Ὅ,τι καλόν, ὅ,τι ἀγαθὸν κέκτηται σήμερον ὁ Ἑλληνισμὸς ἐξ αὐτῶν ἤντλησεν αὐτό· τὰ γράμματα, τὴν δικαιοσύνην, τὴν ἐλευθερίαν, τὸ παλλάδιον τοῦτο πάσης Ἑλληνίδος καρδίας, ὀφείλει εἰς τὴν εὐσέβειαν τῶν προγόνων ἡμῶν, τεκμήριον της ὁποίας ἐλάχιστον κατὰ τὴν ἐξιστόρησιν τῆς τοῦ Νικηταρᾷ ἀνεξικακίας ἐν τῷ προηγουμένῳ φύλλῳ τῆς Ἀθηναΐδος ἀναφέραμεν. Ἐν τούτοις η διεύθυνσις τῆς Ἀθηναΐδος ἔχουσα πεποίθησιν ἀκράδαντον ἐπὶ τῶν ἀρχῶν τῶν Ἁγ. Γραφῶν προτρέπει τοὺς νέους, ἐφ’ ὧν στηρίζει ὁ Ἑλληνισμὸς τὰς ἐλπίδας του, ἐπικαλουμένη τὴν φιλοπατρίαν αὐτῶν, νὰ μὴ ἀναπαυθῶσι πρὶν ἢ ἡ Ἑλλὰς ἀποκτήσῃ ΕΘΝΙΚΗΝ ΕΚΔΟΣΙΝ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΓΡΑΦΩΝ.
Εἶναι ὄντως ἐκπληκτικὴ ἡ διαφορὰ μεθ’ ἧς ἀποκαλύπτονται τὰ αὐτὰ αἰσθήματα παρὰ τοῖς διαφόροις λαοῖς καὶ αἱ ἐντυπώσεις, ἃς δύνανται νὰ ἐμπνεύσωσιν εἰς ὡρισμένους λαοὺς ἢ φυλὰς αἱ εὐγενέστεραι ἐμπνεύσεις τῆς τοῦ ἀνθρώπου καρδίας. Οἱ ἀγῶνες τῶν μονομάχων, οἵτινες κατέχουσι τόσῳ μεγάλην θέσιν εἰς τὴν ζωὴν τῶν Ῥωμαίων, ἔσχον θρησκευτικήν καταγωγήν· καὶ διὰ τοῦτο οὐχὶ τόσῳ διὰ νὰ διασκεδάζουσι τὸν λαὸν, ὅσῳ διὰ νὰ ἀρέσκωσι τοῖς θεοῖς ἀνήγειραν τὸ κολοσσαῖον οἱ Φλαβιανοὶ αὐτοκράτορες.
Ἐν τοῖς πρώτοις τῆς Ῥωμαϊκῆς ἱστορίας χρόνοις, ἡ Ῥώμη ἠγνόει ἐντελῶς τοὺς μονομάχους. Πλὴν γείτονες αὐτῶν ἦσαν οἱ Ἐτροῦσκοι, φυλὴ πολὺ πρότερον τῶν ἀγροτικῶν τοῦ Λατίου κατοίκων ἐκ πολιτισθεῖσα· ἐξ ἧς ἐπήγασε ἅπας σχεδὸν ὁ πολιτισμός, αἱ τέχναι καὶ πολλαὶ τῶν θρησκέυτικῶν τελετῶν τῶν. Οἱ Ἐτροῦσκοι ἦσαν εὐσεβεῖς· πλὴν εὐσεβεῖς κατὰ τὸ θρήσκευμά των, θρήσκευμα σκοτεινόν, μετὰ τρομερῶν θεοτήτων καὶ φρικωδῶν καὶ αἱμοχαρῶν τελετῶν· ὁ τρόμος ἦν τὸ θεμέλιον τῆς εὐσεβείας των. Ἡ ἀρχαιοτέρα θρησκεία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, ἐκείνη ἥτις ἔπλασε τὴν οἰκογένειαν καὶ ἔδωκε τὸν δεσμὸν τῶν ἀρχαίων κοινωνιῶν, ἡ θρησκεία τῶν προγόνων ἡμῶν, εὑρίσκετο παρ’ αὐτοῖς εἰς θηριώδη κατάστασιν, ἐτίμων μεγάλως τὸν θάνατον καὶ οὐχὶ δι’ ἄλλον τινα λόγον ἢ διότι τὸν ἐφοβοῦντο· δι’ αὐτοὺς ὁ θάνατος ἦτο εἶδος δαίμονος κακοποιοῦ ἢ τοὐλάχιστον ἀπαιτητικός, ἐπίφοβος καὶ διψῶν προσφορὰς καὶ θυσίας, ἕτοιμος νὰ ἐκδικηθῇ ἄν τις ἐλησμόνει νὰ τῷ τὰς προσφέρει. Τὸ αἷμα καὶ πρὸ πάντων τὸ ἀνθρώπινον ἦτο ἡ εὐπροσδεκτωτέρα προσφορὰ δι’ αὐτόν· ἐκ τούτου τὸ ἔθιμον τοῦ θύειν δούλους ἐπὶ τοῦ τάφου τῶν τεθνεώτων. Καὶ ἔτι πλέον· ἐπειδὴ αἱ κηδεῖαι ἦσαν πομπώδεις τελεταὶ καὶ ἕκαστος ἐπροθυμοποιεῖτο νὰ καταστήσῃ αὐτὴν ὡς οἷον τ’ ἦν μεγαλοπρεπῆ, ἐσκέφθησαν νὰ μετατρέψωσι τὰς θυσίας ταύτας εἰς θέαμα· τὰ θύματα ἀντὶ νὰ φονεύονται ὡς κτήνη, ἐπάλαιον· καὶ οὕτως ἱδρύθησαν οἱ ἀγῶνες τῶν μονομάχων.
Τὸ 264 π.χ. ὑπῆρξε τὸ ἔτος καθ’ ὃ τὸ ἔθιμον τοῦτο μετεδόθη ἐξ Ἐτρουρίας εἰς Ῥώμην. Δύο πατρίκιοι, ὁ Μάρκος καὶ ὁ Δέκιμος Βροῦτος ἐν τῇ κηδείᾳ τοῦ πατρός των παρέσχον εἰς τὸν λαὸν θέαμα ἀγῶνος μονομάχων. Τοῦτο κατέστη ἀργότερα τελετὴ ἀναγκαία τῶν κηδειῶν τῶν πλουσίων καὶ κατήντησεν ὥστε νὰ ὁρίζηται ῥητῶς διὰ τῆς διαθήκης τῶν πλουσίων Ῥωμαίων ποσὸν ἀνάλογον διὰ τὸ ἀναγκαῖον τοῦτο μέρος τῶν κηδειῶν των. Αἰ ἐπικήδειαι αὗται διασκεδάσεις μετετράπησαν ὑπὸ τῶν μονομάχων εἰς παντὸς εἴδους διασκεδάσεις, ἤτοι εἰς δημοσίους ἑορτάς. Ὅθεν ἐγεννήθησαν ἐν Ῥώμῃ πολλαὶ τοιαῦται ἑορταὶ: θρησκευτικαί, πολιτικαί, ἀστυκαί, καὶ οἰκογενειακαί· ὅλαι δὲ αὗται ἐγίνοντο δημοσίως χρησιμεύουσαι ὡς περιστάσεις καθ’ ἃς οἱ πλούσιοι παρεῖχον τῷ λαῷ θεάματα ἐπιβαλλόμενα ὑπὸ τοῦ νόμου καὶ τῆς θρησκείας.
Οὐδὲν ἀρεστότερον ἦν τοῖς Ρωμαίοις ἢ τὰ θεάματα τοῦ ἱπποδρομίου ἢ μᾶλλον αἱ σφαγαὶ του. Θηριομαχίαι, πάλη ἀνθρώπων μετὰ θηρίων, ἀνθρώπων κατ’ ἀλλήλων· οὐδὲν τούτων εὐηρέστει μᾶλλον εἰς τὸν λαὸν ἐκεῖνον ὅστις ἐθεώρει ὡς βάρβαρα τὰ λοιπὰ ἔθνη· εἶναι θλιβερὸν ἀλλ’ οὐχ’ ἧττον ἀληθὲς ὅτι ὁ λαὸς οὗτος δὲν διεσκέδαζεν, ἂν μὴ ἔπασχον ἄνθρωποι πρὸς διασκέδασίν του. Μέθ’ ὅσα καὶ ἂν λεχθῶσι, μόλις δύναται τὶς νὰ συλλάβῃ ἀμυδρὰν ἰδέαν περὶ ὅσων συνέβαινον ἕν Ῥώμῃ καὶ ταῖς ἐπαρχίαις, τελουμένων ἀγώνων τῶν μονομάχων. Κατ’ ἀρχὰς οἱ ἀγῶνες οὗτοι περιωρίζοντο μεταξὺ τῶν αἰχμαλώτων τῶν καταδεδικασμένων εἰς θάνατον· κατόπιν ὅμως ἄνδρες ἐλεύθεροι ἐπηγγέλλοντο τὸν μονομάχον καὶ ἐπὶ τούτῳ συνεστήθησαν καὶ ἰδιαίτερα σχολεῖα ἔνθα ἐδιδάσκοντο· ἀργότερα δὲ ἱππόται καὶ βουλευταὶ κατῆλθον εἰς τὴν κονίστραν: αὐτὸς ὁ αὐτοκράτωρ Κόμμοδος δὲν ἀπηξίωσε νὰ κατέλθῃ εἰς τὴν κονίστραν τοῦ Κολοσσαίου· ἐμάχετο ὑπὸ ἔνδυμα Ἡρακλέους φέρων τὸ ῥόπαλον καὶ τὴν λεοντῆν· καὶ ἔκτοτε οὐ μόνον ζεύγη καὶ συμμορίαι ἁπλαῖ ἀλλ’ ὁλόκληρα στρατεύματα μονομάχων κατήρχοντο ἐνίοτε εἰς τὸ ἀπέραντον ἀλλ’ οὐχ’ ἧττον περίφρακτον τοῦτο πεδίον· πλείστοι ἄνθρωποι κατακρεουργοῦντο ἐνώπιον τοῦ ἀλλοφρονοῦντος τούτου πλήθους· ἐκτὸς δὲ τούτων καὶ ναυμαχίαι ἐγίνοντο ἐν αὐτῷ· ἀμφιθέατρων δηλ. τινων αἱ κονίστραι ἐπληροῦντο ὕδατος δι’ ὑδραγωγείων, καὶ τότε τριήρεις ὡπλισμέναι ἐναυμάχουν ἐπὶ τῆς ἐκ τοῦ προχείρου ταύτης λίμνης.
Ἡ διδασκαλία των μονομάχων εἶχεν ἀνέλθη εἰς τέχνην καὶ ἐπιστήμην· ἄρχοντες, ἐπιχειρηματίαι ἐπιτήδειοι, αὐτὸς ὁ αὐτοκράτωρ διετήρουν στρατεύματα ὁλόκληρα μονομάχων ὧν εἴκοσι διάφορα εἴδη
