στερον κάτοπτρον μιᾶς κοινωνίας, ὅταν τὰ αἴτια τῆς αὐτοκτονίας εἶνε ἀείποτε ὅμοια ἢ πηγάζοντα ἐκ τῆς αὐτῆς κοινωνικῆς πηγῆς.
Ἀλλὰ δὲν πρέπει νὰ λησμονήσω τοὺς περὶ αὐτοκτονίας λόγοος τοῦ Ἐπικτήτου. Ὁ στωϊκὸς οὗτος φιλόσοφος κατ’ ἀρχὰς δοῦλυς τοῦ Ἐπαφροδίτου ἀξιωματικοῦ τοῦ Νέρωνος, γευθεὶς τὰς τῆς δουλείας πικρίας, ζῶν ἐπὶ Δομετιανοῦ ἐν Ρώμῃ ὅταν αἱ αὐτοκτονίαι ὑπερεπλεόναζον, ἔλεγε μετὰ ταῦτα ὅταν ἐγένετο εὐνοούμενος τοῦ αὐτοκράτορος Ἀδριανοῦ; «Εὔχομαι ἀπὸ καρδίας ὁ θάνατος νὰ μὲ εὕρῃ εἰς διαθέσεις λογικὰς, ὅπως ἄνευ κωλύματος καὶ ἐναντιότητος, κάμω ὡς ἀνὴρ ἐλεύθερος τὴν ἐσχάτην αὐτὴν πρᾶξιν, ἵνα δύναμαι νὰ λέγω πρὸς τὸν Θεὸν: Κύριε, παρέβην τὰς ἐντολάς σου; Κατεχράσθην τὰ δῶρα τὰ ὁποῖα μοὶ ἔκαμες; Δὲν ὑπέταξα τὰς φρένας μου πρὸς σέ; Τὰς ἐπιθυμίας μου, τὰς εὐχάς μου, τὰς ἰδέας μου; Αἰτιῶμαι τὴν πρόνοιάν σου; Ἤμην ἀσθενῆς διότι τὸ ἐπεθύμεις καὶ συγχρόνως τὸ ἐπεθύμουν. Ἤμην πτωχὸς διότι τὸ ἐπεθύμεις, καὶ ἤμην εὐχαριστημένος μὲ τὴν πενίαν μου. Κατέπεσον ἐν τῇ χαμερπείᾳ διότι τὸ ἐπεθύμεις καὶ ποτὲ δὲν ἐπεθύμησα νὰ ἐξέλθω αὐτῆς. Μέ εἶδες ποτὲ τεθλιμμένον ἐν τῇ καταστάσει μου ταύτῃ; Μὲ συνέλαβες παραπονούμενον ἢ ἀποκαρδιούμενον; Αὖθις εἰμὶ ἕτοιμος νὰ ὑποστῶ ὅ,τι εὐαρεστεῖσαι. Πρόσταξον. Τὸ ἐλάχιστον νεῦμά σου εἶνε εἰς ἐμὲ ἀπαραβίαστος ἐντολή. Ἐπιθυμεῖς νὰ ἐξέλθω ἐκ τοῦ κόσμου, ἐκ τοῦ μεγαλοπρεποῦς τούτου θεάματος; μάλιστα ἐξέρχομαι καὶ σοὶ ἀποδίδω χιλίας εὐχαριστήσεις, διότι κατεδέχθης νὰ μὲ εἰσάξῃς ἐν αὐτῷ, ὅπως θεαθῶ πάντα τὰ σοφὰ ἔργα σου, καὶ ὅπως ὀφθαλμοφανῶς καταπεισθῶ ὑπὲρ τῆς τελείας καὶ ἐξόχου διατάξεως μεθ’ ἧς διοικεῖς ὁλόκληρον τὸ σύμπαν.»
Τοιοῦτον εἷνε τὸ ἠθικὸν μέρος τῆς αὐτοκτονίας κατὰ τὸν Ἐπίκτητον. Τοιαύτη εἶναι τοῦ Ἐπικτήτου ἡ ψυχαγωγικὴ ὅπως μὴ εἴπω ψυχεμπορικὴ θεωρία, ἥτις ὡς βλέπετε εἶναι ἥκιστα εἰλικρινὴς πρὸς τὰς ἰδέας καὶ τὰς ἀρχὰς τοῦ ἁγίου Αὐγουστίνου, τοῦ ἁγίου Ἀμβροσίου καὶ τοῦ ἁγίου Χρυσοστόμου, καθὼς καὶ πρὸς τὸν ἴδιον μέγαν Θεόν. Ὁ στωϊκὸς αὐτὸς ταρτουφικῶς αἰτιᾶται τὸν ὕψιστον ὡς τὸν μόνον αἴτιον τῆς αὐτοκτονίας, ζητῶν δι’ ἐκλεκτῶν φράσεων νὰ ρίψῃ ὁλόκληρον τὸ βάρος πρὸς Αὐτόν. Ὁποία πλάνη! ὁποία βλασφημία! διότι ἐὰν ὑπάρχῃ πρᾶξις ἀνθρώπινος ἐξαρτωμένη ἀποκλειστικῶς ἐκ τῆς βουλήσεως τοῦ ἀνθρώπου, εἶνε ἡ τῆς αὐτοκτονίας, ἔτι καὶ εἰς τοὺς φρενοβλαβεῖς, διότι οὗτοι εἰς τὰς ἐξημερωμένας κοινωνίας, εὑρίσκονται πάντοτε ὑπὸ τὴν ἄμεσον ἐπίβλεψιν καὶ φρούρησιν τῶν συγγενῶν καὶ φίλων των, ἢ τῆς ἰδίας κοινωνίας.
