λαισταὶ ὑπῆρχον· ὁ Διμάχαιρος ὅστις διὰ δύο ξιφῶν ἐμάχετο· ὁ Ἀντιβάτης ὅστις ἐμάχετο ἔχων κεκαλυμμένους τοὺς ὀφθαλμοὺς διὰ τοῦ κράνους του· ὁ Ἐξαιδήριος ὅστις ἐπέβαινε γαλατικοῦ ἅρματος· ὁ Ὁπλομάχος ὅστις ἔφερε πανοπλύαν πλήρη· ὁ Σηραφόρος ὅστις δὲν ἔφερεν ὅπλον ἄλλο ἢ βρόγχον ὅπως στραγγαλίσῃ δι’ αὐτοῦ τὸν ἀντίπαλόν τόν· ὁ Μορμύλλων[1] φέρων γαλατικὴν πανοπλίαν· ὁ Δικτυβόλος[2] ὅστις ἀσκεπὴς τὴν κεφαλὴν, ἄοπλος, φέρων μόνον τρίαιναν καὶ δίκτυον ἁλιέως, ἐπάλαιε πρὸς τὸν Σεκούτορα ὡπλισμένον ὡς ἐν πολέμῳ, ρίπτων κατ’ αὐτοῦ τὸ δίκτυον καὶ κτυπῶν αὐτὸν διὰ τῆς τριαίνης· ὁ Θρᾷξ μαχόμενος γυμνὸς καὶ ὡπλισμένος διὰ μαχαίρας καὶ μικρᾶς ἀσπίδος· ὁ Σαμνίτης καὶ ὁ Θηριόμαχος οἵτινες ἐπάλαιον κατὰ τῶν ἀγρίων θηρίων· πρός δὲ ἔβλεπε τις ἐκεῖ παντοῖα ὅπλα, πάντων τῶν τόπων, ποικίλης χρήσεως· εἶχον ὠθήσει τὴν ἔννοιαν τοῦ θεάματος τούτου μέχρι τῶν ἀκροτάτων αὐτῆς ὁρίων.
Εἶναι ἀληθῶς ἀξιοσημείωτον νὰ βλέπῃ τις πῶς τὰ ἔθιμα ταῦτα τῶν μονομάχων εἰσέδυσαν βαθέως καὶ ἡνώθησαν μετὰ τῶν ἠθῶν ὅλων τῶν λαῶν. Οὐ μόνον οἱ αὐτοκράτορες, οὐ μόνον ὁ λαὸς της Ῥώμης ὄχλος ἀργὸς καὶ ἀσθενής, συντεθειμένος ἐκ τῶν καθαρμάτων ὅλων τῶν φυλῶν, ἀλλὰ καὶ τὰ τῶν ἐπαρχιῶν ἔθνη, ὅλως διάφορα διὰ τὸ παρελθόν των τὴν θρησκείαν, καὶ τὰ ἤθη των, ἅπαντα γενόμενα ῥωμαικὰ υἱοθέτησαν τοὺς μονομάχους. Ἡ Γαλατία, ἡ Ἱσπανία, ἡ Ἀφρική, ἡ Ἀνατολή, ἡ Ἑλλὰς αὐτή, ἥτις ἄχρι τοῦδε δὲν ἐγίνωσκεν ἢ τοὺς εὐγενεῖς ἀθλητάς της, οἵτινες ἔτρεχον τὸν δρόμον των, ἔῤῥιπτον τὸν δίσκον καὶ ἐπάλαιον σῶμα πρὸς σῶμα οὐχὶ ὅπως χύσωσιν αἷμα ἀλλ’ ὅπως δείξωσι τὰ ἀποτελέσματα τῆς γυμναστικῆς ἐπὶ τῶν σιδηρῶν μυώνων των, ἅπασαι τέλος οἱ ἐπαρχίαι ἔσχον τὰ ἀμφιθέατρά των. Οὐδεμία ἀρχαία πόλις ἔμεινε χωρὶς νὰ κτίσῃ αὐτό, οὐδεμία νέα ἐκτίζετο ἄνευ τοῦ ἀναγκαίου τούτου ἱδρύματος· φρίττει τις ἀναλογιζόμενος πόσον ἡ ἀγρία αὕτη τοῦ ἀνθρώπου ὁρμὴ κατηνάλισκε τὴν ἀνθρώπινην ζωήν. Ἡμέραν τινὰ ὁ Κλαύδιος, ἔδωκε πρὸς διασκέδασιν τοῦ λαοῦ ναυμαχίαν ἐν τῇ λίμνῃ Λουκρινίδι ἐν ᾗ δεκαεννέα χιλιάδες μονομάχων ἀπωλέσθησαν.
Τὸ ἔθιμον τῶν μονομάχων διήρκεσεν ἐν Ῥώμῃ ἐπὶ ἑπτὰ τουλάχιστον αἰῶνας· καὶ τοσαύτη ἦν ἡ διαφορὰ τῶν ἀρχαίων ἰδεῶν ἀπὸ τῶν ἡμετέρων ὥστε, καθ’ ὅλην ταύτην τὴν μακρὰν περίοδο μόλις ὀλίγαι εὐγενεῖς ψυχαὶ ἐξηγέρθησαν κατὰ τοῦ ἀπανθρώπου τοῦ θεάματος τούτου. Οὐδὲν τούτου φυσικώτερον ἐφαίνετο. Οἱ μονομάχοι οὗτοι ἐθελονταὶ διερχομένοι πρὸ τοῦ αὐτοκρατορικοῦ θεωρείου ἐταπείνουν τὰ ὅπλα καὶ ἀνάκραξον χαίροντες, «Χαῖρε, Καῖσαρ· οἱ πορευόμενοι ἑκόντες εἰς θάνατον προσαγορεύουσί σοι!» καὶ ἐπορεύοντο εἰς τὸν θάνατον. Ἐν τούτοις καὶ μεταξὺ τῶν αὐτοκρατόρων τούτων ὑπῆρξαν ἄνδρες ἀγαθοί, σοφοὶ καὶ φιλόσοφοι Τῖτοι καὶ Τραϊανοί, καὶ Μάρκοι Αὐρήλιοι. Μεταξὺ τῶν βουλευτῶν ἐκείνων οἵτινες κατεῖχον τὰ πρῶτα ἑδώλια ὑπῆρξαν ἄνδρες φιλάνθρωποι καὶ ἀνεπτυγμένοι, διδαχθέντες τὴν γλυκύτητα καὶ τὴν ἁβρότητα τῶν Ἑλλήνων. Πλήν! ὅλοι ἔκραζον, ἐποδοκρότουν ἐπεδοκίμαζον καὶ ἐδίψων αἷμα· αἱ Ἑστιάδες αὐταί, αἱ παρθένοι αἱ ἀφιερωμέναι εἰς τὴν θεὰν τοῦ πυρὸς δὲν ἐδίσταζον ποσῶς μεθ’ ὅλου τοῦ λαοῦ, νὰ ποιήσωσι τὸ σημεῖον τοῦ θανάτου εἰς τὸν αἰτούμενον χάριν ἡτημένον ἀναστρέφουσαι τὸν ἀντίχειρα pollice verso.
Ὁ χριστιανισμὸς ἐκοπίασε μεγάλως ὅπως καταργηθῶσι τὰ θεάματα ταῦτα, ἀλλὰ δὲν ἐπέτυχεν ἢ πολὺ ἀργά· καὶ ἴσως οὐδέποτε τελείως· ἡ εἰσβολὴ τῶν βαρβάρων δῃοῦσα τὴν αὐτοκρατορίαν ἠδυνήθη μόνη νὰ ἐξαλείψῃ τὰ τελευταῖα ἴχνη των. Καὶ ἐν τούτοις καὶ οἱ χριστιανοὶ αὐτοὶ κατῆλθον εἰς τὰ ἀμφιθέατρα· τὸ αἷμα των πολλάκις ἐν ταῖς ἐποχαῖς τῶν διωγμῶν ἔρανε τὴν κονίστραν καὶ οἱ λαοὶ τῶν διεγερθεισῶν πόλεων συχνάκις ἀνέκραζον ἀμείλικτοι: Christianos ad leones! — Τοὺς χριστιανοὺς εἰς τοὺς λέοντας!—Πλεῖστοι ὑπέστησαν τὸ μαρτύριον ἐν τῷ θριγκῷ τοῦ Κολοσσαίου.
.jpg)
Τοῦ πρώτου αἰῶνος μ. χ. φθίνοντος ὁ Οὐεσπεσι-
