νοητικὴν προαγωγήν. Βραβεῖα ἀρετῆς γνήσια δὲν πρόκεινται. Τοῦτο δὲ καλῶς γινώσκοντες καὶ οἱ διδάσκαλοι πολὺ περισσοτέραν προσοχὴν δίδουσιν εἰς τὸ νὰ καταστήσωσι τοὺς μικροὺς μαθητάς των φιλοσόφους ἐκπλήττοντας τὸ ἀκροατήριον διὰ τῶν γνώσεών των (!) ἢ νὰ ἀναδείξωσιν αὐτοὺς καλοὺς κἀγαθούς. Ὁμολογούμενον δὲ εἶναι ὅτι αἱ γνώσεις αὐταὶ καθ’ ἑαυτὰς δὲν ἔχουσιν ἠθικὴν ἀξίαν καὶ ὅτι σπουδαῖον μὲν εἶναι τὸ τί γινώσκει ὁ ἄνθρωπος πολὺ σπουδαιότερον ὅμως εἶναι τὸ τί πράττει.
Ἵνα συμβαδίζῃ λοιπὸν ἡ ἠθικὴ μόρφωσις τῇ διανοητικῇ ἀναπτύξει, ἀνάγκη εἶναι πρῶτον μὲν οἱ γονεῖς καὶ ἡ κοινωνία νὰ δεικνύωσι μεῖζον ἐνδιαφέρον εἰς τὴν ἠθικὴν τῶν τέκνων αὐτῶν μόρφωσιν· δεύτερον δὲ ἐν τῇ ἐκλογῇ τῶν διδασκάλων νὰ λαμβάνηται οὐχ ἥκιστα ὑπ’ ὄψιν ἡ ἠθικὴ αὐτῶν μόρφωσις. Ἄριστοι διδάσκαλοι πρέπει νὰ θεωρῶνται οὐχὶ μόνον οἱ ἐπιτυχῶς τὴν ἐξέτασιν εἰς τὰ μαθήματα ὑποστάντες ἀλλὰ καὶ οἱ ἐπιδειξάμενοι ἦθος προσῆκον παιδαγωγικῷ διδασκάλῳ καὶ ἱκανότητα εἰς τὸ διαπλάττειν τὸ ἦθος τῶν παίδων.
Ἐνταῦθα δὲ ἐπιτραπήτω ἡμῖν νὰ προσθέσωμεν ὅτι πολὺ τελειότερον παρεσκευασμένοι θὰ ἐξέρχωνται τῶν διδασκαλείων οἱ ἐν αὐτοῖς παιδευόμενοι, ἐὰν συνοικοῦντες ἐν αὐτοῖς, ὡς γίνεται ἐν Γερμανίᾳ, ἀνατρέφωνται αὐτοὶ οὗτοι ὑπὸ τῶν συνοικούντων καὶ συνδιαιτωμένων καθηγητῶν, καὶ ἂν ἀσκῶνται καὶ δοκιμάζωνται οὐ μόνον εἰς τὴν μέθοδον τῆς διδασκαλίας ἀλλὰ καὶ εἰς τοὺς τρόπους τῆς ἠθικῆς ἀγωγῆς τῶν μικρῶν παίδων. Ἀνάλογον δέ τι μέτρον ἀνάγκη νὰ ληφθῇ καὶ διὰ τοὺς ἐκ τοῦ Πανεπιστημίου ἐξερχομένους ἑλληνοδιδασκάλους καὶ καθηγητάς· διότι τερατῶδές τι συμβαίνει παρ’ ἡμῖν, οἵτινες προσέχομεν μὲν ἀπό τινος χρόνου εἰς τὴν δημοτικὴν παίδευσιν, νομίζομεν δὲ ὅτι οὐδεμιᾶς παιδαγωγικῆς προπαρασκευῆς χρήζουσιν οἱ διδάσκαλοι τῆς μέσης ἐκπαιδεύσεως.
Οὐδαμῶς δὲ πρέπει νὰ θαυμάζωμεν, ἐὰν βλέπωμεν ὅτι ἡ ἠθικὴ προαγωγὴ οὐκ ἀεὶ συμβαδίζει τῇ διανοητικῇ. Καὶ εἰς τὰ τελειότερον ὠργανισμένα σχολεῖα ἐὰν εἰσέλθωμεν, θὰ ἴδωμεν ὅτι πᾶσα ἡ δραστηριότης καὶ εὐφυΐα τῶν διδασκόντων στρέφεται κυρίως εἰς τὸ διδάσκειν. Καὶ εἶναι μὲν ἀληθὲς ὅτι καλὴ διδασκαλία μέγα ἐπιδρᾷ εἰς τὴν ἠθικὴν μόρφωσιν τῶν παίδων· ἀλλ’ ἡ ἐπίδρασις μόνης αὐτῆς εἶναι ἀνίκανος νὰ παραγάγῃ τὸ ποθούμενον ἀποτέλεσμα. Διὰ τοῦτο, ἐὰν τὰ πολλὰ μαθήματα εἶναι αἰτία ἢ πρόφασις τοῦ ν’ ἀμελῇ ὁ διδάσκαλος τὸ ἔργον τῆς ἠθικῆς μορφώσεως, βεβαίως πολὺ
