μων, οὐ μόνον ὀφείλει νὰ θαυμάσῃ αὐτὸν ἐπὶ τῇ λαμπρᾷ ἐπιτυχίᾳ ἀλλὰ καὶ νὰ ἀποκαλυφθῇ μετὰ σεβασμοῦ ἐπὶ τῷ ὀνόματί του ὡς ἐθνικοῦ εὐεργέτου. Περὶ τῆς ἀξίας τοῦ πολυτίμου συγγράμματος πᾶσα γωνία ἑλληνικῆς γῆς δύναται νὰ μαρτυρήσῃ, διότι μετὰ τῶν ἔργων καὶ ἑτέρων δύο ἢ τριῶν ἡμῶν νομοδιδασκάλων καὶ τὸ τοῦ Παπαρρηγοπούλου χρησιμεύει ὡς πυξὶς σήμερον πάντων τῶν περὶ τὰ νομικὰ ἀσχολουμένων· οὐ μόνον δ’ ἐν Ἑλλάδι ἀλλὰ καὶ ἐν Ἑσπερίᾳ ἐξετιμήθησαν τὰ ἔργα αὐτοῦ. Ὁ Ζαχαρίας Λίγγενθαλ καὶ ἄλλοι συχνάκις ἐπικαλοῦνται αὐτὸν ἐν τοῖς ἔργοις των, ὁ δὲ Windscheid περὶ πολλοῦ ἐποιεῖτο αὐτοῦ καὶ τῆς φιλίας του.
Ἀλλ’ ὁ Παπαρρηγόπουλος ἀποπερατώσας τὸ σύγγραμμά του δὲν ἔπαυσε παρακολουθῶν ταῖς προόδοις τῆς ἐπιστήμης. Βρίθουσι τὰ παρ’ ἡμῖν περιοδικὰ διατριβῶν ἐπὶ παντοίων ζητημάτων, πρῶτος δὲ αὐτός, ὅταν ἐν Γερμανίᾳ ἐν ἔτει 1887 ἐδιδάχθη νεωτέρα ἑρμηνεία τῶν ρωμαϊκῶν νόμων περὶ τῆς σιωπηρᾶς ἀναμισθώσεως τῶν ἀκινήτων ἀστικῶν κτημάτων, ἔσπευσε νὰ καταστήσῃ αὐτὴν γνωστὴν καὶ ἐν Ἑλλάδι καὶ διὰ μακρᾶς μελέτης ἀνέπτυξε καὶ ὑπεστήριξεν. Ἦτο καταπληκτικὴ καὶ παροιμιώδης ἡ ἄτρυτος αὐτοῦ ἐπιμέλεια καὶ θαυμασία ἡ ἐπιστημονικὴ αὐτοῦ δύναμις. Ἐν τούτοις οὐ μόνον ὡς συγγραφεὺς καὶ ὡς νομοδιδάσκαλος, ἐν περιφανεῖ εὑρίσκετο θέσει, ἀλλὰ καὶ ὡς δικηγόρος κατεῖχε κατὰ τοὺς τελευταίους χρόνους τὰ σκῆπτρα· ἦτο εἶδος μαντείου πρὸς ὃ κατέφευγον πάντες πρὸς λύσιν τῶν παρουσιαζομένων νομικῶν ζητημάτων.
Ὡς δικαστικὸς ῥήτωρ εἶχε τοιαύτην περὶ τὸ λέγειν χάριν, τοιαύτην περὶ τὴν φράσιν κομψότητα καὶ εὐγένειαν, ὥστε ἦτο ἀπόλαυσις ὁ λόγος του. Τὸ ὅπλον τῆς εἰρωνείας εἶχε δοθῆ ἐκ φύσεως τέλειον ἐν τῇ ἐξουσίᾳ του ὁσάκις ἤθελε μεταχειρισθῇ αὐτὸ τὸ ἐχειρίζετο θαυμασίως. Ὡς ἄνθρωπος κοινωνικὸς τύπος ἀγαθότητος καὶ εὐγενείας ὑπῆρξεν· ὅσοι δ’ ἔσχον την εὐτυχίαν νὰ τιμηθῶσι διὰ τῆς σχέσεώς του ἐδοκίμασαν τὴν τέρψιν αὐτῆς πεπροικισμένος διὰ λεπτοτάτου πνεύματος, καὶ περισσῆς χάριτος καὶ προσηνείας γλυκεῖαν ἀπόλαυσιν καθίστα την συναναστροφήν του. Κατὰ τὴν Γραφὴν ὅμως «πᾶσα σὰρξ ὡς ἱμάτιον παλαιοῦται.» Πολύπονος βίος προσέβαλε τὴν ὑγείαν του, ἐδεινώθη δὲ τελευταῖον ἡ θέσις του· ἀλλὰ μέχρι τῆς τελευταίας στιγμῆς τῆς ζωῆς του ἐτήρησε πλήρεις τὰς χάριτας τοῦ πνεύματός του. Ὅταν τὸ πρωῒ τῆς ἡμέρας τοῦ θανάτου του ἐπεσκέφθη αὐτὸν ὁ ἰατρός του, ὁ Παπαρρηγόπουλος στρέψας τὸ βλέμμα του «δὲν σοὶ φαίνεται παράδοξον, ἰατρέ, εἶπεν, ὅτι μὲ εὑρίσκεις ἀκόμη ζῶντα;
