«ἐν σελ. 38 καὶ ἀλλαχοῦ περὶ τῶν μύθων τῶν Ἑλλήνων ὄντος τοῦ λόγου πυκνὴ χρῆσις γίνεται τῶν ὀνομάτων σύμβολον, σύμβολα, ἀλληγορίαι, χωρὶς νὰ δοθῇ πουθενὰ ἑρμηνεία τις αὐτῶν. Διατί τόση φειδωλεία λόγου περὶ πράγματα τόσον σκοτεινὰ καὶ δὴ καὶ ἄγνωστα παρ’ ἡμῖν καὶ πρὸς αὐτοὺς τοὺς ἐν τῷ πανεπιστημίῳ φοιτῶντας; Πῶς θὰ ἐννοήσουν οἱ πολλοὶ, ὧν χάριν γράφεται ἡ παροῦσα ἱστορία, τοὺς οὕτως ἀνεξηγήτους παρεμβαλλομένους τούτους ὅρους; » Πρῶτον μὲν ὁ ἐπικριτὴς λανθάνεται λέγων ὅτι οἱ ὅροι οὗτοι δὲν ἐξηγοῦνται ἐν τῇ ἱστορίᾳ. Ἂν ἀνεγίνωσκε μετὰ προσοχῆς τὸ βιβλίον, θὰ ἔβλεπεν ὅτι πρὸ δύο μόλις σελίδων αἱ λέξεις αὗται ἐξηγοῦνται. Ἰδοὺ τί λέγει ἐν σελ, 36 ὁ Κ. Π. «Δὲν ἐπεχείρησαν ὅμως νὰ διαβιβάσωσιν (οἱ ἐξ Ἀσίας καὶ Αἰγύπτου ἱερεῖς) τὰς γνώσεις ταύτας δι' ἀμέσου καὶ κυριολεκτικῆς ἐξηγήσεως, ἤτις δὲν ἤθελεν ἴσως ἀποβῇ καταληπτὴ ἢ δὲν ἤθελε προξενήσει ἐντύπωσιν εἰς ἀκροατὰς ἀμαθεῖς· ἀλλὰ μετεχειρίσθησαν πρὸς τοῦτο σύμβολα καὶ ἀλληγορίας, δηλαδὴ εἰκόνας καὶ σημεῖα, ἐπιτήδεια νὰ παραστήσωσιν εἰς τὰ ὄμματα καὶ εἰς τὴν φαντασίαν μᾶλλον ἢ εἰς τὸν νοῦν τῶν ἀκροωμένων, τὰ πράγματα καὶ τὰ νοήματα ὅσα προέκειτο νὰ ἐξηγηθῶσιν εἰς αὐτούς. Διὰ τοῦ συμβολικοῦ λοιπὸν τούτου καὶ ἀλληγορικοῦ τρόπου, εἰσήγαγον οἱ ἱερεῖς ἐκεῖνοι εἰς τὴν Ἑλλάδα τὰ δόγματα αὑτῶν περὶ τῆς θεότητος, περὶ τῆς φύσεως καὶ περὶ τῆς ἀνθρωπότητος, καὶ αὕτη ὑπῆρξεν ἡ πρώτη τῶν μύθων ἀφορμή. » Βλέπει λοιπὸν ὁ ἀναγνώστης πόσον καθαρὰ ἐξήγησεν ὁ. Κ, Π. τήν σημασίαν τῶν περὶ ὧν ὁ λόγος ὅρων, Ἀλλὰ καὶ ἂν ἔλειπεν ἡ ἐξήγησις αὕτη, ἦτο τοῦτο σφάλμα τῆς ἱστορίας; Πᾶσα συγγραφή, μάλιστα δὲ ἡ ἱστορία, ὅσον δημώδης καὶ ἄν εἶναι, προϋποθέτει ἀναγκαίως εἰς τὸν ἀναγνώστην εἰ μὴ ἀκριβεστάτην καὶ εὐκρινεστάτην γνῶσιν, ἀλλὰ γοῦν εἴδησιν ὁποιανδήποτε ἐννοιῶν τινων, ὧνἄνευ τὸ βιβλίον μένει ἀκατάληπτον. Ἂν ὁ ἱστορικός πρέπει νὰ ἐξηγήσῃ ὅλους τοὺς ὄρους καὶ τὰς λέξεις ὅσας μεταχειρίζεται, τότε ἀλλοίμονον! τὸ ἔργον του πρέπει νὰ γίνῃ dictionaire de conversation· τότε διατί τάχα νὰ ἐξηγήσῃ μόνον τὰς λέξεις σύμβολον καὶ ἀλληγορία; Διατί ὄχι καὶ τὰς λέξεις μῦθος, θρησκεία, φιλοσοφία, ἐπιστήμη, γνῶσις, δοξασία, δόγμα, κτλ, κτλ.; Ὅσον ἀναγκαῖαι εἶναι αἱ πρῶται ἄλλο τόσον ἀναγκαῖοι εἶναι καὶ αἱ λοιπαὶ λέξεις, Ἄς μᾶς συγχωρήσῃ δὲ ὁ ἐπικριτὴς νὰ τῷ παρατηρήσωμεν ὅτι ἀδικεῖ πολὺ τοὺς φοιτητὰς τοῦ πανεπιστημίου, ὑποθέτων αὐτοὺς μή γινώσκοντας τὴν σημασίαν τῶν λέξεων ἀλληγορία καὶ σύμβολον. Ὄχι τοῦ πανεπιστημίου οἱ φοιτηταί, ἀλλὰ καὶ τοῦ Γυμνασίου, καὶ τοῦ ἑλληνικοῦ σχολείου καθόλου εἰπεῖν οἱ μαθηταὶ εὐλόγως πρέπει νὰ ὑποθέσῃ τις ὅτι γινώσκουσι τὴν σημασίαν τῶν περὶ ὧν ὁ λόγος λέξεων, ἐννοεῖται οἱ μὲν εὐκρινέστερον καὶ ἀκριβέστερον, οἱ δὲ ἀμυδρότερον καὶ σκοτεινότερον· ἀλλά τοῦτο συμβαίνει καὶ διὰ πάντα ἄλλον ὅρον, Εὐτυχῶς ἡ σήμερον σπουδάζουσα νεολαία οὔτε δύσνους εἶναι οὔτε ὀψιμαθής· γινώσκει ἄριστα πράγματα, τὰ ὁποῖα ἄλλοι μόλις διὰ κόπων ἀτρύτων ὀψὲ τῆς ἡλικίας μαθόντες, νομίζουσι διὰ τοῦτο καὶ εἰς τοὺς ἄλλους δύσληπτα καὶ σκοτεινὰ καὶ ἄγνωστα. Ἄλλος λόγος, ἄν εἰς κατάληψιν τῶν λέξεων ἀλληγορία καὶ σύμβολον χρειάζεται ἡ σανσκριτικὴ γλῶσσα. Τότε κύπτομεν τὴν κεφαλήν.
Ἐν σελ. 140 ἀναφέρων τὰς ἐν σελ. 49-50, 52, 55 καὶ 56 περὶ τῶν μύθων περικοπὰς ὁ Κ. Μ. λέγει «ὁθενδήποτε ἠρύσθη τὰς ἀποφάνσεις ταύτας ὁ Κ. Π. εἴτε ἐκ τῆς περιουσίας τῶν ἰδίων γνώσεων, εἴτ' ἐκ τοῦ Γρότη, δὲν δυνάμεθα νὰ τὰς παραδεχθῶμεν ἀπολύτως. » Περὶ τοῦ ἀντικειμένου τούτου ἔγραψεν ἱκανὰ καὶ πέραν τοῦ δέοντος ἴσως διεξοδικῶς ὁ Κ. Π. καὶ ἀποροῦμεν πῶς κατώρθωσεν ὁ Κ. Μ. νὰ γράψῃ 3 περίπου σελίδας λέγων πράγματα, τὰ ὁποῖα οὔτε ἠρνήθη ὁ Κ. Π., ἐξ ἐναντίας ὁμολογεῖ καὶ διατρανοῖ πολλαχοῦ τοῦ συγγράμματός του, οὔτε σπουδαίαν ἀντίῤῥησιν παρέχουσι πρὸς τὴν περὶ τῶν μύθων γνώμην του. Ὅτι οἱ μῦθοι εἶναι «τὰ πρωτόπλαστα ποιητικὰ δημιουργήματα τῶν ἐθνῶν παντοίας, φυσικὰς, ἠθικὰς, θεολογικὰς ἀληθείας φέροντα· ὅτι εἶνε ἡ πηγὴ καὶ ῥίζα τῆς ποιήσεως καὶ τῆς ἄλλης τέχνης, τῆς θρησκείας, καὶ τῆς ἐπιστήμης, ὅτι εἶναι ἡ πρώτη θεολογία καὶ φιλοσοφία των» οὔτε ὁ Κ. Γρότε οὔτε ὁ Κ. Π. ἀρνεῖται. Ἀλλ' ὁ Κ. Μ. λέγει ὅ, τι εἶπαν πολλοί, ὅτι οἱ μῦθοι οὗτοι περιέχουσι καὶ ἱστορικὰς ἀληθείας, Περὶ τούτου ὅ τε Γρότε καὶ ὁ Κ. Π. ἀπαντῶσι ῥητῶς πρὸς τοὺς ἑρμηνευτὰς τῶν μύθων ταῦτα· «Δεχόμεθα πρὸς στιγμὴν ὅτι ὑπάρχουσιν ἐν τοῖς μύθοις, ὄχι μόνον πράγματα ἄξια ν’ ἀναγραφῶσιν εἰς τὴν ἱστορίαν, τουτέστι φυσιολογικαί, φιλοσοφικαί, θρησκευτικαί, ἠθικαὶ κλπ. εἰδήσεις, τὰς ὁποίας παραδεχόμεθα καὶ ἀναγράφομεν εἰς τήν ἱστορίαν, διότι περὶ τούτων οὔτε ἡμεῖς οὔτε σεῖς ἔχετέ τινα ἀμφιβολίαν, ἀλλὰ καὶ πρόσωπα καὶ γεγονότα ἱστορικά, Ἀλλὰ πρῶτον συμφωνήσατε ὑμεῖς πρὸς ἀλλήλους, φθάσατε εἰς συμπέρασμα, ὅπερ νὰ φανῇ ἀναμφίβολον εἰς ὅλους ὑμᾶς, καὶ ἡμεῖς εἴμεθα πρόθυμοι νά τὸ παραδεχθῶμεν. Ἀλλ’ ὅταν ὅμως δὲν ὑπάρχει ἓν καὶ μόνον πρόσωπον ἢ γεγονός περὶ τοῦ ὁποίου μηδαμῶς ἀμφιβάλλοντες νὰ συμφωνῆτε πρὸς ἀλλήλους ὑμεῖς, οἱ γράφοντες μυθολογίας, ἱστορίας τῆς θρησκείας, τῆς φιλοσοφίας, εἰ ὅπως ἄλλως κεν ὀνομάζωνται τὰ συγγράμματα, ἐν οἷς ἐξεθέσατε τὰς γνώμας σας ταύτας, πῶς θέλετε νὰ παραδεχθῶμεν ὡς ἀναμφίβολα τὰ μυθικὰ πρόσωπα καὶ γεγονότα ἡμεῖς, οἱ γράφοντες τὴν ἱστορίαν, «τὴν ἀσφαλῆ, τὴν βεβαίαν ἱστορίαν τῆς Ἑλλάδος, ὅπως σήμερον ἐννοοῦσι τὴν ἱστορικὴν ἐπιστήμην (Ἱστορ. τ. ἑλλ. ἔθν. Α΄, α΄, σελ. 56); » Δὲν βλέπομεν πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ μὴ συμφωνήσῃ τις πρὸς τὴν ἀκαταμάχητον λογικὴν τῶν λόγων τούτων τοῦ Γρότε καὶ τοῦ Κ. Π. ὅστις κάλλιστα ἔπραξεν ἀκολουθήσας τὰς ἀρχὰς καὶ τὸ σύστημα τοῦ ἄγγλου ἱστορικοῦ, Ἀφ’ οὗ δὲ ὑπάρχουσι καὶ εὐλογώτατα, ἀμφιβολίαι περὶ της ἱστορικῆς ἀληθείας τῶν προσώπων καὶ γεγονότων τῶν ὁμηρικῶν ποιημάτων, ποίαν ἱστορικὴν ἀλήθειαν ἀναμφισβήτητον ἔχει τις νὰ περιμένῃ ἐκ τῶν μύθων; Ἀλλ’ «ἄλλο εἶναι τὸ ζήτημα, λέγει ἐν τέλει ὁ Κ. Μ., ἂν ἡ περὶ τοὺς μύθους σπουδὴ καὶ αἱ διάφοροι
