Ο Χάρτης του Λιβάνου

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελείται από τα Οχτώ Σημεία του τελικού λόγου του Παπανδρέου στη Διάσκεψη του Λιβάνου, στις 20 Μαΐου 1944, τα οποία μετά την υπογραφή τους από όλους τους άλλους αντιπροσώπους, αποτέλεσαν τον Χάρτη του Λιβάνου. Τα σημεία αυτά ήταν όμοια περίπου με όσα είχε ήδη διακηρύξει ο Παπανδρέου όταν ανέλαβε την εξουσία, στις 27 Απριλίου.

1. Η ανασύνταξις και πειθάρχησις των ενόπλων Ελληνικών δυνάμεων της Μέσης Ανατολής υπό την σημαίαν της Ελληνικής Πατρίδος. Όλοι επίσης εμείναμε σύμφωνοι ότι η ανάκρισις πρέπει να συνεχισθή και ότι οι υποκινηταί της στάσεως πρέπει να τιμωρηθούν αναλόγως προς τας ευθύνας των. Το επιχείρημα ότι εκινήθησαν από το αίτημα της Κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος δεν είναι δυνατόν να τους απαλλάξη της ευθύνης διότι, εάν εις καιρόν πολέμου η διαφωνία περί την Κυβέρνησιν νομιμοποιή την στάσιν, τότε το Αλβανικόν Έπος θα έπρεπε να μην είχε υπάρξει. Ποίον θα είναι το πνεύμα με το οποίον θα γίνει η ανασύνταξις; Διεπιστώθη ομοφώνως ότι δεν ημπορούν να ισχύσουν πολιτικά κριτήρια, θα ισχύσουν μόνον εθνικά και στρατιωτικά κριτήρια και μόνον μ' αυτά θα γίνει ή ανασύνταξις των ενόπλων δυνάμεων. Εμείναμε επίσης σύμφωνοι ότι ακριβώς από την ημέραν της συστάσεως της Κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος θα εκπορευθή προς όλας τας ενόπλους δυνάμεις και της Μ. Ανατολής και της υποδούλου Ελλάδος το σύνθημα ότι η στρατιωτική πειθαρχία θα είναι αμείλικτος και ότι πολιτικαί απόψεις δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν εις τον στρατόν, διότι ο στρατός δεν βουλεύεται. Ο στρατός εκτελεί τας διαταγάς της Κυβερνήσεως.

2. Η ενοποίησις και πειθάρχησις υπό τας διαταγάς της Ενιαίας Κυβερνήσεως όλων των ανταρτικών σωμάτων της Ελευθέρας Ελλάδος καθώς και η κινητοποίησις όλων των μαχητικών δυνάμεων του Έθνους εναντίον των κατακτητών. Και εις αυτό το κεφάλαιο νομίζω ότι η σύμπτωσις είναι απόλυτος. Διότι όλοι δεχόμεθα ότι είναι αδύνατον εις το διηνεκές ν' αποτελέση μόνιμον κατάστασιν η ανταρτική σύνθεσις και ότι πρέπει να βαδίσωμεν το ταχύτερον προς την δημιουργίαν του Εθνικού μας Στρατού, ο οποίος θα είναι απηλλαγμένος πάσης επιρροής κομμάτων και οργανώσεων, θα ανήκη μόνον εις την πατρίδα και θα υπακούη εις τας διαταγάς της Κυβερνήσεως. Αλλά όλοι επίσης δεχόμεθα, ιδίως μετά την επιστολήν του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, το οποίον υπενθυμίζει ότι πάσα μεταβολή δεν πρέπει να οδήγηση εις ελάτωσιν της αντιστάσεως, ότι η άμεσος επιδίωξις της αντιστάσεως δεν θα αντεπεκρίνετο εις τας ανάγκας του αγώνος. Και η μια πλευρά αποδέχεται ότι είναι αδύνατον να αποτελέση μόνιμον κατάστασιν η ανταρτική σύνθεσις και η άλλη επίσης ότι είναι αδύνατον να είναι τούτο άμεσος επιδίωξις. Επομένως η σημερινή κατάστασις θεωρείται μεταβατική, η δε ρύθμισις θα ανήκη εις την πλήρη πρωτοβουλίαν της Κυβερνήσεως και του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής.

3. Η κατάργησις της τρομοκρατίας εις την ελληνικήν ύπαιθρον και η παγίωσις της προσωπικής ασφαλείας και της πολιτικής ελευθερίας του λαού, όταν και όπου ο κατακτητής αποσύρεται. Ο όρος "τρομοκρατία" επεβεβαιώθη από την μίαν πλευράν, ημφισβητήθη από την άλλην. Δεν μας είναι απαραίτητος δια την αποκρυστάλλωσιν. Μας αρκεί η κοινή διαπίστωσις ότι εις την ύπαιθρον θα διασφαλισθή η τάξις, η προσωπική ασφάλεια και η πολιτική ελευθερία. Και εις τας πόλεις επίσης θα καταβληθούν προσπάθειαι όπως εκλείψουν τρομοκρατικαί εκδηλώσεις. Υπουργοί της Ενιαίας Κυβερνήσεως θα ευρίσκωνται εις την ελευθέραν Ελλάδα ασκούντες την διοίκησιν και των στρατιωτικών δυνάμεων και των απελευθερωμένων ελληνικών πληθυσμών. Διεπιστώθη τελικώς η απόλυτος ομοφωνία ότι η αποστολή της κυβερνήσεως είναι η επαφή και η καθοδήγησις του Ελληνικού Λαού. Κανείς από ημάς δεν έχει την φιλοδοξίαν να μεταβληθή εις ομογενή και μετανάστην, όλοι φιλοδοξούμεν να είμεθα συναγωνισταί και οδηγοί του λαού μας. Εκεί είναι η θέσις μας. Το μόνον θέμα που ετέθη είναι ο χρόνος. Όλοι εμείναμε σύμφωνοι ότι, διαπιστουμένης μιας πραγματικής καταστάσεως, η οποία θα καθίστα δυνατήν την παρουσίαν μας εις την Ελλάδα, δεν θα υπάρξη απώλεια ουδέ του ελαχίστου χρόνου δια την ταχυτάτην μετάβασίν μας. Ήτο σφάλμα το γεγονός ότι ο πολιτικός κόσμος προτίμησε αντί της θέσεως την άρνησιν, αντί της παρουσίας την απουσίαν. Το πνεύμα της νέας Κυβερνήσεως θα είναι όχι άρνησις, αλλά θέσις, όχι η απουσία, αλλά η παρουσία. Η συνεχής μέριμνα δια την επαρκή αποστολήν τροφίμων και φαρμάκων εις την υπόδουλον Ελλάδα, επίσης και την ορεινήν. Η εξασφάλισις, κατά την προσεχή από κοινού μετά των συμμαχικών δυνάμεων απελευθέρωσιν της Πατρίδος, της τάξεως και ελευθερίας του Ελληνικού Λαού, εις τρόπον ώστε, απηλλαγμένος και υλικής και ψυχολογικής βίας, να αποφασίση κιυριάρχως και δια το Πολίτευμα και δια το Κοινωνικόν καθεστώς και δια την κυβέρνησιν της αρεσκείας του.

Θέμα Πρώτον. Εφ' όσον θα υφίσταται Κυβέρνησις Εθνικής Ενότητος, η εξασφάλισις και της τάξεως και της ελευθερίας του Ελληνικού λαού, κατά την από κοινού μετά των συμμαχικών δυνάμεων απελευθέρωσιν της πατρίδος, θα είναι έργον ιδικόν της. Και ασφαλώς θα είναι εις θέσιν να εγγυηθή τα μεγάλα αγαθά εις τον Ελληνικόν λαόν.

Θέμα Δεύτερον. Εγεννήθη έπειτα το ζήτημα πότε ο λαός θα πρέπη να αποφασίση δια το Πολίτευμα και την Κυβέρνησιν. Όλοι είμεθα σύμφωνοι ότι πρέπει να αποφασίση εις τον συντομώτερον δυνατόν χρόνον, αλλά και κατά τον γνησιώτερον τρόπον υπό συνθήκας πλήρους ελευθερίας. Η λαϊκή ετυμηγορία επείγει δια την Ελλάδα, διότι δεν έχομεν ούτε λαοπρόβλητον Κυβέρνησιν, ούτε οριστικόν Πολίτευμα.

Θέμα τρίτον. Επί του ζητήματος του ανωτάτου άρχοντος ολόκληρος ο πολιτικός κόσμος της χώρας έχει δεδηλωμένην γνώμην, την οποίαν βεβαίως διατηρεί και συμμετέχων εις την Κυβέρνησιν Εθνικής Ενότητος. Ανήκει επομένως εις τους σκοπούς της Εθνικής Κυβερνήσεως η αποσαφήνισις. Αλλά επιθυμώ να προσθέσω ότι, ενώ αποδίδω μεγάλην σημασίαν εις την υφισταμένην δήλωσιν, αποδίδω πολύ μικράν εις την νέαν η οποία ζητείται.

6. Η επιβολή σκληρών κυρώσεων κατά των προδοτών της πατρίδος και κατά των εκμεταλευτών της δυστυχίας του λαού μας. Είμεθα σύμφωνοι και επί του θέματος αυτού. Το έκτον όμως αυτό Κεφάλαιον οδηγεί εις την εξέτασιν άλλου θέματος, διότι είναι Κεφάλαιον "μεταπελευθερωτικόν" και τίθεται επομένως το θέμα εάν δύναται να υπάρχη επ' αυτού επαγγελία της Εθνικής Κυβερνήσεως. Το γεγονός τούτο πείθει πόσον είναι απαραίτητον να μη δηλωθή, ότι η Κυβέρνησις της Εθνικής Ενότητας θα διαρκέση μόνον μέχρι της απελευθερώσεως. Διότι εν τοιαύτη περιπτώσει, δεν θα ηδύνατο να παράσχη την υπόσχεσιν της τάξεως και της ελευθερίας κατά την κρίσιμον μετάβασιν από της δουλείας εις την απελευθέρωσιν, την οποίαν ακριβώς με τόσην αγωνίαν αναμένει ο Ελληνικός λαός. Υπάρχουν βεβαίως και άλλαι απόψεις που πρέπει να ληφθούν υπ' όψιν. Και δια τούτο φρονούμεν ότι το καλύτερον θα ήτο να εμπιστευθώμεν εις την εθνικήν συνείδησιν και την πολιτικήν της νέας Κυβερνήσεως τον χρόνον της διαρκείας της.

7. Η πρόνοια δια την άμεσον ικανοποίησιν μετά την απελευθέρωσιν, των υλικών αναγκών του Ελληνικού Λαού. Ελέχθη ότι πρέπει να εργασθώμεν δια την προετοιμασίαν του σχεδίου της μεταπολεμικής μας οικονομικής ανορθώσεως. Απόλυτος ομοφωνία. Ελέχθη ότι πρέπει να κινητοποιηθούν όλαι αι ηθικαί μας δυνάμεις προς διαφώτισιν των συμμάχων μας, εις τρόπον ώστε να εξασφαλίσωμεν προτεραιότητα ανοικοδομήσεως. Απόλυτος ομοφωνία. Ελέχθη ότι η ανοικοδόμησις θα έπρεπε να ζητηθή ως προσφορά και όχι ως δανεισμός. Η Ελλάς δια του Αλβανικού έπους ή έσωσε τον πόλεμο ή τον εσυντόμευσε κατά ένα έτος τουλάχιστον. Εάν απέναντι της υπηρεσίας αυτής εζήτη ως αντάλλαγμα τας συμμαχικάς πολεμικάς δαπανάς έστω και μιας ημέρας δια την ανοικοδόμησιν των ερειπίων της θα ήτο υπερβολή; Ελέχθη ότι η ανοικοδόμησις πρέπει να αναζητηθή εις την ασφαλή τοποθέτησιν των πολυτίμων προϊόντων μας. Και ελέχθη ακόμη ότι η οικονομική ανόρθωσις του έθνους πρέπει να αναζητηθή εις την ελευθέραν μετάβασιν των Ελλήνων ουχί εις μακρυνούς τόπους, όπου η δευτέρα γενεά εξαφανίζει τας αναμνήσεις αλλά εις τόπους γειτονικούς οι οποίοι τους είναι γνώριμοι από αιώνων και όπου η παρουσία των τους μεταβάλει εις δεξαμενάς του έθνους από τας οποίας αντλούνται αι δυνάμεις του Κράτους. Απόλυτος ομοφωνία.

8. Η πλήρης ικανοποίησις των εθνικών μας δικαίων. Αι μεγάλαι υπηρεσίαι και αι μεγάλαι θυσίαι μας, τα ολοκαυτώματα της πατρίδος μας δεν ημπορούν να έχουν άλλην δικαίωσιν ειμή την δημιουργίαν μιας νέας ελευθέρας και μεγάλης Ελλάδος.

Υποθέτω ότι η δευτέρα περικοπή του Κεφαλαίου τούτου αποσαφηνίζει την πρώτην. Θα είναι δυνατόν επομένως να θεωρηθή από όλους ως η συγκεκριμένη διατύπωσις των εθνικών μας αιτημάτων. Η πλήρης εθνική μας αποκατάστασις και η πλήρης ασφάλεια των νέων μας συνόρων αποτελεί το Πανελλήνιον αίτημα.

Κύριοι Αντιπρόσωποι,

Αποκομίζω την εντύπωσιν ότι επήλθε πλήρης σύμπτωσις απόψεων επί του Εθνικού προγράμματος της μελλούσης να σχηματισθή Κυβερνήσεως Εθνικής Ενώσεως. Εάν ούτως έχη προτείνω όπως το κείμενον του Εθνικού προγράμματος καθώς επεξηγήθη, θεωρηθή ως Εθνικόν μας συμβόλαιον και υπογραφή υπό πάντων των αντιπροσώπων.

20 Μαΐου 1944

(Έπονται αι υπογραφαί των 25 αντιπροσώπων).