ἡμέρας καθ’ ἣν εἶδε φῶς μέγα.... Δὲν ἀπόκειται εἰς ἡμᾶς νὰ δικαιολογήσωμεν αὐτοὺς ἢ νὰ ὀνειδίσωμεν τοὺς πρώτους. Ἐκθέτομεν τὰ γεγονότα ἄνευ κρίσεως ἀτομικῆς. Τὸν πατριωτισμὸν καὶ τὴν κοινωνικὴν κατάστασιν ἕκαστος ἀντιλαμβάνεται διαφοροτρόπως, ἀναλόγως τῆς θέσεώς του καὶ τῆς πνευματικῆς του ἀναπτύξεως, οὐδ’ ἐννοοῦμεν ἡμεῖς νὰ ἐπέμβωμεν διαιτηταί. Ἔπειτα ποῖος εἶνε ὁ σκληρὸς ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος, διὰ ψυχρῶν ὑπολογισμῶν τολμᾷ νὰ καταστρέψῃ ποιητικὰ ἰνδάλματα; Διότι μεταξὺ τῶν δευτέρων, τῶν ὀνειροπόλων καὶ ὑπομονητικῶν, καταλέγονται καὶ οἱ ἑπτανήσιοι ποιηταί, οἱ ἀγαπήσαντες ὡς μητέρα πράγματι τὴν Ἑλλάδα, οἱ κλαύσαντες μὲ πύρινα δάκρυα εἰς τὰ μαρτύριά της, οἱ ἐγκολάψαντες ᾠσεὶ διὰ σιδήρου στίχους ἀτιμωτικοὺς ἐπὶ τοῦ μετώπου τῶν δημίων της καὶ τῶν ἐχθρῶν, οἱ ἀπηγχήσαντες τῶν πολέμων της τὴν δόξαν, οἱ ζωγραφίσαντες τοῦ μέλλοντός της τὴν φαεινὴν εἰκόνα καὶ διὰ τῆς λύρας των, ἧς ὁ ἔρως καὶ ἡ πατρὶς ὑπῆρξαν σχεδὸν πάντοτε αἱ ἀποκλειστικαὶ χορδαί, συνενώσαντες ἐν κοινῷ παλμῷ καὶ αὐτοὶ κρατοῦντες μέχρι σήμερον ἀκόμη συνηνωμένους λαοὺς ἀδελφοὺς ἴσως — ποῖος εἰξεύρει! — πλὴν χωρισθέντας ἐπὶ μακρὸν καὶ ἀποξενωθέντας ὡς ἐκ τῶν περιπετειῶν τῆς κοινῆς μητρός. Εἰς τὴν φάλαγγα τῶν γενναίων τούτων, μικρῶν ἢ μεγάλων, γνωστῶν εἰς τὸ κοινὸν ἢ ἀγνώστων, τὴν πρωτίστην σήμερον θέσιν κατέχει ἀναμφιβόλως, ὡς διάδοχος τοῦ μεγάλου ζακυνθίου, ὁ κερκυραῖος ποιητὴς Γεράσιμος Μαρκορᾶς.
Ὅταν ἐπιστεύετο ἀκόμη ὅτι ὁ Δημιουργὸς ἐμφυσᾷ τὴν ψυχήν, μικρὰν ἢ μεγάλην κατὰ τὸ δοκοῦν, εἰς τῶν θνητῶν τὰ πρόσωπα, καὶ ὅτι ἐδύνατο οὕτω νἀναφανῇ πάντοτε καὶ παντοῦ μεγαλοφυΐα ἢ εὐφυΐα, θεόθεν ἔχουσα τὸν σπινθῆρα, ἀνεξαρτήτως τῶν κύκλῳ περιστάσεων, ἀβέβαιον ἦτο τὸ ἔργον τῆς κριτικῆς καὶ αἱ μέθοδοι ἄλλαι. Σήμερον ὅμως ὅτε ἡ μὲν οἱουδήποτε ὑπερφυσικὴ καὶ αὐθαίρετος ἐπέμβασις διῆλθε μεταξὺ τῶν προλήψεων τῆς θεοκρατικῆς ἐποχῆς, ὅλων δὲ τῶν τάξεων τὰ φαινόμενα ὑπήχθησαν εἰς νόμους φυσικούς, δηλαδὴ ἀπαραβάτους, ἡ δὲ ψυχὴ θεωρεῖται ἀναγκαῖον ἑκάστοτε ἀπαύγασμα ὀργανισμοῦ, βαθμηδὸν προαγομένου διὰ τῆς ἐξελίξεως καὶ τῆς κληρονομικότητος ἀπὸ γενεᾶς εἰς γενεάν, σήμερον καὶ ἡ κριτικὴ οὐσιωδῶς εἶνε ἄλλη. Οὐδ’ ἦτο δυνατὸν νὰ μείνῃ πλέον ἀνεπηρέαστος ἐν τῇ πάλαι μεταφυσικῇ αὐτῆς σφαίρᾳ, ἀφ’ οὗ ἡ κοινωνιολογία, ὡς θετικὴ ἐπιστήμη, καὶ τὸν μέγαν ἄνδρα θεωροῦσα ἁπλούστατα ὡς ἓν φαινόμενον
