Η ΕΙΡΩΝΙΑ ΣΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ
Ἡ ἀγαπητή μου Ἀλεξανδρινὴ Τέχνη θὰ μοῦ ἐπιτρέψει, πιστεύω, λίγα λόγια, — ἃς ποῦμε λίγα σχόλια — πάνω στὴν ὁμιλία τοῦ κ. Φώτου Γιοφύλλη μὲ θέμα τὸ χιοῦμορ τοῦ Καβάφη, ποὺ δημοσιεύθηκε στὸ προπερασμένο της τεῦχος. Δὲν πρόκειται ἄλλως τε γιὰ κριτική, οὔτε γιὰ ἀντικριτική· ἁπλῶς, τὰ σημεῖα ποὺ ἀγγίζει στὸ ἄρθρο του ὁ κ. Γιοφύλλης εἶναι τόσο ἐνδιαφέροντα, καθὼς καὶ ὁ τρόπος ποὺ τὰ ἐρμηνεύει, ὥστε στὸν ἀναγνώστη κινοῦν τὴν ἐπιθυμία νὰ μιλήσει κι’ αὑτός, καὶ θὰ ἦταν μάλιστα κρῖμα ἄν συνέβαινε τὸ ἀντίθετο.
Σὲ τὶ τάχα διαφωνοῦμε μὲ τὸν κ. Γιοφύλλη;
Ὅτι ὁ Καβάφης ἔχει δυὸ ὄψεις — τὴ σοβαρή, τὴν ἐπίσημη, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀντίθετή της εἶναι πρᾶγμα ὁλοφάνερο κι’ ἀναμφισβήτητο. Δὲ διαφωνοῦμε λοιπὸν σ’ αὐτό, κάθε ἄλλο! Διαφωνοῦμε μόνο σὲ τοῦτο: ἄν αὐτὴ ἡ ἀντίθετη πλευρὰ μπορεῖ νὰ ὀνομάζεται «χιοῦμορ», ἢ ἄν θὰ ἦταν προτιμότερο νὰ ὀνομάζεται μὲ ἄλλη λέξη, εἴτε μὲ ἄλλες λέξεις. Ἕνα αὐτό. Διαφωνοῦμε ἐπίσης καὶ σὲ κάτι ἄλλο: πολλὰ ἀπὸ τὰ δοκουμέντα ποὺ ἀναφέρονται στὸ ἄρθρο τοῦ κ. Γιοφύλλη, δὲν εἶναι δοκουμέντα χιουμοριστικὰ θαρρῶ· ἀλλὰ μερικὰ θἄπρεπε νὰ ὀνομασθοῦν μὲ τὸ ἄλλο ἐκεῖνο, ὄνομα, — θὰ τὸ βροῦμε, — καὶ μερικὰ πάλι θἄπρεπε νὰ βγοῦν ἔξω ἀπὸ κάθε ἔννοια κωμικοῦ ἢ γελοίου, γιατὶ μοῦ φαίνονται γραμμένα μὲ πολλὴ σοβαρότητα καὶ δύναμη.
Ἂς τὰ ποῦμε μὲ τὴ σειρά.
Ἂν διαβάσει κανείς, ὅλο τὸ ἄρθρο τοῦ κ. Γιοφύλλη, θὰ ἰδεῖ ὅτι, γιὰ νὰ χαρακτηρίσει μιὰ ὡρισμένη, — κι ἐκτεταμένη, — κατηγορία ποιημάτων τοῦ Καβάφης μεταχειρίζεται ἐν πρώτοις τὴ λέξι «χιοῦμορ», κατόπιν ὅμως καὶ αὐτὴν καὶ πολλὲς ἄλλες, — εἰρωνεία, σάτιρα, σατιρισμός, χλεύη, — ὡσὰν νὰ ἦταν συνώνυμες, ὡσὰν νὰ ἔλεγαν ὅλες περίπου τὸ ἴδιο πρᾶγμα.
Δὲν εἶναι. νομίζω, σωστό. Τὴν ποίηση τοῦ Καβάφη χαρακτηρίζει ἄκρα λεπτολογία· φαντάζεται λοιπὸν κανεὶς πόσο διπλασίως λεπτόλογοι καὶ ὀξυδερκεῖς πρέπει νὰ εἶναι οἱ κριτικοί της. Καὶ ἀφοῦ ἀπὸ τὴ γλῶσσα μας λείπει ἀκόμη ἕνα λεξικὸ συνωνύμων, ὅλος αὐτὸς ὁ κόπος πέφτει στὸν κριτικό.
Ὁμολογουμένως, ἐδῶ τὸ ξεχώρισμα τῶν ἐννοιῶν δὲν
