συμπληρωσάντων, αὐξησάντων δι’ ἐξόχου εὐφυΐας καὶ δραστηριότητος το ληφθὲν κεφάλαιον, καὶ ἀποτελοῦσι πολύτιμον μέρος τῆς περιουσίας τῆς παιδαγωγικῆς ἐπιστήμης.
Ἀλλὰ ποῖός τις ὑπῆρξεν ὁ ἀνὴρ ὁ ἀξιώσας νὰ παράσχη εἰς τὴν ἀνθρωπότητα τύπον καὶ ὑπογραμμὸν ἀγωγῆς;
Ἐπὶ εἴκοσιν ἔτη συνεβίωσε μετὰ σκαιᾶς καὶ ἀπαιδεύτου γυναικός, ἀναξίας αὐτοῦ, ἣν καίπερ βαθέως περιφρονῶν, ἐνυμφεύθη ἐν τέλει· μή τις δὲ νομίσῃ ὅτι τοῦτο ἔπραξε χάριν τῶν τέκνων του. Ὤ, ὄχι, τὰ πέντε τέκνα, ἅτινα ἀπέκτησεν ἐξ αὐτῆς, ἔστειλε πάντα εἰς τὸ βρεφοκομεῖον, οὐδ’ ἐζήτησέ ποτε σῆμά τι ὅπως βραδύτερον ἀναγνωρίσῃ αὐτά· ἀγρία μονομανία ἀνεξαρτησίας ἀπέπνιξεν ἐν τῇ καρδία αὐτοῦ τὰ φυσικώτατα τῶν αἰσθημάτων· συντρίβων τὰ δεσμὰ τῆς δουλείας δὲν ᾐσθάνετο ὅτι συνέτριβε ταὐτοχρόνως τὰ ἱερὰ δεσμὰ τοῦ καθήκοντος.
Καὶ ἐν τούτοις εἰς τὸ πνεῦμα τοῦ Ῥουσσὼ ἐπῆλθεν ἡ ἰδέα ν’ ἀναμορφώσῃ τὴν ἀνθρωπότητα· αὐτὸς ὅστις ὡς μὲν παιδίον ἔμεινεν ἐστερημένος τῆς φιλοστόργου μερίμνης τῆς μητρὸς καὶ τῆς ἀγρύπνου ἐποπτείας τοῦ πατρός[1], ὡς δὲ πατὴρ ὑπεξέφυγε τὴν ὑποχρέωσιν νὰ θρέψη καὶ ἀναθρέψῃ τὰ τέκνα του, συνέγραψε περὶ ἀγωγῆς. Εἶνε ἀληθὲς ὅτι ὁ ἁμαρτωλὸς οὗτος ἀνεδείχθη εὐγλωττότατος ἱεροκήρυξ, ἐμπνεύσας διὰ τῆς παραβόλου ῥητορείας του νέον ἰδεῶδες ἀγωγῆς εἰς τοὺς συγχρόνους του, κατορθώσας ὅ,τι δὲν θὰ κατώρθουν σωφρονέστεροι, συστηματικώτεροι φιλόσοφοι καὶ ἠθολόγοι διὰ τῆς ψυχρᾶς σοφίας των καὶ τῶν ἀψύχων δογμάτων των.
Ἀλλὰ δὲν ἦτο δυνατὸν ὁ τοιαύτας ἐκ παιδὸς λαβὼν ἐντυπώσεις, καὶ οὕτω βραδύτερον δράσας νὰ νομοθετήσῃ τελείως περὶ ἀγωγῆς. Ἦτο μεγαλοφυής, πολλάκις ἐμάντευε μετ’ ἐκπληκτικῆς ὀξύτητος ὅ,τι δὲν ἐγίνωσκεν, ἀλλ’ ἐνυπῆρχον πολλὰ κενὰ ἐν αὐτῷ· ἐν τῇ ἐπαναστατικῇ του μανίᾳ πολλάκις δὲν ἔβλεπε τί ἐκρήμνιζε καὶ συνέτριβε βανδαλικῶς ἱερὰ πράγματα· ὁρμώμενος ἐκ τῆς ἀρχῆς (τὴν ὁποίαν ἄλλως παρέλαβεν ἐκ τοῦ Λοκκίου) ὅτι ἡ φύσις δημιουργεῖ ἀγαθὸν τὸν ἄνθρωπον, ἄκακον καὶ ἄμωμον καὶ ὅτι ἡ κοινωνία διαφθείρει αὐτόν, κατέληγεν εἰς συµπεράσματα οὐ μόνον πλημμελῆ, διότι οὐδ’ ἐμάντευε κἂν τὴν ση-
- ↑ «So schrieb ein Mann, der nie sich selbst erzogen, eine Theorie der Erziehung für seine Zeit.» Herman Schiller.
τοῦ Βάζεδο, κατὰ δέκα ἔτη προγενεστέραν του Αἰμιλίου, κατ’ ἀκολουθίαν ὅλως πρωτότυπον καὶ ἀνεξάρτητον πάσης ἐπιδράσεως τοῦ Ῥουσσώ.
