βαναυσοτεχνίας καὶ ἀπειροκαλίας. Εὐτυχῶς ἡ κοινωνία ἡ ἄρτι ἀποσείσασα τὰ δεσμὰ τῆς τυραννὶας ἀπέστερξε νὰ ὑποβληθῇ εἰς Τὰς πέδας τῆς γραμματικῆς τοῦ Λασκάρεως καὶ οἱ πολλοὶ ὀρθοφρονήσαντες παρεδέχθησαν ὅτι δὲν ἔπρεπε νὰ ματαιοπονῶσι γαλβανίζοντες τὴν ἀρχαίαν γλῶσσαν, ἀλλὰ νὰ ἐπιδιώξωσι τὴν βαθμιαίαν μόρφωσιν καὶ συστηματοποίησιν τῆς ζωντανῆς νεωτέρας.
Ὁ τύπος τοῦ Ἑπτανησίου ἦτο ἐπίσης ἀληθὴς καὶ πραγματικός. Ἄμα Τῇ καθόδῳ τοῦ Κυβερνήτου εἰς τὴν Ἑλλάδα, συνέρρευσαν εἰς τὴν πρωτεύουσαν πλεῖστοι ἐκ τῶν Ἰονίων νήσων ἐπιστήμονες, σπουδάσαντες κατὰ τὴν τότε συνήθειαν εἰς τὰ ἰταλικὰ Πανεπιστήμια τῆς Παδούης, τῆς Πίζης ἢ τῆς Βονωνίας. Ἐξ αὐτῶν τινὲς ἦσαν ὄντως ἱκανοὶ καὶ πεπειραμένοι, διαπρέψαντες μεταγενέστερον εἰς τὸ στάδιον ὅπερ ἐξελέξαντο, ἀλλ’ οἱ πλείονες ἦσαν δυστυχῶς ἡμιμαθεῖς οἰηματίαι, στερούμενοι σοβαρῶν γνώσεων καὶ ἐμβριθείας, ὧν τὰ προβληματικὰ φῶτα ἐδέησε νὰ χρησιμοποιήσῃ ὁ ἀοίδιμος Καποδίστριας ἐν τῇ δημοσίῳ ὑπηρεσίᾳ, ἐν ἀπορίᾳ διατελῶν καὶ ἐκ τῆς λειψανδρίας πιεζόμενος. Γινώσκω ἕνα ἐξ αὐτῶν, οὗτινος παρασιωπῶ τὸ ὄνομα καὶ τὴν πατρίδα, τύπον ἀρκετὰ περίεργον, διανύσαντα στάδιον πρωτοφανὲς εἰς τὰ χρονικὰ τῆς δημοσίου ὑπηρεσίας. Δικηγόρος μετριώτατος ὤν, ἐπέτυχε νὰ διορισθῇ δικαστὴς εἰς τον Ἄρειον Πάγον, τὸ ἀρτισύστατον τότε ἀνώτατον δικαστήριον τοῦ Κράτους. Ἀποσυρθεὶς ἐνωρὶς ἐκ τῆς ὑπηρεσίας, ἔμεινεν ἐπὶ μακρὰ ἔτη εἰς τὴν ἰδιαιτέραν του πατρίδα ἐξασκῶν οὐχὶ μετὰ πολλῆς ἐπιτυχίας τὸ δικηγορικὸν ἐπάγγελμα. Μετὰ τὴν ἕνωσιν τῆς Ἑπτανήσου, ἤτοι μετὰ πάροδον τριάκοντα πέντε περίπου ἐτῶν, γέρων ἤδη ἑνήργησε καὶ κατώρθωσε νὰ διορισθῇ εἰρηνοδίκης εἰς ἕνα τῶν τελευταίων δήμων τῆς νήσου! Καὶ τοιουτοτρόπως ὁ ἀλλόκοτος αὐτὸς τῆς Θέμιδος λειτουργός, ὅπως ὁ στρατιωτικὸς ἐκεῖνος τοῦ Γερολστάϊν ἐν τῷ γνωστῷ κωμειδυλλίῳ, ἀντιθέτως πρὸς τὰ πανταχοῦ καὶ ἀνέκαθεν ἰσχύοντα ἐν πάσῃ ἱεραρχίᾳ, ἤρξατο ἀπὸ τοῦ ἀνωτάτου βαθμοῦ τὴν σταδιοδρομίαν του διὰ να καταλήξῃ εἰς τὸν κατώτατον.
Τοιαύτη ἦτο ἡ ἐποχὴ καὶ τοιοῦτοι οἱ τύποι, οὓς ἠθέλησε ν’ ἀναπαραστήσῃ ὁ συγγραφεὺς τῆς Βαβυλωνίας. Τὸ ἔργον του ὡς κωμικὸν παίγνιον ἠδύνατο νὰ εἶνε ἀνεκτόν. Ἀλλ’ εἶχε γεννηθῇ ὡς εἴπομεν ὑπὸ ἀστέρα εὐοίωνον καὶ ἡ ἐπιτυχία του ὑπερέβη πολὺ τὴν μετρίαν αὐτοῦ ἀξίαν. Ἐνωρὶς ἀνεβιβάσθη ἐπὶ τῆς σκηνῆς, ἤτις κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην ἦτο ἄξεστος καὶ ἀρχέγονος ὅσον περίπου καὶ κατὰ τὴν ἐποχὴν τοῦ Θέσπιδος καὶ φαίνεται ὅτι ηὐδοκίμησεν. Ἐκ τούτου δ’ ἐνθαρρυνόμενος ὁ Βυζάντιος προέβη εἰς ἀνατύπωσιν τῆς κωμῳδίας του, πολλὰ προσθαφαιρέσας, καθὰ λέγει ἐν τῷ προλόγῳ τῆς δευτέρας ἐκδόσεως «χάριν ἀστεϊσμοῦ», παρενείρας δὲ καὶ τετάρτην πρᾶξιν ἔμμετρον «πρὸς περισσοτέραν κομψότητα» μετὰ τριῶν νέων προσώπων, δυο γυναικείων, τῆς Κανέλλας, ἐρωμένης τοῦ Κρητικοῦ καὶ τῆς Γαρούφως, γραίας τροφοῦ αὐτῆς, εἶδος duègne, καὶ ἑνὸς ἀγύρτου ἰατροῦ. Ἀλλ’ ἡ βεβιασμένη αὐτὴ παρένθεσις μὲ τοὺς ἀνουσίους καὶ ἀδοκίμους στίχους της οὐδὲν προσέθηκεν εἰς τὸ ὅλον ἔργον, δικαίως δὲ κατηργήθη πρὸ πολλοῦ καὶ παραλείπεται ἐν τῇ παραστάσει. Ἡ εὔνοια ἧς ἔτυχε τὸ ἔργον παρὰ τῷ κοινῷ προέβη αὔξουσα, ἰδίως κατόπιν ὅτε θίασοι κἄπως κάλλιον κατηρτισμένοι συμπεριέλαβον αὐτὸ εἰς τὸ δραματολόγιόν των καὶ ὁ ἀείμνηστος Θ. Ὀρφανίδης, νέος τότε ζωηρὸς καὶ εὐφυὴς, ὑπεδύετο τὸ πρόσωπον τοῦ Ἀνατολίτου. Ἔκτοτε αἱ παραστάσεις τῆς Βαβυλωνίας ἐπολλαπλασιάσθησαν καὶ δὲν ὑπῆρξε σκηνὴ προχείρως ὑπὸ φιλοδραματικοῦ ὁμίλου πηχθεῖσα, δὲν ὑπῆρξεν ἐκπαιδευτήριον κατὰ τὴν ἐποχὴν τῶν ἐξετάσεων, δὲν ὑπῆρξε θέατρον καθ’ ἅπασαν τὴν Ἀνατολήν, ὅπου νὰ μὴ ἠκούσθησαν οἱ ἀλλόκοτοι φθόγγοι τῶν διαφόρων προσώπων τῆς κωμῳδίας τοῦ Βυζαντίου καὶ αἱ παραφοραὶ του Ἑπτανησίου καὶ ἡ ἔρις του Ἀλβανοῦ πρὸς τον Κρῆτα. Καὶ σήμερον ἀκόμη ἐν μέσαις Ἀθήναις ὑπὸ τοῦ σχετικῶς καλλίστου ἑλληνικοῦ θιάσου, πρὸ ἀκροατηρίου ἀξιοῦντος τὰ πρωτεῖα ἐν νοημοσύνῃ καὶ μορφώσει διδάσκεται ἡ Βαβυλωνία, ἐνῷ τὴν προτεραίαν ἐπὶ τῆς αὐτῆς σκηνῆς παριστάνετο ὁ Σεβῆρος Τορέλλης τοῦ Φραγκίσκου Κοππέ!
Καὶ ἐνῷ ὅλοι ἐφαιδρύνοντο καὶ ἐκάγχαζον, ἐγὼ μόνος ἴσως τῶν θεατῶν κατειλημμένος ἐκ τῶν ἀνωτέρω διαλογισμῶν δὲν ἐφαιδρυνόμην. Ἡ παράστασις ἐκείνη τῆς Βαβυλωνίας ἦτο δι’ ἐμὲ μία εἰσέτι ἐπιπρόσθετος ἀπόδειξις ὅτε παρὰ τὴν ἑκάστοτε ἀκουομένην ἐμφαντικὴν μεγαληγορίαν δὲν κατεβλήθη φιλότιμος ἐργασία πρὸς ἀνύψωσιν τῆς ἐθνικῆς σκηνῆς καὶ πρὸς ἐξευγενισμὸν τῶν θεατρικῶν ἡμῶν ἠθῶν. Πρὸ πολλοῦ τὸ ἔργον αὐτό. ὅπερ ἐπιπολαίως καὶ μὲ τὴν συνήθη παρ’ ἡμῖν περὶ τὸ ἐπίθετον ἀκράτειαν ἐχαρακτηρίσθη ὡς «ἐθνικὸν», ἔπρεπε ν’ ἀποσκορακισθῇ ἀπὸ τῆς ἑλληνικῆς σκηνῆς. Ὡς κωμικὸν παίγνιον, ἐπαναλαμβάνω, καίπερ οὐχὶ ἀνώτερον τοῦ μετρίου, ὡς σημειοῦν παροδικήν τινα περίστασιν οὐχὶ τοῦ ἐθνικοῦ βίου ἀλλὰ μόνον τῆς πολυπλάγκτου ἑλληνικῆς γλώσσης, ἠδύνατο νὰ εἶνε ἀνεκτόν πρὸ ἡμίσεος αἰῶνος, δεδομένης μάλιστα τῆς ὑπαρχούσης τότε σπάνεως περὶ τὰ πρωτότυπα δραματικὰ ἔργα· ἀλλὰ τῆς ἐποχῆς παρελθούσης, ἔπρεπε καὶ αὐτὸ νὰ παρέλθῃ
