νησαν, ὅτε περιῆλθον αὐτὸ ἀπὸ κλίνης εἰς κλίνην, φαιδροί, εὐτυχεῖς διὰ τὰς περιποιήσεις ὧν ἀπελάμβανον, καὶ σχεδὸν βέβαιοι περὶ τῆς ἀναῤῥώσεως.
Μετά τὸ νοσοκομεῖον τοῦ σώματος ἐπεσκέφθην τῆς ψυχῆς τὸ νοσοκομεῖον, τὸ ἑθνικὸν σχολεῖον, σήμερον πλέον δύναμαι νὰ εἰπῶ Γυμνάσιον, εἰς ὃ μετέβην δὶς ἐπανειλημμένως, διότι μαθὼν ὅτι ἐπρόκειτο νὰ ἔχῃ τὰς ἐτησίας του ἐξετάσεις μετ’ ὀλίγας ἡμέρας, ἀνέβαλα τὴν ἀναχώρησίν μου ἐπὶ μίαν ἑβδομάδα, ἵνα παρευρεθῶ εἰς αὐτάς.
Ἡ πρώτη μου εἴσοδος εἰς τὸ κατάστημα μ’ ἐξέπληξε καὶ μὲ συνεκίνησε, διότι εἶδον οἰκοδομὴν μεγίστην καὶ εὐπρεπῆ, ἔχουσαν οὐδὲν μὲν τὸ περιττόν, ἀλλὰ πάντα τὰ ἀναγκαῖα, οὐχὶ, μαρμάρινα περιστύλια ἢ Ἑρμᾶς, ἀλλ’ αὐλὰς εὐρείας, καὶ πολλὰς αἰθούσας καὶ εὐρυχώρους, οὐχὶ ἀγάλματα καὶ εἰκόνας πολυδαπάνους πλὴν ἀχρήστους, ἀλλὰ καθηγητὰς πολυμαθεῖς καὶ πλήρεις ζήλου ὑπὲρ ἐκπληρώσεως τοῦ ἱεροῦ των καθήκοντος, ὡς ἐπείσθην εἰς τινας τῶν παραδόσεων παραστάς.
Πρὸ πάντων δὲ μὲ συνεκίνησε τὸ θέαμα τῆς ἡμέρας τῶν ἐξετάσεων, ὅτε ὑπὸ τὴν πρωτοκαθεδρίαν τοῦ σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου καὶ τοῦ γενικοῦ προξένου τῆς Ἑλλάδος, καὶ παρουσίᾳ τῶν πρωτίστων τῆς πόλεως οἰκογενειῶν, κυρίων καὶ κυριῶν, εἶδον συρρεύσαντα ὅπως ἐξετασθῶσι περὶ τὰ χίλια διακόσια παιδία ἀμφοτέρων τῶν φύλων· παρὰ δὲ τοῦ διευθυντοῦ τοῦ ἐκπαιδευτηρίου Κου Βενετοκλέους, εὐφραδέστατα ἀγορεύσαντος, ἤκουσα ὅτι τὰ μὲν εὐρέα καὶ βαρύτιμα γήπεδα τοῦ ἐκπαιδευτηρίου ἐδωρήσαντο ὁ Τοσίτσας καὶ ἄλλοι Ἕλληνες Ἀλεξανδρινοί, τὴν ὀφειλὴν δὲ διὰ τὸ μέγαρον, ὡς δικαιοῦται νὰ ὀνομασθῇ ἡ οἰκοδομή, ὑπερβᾶσαν τὰς 600, 000 δραχμῶν, ὅτι ἀνέλαβεν ὡς ἰδίαν ὁ Κ. Ἀβέρωφ, καὶ ὁ αὐτὸς ἀνεδέχθη πᾶσαν τὴν δαπάνην πρὸς συμπλήρωσιν τοῦ διδακτηρίου εἰς πλῆρες γυμνάσιον, τοῖς ἐν Ἑλλάδι ἰσόβαθμον. Εἰς τὸ ἄκουσμα τοῦτο ἐπευφήμησε τὸν εὐγενῆ πατριώτην ἐνθουσιωδῶς πᾶν τὸ παρατυχὸν ἀκροατήριον.
Αἱ ἐξετάσεις ἀπέδειξαν ἀρίστας τὰς προόδους εἰς τὰ Ἑλληνικὰ καὶ τὰ ἄλλα ἐγκύκλια μαθήματα, περιλαμβανομένου καὶ ἑνός, οὗ τὴν ἀνάγκην ἐπιβάλλουσιν αἱ ἐγχώριοι περιστάσεις, τοῦ ἐμπορικοῦ δικαίου· καὶ γλῶσσαι ἄλλας διδάσκονται προσέτι, ἡ Γαλλικὴ καὶ ἡ Ἀραβική. Τῷ Γυμνασίῳ δὲ προσήρτηται καὶ Παρθεναγωγεῖον, ἀρχόμενον ἀπὸ νηπιαγωγείου, ἄριστα διευθυνομένου ὑπὸ μιᾶς τῶν μᾶλλον ἀξιοσυστάτων μαθητριῶν τῆς Κας Λασκαρίδου, καὶ χωροῦν μέχρι τῶν ἀνωτάτων τάξεων ὑπὸ τὴν ἔμπειρον διεύθυνσιν μιᾶς τῶν ἀρχαιοτάτων καὶμᾶλλον διακεκριμένων τροφίμων τοῦ Ἀρσακείου.
Πλὴν δὲ τούτου, τοῦ κεντρικοῦ, καὶ ἄλλα ὑφίστανται ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ἑλληνικὰ ἐκπαιδευτήρια, καὶ αἱ ἐξετάσεις ἀῤῥένων καὶ θηλέων εἰς ἓν ἐξ αὐτῶν, τὸ τοῦ Κ. Κωνσταντινίδου, εἰς ἃς ἐπίσης παρεκάθησα, μοὶ ἐφάνησαν ἀποδεικνύουσαι ἀρίστους καὶ αὐτοῦ τοὺς καρπούς.
Καὶ Ἑλληνικαὶ ἐφημερίδες, καὶ Γαλλικαὶ μάλιστα ὑφ' Ἑλλήνων ἐκδιδόμεναι, καὶ βιβλία δημοσιευόμενα, ἄρα πιθανῶς καὶ ἀναγινωσκόμενα, ἐλέγχουσιν ὑπάρχουσαν οὐ μόνον χρηματικήν, ἀλλὰ καὶ διανοητικὴν κίνησιν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ.
Ἐκτὸς δὲ τῶν σχολείων ὑπάρχουσιν ἐκεῖ καὶ ἄλλα κοινὰ κέντρα τοῦ Ἑλληνικοῦ βίου, ὡς τὰ χρηματιστήρια, τὸ μέγα ἀναγνωστήριον, περιέχον πάσας τὰς Ἑλληνικὰς καὶ παμπόλλους ξένας ἐφημερίδας καὶ συγγράμματα περιοδικὰ, καὶ τέλος ὁ κοινὸς περίπατος καὶ τὸ ἐντευκτήριον τοῦ Ἁγίου Στεφάνου. Ἑλληνικὴ ἑταιρία παρέτεινε τὸν σιδηρόδρομον πέραν τοῦ μεγάλον λιμένος πρὸς ἀνατολὰς διὰ τοῦ Ραμλέ, ὁ ἀπέβη εἰς ἀπέραντον προάστειον τῆς Ἀλεξανδρείας, καὶ πέραν αὐτοῦ κατὰ τὴν παραλίαν, πρὸς τῇ ἀρχαίᾳ Νικοπόλει, εἰς Θέσιν καλουμένην Ἅγιον Στέφανον, ᾠκοδόμησε λουτῆρας εἰς μέρος δι' ὑφάλών προφυλαττόμενον ἀπὸ τῶν ἐπιπολαζόντων εἰς τὰ μέρη ἐκεῖνα καρχαριῶν, οἷς θὰ ἦσαν ἄλλως εὐπρόσδεκτος τροφὴ οἱ λουόμενοι. Ἐπὶ τῆς ἀκτῆς δ’ ἔκτισαν μέγιστον καὶ περίβλεπτον ξενῶνα, οὗ αἱ ηὐτρεπισμέναι παράλιοι στοαὶ εἰς περίπατον, αἱ δὲ ἀχανεῖς ὡρίσθησαν αἴθουσαι εἰς ἐστιατόρια, ἀναγνωστήρια, παίγνια παντοῖα διὰ μεγάλους καὶ διὰ μικρούς, καὶ προσέτι εἰς χορούς, δὶς μὲν τῆς ἑβδομάδος τῶν παιδίον, ἅπαξ δὲ πάντων τῶν μελῶν, κυρίων καὶ κυριῶν, τῆς ἑταιρίας. Δὲν συνέρχονται δὲ ἐνταῦθα μόνοι οἱ Ἕλληνες, ἀλλὰ τοῦτο ἐστὶ τὸ μόνον κοινὸν κέντρον εἰς ὃ ἀπαντῶνται οἱ τῆς ἀνωτέρας συναναστροφῆς πασῶν τῶν ἐθνικοτήτων.
Ἀλλὰ διὰ τούτων δὲν ἐννοῶ ὅτι τὸ Ἑλληνικὸν στοιχεῖον κατέχει πᾶσαν τὴν Ἀλεξάνδρειαν. Εἰ καὶ εἰς πάσας τὰς τάξεις ἐνυπάρχει, καὶ εἴς τινας ὑπερέχει, εἰς τὴν τοῦ κάτω λαοῦ τὸ ἀσυγκρίτως πολυπληθέστερον ἐστὶ τὸ Ἀραβικόν, περιεργότατον καὶ πάσης προσοχῆς ἄξιον διὰ τὴν θαυμασίαν ποικιλίαν τῶν τε μορφῶν καὶ τῶν ἀναβολῶν. Ἐν γένει ἄνδρες καὶ γυναῖκες τοῦ λαοῦ ὡραῖον ἔχουσι τὸ ἀνάστημα, εὐγενεῖς μᾶλλον τοῦ προσώπου τοὺς χαρακτῆρας τὴν δ’ ὄψιν μελάγχροα κατὰ τὸ μᾶλλον ἢ ἧττον, ἀναλόγως τῆς καταγωγῆς των. Ἀμφότερα τὰ φύλλα καὶ πᾶσαι αἱ ἡλικίαι ἐντέρπονται εἰς ποικίλα καὶ ζωηρὰ ἐνδυμάτων χρώματα, φαιδροτάτην ἐμποιοῦντα ἐντύπωσιν. Οἱ ἄνδρες φέρουσι
