετία ἦν τότε τὸ κατ’ ἐξοχὴν ἐνηβητήριον τὴς Εὐρώπης. ΙΙεριώνυμος δ’ ἐν γένει ὢν ἐπὶ τῇ ἀνδρεία, τῇ τόλμῃ καὶ τῇ καρτερίᾳ αὐτοῦ, πολυθρύλλητος μάλιστα κατέστη διὰ τὴν ὑπὲρ της Κανδίας ἅμυναν, οἱ δὲ κατάλογοι τῶν ὑπηρεσιῶν του ἀπετέλουν μίαν τῶν ἐνδοξοτέραν σελίδων τὴς στρατιωτικῆς ἱστορίας τὴς πατρίδος αὐτοῦ- ὥστε ἦν ὁ ἀνὴρ ἀληθὴς στρατιώτης καὶ ἡγεμὼν λαμπρὸς καὶ πολύκροτος ἐπὶ τοῖς κατορθώμασι. Καὶ εἶχε μὲν ἀδικήσει αὐτὸν ἡ πόλις ἐπανελθόντα ἀπὸ τοῦ ἐνδόξου, ἄν καὶ ἀτυχοῦς, ὑπὲρ τὴς Κανδίας ἀγῶνος· ἀλλ’ ἡ ἀδικία αὕτη δὲν κατέβαλε τὴν φιλοπατρίαν αὐτοῦ, Ὁ Μοροζίνης ἐξεδικήθη ὅπως προσήκει εἰς πολίτην μέγαν, ἀφοσιούμενος ψυχῇ τε καὶ σώματι εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τὴς πατρίδος του, Καὶ οἱ Ἑνετοὶ ἐνόησαν τὴν εὐγένειαν τὴς τοιαύτης ἐκδικήσεως, ἡ δὲ τῶν πολλῶν ἀντίδρασις ἀπέβη τοσούτῳ μᾶλλον ζωηρὰ, ὅσῳ κατενόει τὸ καθῆκον αὑτῆς τοῦ ν’ ἀποζημιώσῃ τὸν στρατηγὸν διὰ τὴν προσγενομένην αὐτῷ θλίψιν. Τοιουτοτρόπως προεχειρίσθη ὁ Φραγκῖσκος Μοροζίνης ἡγεμὼν τὴς ἐπιχειρήσεως ταύτης, ἀναλαβὼν αὐτοδικαίως οὕτως εἰπεῖν τὴν ὅλην ἀρχὴν, καὶ μόνος αὐτὸς παρασκευάσας τὸ τὴς ἐκστρατείας σχέδιον.
Δὲν προτίθεμαι νὰ ἱστορήσω τὸν Πελοποννησιακὸν τοῦτον πόλεμον, οὐδὲ νὰ παρακολουθήσω κατὰ πόδας τὰ ῥαγδαῖα κατορθώματα τοῦ Μοροζίνη, τὰ προκαλέσαντα τὴν φρίκην τῶν Ὀθωμανῶν, τὴν ἀπορίαν τοῦ Χριστιανικοῦ κόσμου, καὶ τὸν ἐνθουσιασμὸν τῆς Ἑνετικῆς πολιτείας. Οὔτε τὴν ἱστορίαν τὴς Ἑνετίας, οὔτε τὴν ἱστορίαν τοῦ Ὀθωμανικοῦ κράτους γράφω· ὅθεν περιορίζομαι νὰ εἴπω ὅτι, ἐπειδὴ ἑκάστη τῶν συμμάχων δυνάμεων ἐπεφυλάξατο ἑαυτῇ ὅσα κατ’ ἰδίαν ἤθελε κατακτήσει, οἱ Ἑνετοὶ ἐπέστησαν κυρίως τὴν προσοχὴν αὑτῶν εἰς τὴν Πελοπόννησον, ἧς πάλαι ποτὲ διατελέσαντες κύριοι, δὲν ἔπαυον ἐπιθυμοῦντες τὴν ἀνάκτησιν. Καὶ ἔπεμψαν μὲν μοῖραν τοῦ στρατοῦ αὑτῶν ἐπὶ Δαλματίαν ὑπὸ Μοσενίγον καὶ Βαλιέρον, ἀλλὰ τὸ κράτιστον τῆς δυ-
