ἐν Χανίοις φίλων, ἰδίᾳ δὲ τοῦ μακαρίτου χρηστοτάτου πολίτου Ἑρρίκου Μοάτσου. Ἄλλοι φίλοι – καὶ τοιούτους εἶχεν ἤδη ὁ Χατζῆς πάντας τοὺς χριστιανοὺς τῆς Κρήτης – προσεπόρισαν αὐτῷ ἐπιτηδείως κατάλληλα ἐργαλεῖα πρὸς ἐκκοπὴν τῶν ἁλύσεων καὶ διάτρησιν τῶν τοίχων τῆς εἱρκτῆς. Ἑσπέρα ἀποδράσεως ὡρίσθη ἡ πρώτη ῥαμαζανίου, καθ’ ἣν οἱ φύλακες, πειναλέοι ὄντες ἐκ τῆς πανηµέρου νηστείας, ἤθελον ῥιφθῇ εἰς τὸ δεῖπνον. Ὁλόκληρον τὸ χωρίον Λάκκοι – ἱερουργοῦντος μετὰ παλλομένης καρδίας τοῦ γέροντος πατρός του Χατζη-παππᾶ ἐδέοντο ἐναγωνίως καθ’ ὅλην τὴν νύκτα ἐκείνην, ἡ δὲ μνηστὴ αὐτοῦ γονυκλινὴς ἐνώπιον τῆς Παναγίας ἐδέετο δακρυρροοῦσα. Ἐν ταὐτῷ εἰκοσιοκτὼ ἐπίλεκτοι Λακκιῶται κατελθόντες περὶ δυσμὰς ἡλίου εἶχον τοποθετηθῇ οἱ μὲν πολλοὶ αὐτῶν ὑποκάτω τῶν φυλακῶν, εἰς τοὺς πόδας τοῦ τείχους καὶ ἐντὸς τῆς θαλάσσης, τινὲς δ’ ἐτάχθησαν ἀλλαχοῦ καὶ πέριξ τοῦ φρουρίου ὡς φρουροί. Ἐπιστάσης τῆς ὥρας ὁ Χατζῆς μετ’ ἀπελπιστικὸν ἀγῶνα διατρητικῆς ἐργασίας ἐξορμήσας μετὰ δύο ἄλλων φίλων συνδεσμωτῶν κατεπήδησεν ἐκ τοῦ τείχους κατὰ τῶν βράχων τῆς θαλάσσης καὶ ἔμεινε λιπόθυμος ἐκ τῆς βαρείας πτώσεως. Οἱ ἐκεῖ καραδοκοῦντες Λακκιῶται ἀναρπάσαντες αὐτὸν ἀμέσως ἐκόμισαν διὰ στρατηγικῶν κινημάτων ἀσφαλῶς εἰς Λάκκους, ἡ δὲ αἰσία ἐπάνοδος καὶ σωτηρία αὐτοῦ ἑωρτάσθη μετ’ ἀπεριγράπτου ἐνθουσιασμοῦ. Εἰς ἀνάμνησιν τῆς ἀπολυτρώσεως ταύτης ἐκτίσθη ὕστερον ἐν τῷ ἱστορικῷ καὶ ἐπαναστατικῷ ὀροπεδίῳ τοῦ Ὁμαλοῦ ναὸς τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος.
Ἀφ’ ἕτερου ἡ ἐν ἐκείνῃ τῇ νυκτὶ καὶ τῇ ἐπαύριον ταραχὴ καὶ ἀναστάτωσις τῆς πόλεως Χανίων ὑπῆρξε μεγίστη. Ἡ Διοίκησις ἐξέπεμψεν εὐθὺς πανταχόσε διάφορα ἀποσπάσματα, ἐκίνησε δὲ πάντα λίθον ὅπως συλλάβῃ τὸν δραπέτη, Χατζῆν, ἀλλ’ ἡ ἀμέριστος ἀγάπη καὶ πάνδημος λατρεία τοῦ Κρητικοῦ λαοῦ περιεφρούρει εὐλαβῶς αὐτὸν πανταχοῦ, μέχρις οὗ ἡ Πύλη εἴτε πιεσθεῖσα εἴτε εἰσακούσασα εἰς ὑψηλὰς εἰσηγήσεις ἀπένειμεν αὐτῷ αὐτοκρατορικὴν χάριν.
Ὁ ἀπὸ τοῦδε βίος τοῦ ἀνδρὸς δὲν εἶνε πλέον ἰδιωτικός, ἀλλὰ πολιτικὴ Ἱστορία τῆς ὅλης Κρήτης, γνωστὴ παντὶ Ἕλληνι ἀκολουθήσαντι τὸ ἐθνικὸν τοῦτο δρᾶμα. Ἡ μακρὰ καὶ ἡρωικὴ ἐπανάστασις τοῦ 1866-69 εἶνε νέα Τρωικὴ ἱστορία τῆς Κρήτης, οὐδεὶς δὲ τῶν πρωτοστατούντων ἡγετῶν δύναται νὰ διεκδικήσῃ τὰ πρωτεῖα ἀπέναντι τοῦ Χατζῆ Μιχάλη. Ἐν τῷ μακρῷ καὶ παραδειγματικῷ τούτῳ ἀγῶνι, ὅστις ὑπῆρξε σειρὰ πολιτικῶν περιπετειῶν, μαχῶν, αἱμάτων, θυσιῶν καὶ ἀνδραγαθημάτων, ἀλλ’ ὅστις ἐδόξασε τὰ Κρητικὰ ὅπλα καὶ ἐτίμησε τὸ Ἑλληνικὸν ὄ-
