προσποιούμενα δέ, ὅτι ἀκροῶνται τὸ δεῖνα διδακτικὸν δρᾶμα, γελῶντα, ὅταν καὶ οἱ ἄλλοι γελῶσι, καὶ ἐκδηλοῦντα συγκίνησιν, ὅταν βλέπωσι τοὺς ἄλλους ψευδοσυγκινουμένους· μεταβαίνετε εἰς ἄλλο θέατρον, ἀλλὰ καὶ ἐκεῖ βλέπετε ἐν τῇ σκηνῇ φαινομηρίδας καὶ χορευτρίας, διδασκούσας χρηστὰ ἤθη, ἐν δὲ τῷ ἀκροατηρίῳ νέους καὶ νέας ὑπὸ τήν ὁδηγίαν γονέων νὰ λαμβάνωσι τὰ πρῶτα μαθήματα, χρήσιμα ἔν τε τῷ ἐνεστῶτι καὶ τῷ μέλλοντι…
Τὸ περίεργον εἷνε ὅτι ὁ ἄνθρωπος δὲν ἀπαλλάσσεται ὑπὸ τοῦ ψεύδους οὔτε μετὰ.... θάνατον· μόλις ἐκπνεύσει, οἱ περὶ αὐτὸν ἐνδύονται κατάμαυρα ἂν καὶ μετὰ πολλῆς ἀνυπομονησίας ἀνεμένετο τὸ εὐτυχὲς συμβεβηκὸς τῆς κληρονομίας· κλαίουσι καὶ ὀδύρονται οἱ ἐνδομύχως μόνον ἀγαλλίασιν αἰσθανόμενοι διὰ τὰ μάτια τοῦ κόσμου κατὰ τὸ δὴ λεγόμενον· αἱ φιλάρεσκοι, ἐπωφελούμεναι τῆς καλῆς ταύτης εὐκαιρίας, φοροῦσι μελανὴν ἐνδυμασίαν ἀπὸ κεφαλῆς μέχρι ποδῶν καὶ μετὰ συντετριμμένης καρδίας πορεύονται νὰ θρηνήσωσι τὴν μακαρίτιδα, ἣν ζῶσαν μὲ λοξὸν ἔβλεπον βλέμμα· σφογγίζουσαι τὰ θερμὰ δάκρυά των κατὰ τὴν ἐκ τῆς θύρας τοῦ νεκροῦ ἔξοδον, αὐθημερὸν παρευρίσκονται εἰς θέατρα, δεῖπνα ἢ χορούς, φέρουσαι λευκὰς ἐσθῆτας καὶ δεικνύουσαι στήθη γυμνὰ καὶ σάρκας κεχρωματισμένας. Ἀφ’ ἑτέρου οἱ ἔχοντες ἀνάγκην ῥητορικῶν δοκιμῶν ῥήτορες περικυκλοῦσι τὴν οἰκογένειαν, ἵνα τοὺς παρακαλέσωσι νὰ ἐκφωνήσωσι τὸν ἐπιτάφιον· ἐπίσης οἱ ἀπαλλαγέντες ὀχληροῦ πολιτικοῦ ἀντιπάλου προσέρχονται νὰ ῥάνωσι δι’ ἀνθέων τὸν τάφον τοῦ ἀειμνήστου καὶ ἀοιδίμου, ὃν μέχρι τῆς προτεραίας βροντοφώνως ἐκάλουν κακοῦργον καὶ προδότην, μόλις νῦν κρατοῦντες τὰ δάκρυά των ἐπὶ τῇ ἐθνικῇ ταύτῃ ἀπωλείᾳ!… Ἐπέρχεται δὲ μετὰ πάντα ταῦτα καὶ ὁ ἱστορικός, ὅστις, συλλέγων τὴν ὕλην ἀνεξετάστως καὶ ἐνίοτε μὲ τὸ ἀζημίωτον, παραδίδει τὸ ψεῦδος εἰς τὴν ἀθανασίαν.....
Ἐὰν εἶνε ἀληθές, ὅτι τὸ πρῶτον ψεῦδος ἐξεδίωξε τὸ πρῶτον ἀνδρόγυνον ἐκ τοῦ παραδείσου, ἀληθέστερον, νομίζομεν, πρέπει νὰ θεωρηθῇ, ὅτι οἱ πρωτόπλαστοι πρόγονοι ἡμῶν μετέδωκαν εἰς τὴν ἀνθρωπότητα τὸ ψεῦδος εἰς μεγάλην δόσιν· ἀπόδειξις τῆς εἰκασίας ἡμῶν ταύτης εἷνε, ὅτι ἡ ἐξέλιξις τῶν ὄντων ἐπὶ χιλιετηρίδας οὐ μόνον δὲν ἀφῄρεσεν ἐκ τοῦ αἵματος τῆς ἀνθρωπότητος τὴν πρὸς τὸ ψεύδεσθαι ἀκατάσχετον τάσιν, ἀλλὰ καὶ ἐπηύξησεν αὐτήν.
- Ἐν Καλλιθέᾳ (Ἀθηνῶν) τῇ 1 Αὐγούστου 1887.
Γεωργιοσ Φιλαρετοσ
