Ο Μαμμελούκος

Ο Μαμμελούκος Συγγραφέας: Μαρίνος Παπαδόπουλος Βρετός

Τίς τῶν ἐν Ἀθήναις δὲν ἐγνώρισε τὸν Ἀλάχ; ἄνδρα ἰσχνὸν, ξηρὸν καὶ μελάγχρουν, τεσσαρακοντούτη τὴν ἡλικίαν, μονήρη βίον διάγοντα ἐν πενιχρῷ τῆς Νεαπόλεως^[1] δωματίῳ, μόνον περιπατοῦντα, σκυθρωπὸν, κεκυφότα καὶ διὰ μονοσυλλάβων τραχειῶν λέξεων προσαγορεύοντα τοὺς ἐντυγχάνοντας;

Ὁ Ἀλὰχ ἦτο ὑπάλληλος ὑπουργείου τινὸς, διακρινόμενος διὰ τῆς παραδειγματικῆς ἀκριβείας περὶ τὴν ἐκπλήρωσιν τῶν αὑτοῦ καθηκόντων. Πρῶτος ἤρχετο καθ' ἑκάστην πρωΐαν εἰς τὸ γραφεῖον καὶ τελευταῖος περὶ τὰς ἡλίου δυσμὰς ἀπεχώρει τῆς ἐργασίας. Καὶ οἱ μὲν προϊστάμενοι περὶ πολλοῦ ἐποιοῦντο αὐτόν, οἱ δὲ ὁμόβαθμοι καὶ οἱ ὑποκείμενοι ἐμίσουν. Ἰδίως οἱ κλητῆρες τοῦ ὑπουργείου ὡς μάστιγα αὐτὸν ἐθεώρουν καὶ ἐβδελύττοντο. Ἀπεκάλουν δ' αὐτὸν γρινιάρην καὶ ἐδράττοντο πάσης εὐκαιρίας, ὅπως ἐπιδείξωσι τὴν πρὸς αὐτὸν δυσμένειάν των.

Ὁ Ἀλὰχ φίλους δὲν εἶχε, τὸ δὲ γυναικεῖον φῦλον ἀπεστρέφετο. Τῆς μητρὸς στερηθεὶς νηπιόθεν, ἀνετράφη παρὰ θείου, ἀδελφοῦ τοῦ πατρός του, ὃν σπανίως ἔβλεπεν, ὡς διαμένοντα ἐν νήσῳ τινὶ τοῦ Αἰγαίου. Ἡ δὲ πρὸς τὸν πατέρα του ἀγάπη ἦτο λίαν συγκερασμένη, ὁμοιάζουσα μᾶλλον μὲ αἴσθημα κατωτέρου ὑπαλλήλου πρὸς προϊστάμενον.

- Ἔχει ἆράγε ψυχὴν ὁ Ἀλάχ; ἔλεγον οἱ ἐν τοῖς Χαφτείοις^[2] διαιτώμενοι εὔθυμοι συνάδελφοί του.

- Τὸ παχὺ καὶ ἐλαιόχρουν δέρμα του, τὸ ἄψυχον καὶ ὑελῶδες βλέμμα του, τί ἄλλο δύναται νὰ περικλείῃ, εἰμὴ καρδίαν ἀναίσθητον, καρδίαν μοχθηράν;

- Ἐὰν ἔχῃ καρδίαν μοχθηρὰν, εἶπέ τις τῶν περιεστώτων, δὲν εἶναι αὕτη καρδία ἀναίσθητος… καὶ ἡ μοχθηρία ἀπαιτεῖ αἴσθησιν… ἀνάγκη νὰ παθαίνηται ἡ ψυχὴ ὅπως ᾖ μοχθηρά…

- Ὁ Ἀλὰχ εἶναι ζωόφυτον… τρώγει, πίνει, κοιμᾶται, περιπατεῖ, τὸ αἷμα ἐν τῷ σώματί του ὀργᾷ, κινεῖται, σχηματίζει χυλὸν καὶ χολήν· ἀλλὰ πρὸ πάντων χολὴν καὶ δι' αὐτῆς ἰδίως τρέφεται τὸ ζωόφυτον τοῦτο, τὸ λεγόμενον Ἀλάχ…

Πάντες οἱ ἐν τοῖς Χαφτείοις ἐπεκρότησαν εἰς τοὺς λόγους τούτους. Ἐγένετο παραδεκτὸν ὅτι ὁ Ἀλὰχ ἦτο ζῶον ἀναίσθητον, τὸ ζ ω ό φ υ τ ο ν Ἀλάχ… Οὐδέποτε δάκρυ ἔβρεξε τοὺς ὀφθαλμούς του, οὐδέποτε μειδίαμα διηνέῳξε τὰ ἄδυτα τῆς καρδίας του· ἡ μελῳδικωτέρα καὶ ἁρμονικωτέρα μουσικὴ, ἡ συγκινητικωτέρα ποίησις, ἡ ἐνθουσιώδης φωνὴ τοῦ περιπαθεστάτου πολιτικοῦ ῥήτορος ἢ ἡ ἀπαγγελία τοῦ τραγικωτάτου ἢ κωμικωτάτου ἠθοποιοῦ, δὲν κατώρθωσάν ποτε νὰ ταράξωσι τὸ παχύδερμον τοῦτο ζωόφυτον. Καὶ αἱ ἄλλαι δὲ λεγόμεναι ὡραῖαι τέχναι, ζωγραφία, γλυπτικὴ, ἀρχιτεκτονικὴ, χορὸς, δὲν διήγειρον εἰς τὸν δυστυχῆ Ἀλὰχ τὰ κοινῶς εἰς τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους διεγειρόμενα ἡδέα αἰσθήματα. Πρὸς τὰς καλλονὰς δὲ τῆς φύσεως ὁ Ἀλὰχ ἐπίσης ἦτο ἀδιάφορος καὶ περιφρονητικῶς, ἐμειδία ὁσάκις ἐγίνετο λόγος περὶ τῶν θελξικαρδίων θεαμάτων τῆς ἀνατολῆς καὶ τῆς δύσεως τοῦ ἡλίου, περὶ τῆς μαγευτικῆς πορείας τῆς πανσελήνου, περὶ τοῦ πανοράματος τῶν πεδιάδων καὶ τῶν ὀρέων, περὶ τῆς μεγαλοπρεπείας τῶν πυκνῶν δασῶν, περὶ τοῦ μεγαλείου τοῦ ὠκεανοῦ καὶ τῶν θαλασσῶν… -ἐγέλα, ἐγέλα ὁ Ἀλάχ… ὤ! τὸν ἀναίσθητον… ἡ ἀφήγησις τῶν μεγάλων κατορθωμάτων τῆς ἀνθρωπίνης διανοίας, τῶν ἀνδραγαθιῶν τῶν κατὰ καιροὺς ἡρώων, τῶν ποικίλων περιπετειῶν τοῦ ἀνθρωπίνου βίου, οὐδὲν εἶχον δι' αὐτὸν θέλγητρον… Τὸ πρωτόκολλον τοῦ ὑπουργείου ὡς μόνην ἐπιστήμην, ὡς μόνον βιβλίον ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ ἐθεώρει.

Ἐν τῇ αὐτῇ οἰκίᾳ, ἔνθα κατῴκει ὁ Ἀλὰχ, διέμενε πτωχὴ οἰκογένεια, ἥτις καὶ ὑπηρέτει αὐτόν. Ἐν τῇ οἰκογενείᾳ ταύτῃ ὑπῆρχε ῥοδόχρους νεᾶνις, μόλις εἰκοσαέτις, ὀνόματι Εὐρυδίκη, σεμνὴ, εὐάγωγος, φρόνιμος, ἀλλά, καθὸ γνησία θυγάτηρ τῆς μάμμης μας Εὔας, καὶ ὀλίγον τι φιλάρεσκος. Ἀλλ' ὁ Ἀλὰχ οὐδέποτε ἐννόησε τοῦτο. Νοσήσας δέ ποτε βαρέως ἐνοσηλεύθη παρ' αὐτῆς, ἥτις τὸν περιεποιήθη κατὰ τὴν ἀσθένειαν καὶ τὴν ἀνάῤῥωσιν αὐτοῦ ὡς περιποιεῖται ἀδελφὴ ἀδελφόν. Διηγεῖτο δὲ εἰς αὐτὸν τὰς ἀναμνήσεις τῆς παιδικῆς ἡλικίας της, τὰς θελξικαρδίους ἱστορίας ὅσας ἔμαθε παρὰ τῆς μητρός της ἢ ἀνέγνωσεν ἐν διαφόροις βιβλίοις, ἐτραγῴδει ἐνώπιον αὐτοῦ ᾄσματα τοῦ Σολωμοῦ, τοῦ Ξίνδα, τοῦ Τανταλίδου, τοῦ Κατακουζηνοῦ, τοῦ Ἀλβάνα· ἀλλὰ ταῦτα πάντα εἰς μάτην!… Ὁ Ἀλὰχ ἔμενεν ἀναίσθητος, τὸ ὑπουργεῖόν του μόνον ἐνθυμούμενος καὶ τὸ πρωτόκολλον ἐπιθυμῶν. Ὤ! πόσον ἐγαυρία ὅτε ἠδυνήθη νὰ ἀναλάβῃ τὴν ἐν τῷ ὑπουργείῳ ὑπηρεσίαν του. Τὴν ἡμέραν ἐκείνην ἐνθυμεῖται ἔτι σήμερον ὁ κλητὴρ Κώστας! - «Κώστα ἐδῶ! … Κώστα ἐκεῖ!»

- Μὰ, Κύριε Ἀλὰχ, δὲν ἠμπορῶ νὰ ἦμαι παντοῦ.

- Κρημνίσου μωρέ! θὰ κάμω ἔκθεσιν κατὰ σοῦ εἰς τὸν γενικὸν γραμματέα…

- Μὰ, Κύριε Ἀλάχ…

- Κρημνίσου σοῦ λέγω, μωρέ!

- Θυμόνει ὁ Ἀλάχ! - εἶπεν ἀμύστακος ἀκόλουθος τοῦ ὑπουργείου φορτωμένος δώδεκα παράσημα, ἅπερ ἔλαβεν εἰς ἀντιμισθίαν δι' ἀνοίγματα τῶν θυρῶν ἁμαξῶν μεγιστάνων ἀποβιβαζομένων εἰς Ἀθήνας, ἄρα ὁ Ἀλὰχ δὲν εἶναι ἀναίσθητον ζῶον… θὰ ἴδητε ὅτι ὁ Ἀλὰχ θὰ ἀγαπήσῃ καὶ θὰ ἀγαπήσῃ μ ὲ τ ὰ σ ω σ τ ά τ ο υ! Je vous y attends!^[3]

Ἡ εὐφυὴς αὕτη καὶ ὀρθὴ παρατήρησις τοῦ ἐμβρύου τούτου διπλωμάτου οὐχὶ μετὰ πολὺ ἐπραγματοποιήθη.

Ὁ Ἀλὰχ, τὸ κατὰ τοὺς πολλοὺς ἀ ν α ί σ θ η τ ο ν ὂ ν, τὸ ζωόφυτον κατὰ τοὺς ἐν τοῖς Χαφτείοις, ὁ χ ω ρ ὶ ς κ α ρ δ ι ὰ οὗτος ἄνθρωπος κατὰ τὴν καλλιπάρειον Εὐρυδίκην, ἠράσθη καὶ ἠράσθη περιπαθῶς. Τίνος! ἄχ! ἄχ! Τίνος; Ὁ Ἀλὰχ, Κύριοι καὶ Κυρίαι μου, ἠράσθη ἑνὸς τῶν μικροσκοπικωτέρων ὄντων τῆς φύσεως. Θὰ ἠκούσατε βεβαίως περὶ τῶν νήσων Καναρίων· αἱ νῆσοι αὗται κεῖνται ἐν τῷ Ἀτλαντικῷ ὠκεανῷ δυτικῶς τοῦ Μαρόκκου. Ἴσως εἶναι αἱ παρὰ τῶν ἀρχαίων καλούμεναι νῆσοι τῶν Μακάρων. Ταύτας πρῶτοι οἱ Ἱσπανοὶ, κατ' ἄλλους Γάλλοι τινὲς ναυσιπόροι, ἀνεκάλυψαν τῷ ἔτει 1330 καὶ τὰς ἐδῄωσαν. Ἰδίως δὲ κατέστρεψαν τὴν πολύδενδρον Γομέραν, ἐν ᾗ εὑρέθη κατὰ πρῶτον τὸ καλλίφθογγον, κιτρινόχρουν πτηνὸν, τὸ καλούμενον Κανάριον. Ἐκ τῆς Γομέρας μετεφέρθησαν τὰ κανάρια εἰς τὴν λοιπὴν Εὐρώπην, καὶ σήμερον εὑρίσκονται ἁπανταχοῦ ἐκτὸς τῆς κοιτίδος αὐτῶν. Τὸ κανάριον ἔχει τὰς ἑξῆς περίπου διαστάσεις˙ μῆκος δακτύλου, πλάτος φάλαγγος· οἱ ὀφθαλμοί του εἰσὶ μελανοὶ καὶ μικροί· τὸ ῥάμφος του ὀλίγον κεκυρτωμένον καὶ τὰ ἄκρα τῶν ποδῶν λεπτὰ καὶ καμπύλα. Τὸ κιτρινοειδὲς πτερωτὸν περικάλυμμά του ἔχει τὸ λεῖον τῆς μετάξης. Ζῇ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ, ἐν ἐλευθερίᾳ μὲν ὀκτὼ, δέκα ἔτη, ἐν δουλείᾳ δὲ πέντε, ἓξ, ἑπτά. Ὁ δὲ φυσικὸς θάνατος τοῦ καναρίου προέρχεται συνήθως ἐκ συμφορήσεως τοῦ αἵματος εἰς τὴν κεφαλὴν˙ εἶναι δὲ αἰφνίδιος ὡς ἀποπληξία, ἐξογκουμένων τῶν ὀφθαλμῶν τοῦ πτηνού. Ταῦτα περὶ τοῦ καναρίου.

Ὀλίγον μετὰ τὴν ἀνάῤῥωσίν του ὁ Ἀλὰχ ἤλλαξε κατοικίαν. Ἐν τῷ νέῳ οἰκήματι αὐτοῦ εὗρεν ἀνηρτημένον εἰς γωνίαν σκοτεινοῦ δωματίου κλωβίον, περιέχον κανάριον λησμονημένον ὑπὸ τοῦ πρώην κατοίκου, ἀναχωρήσαντος ἐσπευσμένως διὰ Κωνσταντινούπολιν. Ὁ Ἀλὰχ εὑρέθη πολὺ στενοχωρημένος περὶ τοῦ πρακτέου. Ὁ ἄνθρωπος οὗτος, τοσοῦτον ἀδιάφορος πρὸς τοὺς ὁμοίους του, οὐδεμίαν κλίσιν εἶχε πρὸς τὰ πτηνά. Τοὺς ἵππους καὶ τοὺς κύνας ἀπεστρέφετο· αἱ γαλαῖ τοῦ ἐπροξένουν ἀηδίαν καὶ τὰς ἀηδόνας ἠγάπα ὡς τὰς γλαῦκας· ὡσαύτως τὸ κανάριον δὲν ἐτίμα περισσότερον τοῦ κοσσύφου. Ἀλλὰ τὸ κανάριον τοῦτο ἦτο κτῆμα ἄλλου… ὤφειλε νὰ δώσῃ εἴδησιν εἰς τὸν κύριον αὐτοῦ· διότι ἠδύνατό ποτε αὐτὸς νὰ ἔλθῃ νὰ ζητήσῃ τὸ κλωβίον καὶ τὸ κανάριον, καὶ ὁ Ἀλὰχ προέβλεπε δυσαρεσκείας, ἃς ἀπέφευγε χάριν τοῦ πάσχοντος ἤπατός του. Ἀπεφάσισεν ἐπὶ τέλους νὰ περιποιηθῇ τὸ κανάριον καὶ νὰ ἀναγγείλῃ τὸ πρᾶγμα εἰς τὸν κύριον αὐτοῦ. Τὸ δυστυχὲς πτηνὸν εἶχε μείνει ἱκανὸν χρόνον ἄνευ τροφῆς· ὁ Ἀλὰχ ἐφρόντισε νὰ καθαρίσῃ τὸ κλωβίον, νὰ φέρῃ νερὸν δροσερὸν καὶ νὰ γεμίσῃ τὴν μικρὰν ἀποθήκην τοῦ κλωβίου μὲ ἐκλεκτὸν κανναβούριον. Τὸ κανάριον ἔφαγε καὶ ἔπιε μετὰ πολλῆς ὀρέξεως. Ἐφαίνετο δὲ τὸ κακόμοιρον, ὅτι εἶχεν ὑποβληθῆ εἰς νηστείαν πολὺ αὐστηροτέραν χριστιανῶν τινων νομιζόντων ὅτι τὸ τρώγειν παντὸς εἴδους θαλασσινὰ, ὄσπρια, χαβιάριον, αὐγοτάριχον καὶ ἰδίως τὸ πίνειν ὀκάδας πολλὰς ῥητσινάτου ^[4] αὐτὰ εἶναι αὐστηροτάτη νηστεία. Τὸ κανάριον διεδήλωσε τὴν εὐθυμίαν αὐτοῦ διὰ κελαδήματος ἠχηροῦ καὶ ζωηροῦ… Εἰς τὸ ἄκουσμα τοῦτο ὁ Ἀλὰχ ἐσκίρτησεν ὑπὸ ἐκπλήξεως… τὸ κελάδημα ἐκεῖνο τῷ ὑπενθύμισε τὴν βρεφικὴν του ἡλικίαν. Ἀντήχησεν εἰς τὰ ὦτά του ᾆσμα αἰγυπτιακὸν, δι' οὗ ἐνανάριζε τὰ πρῶτα ἔτη τῆς ζωῆς αὐτοῦ γέρων Μαμμελοῦκος διαφυγὼν τὴν καταστροφὴν τῶν συναδέλφων του, καὶ καταφυγὼν εἰς νῆσον τοῦ Αἰγαίου, ἐν ᾗ κατῴκει ἡ οἰκογένεια τοῦ Ἀλάχ.

Ὁ Μαμμελοῦκος ἐγένετο ἡ τιτθὴ^[5] τοῦ Ἀλάχ. Ποῦ; παρά τινος τὸ κανάριον εἶχεν ἐκμάθει τὸ ᾆσμα ἐκεῖνο; ἀδιάφορον· πιθανὸν ὁ κύριός του νὰ ἦτό ποτὲ ἐν Αἰγύπτῳ, ὅπου τὸ ᾆσμα τοῦτο εἶναι δημοτικώτατον. Ὁ Ἀλὰχ ᾐσθάνθη κατὰ πρῶτον ἐντύπωσιν ἀκατανόητον δι' αὐτόν. Ἀκούων ἀνέκαθεν παρὰ τῶν ἄλλων ὅτι εἶναι ἄνθρωπος ἀναίσθητος, εἶχε πεισθῆ ἐπὶ τέλους καὶ αὐτὸς περὶ τούτου. Κατὰ πρῶτον ἐσωτερικὴ συγκίνησις, γλυκεῖα συγκίνησις κατετάραξεν αὐτόν. Στρέψας πρὸς τὸ κελαδοῦν πτηνὸν ἐνέβλεψεν εἰς αὐτὸ μετὰ περιπαθείας καὶ ἀνεφώνησε μετὰ κλαυθμηρᾶς φωνῆς˙ «-Μαμμελοῦκέ μου! Μαμμελοῦκέ μου!» Ἔκτοτε τὸ κανάριον ὠνομάσθη Μαμμελοῦκος. Εἶχε ψυχὴν ὁ Ἀλὰχ, ἀλλὰ τὴν ψυχήν του εἶχε καλύψει ἀχλὺς μονήρους βίου καὶ κλείσει ἔτι πάντας τοὺς πόρους τῆς εὐαισθησίας της. Ἡ ἀνάμνησις τῆς βρεφικῆς ἡλικίας του, ἡ ἀνάμνησις τοῦ μόνου ἀνθρώπου τοῦ θωπεύσαντος τὸ νήπιον, τοῦ ἀναπληρώσαντος τὰς φιλοστόργους περιποιήσεις ἀποθανούσης μητρὸς, ἀπόντος πατρὸς καὶ ἀδιαφόρου θείου, διέλυσε τὸν κηρὸν τὸν περιφράσσοντα τὰς αἰσθήσεις του καὶ ἐξήγειρε τὴν ἀπονεναρκωμένην καρδίαν του. Ὁ Μαμμελοῦκος ἠγάπα ὡς ἴδιον τέκνον τὸν Ἀλὰχ, καὶ ἡ ἀγάπη ἐκείνη ἦτο ἡ μόνη ἐπιδαψιλεύσασα ἐπὶ τὸν ἀπόκληρον Ἀλὰχ τὴν μητρικὴν ἐκείνην αὖραν, ἥτις ζωογονοῦσα τὰ νήπια, ὑποστηρίζει τοὺς ἐνήλικας καὶ τέρπει καὶ παρηγορεῖ ἡμᾶς καθ' ἅπαντα τὸν βίον. Ὁ Ἀλὰχ ᾐσθάνθη ἔκτοτε μεγίστην συμπάθειαν πρὸς τὸ κανάριον, ὅπερ ἐξύπνισε τὴν ὑπνώττουσαν καρδίαν του. «Οἱ ἀνόητοι! ἀνεφώνησεν ὁ Ἀλάχ, οἱ ἀνόητοι, οἵτινες μ' ἐθεώρουν ἀνεπίδεκτον συγκινήσεως… Ὤ! αἰσθάνομαι, πόσον θὰ ἠγάπων τὸ ὂν ὅπερ ἤθελέ μοι πέμψει ὁ θεὸς ὅπως ἐγχύσω εἰς αὐτὸ ὅσα πλούτη ἀγάπης εἰσὶν ἀποτεταμιευμένα ἐν τῇ μέχρι τοῦδε ἀπομεμονωμένῃ καρδίᾳ μου!»

Ὁ Μαμμελοῦκος αὐτὸ τὸ μικροσκοπικὸ ὂν ἔλαβεν οὕτω τὸ ὄνομα τῶν περιφήμων ἐκείνων μαχητῶν, τῶν δὶς καὶ κατὰ διαφόρους ἐποχὰς ἀρξάντων τῆς Αἰγύπτου. Πρῶτος ὁ ἔγγονος Μωάμεθ τοῦ Β΄, τοῦ κατακτητοῦ, Σελὴμ ὁ Α΄, υἱὸς τοῦ Βαγιαζήτου, βασιλεύσας ἀπὸ τοῦ 1512 μέχρι τοῦ 1520 καὶ ἐκτείνας τὰ ὅρια τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας πρὸς ἀνατολὰς μέχρι τοῦ ποταμοῦ Τίγρητος πρὸς τὴν Περσίαν, ἐνίκησε καὶ καθυπέταξε τοὺς Μαμμελούκους εἰς δύο τρομερὰς μάχας.

Μετὰ πολλὰ δ' ἔτη οἱ Μαμμελοῦκοι οὗτοι ἐδέσποσαν καὶ πάλιν τῆς Αἰγύπτου· ἀλλὰ κατετροπώθησαν τῷ ἔτει 1798 ὑπὸ τοῦ αὐτοκράτορος τῶν Γάλλων Ναπολέοντος τοῦ πρώτου.^[6] Ἔκτοτε ὁ αὐτοκράτωρ οὗτος παρέλαβεν εἰς τὴν ὑπηρεσίαν του Μαμμελοῦκόν τινα, ὅστις ἔφιππος καὶ ποικιλόχροον καὶ χρυσοκέντητον στολὴν φορῶν συνώδευεν αὐτὸν ἁπανταχοῦ. Καὶ τίς δὲν εἶδεν εἰκόνα παριστῶσαν τὸν Ναπολέοντα μετὰ τοῦ λαμπροῦ καὶ ζωηροῦ ἐπιτελείου του, καὶ δὲν ἐθαύμασε τὸν ἐν αὐτῇ παριστώμενον Μαμμελοῦκον;

Ὁ Μαμμελοῦκος (ἤτοι τὸ ἡμέτερον κανάριον) ἦτο ἄριστος μουσικός· διότι ὁ πρώην κύριος αὐτοῦ τὸν εἶχε διδάξει πολλὰ καὶ ποικίλα ᾄσματα· μεταξὺ δ' αὐτῶν ἦτο καὶ τό τοῦ Ἱσπανοῦ μουσουργοῦ Ἰραδιὲ (Iradier)˙ «Ἄχ! Τσικίτα!» ὅπερ παραθέτομεν παρακατιόντες.

Ἡ μελαγχολικὴ αὕτη μελῳδία ἀπέσπα δάκρυα ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν τοῦ Ἀλάχ… Ἡ πρώτη στροφή… «λέγουσιν ὅτι θὰ νυμφευθῇς…» τὸν συνεκίνει εἰς τὸν ὑπέρτατον βαθμόν.

- Μαμμελοῦκέ μου!… «Ἄχ! Τσικίτα!» ἐμπρός! καὶ ὁ Μαμμελοῦκος ἐκελάδει τὸ κλαυθμηρὸν τοῦτο ᾆσμα.

Ὁ Ἀλὰχ συνῳκειώθη μετὰ τοῦ καναρίου ὡς μετ' ἀνθρώπου. Τὸ ἑσπέρας ἐκαληεσπέριζεν ὁ Μαμμελοῦκος τὸν νέον κύριόν του δι' ἰδίου κελαδήματος. Τὴν πρωΐαν ἅμα ἡ πρώτη ἀκτὶς τοῦ ἡλίου εἰσέδυεν εἰς τὸν κοιτῶνα τοῦ Ἀλὰχ, ἠκούετο καὶ τὸ γλυκὺ κελάδημα τοῦ Μαμμελούκου.

- Μαμμελοῦκε, καλ' ἡμέρα… ἔλα ἐδώ…

Καὶ τὸ κανάριον ἐξήρχετο ἐκ τοῦ ἀνοικτοῦ κλωβίου καὶ περιϊπτάμενον περὶ τὴν κλίνην τοῦ Ἀλὰχ ἤρχετο καὶ ἐπεκάθητο τέλος ἐπὶ τῶν παρειῶν τοῦ πλαγιασμένου κυρίου του καὶ ἐφίλει τὰ χείλη αὐτοῦ δι' ἐλαφροῦ τσυμπήματος. Τὸ δὲ κανναβούριον παρακείμενον παρὰ τὴν τράπεζαν τὴν κλίνης ἀντήμειβε τὸν Μαμμελοῦκον διὰ τὰς φιλοφροσύνας του.

Ὁ Μαμμελοῦκος, ὡς πάντα τὰ κανάρια, ἐκαθάριζεν ἑαυτὸν διὰ ψυχρολουσιῶν, καὶ τοῦτο ἔπραττεν ἀφ' ἑαυτοῦ, ἀλλὰ δὲν ἠδύνατο νὰ κόψῃ μόνος του τοὺς ὄνυχας τῶν λεπτῶν ποδῶν του καὶ ὁ κύριός του ἔκρινεν ἀναγκαῖον νὰ τοὺς κόπτῃ κατ' ἐποχάς. Ὅτε δ' ἐγίνετο ἡ ἐκκοπὴ αὕτη, ὁ Ἀλὰχ ἐκάλει τὸν Μαμμελοῦκον, προτείνων αὐτῷ τὴν παλάμην τῆς χειρός. Ὁ Μαμμελοῦκος ἤρχετο καὶ ἐξηπλοῦτο ὑπτίως ἐπὶ τῆς παλάμης τῆς χειρὸς τοῦ κυρίου του· ὁ Ἀλὰχ ἐλάμβανε ψαλίδιον καὶ τὴν στιγμὴν καθ' ἣν τὸ κοπτερὸν ἐργαλεῖον ἤγγιζε τοὺς λεπτοφυεῖς ὄνυχας τοῦ καναρίου, ὁ Μαμμελοῦκος ἔκλειε τὰ 'ματάκιά του. Τότε ὁ Ἀλὰχ τὸν κατεφίλει καὶ ἔκλαιεν ἐνίοτε ὑπὸ τῆς χαρᾶς.

Αἱ ὧραι τῆς τροφῆς τοῦ Μαμμελούκου ἦσαν τακτικαὶ, καὶ ὁ Ἀλάχ, ὅπου καὶ ἂν ἦτο, ὅ,τι καὶ ἂν ἔκαμνε κατὰ τὰς ὥρας ἐκείνας, τὰ πάντα παρῄτει, ὅπως μὴ ὁ Μαμμελοῦκος περιμείνῃ τὸ ἡμερήσιον σιτηρέσιόν του.

Ὁ Ἀλὰχ ὡμίλει συνεχῶς πρὸς τὸν Μαμμελοῦκον… τῷ διηγεῖτο τὰς ἐντυπώσεις του, τὰ παθήματα τῆς ἡμέρας… τῷ ἐζήτει συμβουλὴν ἐπὶ πολλῶν ὑποθέσεων καὶ κατὰ τὴν κίνησιν ἢ τὸ κελάδημα τοῦ Μαμμελούκου ἐῤῥύθμιζε τὰς πράξεις καὶ τὰ διαβήματα αὑτοῦ. Ὁ Ἀλὰχ ἦτο τοσοῦτον ἀφωσιωμένος εἰς τὸ πτηνόν του, ὥστε πολλάκις ἐπέστρεφεν εἰς τὴν κατοικίαν του μόνον καὶ μόνον ἵνα ἴδῃ τὸν Μαμμελοῦκόν του… ἀπαραλλάκτως ὅπως ἐραστὴς ἢ μήτηρ, στρέφοντες πάντας τοὺς στοχασμοὺς πρὸς φίλτατον ὂν καὶ καταβαλλόμενοι ὑπὸ φόβου μὴ συνέβη αὐτῷ ἐν τῇ ἀπουσίᾳ των δυστύχημά τι, σπεύδουσι μετὰ παλμῶν καρδίας νὰ ἐπιστρέψωσι πρὸς αὐτό.

Ὁσάκις ὁ Ἀλὰχ ἐνεδύετο τὴν διπλωματικὴν στολὴν διὰ τελετήν τινα, πρὶν ἐξέλθῃ ἐκ τοῦ δωματίου παρίστατο ἐνώπιον τοῦ Μαμμελούκου, τὸ δὲ πτηνὸν εἰς τὴν θέαν ταύτην ἐφαίνετο λίαν περιχαρές.

- Ἰδὲ Μαμμελοῦκε, τῷ ἔλεγεν ὁ Ἀλάχ, ἐπιδεικνύων αὐτῷ τὰ ἐπὶ τοῦ στήθους του στίλβοντα παράσημα… ἰδὲ ὡραῖα πράγματα!…

Φοβοῦμαι νὰ μακρηγορήσω, ἄλλως ἤθελον διηγηθῆ τὰ παθήματα τοῦ Ἀλὰχ, ὅταν μετὰ καιρὸν ὁ πρῶτος κύριος τοῦ Μαμμελούκου ἦλθε νὰ ἀναζητήσῃ τὸ κανάριον. Ὁ Ἀλὰχ κατέφυγεν εἰς τὰ δικαστήρια καὶ ὁ φουστανελοφόρος εἰρηνοδίκης, ὡς νέος Σολομών, ἀπεφάσισεν ὑπὲρ τοῦ Ἀλάχ. Λυποῦμαι ἐπίσης μὴ δυνάμενος νὰ σᾶς περιγράψω τὸν Ἀλὰχ νοσηλεύοντα τὸν Μαμμελοῦκον καὶ νὰ ἐκθέσω ἁπάσας τὰς συγκινητικὰς περιπετείας τοῦ κοινοῦ βίου των.

Ὁ Ἀλὰχ, αὐτὸς ὁ σκληροκάρδιος ἄνθρωπος κατὰ τὴν γνώμην τῶν γνωρίμων του, ὁ ἀγροῖκος, ὁ κακεντρεχὴς, ὁ βάναυσος, ὁ ἀπότομος οὗτος ἄνθρωπος κατέδειξεν εὐαισθησίαν καρδίας λίαν σπανίαν. Ἡ ἀγάπη τοῦ Ἀλὰχ πρὸς τὸν Μαμμελοῦκον ὑπῆρξε μοναδική· ἦτο ἀγάπη οὐχὶ πρὸς ζῶον ἀλλὰ πρὸς ἄνθρωπον, ἦτο περιπαθὴς ἔρως. Ὁ Ἀλὰχ ἔτρεμε διὰ τὴν ὕπαρξιν τοῦ πτηνοῦ του.

- Τί θὰ γείνω, μοὶ ἔλεγεν ἡμέραν τινά, ἐὰν χάσω τὸν Μαμμελοῦκόν μου! εἰς αὐτὸν συνεκέντρωσα ὅλην τὴν ἀγάπην μου… εἶναι ἡ μόνη χαρά μου εἰς τὸν κόσμον τοῦτον…

- Ἐὰν ψοφήσῃ ὁ Μαμμελοῦκος, τῷ ἀπήντησα, τὸν ἀναπληροῖς…

Ὁ Ἀλὰχ ἐνέβλεψε πρὸς ἐμὲ μὲ βλέμμα βλοσυρόν.

- Ἐὰν ἀποθάνῃ ὁ Μαμμελοῦκος, ἀνέκραξε μετὰ τρεμούσης φωνῆς, ποτὲ δὲν θὰ πάρω ἄλλον εἰς τὴν θέσιν του! ποτέ!

Ἑσπέραν τινὰ περὶ λυχνῶν ἁφὰς ἀπήντησα τὸν Ἀλὰχ κατὰ τὸ Σολωνεῖον.^[7]

- Στάθητι, μοὶ λέγει, … θὰ ἀγοράσω ὀλίγα παξημαδάκια διὰ τὸν Μαμμελοῦκον καὶ ὑπάγομεν μαζὴ νὰ τὸν ἴδωμεν.

Πολλὴν διάθεσιν δὲν εἶχον νὰ ἐπισκεφθῶ οὔτε τὸν Μαμμελοῦκον οὔτε τὸν Ἀλάχ· καὶ ὅμως συνώδευσα τὸν ἄνθρωπον εἰς τὴν οἰκίαν του. Ἐνῷ δ' ἀνεβαίνομεν τὴν κλίμακα τῆς οἰκίας, βλέπω τὸν Ἀλὰχ χλωμὸν καὶ ἐπιστηριζόμενον ἐπὶ τῶν κιγκλίδων τῆς κλίμακος.

- Τί ἔχεις; τὸν ἐρωτῶ.

- Πρώτην φορὰν ὅπου ὁ Μαμμελοῦκος δὲν κελαδεῖ… μὲ ἤκουσεν ὅμως…

Ἐγέλασα.

- Μὴ γελᾷς, μοὶ εἶπεν ὁ Ἀλὰχ, μὴ περιγελᾷς τὴν ἀδυναμίαν μου… αἰσθάνομαι, φίλε, διὰ τὸν Μαμμελοῦκον ὅ,τι σὺ αἰσθάνεσαι διὰ τὴν γυναῖκά σου καὶ διὰ την κόρην σου… Ὁ Μαμμελοῦκος εἶναι ὅλη ἡ οἰκογένειά μου… ἅμα τὸν χάσω θὰ εὑρεθῶ πάλιν εἰς τὴν τρομερὰν καὶ ὀδυνηρὰν ἐκείνην μοναξίαν, εἰς ἣν εὑρισκόμην πρὶν ὁ Θεός μοὶ πέμψῃ τὴν παρηγορίαν αὐτοῦ τοῦ μικροῦ πτηνοῦ… Ἄχ, φίλε! Βλέπω ὅτι καὶ σὺ, ὡς οἱ ἄλλοι προκομμένοι, δὲν γνωρίζεις τὰς ἰδιοτροπίας τῆς καρδίας τοῦ ἀνθρώπου.

Ἔλαβον τὸν Ἀλὰχ ἐκ τῆς χειρὸς καὶ ἐπροχωρήσαμεν πρὸς τὸ δωμάτιόν του. Ἡ χείρ του ἔτρεμε καὶ, ὅτε ἐφθάσαμεν ἔμπροσθεν τῆς θύρας τοῦ δωματίου, δὲν ἠδύνατο νὰ ἀνοίξῃ αὐτήν· ἤνοιξα ἀντ' αὐτοῦ καὶ εἰσήλθομεν εἰς τὸ δωμάτιον. Τὸ πρῶτον βλέμμα τοῦ Ἀλὰχ διευθύνθη πρὸς τὸ κλωβίον τοῦ Μαμμελούκου. Τὸ κλωβίον ἦτο κενόν· στρέφει πέριξ τὸ βλέμμα ὁ Ἀλάχ, καὶ μετὰ τρόμου βλέπει τὸν Μαμμελοῦκον νεκρὸν εἰς γωνίαν τοῦ παραθύρου.

Παρευρέθητέ ποτε εἰς θάνατον φιλτάτου ὄντος; εἰς θάνατον σεβαστῆς μητρὸς, λατρευομένου τέκνου, πεφιλημένης συζύγου ἢ ἐρωμένης; Εἴδατε τὴν σπαραξικάρδιον ἐκείνην λύπην, οἰκτροτέραν καὶ αὐτῆς τῆς θέας τοῦ θανάτου; Ἐὰν ἴδετε τὸ θλιβερὸν καὶ πένθιμον ἐκεῖνο θέαμα, καὶ ἐὰν μάλιστα ᾐσθάνθητε ὑμεῖς αὐτοὶ τὰς θανασίμους ἐκείνας ἐντυπώσεις, τότε καὶ μόνον θὰ ἐννοήσητε τὴν καταπληκτικὴν λύπην καὶ ἀπελπισίαν τοῦ Ἀλὰχ παραμείναντος παρὰ τὸ ἄπνουν πτηνόν

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

Ὅσα διηγήθην ὑμῖν εἶναι ἀληθῆ· δὲν προέθεμην νὰ συναγωνισθῶ πρὸς τὴν Μικρούλαν τοῦ καλλιεποῦς μυθιστοριογράφου Ἀλφρέδου δὲ Βινσῆ.^[8] Μόνος δὲ σκοπός μου ἦτο διὰ τῆς ἀφηγήσεως τῆς ἀληθοῦς ταύτης ἱστορίας νὰ ὑπενθυμίσω ὑμῖν, Κύριοι καὶ Κυρίαι, ὅτι οὐδέποτε ἐπιτρέπεται τῷ ἀνθρώπῳ, ὅσον σκληρὰν καρδίαν καὶ ἂν ἔχῃ παρὰ τῆς φύσεως αὐτῆς, νὰ μὴ ἀγαπήσῃ ἐν τῷ βίῳ αὐτοῦ, ἅπαξ τοὐλάχιστον, ἔστω καὶ κανάριον.

Ἐν Ἀθήναις, 2/14 Δεκεμβρίου 1869.

Σημειώσεις

1. Προάστειον τῶν Ἀθηνῶν, κείμενον πρὸς βοῤῥὰν τῆς πόλεως.
2. Χαφτεῖα ὀνομάζονται τὰ παρὰ τὴν ὁδὸν τῶν Πατησίων καφεπωλεῖα (καφενεῖα).
3. Ἕλληνές τινες, διπλωμάται δῆθεν, ἀναμιγνύουσιν ὡς ἐπὶ το πολὺ μὲ τὰ ἑλληνικά γαλλικά τινα, ὡς Ἑλληνίδες τινὲς νεάνιδες ψιμυθίζουσι τὸ δροσερὸν καὶ νεανικὸν αὐτῶν πρόσωπον.
4. Ῥητινίτου οἴνου.
5. Ἡ τροφός.
6. Ἐντελῶς δὲ κατεστράφησαν τῷ ἔτει 1811 ὑπὸ τοῦ ἀντιβασιλέως τῆς Αἰγύπτου Μεχμέτ Ἀλῆ.
7. Πρῶτον Ζαχαροπλαστεῖον τῶν Ἀθηνῶν παρὰ τὴν ὁδὸν Πατησίων καὶ ὑπὸ τὴν οἰκίαν τοῦ φίλου μου διασήμου δικηγόρου Μπαλάνου.
8. Alfred de Vincy. Τὸ ὡραῖον τοῦτο πόνημα Piciola μεταφράσθη εἰς τὴν γλῶσσάν μας.