Ῥουσσὼ κατέχει, ὡς γνωστόν, μεγάλην θέσιν ἐν τῇ ἱστορίᾳ τῆς Παιδαγωγικῆς. Εἶνε ἀληθὲς ὅτι τὸ παιδαγωγικὸν οἰκοδόμημα αὐτοῦ δὲν ἀποτελεῖται ὅλον ἐξ ὑλικοῦ ἰδιοκτήτου, ὅτι παρέλαβε καὶ ἄλλων ἰδέας, πολλὰς μὲν τῶν Ἑλλήνων, πολλὰς δὲ τοῦ Λοκκίου, οὗ ἡ Θεωρία τῆς Γνώσεως ἐπέδρασεν ἐπ’ αὐτὸν θεμελιωδῶς. Ἀλλὰ πλὴν τοῦ ὅτι τὰς ἀλλοτρίας ἰδέας κατέστησεν ἰδίας ἀνακαινίσας διὰ τῆς νέας μορφῆς, τῆς ἀσυνήθους ἐντάσεως τῆς ἐκφράσεως, καὶ τῆς πυρώδους λογικῆς τοῦ αἰσθήματος, ἐξήνεγκε καὶ ἄλλας ἰδίας, βαθείας, καινοφανεῖς, μεγάλας, καθιστώσας αὐτὸν μεθ’ ὅλας τὰς πλάνας καὶ τὰς παρατόλμους ὑπερβολάς του, μεθ’ ὅλας τὰς ἐπικινδύνους ἀνακολουθίας του, καὶ τὴν ἔλλειψιν συστήματος ἐν τῷ συνόλῳ, ἕνα τῶν ἱδρυτῶν τῆς νεωτέρας παιδαγωγικῆς θεωρίας.
Ἄνευ τοῦ Ῥουσσὼ ἀδύνατον νὰ κατανοηθῇ, ἐντελῶς ἡ μεγάλη κίνησις τῆς πνευματικῆς χειραφετήσεως, ἡ ἐν τή ἱστορίᾳ τῆς γερμανικῆς διανοήσεως φέρουσα. τὸ ὄνομα Aufklärung. Αἱ ἰδέαι αὐτοῦ ὡς πλοῦτος µεταβιβαζόμενος ἀπὸ γενεᾶς εἰς γενεάν, συμμιγνύμενος μετὰ τῶν ἑκάστοτε κερδῶν τῶν ἀπογόνων ἔφθασαν μέχρις ἡμῶν διὰ τοῦ Βάζεδο[1], τοῦ Πεσταλότση, τοῦ Ἔρμπαρτ,
- ↑ Ὅτι ὁ Βάζεδο ὑπέστη ἐν γένει τὴν ἐπίδρασιν τοῦ Ῥουσσὼ εἶνε κατάδηλον· ἀλλ’ ὅτι ὁ «Philanthropinismus» ἀπέρρευσεν ἐκ τοῦ συγγραφέως τοῦ Αἰμιλίου κατεδείχθη πλέον ἐναργῶς ὡς πλημμελές. Ἴδ. Hahn. Basedow und sein Verhältn. zu Rousseau. Diss. 1885· ἰδίως δὲ τὸ πρὸ μικροῦ ἐκδοθὲν ἐμβριθέστατον ἔργον τοῦ A. Pinloch. Basedow et le Philanthropinisme· ὁ συγγραφεὺς τοῦ ἔργου τούτου ἐπὶ μακρὸν διαμείνας ἐν Γερμανίᾳ, ἠδυνήθη νὰ ἐξακριβώση τὰ κατὰ τὸν Βάζεδο, κάλλιον παντὸς ἄλλου· ἀνεκάλυψεν ἐν τῇ βιβλιοθήκῃ τοῦ Ἀμβούργου ἐπιστολὰς αὐτοῦ, ὅλως ἀγνώστους, μέγα φῶς ἐπιχεούσας ἐπὶ τῶν ἰδεῶν του, ἐν δὲ τῇ ἐθνικῇ Βιβλιοθήκῃ τῶν Παρισίων τὴν εἰμὴ ἄγνωστον, ἀλλ’ ὡς ἀπολεσθεῖσαν θεωρουμένην Νέαν Μέθοδον
