εἶναι ἕνα παιγνίδι, μιὰ «φιλολογία» τὴς σάτιρας, ἕνα ἄκακο παιδί, ξέρω κ’ ἐγώ, μιὰ μελαγχολικὴ ποίηση τὴς καθημερινὴς ζωῆς, κι’ ἄν ἔχει κάποιο ἴχνος εἰρωνείας, ἡ εἰρωνεία του στρέφεται καθολικὰ στὰ ὑψηλότερα σημεῖα, στὴ μοῖρα, στὴν ἀνάγκη, στὴν ἐφήμερη διάρκεια τῶν πραγμάτων, στὸ θάνατο...
Τέλος, ἔχομε τὸ «πνεῦμα». Αὐτὸ πιὰ εἶναι μιὰ γυμναστικὴ τοῦ λογικοῦ, ἕνα ὅλως διόλου ἄσκοπο πρᾶγμα, ἂν μὴ κάπως κοσμικό, μιὰ ματαιοδοξία· κ’ ἐπειδὴ στὰ ποιήματα τοῦ Καβάφη δὲν ὑπάρχει καθόλου «πνεῦμα», εἶναι περιττὸ νὰ ποῦμε καὶ πιὸ πολλὰ γι’ αὐτὰ Αὐτά, ὅσο γιὰ τὴ διαφωνία μας μὲ τὸ πρῶτο σημεῖο τὴς κριτικῆς τοῦ κ. Γιοφύλλη.
Τώρα, ἂς ἔρθωμε στὸ δεύτερο
Αὐτὰ ὅλα — σάτιρα, εἰρωνεία, χιοῦμορ — ὑπάρχουν στὸ ἔργο τοῦ Καβάφη; καὶ πῶς θὰ διακρίνωμε τὸ ἕνα ἀπὸ τὸ ἄλλο , καὶ σὲ ποιὰ ἀπὸ τὰ ποιήματα ποὺ παραθέτει ὁ κ. Γιοφύλλης βρίσκεται κάθ’ ἕνα ἀπ’ αὐτὰ τὰ στοιχεῖα τοῦ κωμικοῦ;
Λοιπόν, κι’ αὐτὸ δὲν εἶναι δύσκολο νὰ τὸ βροῦμε. Νὰ ἐξετάσωμε πρῶτα γενικὰ τὸ πρᾶγμα, κ’ ὕστερα νὰ πάρωμε τὰ ποιήματα ἕνα πρὸς ἕνα.
Ἂς δοῦμε πρῶτα-πρῶτα τὸν χαρακτῆρα τοῦ ἔργου τοῦ ποιητοῦ. Λοιπόν, εἶν’ ἕνας χαρακτὴρ καταφατικός. Νομίζω πῶς ὁ κριτικὸς ποὺ θὰ ἐφανταζόταν τὸν ποιητὴ σὰν ἕνα εἴρωνα, πλανώμενον ἄσκοπα καὶ ἀμέθοδα μέσα στὴ ζωή, μέσα στὸ παρελθόν, μέσα στὴν ἱστορία, κ’ ἕτοιμον νὰ σατιρίση κάθε φορὰ ἕνα μεμονωμένο φαινόμενο ἢ ἄτομο, καὶ νὰ τὸ σατιρίση μόνο γιατὶ ἔτυχε αὐτὸς ὁ ποιητὴς νἄχη τὸ χάρισμα νὰ διακρίνη τὴν κωμικὴ πλευρὰ τῶν πραγμάτων, καὶ μόνο γι’ αὐτό, — νομίζω πὼς ὁ κριτικὸς ποὺ θὰ ἐσκεπτόταν ἔτσι, θἆχε ἀπατηθῆ. Περισσότερο κοντὰ στὴν ἀλήθεια θὰ ἦταν ἄλλος κριτικός, ποὺ θὰ ἐφανταζόταν τὸν ποιητὴ συντονισμένον μὲ τὴ μάζα τῶν ἀνθρώπων, ταὐτισμένον μὲ τὴν κοινὴ συνείδηση, ἐπιεικῆ, ἐνθαρρυντικόν, πολὺ σκεπτικιστὴν ὥστε νὰ θέλει νὰ διδάξει ἢ νὰ διορθώσει, πολὺ ἀνθρωπιστὴν ὥστε νὰ θέλει νὰ εἰρωνευθεῖ! Ὅλ’ αὐτὰ θέλω νὰ συγκεντρώσω, λέγοντας «καταφατικός». Δὲν ἔρχεται ἀντίξοος ὁ Καβάφης, οὔτε ἀντίθετος μὲ κανένα· ὅμως κάθε διακωμώδηση προϋποθέτει πάντα μιὰν ἀντίθεση, καὶ μάλιστα μιὰν ὑπεροχή! Τὸν ἄνθρωπο εἶναι ἀδύνατο νὰ εὐρωνευθῆ ὁ Καβάφης. Δὲ βρίσκει καμμιὰ βάση. Καμμιὰ δικαιολογία.
