νοµα, ἑκάστη σελὶς μετὰ πλήρους εὐαρεσκείας καὶ ὑπερηφανίας διακηρύττει τὰς ἐξόχους ὑπηρεσίας τοῦ Χατζῆ Μιχάλη. Ὁ ἀνὴρ πανταχοῦ ἡγεῖται, προκινδυνεύει, αὐτὸς προπορευόμενος καὶ παράδειγμα ἑαυτὸν παρέχων, συμβιβάζει τὰ διεστῶτα, ὑπερασπίζει καὶ φιλοξενεῖ μετ’ αὐτοθυσίας τοὺς κατὰ καιρὸν ἐκπεσόντας τῆς λαϊκῆς εὐνοίας συναδέλφους ὁπλαρχηγούς, θυσιάζεται δὲ προθύμως ὑπὲρ ἄλλων κενοδόξων. Οἱ προηγούμενοι ὑπὲρ πατρίδος μαρτυρικοὶ αὐτοῦ ἆθλοι καὶ ἡ ἑκάστοτε διατρανουμένη ἀφιλοκέρδεια καὶ ἐθελοθυσία αὐτοῦ ἀνυψοῦσιν αὐτὸν ὑπεράνω πάσης μικροψυχίας καὶ φθόνου. Οὐδέποτε οὐδαμοῦ ὑπωπτεύθη ἢ κατηγορήθη τὰ κοινὰ ἐπιβουλεύων καὶ πρὸς τὸ ἴδιον συμφέρον ἀποβλέπων ἢ πρὸς τοὺς συγγενεῖς αὐτοῦ χαριζόμενος. Τὰ ἐξαιρετικὰ ταῦτα καὶ πανθομολογούμενα προσόντα, ἀφ’ ἑτέρου δ’ ἡ ὀξεῖα αὐτοῦ ἀντίληψις καὶ νοημοσύνη, ἐπὶ πᾶσι δ’ ἡ διοικητικὴ αὐτοῦ ὑπεροχὴ καὶ ἀκάματος ἐνεργητικότης, παρέχουσιν αὐτῷ σιωπηρῶς ἀλλ’ ὁμοφώνως πρωτοβουλίαν ἐν τῷ στρατιωτικῷ ἐπιτελείῳ. Τούτοις προσθετέον ὅτι καὶ τὸ ὑπέροχον αὑτοῦ παράστημα καὶ κάλλος, καθ’ ὅλου δ’ ἡ σωματικὴ αὐτοῦ εὐρωστία καὶ ἔκτακτος ταχύτης καὶ τόλμη ἐν ταῖς στρατιωτικοῖς κινήμασιν ἐπιβάλλουσιν αὐτὸν ἡγεμονικῶς ἐνώπιον παντὸς στρατιώτου. Αἱ ἀδιαφιλονίκητοι αὗται ἀρεταὶ προσεπόρισον αὐτῷ τοιοῦτον γόητρον ἐν τῇ φαντασίᾳ, τοῦ Κρητικοῦ λαοῦ ὥστε πολλαχοῦ ἀπεδόθησαν αὐτῷ καὶ μυθικαὶ ἰδιότητες. Ὁ τότε Πρόξενος τῆς Ἀμερικῆς Γουλιέλμος Στίλλμαν συγγράψας ἐξ ἀμέσου ἀντιλήψεως τὴν πολιτικὴν ἱστορίαν τῆς ἐπαναστάσεως ἐκείνης, καίπερ παντάπασιν ἀγνοῶν προσωπικῶς τὸν ἄνδρα, πολλαχοῦ ἐξαίρει τὰς πράξεις καὶ τὸν χαρακτῆρα αὐτοῦ ὑπεράνω παντὸς ἄλλου ἡγέτου. «Ὁ Χατζῆ Μιχάλης» λέγει ἐν σελ. 105 «ἀναμφιβόλως διεδραμάτισε τὸ σπουδαιότατον πρόσωπον τῆς ἐπαναστάσεως. Γόνος ὢν στρατιωτικῆς οἰκογενείας ἐκληρονόμησε παρὰ τῷ λαῷ πολιτικὴν δύναμιν καὶ ἀφ’ ἑτέρου ἀληθῶς στρατηγικὰ προσόντα καὶ ἀκατάβλητον ἀνδρείαν, ἅπερ κατέστησαν αὐτὸν φόβητρον τῶν τουρκικῶν ἀρχῶν. Πολλάκις παρετήρησα ὅτι οἱ Κρῆτες ἀσυναισθήτως ἀπεμιμοῦντο τὴν Ὁμηρικὴν περιγραφὴν τοῦ Ἀχιλλέως προκειμένου περὶ Χατζῆ Μιχάλη, κατὰ προτίμησιν ἐξυμνοῦντες ὡς κυριώτατα αὐτοῦ χαρακτηριστικὰ τὴν ταχύτητα τῶν ποδῶν, τὴν μυθώδη αὐτοῦ ῥώμην καὶ τὸ πελώριον αὐτοῦ παράστημα».
Καταδικασθείσης τῆς μεγαλουργοῦ ἐκείνης ἐπαναστάσεως ὑπὸ τῆς Εὐρώπης καὶ δεσμευθείσης τῆς Ἑλλάδος διὰ τοῦ ἀποκλεισμοῦ τῆς Σύρου ὑπὸ τοῦ Χόβαρτ, ἡ Ἑλληνικὴ κυβέρνησις ἠναγκάσθη νὰ ἐγκαταλίπῃ τοὺς Κρῆτας. Ὁ Χατζῆ Μιχάλης πε-
