της εἶναι συνδεδεμένη μὲ ὅλον τὸν μυθικὸν κόσμον τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος, ἀλλ’ εἶναι ὕπαρξις πραγματικὴ ἱστορικὴ. Ἡ ἀποξήρανσις τῆς Κωπαΐδος λίμνης ἦτο ἔργον ἰδικόν της κατὰ τὴν δευτέραν χιλιετηρίδα πρὸ Χριστοῦ. Τὰ ἔργα της σώζονται μέχρι σήμερον. Ὅτε πρὸ εἴκοσι περίπου ἐτῶν ἀπεξηράνθη ἡ λίμνη αὕτη, εὑρέθησαν σῷα τὰ κολοσσιαῖα προχώματα, διὰ τῶν ὁποίων οἱ ἄνθρωποι ἐκεῖνοι ἤδη 2000 ἔτη πρὸ Χριστοῦ εἶχον κατορθώσῃ τὸ αὐτὸ ἔργον. Μία ἀκρόπολις εἰς τὸ ἀνατολικὸν ἄκρον τῆς λίμνης ποτὲ ταύτης, σήμερον ἀχανοῦς πεδιάδος, Παλαιόκαστρον ἢ Γουλᾶς ἁπλῶς λεγομένη, σώζει ἔτι τὰ κολοσσιαῖα ὀχυρώματά της καὶ τὰ ἐρείπια τῶν ἐκτεταμένων ἀνακτόρων της. Μέχρι τῆς Πελοποννήσου καὶ τῆς νήσου Θήρας δύναται νὰ παρακολουθήσῃ ἡ ἱστορικὴ παράδοσις τὰ ἴχνη τῆς ποτὲ ὑπάρξεως καὶ δυνάμεώς των.
Τὸ μέγιστον ὅμως ἐνδιαφέρον παρουσιάζει δι’ ἡμᾶς τὸ πρῶτον εἶδος τῶν ἀγγείων, τῶν ὁμοίων, ὡς εἴπομεν, πρὸς τὰ τῆς τελευταίας ἐποχῆς τῶν πρωτομινωϊκῶν τῆς Κρήτης. Ὁλόκληρος βιομηχανία εἰσήχθη ἐκ τῆς Κρήτης εἰς τὸν Ὀρχομενὸν καὶ τὴν Φωκίδα περὶ τὸ 2000 πρὸ Χριστοῦ καὶ τὰ ἐργοστάσιά της ἀνήγειρεν ἐνταῦθα. Εἰς τὴν Κρήτην εἶχεν ἐπινοηθῇ ὁ τρόπος νἀ ἐπιχρίεται ὁλόκληρον τὸ ἀγγεῖον δι’ ἑνὸς μαύρου γανώματος καὶ ἐπ’ αὐτοῦ νὰ ζωγραφίζωνται ἔπειτα μὲ λευκὸν ἀλαμπὲς χρῶμα σχήματα τινα ἁπλᾶ γεωμετρικά, οἷον ῥόμβοι ἢ γωνίαι ἢ ἁπλαῖ ζῶναι, περὶ τὸ ἀγγεῖον. Ἡ τέχνη λοιπὸν αὕτη ἐπεκράτησε τότε καὶ εἰς τὴν Φωκίδα, ὅπου ὁλόκληρος συνοικισμός, ἀσχολούμενος μὲ τὸ εἶδος τοῦτο τῆς κεραμικῆς καὶ μεταχειριζόμενος αὐτὸ εἰς τὰς ἀνάγκας του, κατέλιπε τὸ μέγα πλῆθος τῶν λειψάνων αὐτῆς. Εἰσήγαγεν ὅμως ἐκ τῆς Κρήτης τὴν τεχνουργίαν μόνον, ὄχι δὲ καὶ τὸ σχῆμα τῶν ἀγγείων. Τὸ σχῆμα ἔδωκαν οἱ προϊστορικοὶ Φωκεῖς τῆς Ἁγίας Μαρίνης εἰς τὰ ἀγγεῖα των ὅλως διόλου κατὰ τὸν ἰδικόν των γοῦστον. Εἶναι ἀξιοπαρατήρητον ὅτι σχεδὸν κανὲν σχῆμα ἐκ τοῦ εἴδους τούτου τῶν κρητικῶν ἀγγείων δὲν ἐπανέρχεται εἰς τὴν Φωκίδα. Ἐνταῦθα πάντα τὰ τοιαῦτα ἀγγεῖα ἀκολουθοῦσιν ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν τύπον, ὅστις φαίνεται ὡς ἀπομίμησις τοῦ σχήματος χηνὸς ἢ πάπιας κατὰ τὸ σῶμα ὁλόκληρον καὶ τὴν ἀνάτασιν
