λάκις μετ’ ἐκπλήξεως παρατηροῦμεν κακώσεις ἐπὶ διαφόρων μερῶν τοῦ σώματος ἐκ τυχαίων αἰτίων, ἅτινα προσέβαλον τὸ σῶμα ἡμῶν ἐν στιγμαῖς ἀφαιρέσεως ἢ ἀλλαχοῦ ἀπασχολήσεως τῆς προσοχῆς ἡμῶν. Ἐπίσης καὶ αὐτὰς τὰς ἐπὶ τῶν αἰσθητηρίων ὀργάνων ἐντυπώσεις τὸ περισπώμενον ἐπ’ ἄλλα ἢ ἐν ἀφαιρέσει ὃν πνεῦμα δὲν ἀντιλαμβάνεται. Οὗτοι δὲ ἀπησχολημένοι ἢ ἀφηρημένοι ὄντες ἐνίοτε συναντῶμεν φίλους ἢ γνωρίμους, οὖς, μολονότι βλέπομεν, δὲν ἀντιλαμβανόμεθα ἐν τούτοις καὶ δὲν ἀπαντῶμεν εἰς τὸν χαιρετισμὸν αὐτῶν· ἄλλοτε ἐν ὁμοίᾳ καταστάσει πνεύματος, ἐνῷ ἀκούομεν ἄτομα παρ’ ἡμῖν ζωηρῶς συζητοῦντα ἢ ὁμιλοῦντα, ἐν τούτοις οὐδὲν ἐκ τῆς ὁμιλίας των ἀντιλαμβανόμεθα. Παρὰ πόσοις δὲ ἀπησχολημένοις τῶν ἀκροατῶν εἰς διαφόρους ὁμηγύρεις δὲν παρέρχονται ἔπεα πτερόεντα τὰ ὑπὸ τῶν ῥητόρων λεγόμενα· ὑπάρχουσι μάλιστα καὶ ἀκροαταί, εἰς οὓς ὁ ἦχος τῶν ὁμιλούντων πλήττων μηχανικῶς τὰ ὦτα χρησιμεύει εἰς πρόκλησιν ἡδέος ὕπνου.
Πολλάκις δὲ ἓν αἴσθημα ἢ μία ἰδέα ἰσχυρῶς κατέχουσα τὸ πνεῦμα ἐκμηδενίζει καὶ κατευνάζει ἄλλα αἰσθήματα, πολλάκις ἀναγκαῖα εἰς τὸν ὀργανισμόν. Μάρτυς αὐτόπτης μάχης τινὸς περιγράφει, ὡς ἑξῆς φυσικώτατα αὐτήν: «καθ’ ἅπασαν τὴν ἡμέραν ὁ ἀγὼν ἦτο λυσσώδης· ὁ στρατὸς ἦτο ἐξηντλημένος ἐκ τῆς πείνης καὶ τῆς κακώσεως· ἐν τούτοις ὑπέστη τὸ πᾶν μετὰ τῆς μεγαλειτέρας καρτερίας καὶ ὑπομονῆς, ἣν ποτὲ εἶδον· ἡ βεβαιότης τῆς νίκης ἀπενάρκου τὰ δεινὰ αὐτῶν.» Τὴν φυσιολογικὴν ταύτην παρατήρησιν ἐκφραστικώτατα παρέστησε καὶ ὁ Σατωβριάνδος εἰπών: πᾶν κυριεῦον πάθος ἢ αἴσθημα σβύνει πάντα τὰ ἄλλα ἐν τῇ ψυχῇ ἡμῶν, ὡς ὁ ἥλιος ἀνατέλλων σβύνει τὰ ἄστρα ἐν τῇ λάμψει τῶν ἀκτίνων του.
Ἀλλ’ ἐπὶ τῆς λειτουργίας τῶν αἰσθητηρίων ὀργάνων, καὶ ἰδίως τῆς ἀκοῆς καὶ τῆς ὁράσεως, τὸ πνεῦμα δύναται νὰ ἐπιδράσῃ σπουδαίως.
Ἐκ τῆς φυσιολογίας γνωρίζομεν, ὅτι ἕκαστον ἐξωτερικὸν ἀντικείμενον ἢ ἦχος προσπίπτων εἰς τὸ ἄκρον τοῦ αἰσθητηρίου νεύρου μεταβιβάζεται πρὸς τὸν ἐγκέφαλον εἰς το ὁμόλογον αἰσθητήριον κέντρον (sensorium), ὅπερ τίθεται εἰς κραδασμὸν καὶ προκαλεῖ τὴν ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ ἀντίληψιν τοῦ ἀντικειμένου ἢ τοῦ ἤχου. Ἐκ τοῦ αἰσθητηρίου δὲ τούτου κέντρου τότε γίνεται ἡ κατάλληλος διανοητικὴ ἐπεξεργασία καὶ οὕτω ἡ ἀντίληψις εἰς τὴν περιφέρειαν ὡς κίνησις.
