σμον καστανοῦ χρώματος, εἶναι ὅλως διόλου τοῦ τύπου τῶν ὡραίων μεσομινωϊκῶν ἀγγείων τῆς Κρήτης, φαίνεται ὅμως μᾶλλον ὅτι κατ’ ἀπομίμησιν ἐκείνων κατεσκευάσθησαν εἰς κεραμουργεῖον τῆς Φωκίδος.
Ὅτε διὰ τὴν Κρήτην παρῆλθεν ἀνεπιστρεπτεὶ ἡ μακρὰ ἐποχὴ τῆς λαμπρότητος καὶ τῆς δόξης, ὅτε περὶ τὸ 1400, ὡς πιστεύεται, Ἀχαιοὶ ἡγεμόνες τῆς Πελοποννήσου κατέστρεψαν τὰς πόλεις τῆς εὐδαίμονος νήσου καὶ ἐπὶ τῶν ἐρειπίων των ἐγκαθιδρύθησαν αὐτοί, ἡ τελευταία μινωϊκὴ τέχνη διεδόθη εἰς ὅλην τὴν Ἑλλάδα καὶ εἰς πάσας ἔτι τὰς χώρας τὴς Μεσογείου. Καὶ ἐκ τῆς ἐποχῆς ταύτης τοῦ 13ου περίπου μέχρι τοῦ 12ου ἢ 11ου αἰῶνος πρὸ Χριστοῦ τὰ μαρτύρια τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων διετήρησεν ὁ ἡμέτερος συνοικισμὸς τῆς Φωκίδος εἰς τὸ ἓν μέτρον παχὺ ἀνώτατον τρίτον στρῶμά του. Ἡ σκαπάνη ἀπεκάλυψεν εἰς ἡμᾶς τοιουτοτρόπως τὰ μαρτύρια μιᾶς ἀδιασπάστου συνεχείας τοῦ πολιτισμοῦ τῆς χώρας κατ’ ἀναδρομὴν ἀπὸ τὴς τελευταίας ταύτης ἐποχῆς τῆς προϊστορίας της, ἥτις εἶναι οἱ τελευταῖοι πρὸ τῆς δωρικῆς μεταναστάσεως χρόνοι, μέχρι τῶν παμπαλαίων χρόνων τῆς προϊστορίας ταύτης, ἤτοι ἀπὸ τοῦ 1000 περίπου μέχρι τοῦ 3000 περίπου πρὸ Χριστοῦ. Καὶ τἀποτελέσματα ταῦτα ἐπέφερεν ἔρευνα ἀνασκαφικὴ, ἥτις εἰς τὰς ἀρχάς της μόλις εὑρίσκεται. Δὲν δύναται νὰ εἴπῃ τις διὰ τοῦτο ὅτι ἐκ τῶν μικρῶν αὐτῆς νῦν ἀρχῶν δὲν προοιωνίζεται πολὺ λαμπρότερον τὸ μέλλον.
Τὰ εὑρεθέντα σιωπηλὰ μαρτύρια τῆς ὑπάρξεως καὶ τῆς πολιτιστικῆς καταστάσεως τῶν προϊστορικῶν ἐκείνων ἀνθρώπων δὲν λέγουσιν εἰς ἡμᾶς τίποτε περὶ τῆς ἐθνότητος αὐτῶν. Ἀλλὰ αἱ παρατηρήσεις περὶ τῆς βαθμιαίας μεταβολῆς καὶ προόδου τῆς καταστάσεως ταύτης, τὴν ὁποίαν ἀντιλαμβανόμεθα ἐκ τῆς κεραμικῆς τέχνης τῶν διαφόρων στρωμάτων τοῦ συνοικισμοῦ, ἐκ τοῦ εἴδους τῶν κατοικιῶν τῶν ἀνθρώπων, ἐκ τῶν ὅπλων καὶ ἐργαλείων αὐτῶν, ἐκ τοῦ τρόπου τῆς ταφῆς τῶν νεκρῶν, αἱ παρατηρήσεις, λέγομεν, αὗται συνδυαζόμεναι πρὸς ἄλλα πορίσματα τῆς καθόλου ἀρχαιολογικῆς ἐπιστήμης, βοηθοῦσιν ἡμᾶς
