Περί του ανατολικού ζητήματος
| ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ Συγγραφέας: |
Κατὰ τὰ τέλη τοῦ παρελθόντος ἔτους λαβὼν ἀφορμὴν ἀπὸ τὴν ἐπανάστασιν τῆς Ἐρζεγοβίνης καὶ προβλέπων ἐπικειμένας καὶ ἄλλας ταραχὰς εἰς τὸ ὀθωμανικὸν κράτος ἔλαβον τήν ἰδέαν ὅτι ἡ λύσις τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος προσεγγίζει ἤδη. Συνέταξα λοιπὸν διατριβὴν περὶ λύσεως τοῦ ζητήματος τούτου ὡς πρὸς τοὺς Ἕλληνας καὶ ἐδημοσίευσα αὐτὴν διὰ τῆς «Φωνῆς τοῦ Λαοῦ» ἐφημερίδος τῆς Λαμίας· ἤδη, ἐπειδὴ τὰ πράγματα πολὺ πλέον περιεπλέχθησαν, καὶ ἡ εἰρηνοποίησις, κατ᾿ ἐμὲ, δὲν εἶναι εὔκολος, ἐνόμισα ἀναγκαῖον νὰ ἀναδημοσιεύσω τὴν διατριβὴν ταύτην εἰς φυλλάδιον χωριστὸν καὶ νὰ προσθέσω καὶ νέας τινὰς παρατηρήσεις, τὰς ὁποίας ἐπάγει ἡ παροῦσα τῶν πραγμάτων κατάστασις.
Ἐὰν ἡ προτεινομένη ἐν τῇ διατριβῇ εἰρηνικῆ λύσις τοῦ ζητήματος ἤθελε γένει δεκτὴ, ὄχι μόνον ἡ Ἀνατολὴ ἔμελλε νὰ εἰρηνεύσῃ διὰ παντὸς, ἀλλὰ καὶ ἅπασαι αἱ εὐρωπαϊκαὶ δυνάμεις ὡς φοβούμεναι τὰ ἀποτελέσματα τοῦ ζητήματος τούτου καὶ διατηροῦσαι, ἕνεκα τούτου, πολλὰ ὑπεράριθμα στρατεύματα, ἤθελον ὀλιγοστεύσει τὸν ἀριθμὸν αὐτῶν· ἑπομένως, ὄχι μόνον ἤθελον ἀπαλλαχθῆ αὗται τῶν δι’ αὐτὰ ἐτησίως καταβαλλομένων ἐξόδων, ἅτινα δὲν εἶναι ὀλίγα, ἀλλ’ ἤθελον ἐπαναφέρει καὶ εἰς τὴν κοινωνίαν μέγαν ἀριθμὸν ἐργατικῶν χειρῶν, ἃς στερεῖται αὕτη τὴν σήμερον. Ἐὰν ὁμοφώνως αἱ εὐρωπαϊκαὶ δυνάμεις ἅπασαι ἤθελον συμβουλεύσει ἢ ἀπαιτήσει παρὰ τῶν Τούρκων τὸ εἶδος τοῦτο τῆς εἰρηνικῆς λύσεως, ἦτον ἐνδεχόμενον οἱ τοῦρκοι νὰ μὴν ἀποποιηθῶσι λαμβάνοντες πρὸ ὀφθαλμῶν τὰ ἀποτελέσματα τῆς ἀρνήσεως αὐτῶν. Ἀλλ’ ἂν τοῦτο δὲν εἶναι δυνατὸν, εἰς τοιαύτην περίστασιν νομίζομεν ὅτι ἤθελεν ἀποβῆ συντελεστικὸν πρὸς λύσιν τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος τὸ ἀκόλουθον μέτρον. Ἅπασαι αἱ δυνάμεις ἐκ συμφώνου νὰ ἀφήσωσι τὰς ὑποτελεῖς τῷ Τούρκῳ φυλὰς νὰ ἀγωνισθῶσι κατὰ τῶν ὀθωμανῶν καὶ νὰ διευθετήσωσι μεταξύ των τὰς ὑποθέσεις των μόνοι οἱ ἀντιμαχόμενοι ἄνευ ξένης ἐπεμβάσεως πολιτικῆς ἢ κυβερνητικῆς. Τούτου δοθέντος, δὲν διστάζομεν νὰ πιστεύσωμεν ὄτι ἅπασα ἡ κοινὴ γνώμη τῆς Εὐρώπης ἤθελε κηρυχθῆ ἐν γένει ὑπὲρ τοῦ χριστιανισμοῦ. Συνδρομαὶ δὲ εἰς χρήματα καὶ ἐθελονταὶ ἤθελον ἐπιδαψιλευθῆ πανταχόθεν, ὥστε ἤθελεν ἀποβῆ βεβαία ἡ ἔκβασις ὑπὲρ τοῦ χριστιανισμοῦ. Ὁμολογοῦμεν ὅτι τοιαύτη λύσις θὰ ἐπέλθῃ μετὰ τρομερὰς αἱματοχυσίας καὶ καταστροφάς· ἀλλ’ ὡς μετὰ τὴν τρικυμίαν ἐπέρχεται εὐδία, οὕτω καὶ μετὰ τὴν αἱματηρὰν ταύτην θύελαν θέλει ἐπέλθει ἡ εἰρηνοποίησις, ἀλλ’ εἰρηνοποίησις διαρκὴς, ἥτις ἠδύνατο νὰ καταστήσῃ τὴν εἰρήνην ἐν τῇ ἀνατολῇ ἐπὶ αἰῶνας διαρκῆ καὶ ἀκλόνητον.
Ἐπειδὴ παρὰ τοῖς Τούρκοις ἐπικρατεῖ ἡ ἰδέα τοῦ νὰ μὴ καταλίπωσι τὸν κατακτηθέντα τόπον, εἰμὴ διὰ τοῦ ξίφους, ὡς καὶ κατέκτησαν αὐτόν· διὰ τοῦτο ὁ πόλεμος μεταξὺ αὐτῶν καὶ τῶν ὑποτελῶν φυλῶν θέλει ἀποβῇ ἀπαραίτητος, διότι οὔτε οἱ Τοῦρκοι ἀπομακρύνονται ἑκουσίως τῆς κατακτήσεώς των, οὔτε οἱ κατακτηθέντες δύνανται ν’ ἀνέχωνται αἰωνίως τοιαύτην ἐξονειδιστικὴν ὑποτέλειαν, ἀνάγκη ὁ διαχωρισμὸς νὰ γένῃ διὰ τοῦ πολέμου καὶ πολέμου ἐξολοθρευτικοῦ. Ἀλλὰ τὸ φάρμακον τοῦτο καθίσταται ἀπαραίτητον· διότι ἅπαξ διὰ παντὸς πρέπει νὰ ἐκλείψῃ ἡ αἰτία τῶν διηνεκῶν ἐπαναστάσεων, καὶ τῆς παντοτεινῆς ἀνησυχίας τῶν εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων. Συμφέρον λοιπὸν ἔχουσι καὶ αἱ δυνάμεις νὰ ἐξαναγκάσωσι τὴν λύσιν τοῦ ζητήματος, καὶ νὰ δοθῇ τέλος ἅπαξ διὰ παντὸς τῆς αἰτίας, ἥτις ἑκάστοτε γεννᾷ τὰς ἐπαναστάσεις καὶ τὰς περιπλοκάς· ἐὰν δὲ ἐκ συμφώνου καὶ ἄνευ ἰδιαιτέρων συμφερόντων ἀπαιτήσωσι τὴν εἰρηνοποίησιν, οἱ Τοῦρκοι θέλουν εὑρεθῇ εἰς τὴν ἀνάγκην νὰ παραδεχθῶσιν ἓν μέτρον τὸ ὀλιγώτερον ἐπιζήμιον δι’ αὐτούς· διότι ἂν ὁ διαχωρισμὸς γένῃ διὰ τῆς βίας, ἐνδέχεται τότε οἱ Τοῦρκοι νὰ στερηθῶσι καὶ τῆς ἰδιοκτησίας των πρὸς ἀποζημίωσιν τῶν χριστιανῶν, ἐὰν οὗτοι κατορθώσωσι νὰ τοὺς ἀποδιώξωσι τῆς πατρίδος των, ἐν ᾧ παραδεχόμενοι τὸ μέτρον τῆς μεταναστεύσεως δύνανται νὰ πωλήσωσι τὴν ἰδιοκτησίαν των.
Ἐὰν ὅμως ἁρμονία μεταξὺ τῶν εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων δὲν ὑπάρξῃ ἑκάστη δὲ αὐτῶν ἐπιδιώκει ἴδια αὐτῆς συμφέροντα, εἰρηνοποίησις ἐν τῇ Ἀνατολῇ δὲν θέλει ἐπέλθει, καὶ δὲν εἶναι δύσκολον νὰ ἴδωμεν τινὰς μὲν τῶν δυνάμεων προστατευούσας τὰς χριστιανικὰς φυλὰς, τινὰς δὲ ὑποστηρίζουσας τοὺς ὀθωμανοὺς, ἐκ τούτου δὲ νὰ προβῇ ἡ ἀντιζηλία καὶ μέχρι κηρύξεως πολέμου εὐρωπαϊκοῦ, τοῦ ὁποίου ὅσον προφανῆ εἰσὶ τὰ προκύψοντα δεινὰ, τόσον ἄγνωστον πρέπει νὰ θεωρηθῇ τὸ ἀποτέλεσμα. Ὁπωσδήποτε καὶ διὰ τῆς περιπτώσεως ταύτης θέλει ἐπέλθει ἡ λύσις τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος, ἀλλὰ μὲ ἀνεκτιμήτους θυσίας καὶ ἀνυπολογίστους ζημίας εἰς χρήματα καὶ αἵματα, ὧν τὴν πικρίαν ἐπὶ αἰῶνας θέλομεν αἰσθάνεσθαι ἅπαντες.
Οὐδέποτε ἐπαρουσιάσθη ἁρμοδιωτέρα περίστασις πρὸς λύσιν τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος, οὔτε διὰ τὰς εὐρωπαϊκὰς δυνάμεις, οὔτε διὰ τὰς ὑποτελεῖς τῇ Τουρκίᾳ διαφόρους φυλὰς, διότι καὶ οἱ Τοῦρκοι οὐδέποτε παρέσχον τοσαύτας αἰτίας εἰς μὲν τὰς ὑποτελεῖς φυλὰς ν’ ἀποτεινάξωσι τὸν βάρβαρον καὶ ἐξευτελίζοντα αὐτὰς ὀθωμανικὸν ζυγὸν, εἰς δὲ τὰς εὐρωπαϊκὰς δυνάμεις νὰ ἐπεμβῶσι πρὸς σταθερὰν εἰρηνοποίησιν τῆς ἀνατολῆς.
Ἐν Ὑπάτῃ τὴν 31 Αὐγούστου 1876.
Δ. ΑΙΝΙΑΝ.
ΠΕΡΙ
ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.
Πολὺς γίνεται λόγος εἰς διαφόρους ἐφημερίδας περὶ τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος, πολλαὶ εἰκασίαι διαδίδονται περὶ τῆς λύσεως αὐτοῦ, καὶ ὀλίγας πλέον ἔχουν ἐλπίδας περὶ ἀναρρώσεως τοῦ ἀσθενοῦς, οὗτινος τὸν κίνδυνον συμμερίζονται ἤδη καὶ πολλοὶ ἐκ τῶν μᾶλλον εὐνοούντων αὐτόν. Διὰ τοῦτο καὶ πολλὰ λέγονται περὶ τοῦ τρόπου τῆς λύσεως τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος.
Ἐπὶ τοῦ ζητήματος τούτου, ὅπερ τὰ μέγιστα ἐνδιαφέρει καὶ τὴν Ἑλλάδα, δὲν εἶναι ἴσως ἄσκοπον νὰ εἴπωμεν καὶ ἡμεῖς ὀλίγας λέξεις, ὅταν τοσοῦτος γίνεται λόγος περὶ αὐτοῦ πανταχοῦ.
Πρὶν προβῶμεν ὅμως εἰς ἐξέτασιν τῶν περὶ τῆς λύσεως αὐτοῦ διαδιδομένων, ἂς ἔμβωμεν προηγουμένως εἰς τὴν ἔρευναν τῆς καταστάσεως τοῦ μεγάλου τούτου ἀσθενοῦς, ὅστις κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον ἀνησυχεῖ ὅλα τὰ κράτη τῆς Εὐρώπης.
Καθ’ ἣν ἐποχήν ὁ Αὐτοκράτωρ Νικόλαος ἐν τῇ διαλέξει του μετὰ τοῦ Σαϋμοὺρ, ἐξέθετο τὸν κίνδυνον τοῦ Ὀθωμανικοῦ κράτους καὶ ἀπέδωκεν αὐτῷ τὴν ὀνομασίαν τοῦ ἀσθενοῦς, ἡ Ἀγγλία ἐθεώρησεν ὡς πεπλανημένην τὴν ἰδέαν ταύτην, καὶ, ἢ ἠπατημένη, ἢ κλείουσα ἑκουσίως τοὺς ὀφθαλμοὺς ἕνεκα συμφερόντων, πολλὰς κατέβαλε προσπαθείας περὶ διατηρήσεως τοῦ κράτους τούτου, καὶ πρὸς τὸν σκοπὸν τοῦτον ἀνεδέχθη μετὰ τῆς Γαλλίας τὸ μέγα ἔργον τοῦ Κριμαϊκοῦ πολέμου, δι’ ὃν τοσαῦτα κατηναλώθησαν χρήματα καὶ τοσοῦτον ἔῤῥευσεν αἷμα.
Ἀλλ’ ἐκτὸς τοῦ πολέμου, ὃν ἐθεώρησεν αὕτη ὡς φάρμακον ζωοποιὸν εἰς τὸν ἀσθενῆ, προέβη, καὶ εἰς ἄλλα μέτρα θεωρούμενα ὡς συντελεστικὰ εἰς τὴν ἀνάῤῥωσιν τοῦ λογιζομένου ἀσθενοῦς, οἷον εἰς τὴν ἔκδοσιν τοῦ Χάτι Χουμαγιοῦν, δι’ οὗ ὑπεσχέθησαν δικαιώματα τινα εἰς τοὺς ὑποτελεῖς, τὴν ῥύθμισιν τῶν οἰκονομικῶν τοῦ κράτους τούτου, καὶ ἄλλα μέτρα τακτοποιήσεως καὶ βελτιώσεως. Ἀλλὰ κατὰ πόσον ἐπέτυχον ὅλα ταῦτα, ἀπόδειξις ἀναντίῤῥητος ὑπάρχει, ἡ ἐν ἁπάσῃ τῇ Ἀγγλίᾳ σχηματισθεῖσα ἤδη κοινὴ γνώμη, ὅτι οὐδεμία σχεδὸν ἐλπὶς σωτηρίας ἢ διατηρήσεως τοῦ κράτους τούτου ὑφίσταται.
Ἐὰν ὅμως ὑπάρχουν ἄνθρωποι ἔχοντες ἔτι, ἔστω καὶ μικρὰν, ἐλπίδα περὶ διατηρήσεως τοῦ κράτους τούτου, ἀνάγκη νὰ τεθῶσιν ὑπὸ συζήτησιν τὰ αἴτια, τὰ ὁποῖα προπαρασκευάζουσι μάλιστα τὴν κατάπτωσιν αὐτοῦ.
Ἂν καὶ πολλοὶ πολλάκις ὡμίλησαν περὶ τοῦ ἀδυνάτου τῆς ἀνορθώσεως τοῦ κράτους τούτου, θέλομεν καὶ ἡμεῖς ἐπιληφθῆ ἐπὶ μικρὸν τῆς ὑποθέσεως ταύτης, κυρίως διὰ τὴν Ἑλλάδα, ἥτις ἐνδιαφέρεται εἰς αὐτὴν πλειότερον πολλῶν ἄλλων εὐρωπαϊκῶν ἐθνῶν.
Κυριώτερα αἴτια τῆς ἐκπτώσεως τοῦ κράτους τούτου δύνανται νὰ θεωρηθῶσι τὰ ἐξῆς·
1ον. Ἡ οἰκογένεια παρὰ τοῖς Τούρκοις ἐκτὸς ἐξαιρέσεων τινῶν, καὶ τούτων μεταξὺ τῆς τάξεως τῶν χωρικῶν δὲν συνδέεται μὲ δεσμοὺς στενοὺς καὶ ἀμοιβαίως εἰλικρινεῖς μεταξὺ ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν, διότι δὲν ὑπάρχει ἰσότης τρόπον τινὰ δικαιωμάτων μεταξὺ αὐτῶν, διὰ τοῦτο δὲν ὑπάρχει καὶ ἀνάλογος γονιμότης,
2ον. Αἱ γυναῖκες θεωρούμεναι ὡς πράγματα, πολλάκις οὖσαι ἀργυρώνητοι, οὐδέποτε δὲ λαβοῦσαι ἀνατροφὴν καὶ ἐκπαίδευσιν, δὲν ἔχουν τὴν ἱκανότητα νὰ δώσωσι τὰς πρώτας βάσεις τῆς ἠθικῆς καὶ τὴν ἀνήκουσαν ἐκπαίδευσιν κατὰ τὴν νεαρὰν τῶν τέκνων αὐτῶν ἀνατροφήν.
3ον. Καὶ ἂν ἦτο δὲ δυνατὸν μεταῤῥύθμησίς τις ὡς πρὸς ταῦτα νὰ φέρῃ ἀγαθόν τι ἀποτέλεσμα, τὸ μέγα σῶμα τῆς Τουρκικῆς κοινωνίας πιστὸν εἰς τὰς ἕξεις του, εἰς τὰ ἔθιμά του καὶ τελευταῖον εἰς τὸ κοράνιον, θεωρεῖ μετὰ περιφρονήσεως πάσας τὰς μεταῤῥυθμίσεις, ὅσον ἀγαθὸν καὶ σωτήριον σκοπὸν καὶ ἂν ἔχωσι.
4ον. Ἐὰν σπουδαία τις μεταῤῥύθμισις ἦτο δυνατὸν νὰ εἰσαχθῇ, συντελούντων τινῶν ἐκ τῶν μετασχόντων εὐρωπαϊκῆς παιδείας παρὰ τοῖς Ὀθωμανοῖς, ἡ μεταῤῥύθμισις αὕτη ἔμελλε νὰ διεγείρῃ ὅλον τὸν Ὀθωμανικὸν ὄχλον κατ’ αὐτῆς, παρορμώμενον ἀπὸ τὸν πλήρη φανατισμοῦ καὶ οἰήσεως κλῆρον αὐτῶν, ἐξ οὗ μόνου σύγκεινται, οἱ παρ’ αὐτοῖς σοφοὶ, ὥστε ἐμφύλιός τις πόλεμος ἔμελλε νὰ ὑπάρξῃ, ἀποτέλεσμα ἀπαραίτητον τοιούτου ἐπιχειρήματος.
5ον. Ὁ στρατὸς τῆς Τουρκίας σύγκειται ἀπὸ τέκνα μόνον Ὀθωμανῶν. Ἐκτὸς τοῦ ὅτι αἱ τεκνοποιΐαι παρὰ τοῖς Ὀθωμανοῖς δὲν εἶναι πολυπληθεῖς, δι’ οὓς ἀνωτέρω (ἀριθ. 1) εἴπομεν λόγους, φθείρονται βεβαίως καὶ κατὰ τοὺς πολέμους καὶ κατὰ τὰς ἐκστρατείας· δὲν νυμφεύονται κατὰ τὴν διάρκειαν τῆς στρατείας, οὐδὲ νυμφευόμενοι τεκνοποιοῦσι ἀναλόγως, ὥστε ὁ Τουρκικὸς πληθυσμὸς ἐλαττοῦται καθημερινῶς. Ἐκτὸς δὲ τούτου, ὁποία ζημία διὰ τὴν Τουρκικὴν κοινωνίαν ἡ προερχομένῃ ἐκ τῆς ἐλλείψεως τοσούτων χειρῶν κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον ἐργατικῶν!
6ον. Οἱ ὀθωμανοὶ καὶ πρὸ πάντων οἱ μεγάλοι κτηματίαι, οἱ λαβόντες τὰ τιμάρια κατὰ τὴν ἐποχὴν τῆς κατακτήσεως, δὲν ἐργάζονται ὁλοτελῶς. Ἔχοντες δὲ τὴν συνήθειαν νὰ ὠφελῶνται ἀπὸ τὰς ὑπηρεσίας καὶ τὰς ἁρπαγὰς, ἐσυνείθισαν εἰς τὴν πολυτέλειαν ἐπὶ τοσοῦτον, ὥστε ἵνα ἀναπληρώσωσιν ἤδη ὅσα δὲν ἠμποροῦν πλέον ν’ ἀπολαμβάνωσι διὰ τῶν προτέρων μέσων των, ἀναγκάζονται νὰ πωλῶσι τὰς ἰδιοκτησίας των. Ταύτας δὲ ἀγοράζουσιν οἱ χριστιανοὶ καλλιεργηταὶ, οἵτινες ὡς τῆς ἐργατικῆς αὐτῶν ἕξεως καὶ ὡς ἐκ τῆς οἰκονομίας των αὐξάνουσι τὸν χρηματικὸν αὑτῶν πλοῦτον καὶ δύνανται νὰ κάμωσι τοιαύτας ἀγοράς.
7ον. Καὶ ἂν ἀκόμη ὑποθέσωμεν ὅτι ἤθελεν ἀποδοθῆ πλήρης ἰσονομία μεταξὺ ὅλων τῶν κατοίκων τῆς Τουρκίας, ἤθελον τεθῆ νόμοι καὶ συστηθῶσι δικαστήρια καὶ δημοτικαὶ ἀρχαὶ, δὲν ὑπάρχουσι μεταξὺ τῶν ὀθωμανῶν ἄνθρωποι δυνάμενοι νὰ βάλωσι ταῦτα εἰς ἐνέργειαν καὶ νὰ συμμορφωθῶσι κατὰ γράμμα μὲ τὰ νομοθετούμενα, διότι οὔτε παιδείαν, οὔτε ἱκανότητα, οὔτε ἀνάλογον πολιτισμὸν ἔχουσιν, ὥστε νὰ ἐννοήσωσι καλῶς καὶ νὰ ἐφαρμόσωσιν ὅλα ταῦτα. Δὲν εἶναι λοιπὸν δυνατὸν οὔτε τὸ μέτρον τοῦτο νὰ ἐπιφέρῃ θεραπείαν τοῦ κακοῦ.
Ἐνῶ λοιπὸν τὸ ὀθωμανικὸν στοιχεῖον ἐκπίπτει ὁλοὲν καὶ κατὰ τὸν πληθυσμὸν καὶ κατὰ τὸν πλουτισμὸν, δὲν προβαίνει δὲ οὐδ’ εἰς τὸν πολιτισμὸν, ὡς ἄλλαι ὑποτελεῖς φυλαὶ, εἶναι δυνατὸν νὰ διατηρηθῇ ἐπὶ πολὺ, ἐν αἰῶνι, ὁποῖος εἶναι ὁ σημερινός; Εἶναι δυνατὸν ὅ,τι ἡρπάγη ἐπὶ τῆς κατακτήσεως εἰς ἐποχὴν ἀνωμαλιῶν καὶ διαφθορᾶς, νὰ διατηρηθῇ σήμερον, ὑπαρχουσῶν τῶν ἀνωτέρω ἐκτεθεισῶν περιπτώσεων; Τὶ ἆρα γε μέλλει γενέσθαι; Ὅ,τι ἐγένετο ἐπὶ τῆς ἑλληνικῆς ἐπαναστάσεως ἄλλοτε, καὶ ὅ,τι γίνεται ἤδη ἐν Ἑρζεγοβίνῃ. Ἐπαναστάσεις καὶ πόλεμοι θέλουν φέρει ἑκάστοτε πολιτικὰς μεταβολὰς, κλονισμοὺς δὲ ἐπιζημίους εἰς τὰ γειτονεύοντα κράτη.
Θεωρουμένης λοιπὸν ὡς ἀναποδράστου τῆς καταπτώσεως, οἱ ἔχοντες νὰ θηρεύσωσι συμφέροντα ἀπ’ αὐτῆς, τὶ πρέπει νὰ πράξωσι; Δύνανται νὰ μένωσιν ἁπλοῖ θεαταὶ τῶν γινομένων; Ἰδοὺ ὁ φόβος τῆς προσεγγύσεως τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος, Ὁ φόβος οὗτος ἀνάγκη νὰ δώσῃ αἰτίαν σπουδαίας σκέψεως καὶ εἰς τοὺς Ἕλληνας.
Ἡ Ἑλλὰς ὡς ἐκ τῆς τοπογραφικῆς θέσεως αὐτῆς καὶ ἐν γένει ἡ Ἑλληνικὴ φυλὴ, ὡς ἐκ τοῦ πληθυσμοῦ αὐτῆς συγκρινομένης πρὸς τὰς ἄλλας ὑποτελεῖς τῇ Τουρκίᾳ φυλὰς, ὡς ἐκ τῶν δικαιωμάτων, ἅτινα ἔχει ἢ φρονεῖ ὅτι ἔχει ἐπὶ τῆς κληρονομίας τοῦ ἀσθενοῦς, ὡς ἐκ τῶν ἀρχαίων ἀναμνήσεων τῆς προτέρας αὐτῆς δόξης καὶ λαμπρότητος, ὡς ἐκ τῶν πιθανῶν μέσων ἐπιτυχίας τοῦ νὰ καθέξῃ καὶ αὖθις ἣν πρὸ αἰώνων κατεῖχε θέσιν, μεταξὺ τῶν ἀρχαίων ἐθνῶν, θέλει εἶσθαι ἐκ τῶν πρώτων, οἵτινες θέλουν ἀποβλέψει πρὸς τὴν ἀντικατάστασιν ἐν περιπτώσει ἐπικειμένης μεταβολῆς.
Ἀλλ’ ἐφημερίδες εὐρωπαϊκαὶ, χαίρουσαι μάλιστα σπουδαίαν ὑπόληψιν, ἐξέφρασαν εἴτε ἀπ’ εὐθείας, εἴτε ἐκ πλαγίου, πολλὴν δυσπιστίαν, ἂν οἱ Ἕλληνες εἰσὶν ἁρμόδιοι πρὸς διαδοχὴν τοῦ κινδυνεύοντος κράτους, ἡ ὑπόνοια ὅμως αὕτη ἐῤῥίφθη ἐν τῷ μέσῳ ἁπλῶς καὶ ἀνεξετάστως ἄνευ παρατηρήσεως δυσκολιῶν, ἢ κωλυμάτων, θεωρουμένων τυχὸν ἀνυπερβλήτων. Ἀλλ’ ἡμεῖς θέλομεν ἐκθέσει λεπτομερέστατον τὸ πρᾶγμα καὶ ὡς ἐξεθέσαμεν τὰ αἴτια τὰ ὁποῖα καθιστῶσιν ἴσως ἀπαραίτητον τὴν πτῶσιν, οὕτω θέλομεν ἐκθέτει καὶ τοὺς λόγους, οἵτινες ὁδηγοῦσιν ἡμᾶς εἰς τὸ νὰ πιστεύσωμεν ὅτι ὁ φυσικώτερος, καὶ ἑπομένως ὁ πιθανώτερος, διάδοχος εἶναι ἡ Ἑλληνικὴ φυλή· καὶ ἰδοὺ αὗτοι ἐν συνόψει.
1ον. Ἡ Ἑλληνικὴ φυλὴ, ὄχι μόνον ἐκ τῶν χρόνων τοῦ μεγάλου Ἀλεξάνδρου, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τοῦ Βυζαντινοῦ βασιλείου, εἶχεν ἐξαπλωθῆ καθ’ ὅλην σχεδὸν τὴν Εὐρωπαϊκὴν Τουρκίαν, κατὰ τὸν Εὔξεινον Πόντον καὶ κατὰ τὴν μικρὰν Ἀσίαν. Ἂν καὶ οἱ Τοῦρκοι κατακτήσαντες τὰ μέρη ταῦτα, τὰ ὑπέβαλον ὑπὸ βαρὺν ζυγὸν, δὲν ἠδυνήθησαν ὅμως νὰ τὴν ἐξασθενήσωσιν ἐπὶ τοσοῦτον, ὥστε νὰ συγχωνευθῇ μετ’ αὐτῶν, διετηρήθη δὲ, χάρις εἰς τὸν χριστιανισμὸν, ἔχουσα ἰδίας κοινότητας, καὶ ἐν μέρει καὶ δημοτικὰς ἀρχάς· διετήρησεν ὁμοίως κατὰ μέγα μέρος καὶ τὴν γλῶσσαν. Ἐὰν δέ τινες μὴ ὑποφέροντες τὸ βάρος τῆς δουλείας μετέβαλον θρήσκευμα· τοῦτο ἐγένετο μεταξὺ ὀλίγων, καὶ μεταξὺ δὲ αὐτῶν ἀκόμη ὑπῆρξαν πολλοὶ διατηροῦντες τὸν χριστιανισμὸν καὶ φαινόμενοι κατὰ τὸ ἐξωτερικὸν μόνον Τοῦρκοι. Περὶ τούτου δὲ ὄχι ὀλίγα ὑπάρχουσι παραδείγματα.
2ον. Ἐξ ἁπασῶν τῶν ὑποδούλων φυλῶν, ἡ Ἑλληνικὴ, ὡς ἔχουσα ἀρχαίας ἀναμνήσεις δόξης καὶ πολιτισμοῦ, διατηρεῖ πάντοτε εἶδός τι ὑπερηφανείας, δι’ ἢν ἀξιοῖ ἑαυτὴν βελτίονος τύχης, καὶ διὰ τοῦτο πάντοτε φροντίζει πρὸς βελτίωσιν τῆς κοινωνικῆς καταστάσεώς της καὶ δὲν ἀποφεύγει τολμηρὰς ἐπιχειρήσεις. Τοῦτο δὲ ἰδίως πρέπει νὰ θεωρηθῇ πλεονάζον παρὰ τῇ Ἑλληνικῇ φυλῇ.
3ον. Τὸ Ἑλληνικὸν Κράτος ἀνεγερθὲν ἐν τῷ μέσῳ τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς καὶ ἀπολαῦσαν ἐλευθερίαν καὶ αὐτονομίαν, ἐνέπνευσε τὴν ἐπιθυμίαν τῆς ἀποκτήσεως αὐτῶν καὶ ἐν τῇ λοιπῇ Ἑλληνικῇ φυλῇ. Ἐνεπνεύσθη δὲ αὐτῇ ἡ μίμησις πρὸς τὴν παιδείαν καὶ τὸν πολιτισμὸν, ὥστε πρὸ πολλῶν ἐτῶν ἰατροὶ ἐπιστήμονες, καθηγηταὶ, διδάσκαλοι, διδασκάλισσαι κτλ. προήγαγον τὴν παιδείαν καὶ τὸν πολιτισμὸν ἐν αὐτῇ. Οὕτω δὲ αὕτη δύναται νὰ θεωρηθῇ ὡς ἐξέχουσα ἁπασῶν τῶν ἄλλων ἐν τῷ Ὀθωμανικῷ Κράτει φυλῶν.
4ον. Ὁ Ἕλλην, ὡς ἰδιώτης, ἀπέκτησε μεγίστην ὑπόληψιν καὶ φήμην συστήσας κοινότητας Ἑλληνικὰς ἐν Ἀγγλίᾳ, ἐν Γαλλίᾳ, ἐν Αὐστρίᾳ καὶ ἐν τῷ μέσῳ ἄλλων κρατῶν, ὡς καὶ ἐν Ἰνδίαις καὶ ἐν Ἀμερικῇ. Περὶ τῶν Ἑλληνικῶν τούτων κοινοτήτων ἐγένετο ἤδη πολὺς λόγος διά τε τὴν ἀγχίνοιαν καὶ τὴν ἱκανότητα τῶν συνιστώντων αὐτὰς καὶ πρὸ πάντων διὰ τὸν ἐπιχειρηματικὸν νοῦν, δι’ οὗ κατόρθωσαν νὰ θεωρηθῶσιν ὡς ἔμποροι ἱκανοὶ ἐν τῷ μέσῳ τῶν ἐμπορικωτέρων ἐθνῶν τῆς Εὐρώπης.
5ον. Ἐν τῇ ἐλευθέρᾳ Ἑλλάδι, ἄνευ οὐδεμιᾶς σχεδὸν συνδρομῆς ἐκ μέρους τῆς ἐξουσίας, ἰδιῶται Ἕλληνες καὶ ἐκ τῶν ἐντὸς καὶ ἐκ τῶν ἐκτὸς τῆς Ἑλλάδος, συνέστησαν διαφόρους μηχανὰς καὶ ἐργοστάσια· καὶ γίνεται ἤδη ἐκ τῆς Ἑλλάδος ἐξαγωγὴ διαφόρων προϊόντων βιομηχανικῶν, ἅτινα κινοῦσι τὴν περιέργειαν καὶ τὸν θαυμασμὸν καὶ αὐτῶν τῶν Εὐρωπαίων.
6ον. Ἡ παιδεία ἐν Ἑλλάδι ἐξηπλώθη εἰς μέγιστον βαθμὸν, τὸ σπουδαιώτερον δὲ εἶναι ἡ ἐκπαίδευσις τῶν γυναικῶν, δι’ ὧν κυριωτέρως, κατορθοῦται ὁ πολιτισμός. Ὡς πρὸς τὸ κεφάλαιον δὲ τοῦτο ἡ Ἑλληνική φυλὴ ὄχι μόνον ὑπερτερεῖ ἁπάσας τὰς κατὰ τὸ Τουρκικὸν Κράτος φυλὰς, ἀλλ’ ἰσοδυναμεῖ καὶ μέ τινα τῶν Εὐρωπαϊκῶν Κρατῶν, ὅπου εἰσέτι δὲν ἀνεπτύχθη ἐπὶ τοσοῦτον ἡ παιδεία.
7ον. Οἱ ναυτικοὶ τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς εἰσὶ καὶ φυσικῶς τρόπον τινὰ διατεθειμένοι πρὸς τὴν ναυτιλίαν, ἀλλ’ ἀπέκτησαν καὶ πεῖραν ἀρκοῦσαν καὶ ἱκανότητα, ὥστε νὰ δύναται νὰ παραβληθῶσι καὶ πρὸς Εὐρωπαίους ἀκόμη ναυτικούς. Ἡ δὲ οἰκονομία καὶ λιτότης ὡς πρὸς τὴν δίαιταν, καθιστᾷ αὐτοὺς προτιμοτέρους πολλῶν Εὐρωπαίων ναυτῶν.
Ὅλα τὰ ἐκτεθέντα ἀποδεικνύουσι κατὰ πόσον ἡ Ἑλληνικὴ φυλὴ ὑπερέχει τῆς Ὀθωμανικῆς, ὡς πρὸς τὰς ἄλλας δὲ ὑποτελεῖς τῇ Τουρκίᾳ φυλὰς οὐδὲν ἔχομεν νὰ διαφιλονεικήσωμεν, καθόσον ἑκάστη αὐτῶν ἀποτελεῖ ἴδιον κύκλον, καὶ δὲν πιστεύομεν νὰ ἔχῃ ἀξιώσεις ἐπὶ τῶν λοιπῶν μερῶν τοῦ Ὀθωμανικοῦ Κράτους, ὅπου αὕτη δὲν ἀναμιγνύεται διὰ συνοικήσεως, ἢ ἄλλων πολιτικῶν ἢ ἰδιωτικῶν σχέσεων. Ὑπάρχει μόνον ἡ Βουλγαρικὴ φυλὴ, ἥτις ἐστὶν ἀναμεμιγμένη μετὰ τῆς Ἑλληνικῆς κατὰ τὸν Αἷμον καὶ ἄλλας τινὰς πέριξ αὐτοῦ ἐπαρχίας, ἀλλ’ αὕτη οὐδεμίαν δύναται νὰ ἔχῃ ἀξίωσιν ἵνα συγκριθῇ μετὰ τῆς Ἑλληνικῆς, ἐχούσης ὅσα ἀνωτέρω ἐξεθέσαμεν προσόντα ἵνα ἀντιποιηθῇ ποτὲ τὴν διαδοχὴν τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους.
Ὑπάρχει καὶ ἡ Ἀλβανικὴ φυλὴ, ἀλλ’ αὕτη ἐξ ἀρχαίων χρόνων ἐθεωρεῖτο ὡς μία καὶ ἡ αὐτὴ φυλὴ μετὰ τῆς Ἑλληνικῆς, καὶ πιστεύομεν ὅτι αὕτη εὐχαρίστως παρακολουθήσει τὴν Ἑλληνικὴν μέχρι συγχωνεύσεως. Πιστεύομεν μάλιστα ὄτι καὶ οἱ ἐν αὐτῇ Ὀθωμανοὶ, ὡς ἀσπασθέντες τὸν Μωαμεθανισμὸν ἐκ συμφέροντος καὶ οὐχὶ ἐκ θρησκευτικοῦ αἰσθήματος, θέλουσιν ἀποπτύσει αὐτὸν, ἅμα ὑποτεθῇ ὅτι χωρισμός τις θέλει συμβῆ μεταξὺ τῶν δύο θρησκευμάτων, καὶ οἱ Ὀθωμανοὶ ἀναγκασθῶσι νὰ ἐκλέξωσιν ἵδιον τόπον κατοικίας αὐτῶν. Τὸ μέτρο δὲ τοῦτο τῆς θρησκευτικῆς μεταβολῆς ἐλπίζομεν ὅτι θέλουν εὐχαρίστως ἀποδεχθῆ καὶ πολλοὶ ἄλλοι ὀθωμανοὶ μὴ ὄντες Ἀσιατικῆς, ἀλλ’ Ἑλληνικῆς καταγωγῆς, καὶ πολιτισθέντες ἐπὶ τοσοῦτον, ὥστε νὰ προτιμῶσι τὴν ἐλευθερίαν καὶ ἰσότητα, ἀντὶ αὐθαιρέτου καὶ δεσποτικῆς Κυβερνήσεως.
Εἶναι ἀληθὲς ὅτι ἐν Ἑλλάδι δὲν ἀνεφάνησαν πολιτικοὶ ἄνδρες μεγάλης ἀξίας, δι’ οὓς νὰ γεννηθῶσιν ἐλπίδες μεγάλων ἔργων, ἀλλὰ δὲν πρέπει ν’ ἀπελπισθῶμεν ὅτι αἰωνίως θέλει μείνει ἄγονος ἡ Ἑλλὰς μεγάλων πολιτικῶν ἀρετῶν. Ἐὰν δὲν ἐγεννήθη παρ’ ἡμῖν οὔτε Βίσμαρκ, οὔτε Καβοὺρ, ἵνα ἀποκτήσῃ ἡ Ἑλλὰς δόξαν καὶ λαμπρότητα, οὐχ’ ἧττον, διὰ τῶν ἰδίων αὐτῆς πολιτικῶν, διετήρησε τὴν αὐτονομίαν καὶ ἐλευθερίαν της καί τοι ἐπιβουλευθείσας, καὶ κατώρθωσε τοῦτο ἄνευ αἵματος καὶ περισπασμῶν.
Κατακρίνουσι τὴν Ἑλλάδα ὡς μὴ πληρώσασαν τὰ δάνεια αὐτῆς, καὶ προέβησαν τινὲς τῶν ἐφημερίδων νὰ τὴν ὀνομάσωσι καὶ ἄτιμον. Ἀλλὰ δὲν ἤθελον οὕτως ἐκφρασθῆ, ἐὰν ἐλάμβανον ὑπ’ ὄψιν ὅτι τὸ μὲν πρῶτον δάνειον ἐγένετο παρὰ πολλῶν ἐπαρχιῶν, ἂν δὲ καὶ δὲν ἐλευθερώθησαν ἅπασαι, ἐζητεῖτο ἡ πληρωμὴ τοῦ ὅλου δανείου ἀπὸ μόνας τὰς ἐλευθερωθείσας ἐπαρχίας, ἀλλὰ τοῦτο οὔτε δυνατὸν ἦτον, οὔτε δίκαιον ἔπρεπε νὰ θεωρηθῇ. Ὡς πρὸς τὸ δεύτερον δὲ, ἡ Ἑλλὰς ἔπρεπε νὰ θεωρηθῇ οἴκτου καὶ οὐχὶ μομφῆς ἀξία, διότι τὸ δάνειον τοῦτο κατεσπαταλεύθη πρὶν φθάσῃ εἰς χεῖρας Ἑλλήνων. Εἶναι δὲ γνωστὸν ὅτι οὐδ’ ὁ κυριώτερος προορισμὸς αὐτοῦ ἔλαβε χώραν, τὸ νὰ χρησιμεύσωσι δηλαδὴ δέκα ἑκατομμύρια δραχμῶν πρὸς ἐμψύχωσιν τῆς γεωργίας, καὶ μόλα ταῦτα ὑπάρχει ἡ διάθεσις μεταξὺ Ἑλλήνων τοῦ ν’ ἀπαλλαχθῶσιν ἀμφοτέρων αὐτῶν τῶν δανείων, καὶ εὑρέθησαν καὶ μεταξὺ τῶν ὑπουργῶν ἄνδρες ἐπιχειρήσαντες διαπραγματεύτεις περὶ αὐτῶν, καὶ ἴσως οὐκ εἰς μακρὰν, θὰ ἴδωμεν ἀποπερατουμένας καὶ τὰς δύο ταύτας ὑποθέσεις. Καθόσον ὅμως ἀφορᾷ τὴν διαχείρισιν Ἑλλήνων ὑπουργῶν, βλέπομεν ὅτι ὅσα δάνεια ἐγένοντο ἐπ’ αὐτῶν, εἶναι ἐπιζήτητα καὶ ἔφθασαν μάλιστα καὶ εἰς ὑπερτίμησιν τῆς ἀρχικῆς αὐτῶν ἀξίας. Ἐὰν δὲ ὑποθέσωμεν ὅτι ἅπασα ἡ Ἑλληνικὴ φυλὴ θὰ συγκεντρωθῇ εἰς ἓν σημεῖον, εἶναι δυνατὸν νὰ μὴ εὑρεθῶσι καὶ ἄτομα, ὁποῖαι αἱ περιστάσεις θέλουν ἀπαιτήσει; Ἡμεῖς τοὐλάχιστον δὲν ἀπελπιζόμεθα.
Ἂς ἐξετάσωμεν ἤδη τὸ ζήτημα ὑπὸ διαφόρους ὄψεις, ἐπιφέροντες καὶ εἰκασίας τινὰς ἢ πιθανὰ συμπεράσματα. Ὑπάρχει συνεννόησις μεταξὺ τριῶν αὐτοκρατόρων, καὶ πολλαὶ διαβεβαιώσεις διαδίδονται περὶ τῆς ἐν γένει εἰρήνης τῆς Εὐρώπης, ἀλλὰ τὸ κίνημα τῆς Ἑρζεγοβίνης, δὲν θέλει ἆρά γε δώσει ἀφορμὴν πρὸς διατάραξιν αὐτῆς; Τί μέλλουν νὰ πράξωσιν οἱ τρεῖς αὐτοκράτορες ἀπὸ κοινοῦ πρὸς ἀποφυγὴν τοῦ κινδύνου; Μία εἰκασία ὑπάρχει ὅτι θέλουν μεσολαβήσει πρὸς τὸν Σουλτάνον ἵνα ἀποδοθῶσιν ἐλευθερίαι τινὲς εἰς τοὺς ἐπαναστάτας πρὸς κατάπαυσιν τῆς ἐπαναστάσεως, καὶ ἴσως, καθ’ ἣν περίπτωσιν οἱ πολεμοῦντες δὲν δύνανται νὰ ἐμπιστευθῶσιν εἰς τὴν πραγματοποίησιν τῶν ὑποσχέσεων τοῦ Σουλτάνου καὶ τὴν ἀκριβῆ ἐφαρμογὴν τῶν τεθησομένων νόμων, οἱ τρεῖς αὐτοκράτορες ἀπὸ κοινοῦ ἐνδέχεται νὰ προβῶσιν εἰς κατοχὴν τοῦ ἐπαναστατημένου μέρους πρὸς εἰρηνοποίησιν καὶ πλήρη ἀποκατάστασιν αὐτοῦ. Ἐὰν τοῦτο γένῃ καὶ ἐπιτύχῃ, δίδεται προσωρινόν τι φάρμακον πρὸς ἀναβολὴν, οὐχὶ δὲ πρὸς πλήρη θεραπείαν τοῦ ἐπικειμένου κινδύνου· διότι ὡς προείπομεν, ὁ ἀσθενὴς δὲν δύναται διὰ τοῦ μέσου τούτου νὰ ἔλθῃ εἰς πλήρη ἀνάῤῥωσιν.
Ἀλλ’ ἂν ὑποθέσωμεν ὅτι δι’ ὁποιονδήποτε λόγον δὲν θέλει πραγματοποιηθῆ τὸ ἀνωτέρω μέτρον, ἐὰν ὑποθέσωμεν ὅτι αἱ παρακείμεναι ἐπαρχίαι ἡλεκτρισθεῖσαι ἐκ τῆς ταὐτότητος τῆς φυλῆς, ἢ ἐπιθυμοῦσαι ν’ ἀποκτήσωσι πλήρη τὴν αὐτονομίαν των, λάβωσι μέρος εἰς τὸν ἀγῶνα, συνδρομαὶ δὲ ἄφθονοι δοθῶσι παρὰ τῶν πανταχοῦ ὁμοφύλων τῶν καὶ ἐν γένει τοῦ χριστιανισμοῦ, ὁ πόλεμος θέλει κατασταθῆ φοβερὸς, καὶ τὸ τουρκικὸν κράτος θέλει κινδυνεύσει τὰ μέγιστα, ἐνῷ μάλιστα πάσχον οἰκονομικῶς, οὐδεμίαν πίστιν θέλει ἔχει πρὸς ἐπιτυχίαν νέου δανείου. Ἐν τοιαύτῃ περιστάσει τὶ εἶναι πιθανὸν νὰ πράξωσιν οἱ τρεῖς αὐτοκράτορες;
Ἐάν ὑπάρχῃ προμελετημένον τι σχέδιον πρὸς λύσιν τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος, πιθανὸν ἡ κατάστασις αὕτη τῶν πραγμάτων νὰ γένῃ καὶ δι’ ὑποκινήσεως ἵνα ἐκ τούτου δοθῇ ἀφορμὴ πρὸς ἐπέμβασιν, ἀλλ’ ἡμεῖς παραδεχόμεθα τὸ ἁπλούστερον καὶ φυσικώτερον.
Δοθείσης λοιπὸν ἢ οὕτως ἢ ἅλλως τῆς περιστάσεως ταύτης, καὶ τῶν αὐτοκρατόρων θεωρουμένων ἐν πλήρει ἁρμονίᾳ μεταξύ των, πρέπει ὑποτεθῇ ὅτι ἡ διανομὴ τοῦ Τουρκικοῦ κράτους εἶναι ἀποφασισμένη. Ἀλλ’ ὁποία δύναται νὰ ἦναι ἡ διανομή; Τόσας δυσκολίας βλέπει τις εἰς τὸ νὰ κατορθωθῇ εἰρηνικὴ διανομὴ, ὥστε ὅλαι αἱ σκέψεις, ὅλαι αἱ εἰκασίαι ἐκμηδενίζονται, ἀπέναντι τῶν προορωμένων προσκομμάτων, καὶ ἰδίως, ὅταν ἔλθῃ τις εἰς τὸ ζήτημα τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Πολλάκις ἡ κατάργησις τοῦ Τουρκικοῦ κράτους ἐθεωρήθη ὡς ἔργον ἀναγκαῖον, ἀπαραίτητον μάλιστα, ἐπὶ Αἰκατερίνης, ἀλλ’ ἡ ἰδέα «τὶ θέλει γείνει ἡ Κωνσταντινούπολις» ἀναχαίτισε τὴν ἀπόφασιν, καὶ οἱ μελετήσαντες τὴν πτῶσιν τοῦ Ὀθωμανικοῦ βασιλείου, ἀπεσύρθησαν τοῦ σχεδίου των, ὡς μὴ εὑρίσκοντες τρόπον διαθέσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἁρμόζοντα πρὸς τὰ ἴδια ἑνός ἑκάστου αὐτῶν σχέδια. Καὶ σήμερον ἡ αὐτὴ ἀναφαίνεται περιπλοκὴ, τὰ αὐτὰ ἐμπόδια, καὶ διστάζομεν νὰ πιστεύσωμεν ὅτι αὕτη θὰ τεθῇ εἰς τὴν μερίδα ἑνὸς τῶν τριῶν.
Ἀλλ’ ἃς ὑποθέσωμεν ὅτι αὕτη δίδεται εἰς τὴν Ῥωσσίαν, λαμβάνοντες ἀφορμὴν ἐξ ὅσων κατὰ καιροὺς ἐῤῥέθησαν περὶ τῆς ἐπιθυμίας τῶν Ῥώσσων αὐτοκρατόρων εἰς τὸ νὰ κυριεύσωσι τὴν Κωνσταντινούπολιν.
Ἐὰν ἡ Ῥωσσία κατασταθῇ κυρία τοῦ Βυζαντίου μετὰ τοῦ Βοσπόρου καὶ τῆς Προποντίδος, κάτοχος τῶν δύο στενῶν, καταντᾷ ἀπρόσβλητος διὰ θαλάσσης· ἀλλὰ μήπως τοιοῦτον κράτος δύναται νὰ ἔχῃ φόβον διὰ ξηρᾶς; ἢ μήπως δὲν ὑπάρχουν φρούρια, ἢ στρατοὶ, ἵνα ἀσφαλίσωσιν αὐτήν; Τοιοῦτον κράτος, ὁποῖον ἡ Ῥωσσία σήμερον, προσλαμβάνουσα καὶ τοιαύτην θέσιν ὁποία ἡ Κωνσταντινούπολις, μὲ τὰ δύω στενὰ αὐτῆς, ἔχει πλέον φόβον καὶ ἂν πολλὰ συνάμα κράτη συμμαχήσωσι κατ’ αὐτῆς; Ποῖον τῶν Εὐρωπαϊκῶν κρατῶν δύναται ν’ ἀκούσῃ μετ’ ἀταραξίας τοιαύτην ἀπόκτησιν; Καὶ αἱ δύο νῦν συνεννοούμεναι μετ’ αὐτῆς αὐτοκρατορίαι, δύνανται ἆρά γε νὰ θεωρήσωσιν ἀκίνδυνον διὰ τὸ μέλλον ἑαυτῶν τοιαύτην πραγμάτων κατάστασιν;
Ἐὰν εἰς τὴν Ῥωσσίαν δὲν παραχωρηθῇ οἰκειοθελῶς τὸ σπουδαιότατον τοῦτο μέρος τῆς ὑφηλίου, εἶναι ποτὲ πιθανὸν ὅτι δύναται νὰ παραχωρηθῇ εἰς τὴν Αὐστρίαν; Ποῖα μεγάλα δικαιώματα αὐτῆς, ἢ ποῖα ἄλλα σπουδαῖα συμφέροντα τῶν δύω ἄλλων αὐτοκρατόρων, ἤθελον ἐπιφέρει τοιοῦτον μέτρον; οὐδὲν συμφέρον δύναται νὰ ὑπάρξῃ, ὅσον μέγα καὶ ἂν θεωρηθῆ, δυνάμενον ν’ ἀντιστοιχήσῃ μὲ τὴν κατοχὴν τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ τῶν παραρτημάτων αὐτῆς. Ἆρα οὐδὲ τοῦτο δὲν φαίνεται νὰ ἔχῃ πιθανότητά τινα ὑποστάσεως.
Ὅ,τι εἴπομεν διὰ τὴν Ῥωσσίαν, τ’ αὐτὰ πρέπει νὰ εἴπωμεν καὶ διὰ τὴν Γερμανικὴν αὐτοκρατορίαν. Αὕτη κατέστη ἐπίφοβος εἰς τὴν Εὐρώπην ὡς εὑρίσκεται σήμερον, ἐὰν προστεθῇ εἰς αὐτὴν καὶ τοιαύτη ἐπίζηλος θέσις, αὐξηνθῇ δὲ καὶ ἡ κατὰ θάλασσαν δύναμις αὐτῆς – καὶ τοιαύτη φαίνεται ἡ σημερινὴ τάσις αὐτῆς – δὲν θ’ ἀποβῇ ἆρά γε κοσμοκράτωρ ἐν τε τῇ Εὐρώπῃ καὶ ἐν τῇ Ἀσίᾳ;
Ἐκ τούτων εἰκάζομεν ὅτι οὐδεμία ἑκουσία παραχώρησις δύναται νὰ ὑπάρξῃ μεταξὺ τῶν τριῶν αὐτοκρατόρων, καθόσον ἀφορᾷ τὴν Κωνσταντινούπολιν· διότι ἡ ἔχουσα τὸ Βυζάντιον μερὶς πρέπει νὰ θεωρηθῇ τόσον μεγάλη, ὥστε οὐδεμία ἄλλη μερὶς δύναται νὰ ἀντιστοιχήσῃ μετ’ αὐτῆς.
Ἀλλὰ καὶ ἂν διὰ μίαν στιγμὴν ἠθέλαμεν ὑποθέσει πιθανὴν τοιαύτην διανομὴν μεταξὺ τῶν τριῶν αὐτοκρατοριῶν, πῶς ἤθελεν ἀκούσει ἡ λοιπὴ Εὐρώπη τοιαύτην ἀπόφασιν; Εἶναι ποτὲ δυνατὸν νὰ πιστεύσωμεν ὅτι ἤθελεν ἤδη ἀταράχως πραγματοποιούμενον τοιοῦτον σχέδιον; Δὲν ἤθελον σχηματισθῆ νέαι σταυροφορίαι πρὸς ἀποτροπὴν τοιούτου κινδύνου; Ὁποία γενικὴ ἀναστάτωσις ἔμελλε νὰ ἐπακολουθήσῃ τοιαύτην ἀπόφασιν! καὶ πόσον τρομερὰ πρέπει νὰ θεωρηθῶσι τὰ ἐπακόλουθα αὐτῆς!
Λαμβάνοντες ὑπ΄ ὄψιν ὅλας τὰς δυσκολίας ταύτας καὶ θεωροῦντες ἀδύνατον τὸ νὰ τεθῇ ἡ Κωνσταντινούπολις εἰς χεῖρας ἰσχυρὰς τινὸς δυνάμεως, ἔχοντες δὲ πρὸ ὀφθαλμῶν καὶ τὸ ἀδύνατον τῆς διατηρήσεως τοῦ Ὀθωμανικοῦ κράτους, ἀνάγκη νὰ ἀνεύρωμεν ποῖος τρόπος πιθανῶς δύναται νὰ ὑπάρξῃ κατάλληλος πρὸς λύσιν τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος. Τοιαύτη γνώμη ἐκφερομένη παρ’ ἡμῶν θέλει θεωρηθῆ λίαν παράτολμος, ἀλλ’ οὐχ’ ἧττον ὀφείλομεν νὰ δώσωμεν νύξεις τινὰς ἐφ’ ὧν φρονοῦμεν ὅτι θέλει ἀνεγερθῆ τὸ σπουδαῖον τοῦτο οἰκοδόμημα.
Πρῶτον μὲν δὲν φρονοῦμεν, οὔτε δυνατὴν, οὔτε δικαίαν τὴν διαίρεσιν τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους μεταξὺ τῶν Εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων, δι’ οὓς προείπομεν λόγους. Τούτου τεθέντος, ἀνάγκη νὰ προβῶμεν εἰς τὴν τακτοποίησιν τοῦ κράτους τούτου, εἰς τρόπον ὥστε, οὐδέποτε νὰ ἐπίκεινται φόβος διαταράξεως τῆς Εὐρωπαϊκῆς εἰρήνης ἐκ τῆς διαθέσεως αὐτοῦ.
Θεωροῦντες δὲ τὴν Ῥουμουνικὴν φυλὴν ὡς καὶ τὰς Σλαυϊκὰς, ὡς περιωρισμένας εἰς ἴδιον κέντρον, ὡς προείπομεν ἀνωτέρω, νομίζομεν ὅτι αὗται, ἢ δύνανται νὰ λάβωσι πλήρη καὶ τελείαν ἀνεξαρτησίαν καὶ ν’ ἀποσπασθῶσιν ὁλοτελῶς τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐξουσίας, ἢ, ἂν προτιμῶσι ν’ ἀποτελέσωσιν ὁμοσπονδιακόν τινα δεσμὸν μὲ τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐξουσίαν τὴν διαδεχθησομένην τὴν παροῦσαν ἐν αὐτῇ κυβέρνησιν, ὡς κατωτέρω θέλομεν ἀναφέρει.
Ἐκ τῶν ἐν τῷ ὀθωμανικῷ κράτει ὑπαρχουσῶν φυλῶν σπουδαιότεραι εἰσὶν ἡ Ἑλληνικὴ καὶ Τουρκική. Αὗται ἐνόσῳ μένουσιν ἐν τῷ αὐτῶ τόπῳ καὶ κατὰ τὴν ἐνεστῶσαν ἐξουσίαν, δὲν εἶναι δυνατὸν ν’ ἀποφύγωσι τὰς συγκρούσεις, αἵτινες κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον θὰ διαταράττωσι καὶ τὴν εἰρήνην τῶν γειτόνων λαῶν. Ἀνάγκη λοιπὸν νὰ διαχωρισθῶσι καὶ νὰ τοποθετηθῶσι κατὰ θρήσκευμα. Ἐπειδὴ δὲ το κοράνιον καὶ τὸ εὐαγγέλιον δὲν δύνανται νὰ συμβαδίζωσιν, οὔτε πολιτικῶς, οὔτε κοινωνικῶς, διότι ἀντίκεινται αἱ ἀρχαὶ ἢ αἱ βάσεις αὐτῶν, ὡς προείπομεν, ἀνάγκη ἑκάστη τῶν φυλῶν νὰ καθέξῃ ἴδιον τόπον, νὰ ἔχῃ ἰδίους νόμους καὶ ἰδίαν ἐξουσίαν. Ὡς πρὸς τὰς ἄλλας φυλὰς, τὰς κατοικούσας ἐν τῷ ὀθωμανικῷ κράτει, αὗται δύνανται νὰ συμμορφωθῶσιν εὐκόλως μετὰ τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς διὰ τὴν ὁμοιότητα τοῦ θρησκεύματος ἀφ’ ἑνὸς καὶ ἀφ’ ἑτέρου διὰ τὰς φιλελεύθερους ἀρχὰς, ἅς τινας ἐπαγγέλλεται ἡ Ἑλληνικὴ φυλὴ καὶ διὰ τὴν ἰσότητα καὶ τὴν ἐλευθερίαν, τὴν ὁποίαν ἀποδίδει εἰς ἅπαντας, ὡς βλέπομεν καὶ ἐν Ἑλλάδι ὅπου ἀπεδόθη ἰσότης δικαιωμάτων καὶ εἰς τοὺς Ἰουδαίους, ἐνῷ πολιτικὰ δικαιώματα στεροῦνται οὗτοι καὶ ἐν Εὐρωπαϊκοῖς καὶ λίαν πεπολιτισμένοις κράτεσιν.
Ἡ μετοικιζομένη φυλὴ ἀναγκαίως πρέπει νὰ ᾖ ἡ ὀθωμανική· διότι αὕτη ἔχει ἀλλαχόθεν τὴν καταγωγὴν της, καὶ δύναται νὰ ἐπανέλθῃ εἰς τὴν ἰδίαν πατρίδα· δύναται δὲ νὰ συγκεντρωθῆ εἰς μέρος τι τῆς Ἀσίας, ἢ Ἀφρικῆς, ὅπου κατοικοῦσα συμπαγῶς καὶ διοικουμένη κατὰ τὴν ἰδίαν ἀρέσκειαν, δύναται καὶ νὰ εὐδαιμονήσῃ ἀθορύβως καὶ νὰ ἀποκατασταθῆ ἰσχυρά.
Ἵνα ὑπάρξῃ ὅμως εὐκολία τῆς μετοικήσεως, οἱ μέλλοντες νὰ μετοικήσωσι δύνανται νὰ πωλήσωσι πᾶσαν τὴν ἰδιοκτησίαν των· καὶ πρὸς πλείονα ὠφέλειαν τῶν μετοικησόντων, ἀνάγκη νὰ προσκληθῶσι πρὸς ἀγορὰν κτημάτων ἐξ ὅλων τῶν Εὐρωπαϊκῶν κρατῶν ἀγορασταὶ, καὶ ἡ πώλησις διὰ τοῦ συναγωνισμοῦ θέλει ἀποβῆ ὠφελιμωτάτη εἰς τοὺς πωλητὰς, συνάμα δὲ τοιοῦτον μέτρον, θέλει δώσει ἀφορμὴν εἰς τὸ νὰ κατοικηθῇ ὁ τόπος, γινομένων τρόπον τινὰ μεταναστεύσεων, καὶ αὐξανομένου τοῦ πληθυσμοῦ διὰ νέων οἰκητόρων, ὁμοίων κατὰ τὸ θρήσκευμα, ἐχόντων ἀνάλογον πολιτισμὸν καὶ δυναμένων νὰ διοικηθῶσι συνταγματικῶς.
Ἡ Ἑλληνικὴ φυλὴ μετὰ τῶν νέων συνοίκων καὶ τῶν λοιπῶν ἐν τῷ τόπῳ χριστιανικῶν φυλῶν, δύναται ν’ ἀπαρτίσῃ κράτος χριστιανικὸν, ἐλεύθερον, πολιτευόμενον συνταγματικῶς, καὶ ἔχον τὴν ἕδραν αὐτοῦ ἐν Κωνσταντινουπόλει.
Ἐὰν τὸ πρᾶγμα ἐκ πρώτης ὄψεως φαίνεται ἀπίθανον, μήπως διανομή τις, ὁποίαν ἀνωτέρω περιεγράψαμεν, δὲν εἶναι πολὺ μᾶλλον ἀπίθανος; Εἰρηνικωτέρα λοιπὸν λύσις τοῦ ζητήματος θέλει φανῆ ἡ τελευταία αὔτη, ἡ δὲ ἐξ αὐτῆς προκύψουσα εἰρήνη θέλει ἀποβῆ βασιμωτέρα καὶ διαρκεστέρα· διότι οἱ Ἕλληνες, ἐκτὸς τοῦ δικαιώματος τῆς κληρονομίας, ὅπερ ἀποκλειστικῶς τοῖς ἀνήκει, δὲν θέλουν συστήσει μέγα κράτος, ὥστε ν’ ἀποβῆ ἐπίφοβον πρὸς τα ἄλλα Εὐρωπαϊκὰ Κράτη.
Ἀλλὰ πῶς δύναται νὰ λάβῃ χώραν τοιαύτη λύσις; Ἐὰν διὰ βίας· ἀνάγκη ὁ πόλεμος ν’ ἀναστατώσῃ τὸ τουρκικὸν κράτος, ἐκ τούτου δὲ ὄχι ὀλίγον θὰ πάθωσι καὶ τὰ Εὐρωπαϊκὰ συμφέροντα. Διὰ μέσων ὅμως εἰρηνικῶν εἶναι ἆρά γε δυνατὸν νὰ κατορθωθῆ ἡ διαίρεσις τῶν δύω φυλῶν, καὶ ἡ μετοίκησις τῆς ὀθωμανικῆς; Ἀδύνατον εἶναι νὰ συμφωνήσωσι ποτὲ αἱ δύω φυλαὶ πρὸς τοῦτο καὶ νὰ ἐνεργήσωσιν ἑκουσίως τὴν πραγματοποίησιν, Ἐν τοιαύτῃ περιπτώσει θὰ εὑρεθῶμεν εἰς τὴν αὐτὴν τῶν πραγμάτων κατάστασιν, καὶ οὐδεμία διόρθωσις φαίνεται πιθανή.
Ἐὰν ὅμως αἱ τρεῖς αὐτοκρατορίαι καὶ ὅσαι ἄλλαι Εὐρωπαϊκαὶ δυνάμεις ἔχουσι συμφέρον ἵν’ ἀρθῇ ἅπαξ διὰ παντὸς ἐκ τοῦ μέσου ἓν σκάνδαλον, ὅπερ μεγάλως ἀνησυχεῖ αὐτὰς, ἂν παραδεχθῶσιν ὅτι εἰρηνικωτέρα λύσις τοῦ ζητήματος εἶναι αὕτη, ἡ δὲ ἐξ αὐτῆς προκύψουσα εἰρήνη θ’ ἀποβῇ παγιωτέρα καὶ διαρκεστέρα, εἶναι δίκαιον αὐθορμήτως αὗται ν’ ἀναδεχθῶσι τὴν ἐκτέλεσιν. Ἐκτὸς δὲ τοῦ γενικοῦ καλοῦ, ὅπερ θὰ προκύψῃ ἐκ τῆς εἰρηνοποιήσεως ταύτης, θὰ ὑπάρξουν καὶ ἴδια ὠφελήματα εἰς ἑκάστην αὐτῶν τῶν δυνάμεων.
Οἱ Ἕλληνες τεθέντες εἰς ἣν προείπομεν θέσιν παρὰ τῶν Εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων, ὄχι μόνον ἄπειρον εὐγνωμοσύνην θέλουν ὀφείλει πρὸς αὐτὰς· ἀλλὰ θὰ ὦσιν ὑπόχρεοι νὰ παραδεχθῶσι καὶ τοὺς ὅρους, οὓς ἤθελον ἐπιβάλει αὐτοῖς πρὸς ἐκτέλεσιν τῆς μεγάλης ταύτης μεταβολῆς. Οἱ δὲ ὅροι οὗτοι ὄχι μόνον δύνανται νὰ ἦναι γενικοὶ πρὸς ἅπαντα τὰ ληψόμενα μέρος εἰς τὴν ὑπόθεσιν ταύτην, ἀλλὰ πιθανὸν ν’ ἀποβλέπωσι καὶ ἰδιαίτερα εἰς ἑκάστην αὐτῶν συμφέροντα.
Καὶ γενικὰ μὲν δύνανται νὰ θεωρηθῶσιν, ἐὰν ἡ ἐν Κωνσταντινουπόλει συστηθησομένη Ἑλληνικὴ ἐξουσία ὑποχρεωθῇ νὰ ἔχῃ ὅλους τοὺς λιμένας αὐτῆς ἀνοικτοὺς πρὸς πάντας τοὺς ναυτιλουμένους, εἰς ὁποιονδήποτε κράτος καὶ ἂν ἀνήκωσι, νὰ ἀφήσῃ ἐλευθέραν τὴν δίοδον τῶν στενῶν εἰς ἅπαντας. Ὅλων δὲ οἱ ὑπήκοοι ἐν γένει νὰ ἦναι δεκτοὶ νὰ ἐμπορεύωνται, νὰ ναυτίλωνται νὰ διαμένωσιν ἐργαζόμενοι, καὶ ὅταν τυχὸν δυνάμεις τινὲς εὑρεθῶσιν εἰς ἐμπόλεμον κατάστασιν. Τὸ Βυζάντιον νὰ χρησιμεύσῃ ὡς κέντρον ὅλων τῶν πολιτικῶν συνδιασκέψεων, καὶ νὰ ἀπαρτισθῇ ἓν νέον ἀμφικτυονικὸν συνέδριον ἐν αὐτῷ θεωρουμένου τοῦ μέρους τούτου ὡς ἕδρα ἱερὰ καὶ ἀπαραβίαστος τῶν πολιτικῶν συμβουλίων, τὰ ὁποῖα θέλουν κανονίζει ὅλας τὰς ἀμοιβαίας αὐτῶν διενέξεις.
Ἐὰν τὸ μέτρον τοῦτο γένῃ δεκτὸν καὶ πραγματοποιηθῇ, ἕκαστος δύναται νὰ ἐννοήσῃ τὰ ἐπωφελεστάτας συνεπείας αὐτοῦ, διότι πᾶσα ἀφορμὴ διενέξεων καὶ πολέμων μεταξὺ τῶν ἀποτελεσόντων τὸ συνέδριον τοῦτο δυνάμεων θέλει ἐκλείψει, ἡ δὲ εἰρήνη θέλει κατασταθῆ πλήρης καὶ διαρκής. Ὁποία εὐάρεστος κατάστασις πραγμάτων, ἂν τοῦτο ἦτο δυνατὸν νὰ λάβῃ ὕπαρξιν καὶ ἐκτέλεσιν;
Δὲν ἦτο ἀδύνατον νὰ εὑρεθῶσι μέσα διαλύσεως πολλῶν ἀπαιτήσεων πολιτικῶν διὰ τῆς ἀνωτέρω προτεινομένης συνεννοήσεως, καὶ εἰς κράτη τινὰ νὰ γένωσιν ὠφέλιμοι ὑποχωρήσεις ἄνευ βλάβης ἑτέρων· οἷον ἐὰν ἡ Γερμανία ἐπιθυμῇ νὰ συγκεντρώσῃ ὑφ’ ἑαυτὴν ὅλον τὸ γερμανικὸν στοιχεῖον δὲν ἦτο ἆρά γε δυνατὸν νὰ παραχωρήσῃ αὐτῇ ἢ Αὐστρία ὅσας Γερμανικὰς ἐπαρχίας ἔχει αὕτη ὑπὸ τὴν ἐξουσία της, ἀποζημιουμένη διὰ τῆς προσαρτήσεως τῆς Ἑρζεγοβίνης, Βοσνίας κλπ;
Δὲν ἦτο ἆρά γε καὶ ὠφέλιμον καὶ φιλάνθρωπον ἡ μὲν Ῥωσσία νὰ προβῇ πρὸς τὴν Μεγάλην Ἀσίαν, ἐκπολιτίζουσα τοσούτους ἔτι βαρβάρους λαούς; Ἡ Ἀγγλία νὰ ἐξαπλωθῇ πρὸς τὴν Αἴγυπτον ἀσφαλίζουσα τὸν δρόμον τῶν Ἰνδιῶν διὰ τοῦ Σουὲζ, τὴν διάβασιν τοῦ ὁποίου θέλει διατηρῇ πάντοτε ἐλευθέραν πρὸς ἅπαντας; Ἡ Γαλλία δὲν ἤθελε σπουδαίως ὠφεληθῆ ἐπεκτείνουσα τὰς κατακτήσεις αὐτῆς πρὸς τὴν Ἀφρικὴν, ὅπου τοσαύτη ἀνάγκη ὑπάρχει πολιτισμοῦ; Πολλὰ ἄλλα μέτρα φιλάνθρωπα καὶ ἀγαθοεργὰ δύνανται νὰ ὑπάρξωσιν, ὡς καὶ ἐκ διαφόρων μερῶν τῆς Εὐρώπης, καὶ ἰδίως ἐκ τῆς Γερμανίας, δύνανται νὰ γένωσιν ἀποικίας εἰς τὴν Εὐρωπαϊκὴν Τουρκίαν καὶ τὴν Μικρὰν Ἀσίαν, ὅπου πλῆθος γαιῶν μένουσιν ἀκαλλιέργητοι. Ἐνῷ τοσοῦτον πλῆθος κατ’ ἔτος μεταβαίνουσιν εἰς Ἀμερικὴν, δὲν ἦτο ἆρά γε καλήτερον οἱ κάτοικοι οὗτοι νὰ μεταβαίνωσιν εἰς τὰ ἄνω μέρη μὲ πολὺ ὀλιγώτερα ἔξοδα τῶν πρὸς τὸ ταξείδιον τῆς Ἀμερικὴς ἀναγκαίων καὶ εἰς καλήτερον ἴσως κλίμα τῶν τῆς Ἀμερικὴς, τὸ δὲ κράτος ν’ ἀπαλλάττεται αὐτῶν μὲ πολὺ πλείονα εὐκολίαν; Ἡ συνοίκησις δὲ μετὰ τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς δὲν θέλει παρέξει ὁλοτελῶς σχεδὸν δυσκολίας, διότι καὶ ὁ πολιτισμὸς θὰ ἦναι ὅμοιος σχεδὸν μεταξὺ τῶν δύω μερῶν, καὶ ἡ ἰδέα τοῦ θρησκεύματος θέλει συνδέσει εὐκολώτερον τὰ μέρη, ἀφοῦ μάλιστα ἡ ἀνατολικὴ ἐκκλησία ἤρχισεν ἤδη νὰ θεωρῆται ὡς μία τῶν τελειοτέρων καὶ ἀνοθεύτων τρόπον τινὰ ἐκκλησιῶν.
Ἡ ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐξουσία τεθεῖσα ὑπὸ τὴν προστασίαν ἁπασῶν τῶν Εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων, καὶ θεωρουμένη ὡς ἱερὰ καὶ ἀπαραβίαστος θέλει χρησιμεύει ὡς κέντρον γενικὸν καὶ πολιτικῶς καὶ ἐμπορικῶς, διαπραγματευομένων ἐν αὐτῇ ὅλων τῶν ἀναφυομένων διενέξεων· διὰ τῶν ἀντιπροσώπων ἁπασῶν τῶν δυνάμεων, θέλει ἀφαιρεθῆ πᾶσα αἰτία ταραχῆς καὶ πολέμων, καὶ εἰρήνη διαρκὴς θέλει ἐπικρατήσει εἰς τὸ μεγαλήτερον μέρος τοῦ κόσμου. Ὁποία δὲ δόξα θέλει στεφανώσει τὰς κεφαλὰς ἐκείνων, οἵτινες θέλουν ἐξασφαλίσει εἰς τὸ μέλλον τὴν εἰρήνην τῶν λαῶν· καὶ παύσει τὴν μεταξὺ αὐτῶν διεγειρομένην τρομερὰν ἀλληλοκτονίαν!