Ο Αγιοπετρίτης
| Ὁ ἉγιοΠετρίτης Συγγραφέας: |
Αἱ ἰδέαι ἡμῶν περὶ εὐτυχίας φαίνονται μεταβαλλόμεναι μετὰ τῆς ἡλικίας. Ὁ ἄνθρωπος, τὸν ὁποῖον κατήντησα κατὰ τὸ γῆρας μου νὰ θεωρῶ ὡς τὸν εὐτυχέστατον τῶν ἐπὶ τῆς γῆς θνητῶν, οὐδενός μοι ἐφάνη ἄξιος ἐξαιρετικοῦ μακαρισμοῦ, ὅτε συνέβη νέος ὢν νὰ τὸν συναντήσω. Ἐνεχαράχθη μὲν ἡ εἰκὼν αὐτοῦ ἐν τῇ μνήμῃ μου ἀνεξαλείπτως ὡς περιέργου τύπου τοῦ γένους τῶν διπόδων, ἀπτέρων καὶ πλατωνύχων ζῴων, ὡς ὠνόμαζεν ὁ Πλάτων τοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ μετ’ οὐδενὸς συνεδέετο αἰσθήματος φθόνου τῆς ἐπιγείου τύχης του, τὴν ὁποίαν δὲν ἠδυνάμην τότε νὰ φαντασθῶ πολὺ διαφέρουσαν τῆς τῶν προβάτων καὶ τῶν ἀροτήρων βοῶν, ἵνα μὴ εἴπω τῶν ὀστρειδίων καὶ τῶν σπόγγων.
Τὴν ἄνοιξιν τοῦ ἔτους 1864 σπεύδων νὰ φέρω εἰς πέρας ἱκανῶς γνωστὸν νεανικόν μου πόνημα, τὸ ὁποῖον δὲν μοὶ εἶναι εὐχάριστον νὰ μνημονεύσω, ἔτυχε νὰ λάβω ἀνάγκην μεσαιωνικῶν τίνων τόμων, μὴ ὑπαρχόντων οὔτε ἐν τῇ δημοσίᾳ οὔτε ἐν οὐδεμιᾷ ἄλλῃ ἐν Ἀθήναις βιβλιοθήκη. Ἐσκέφθην νὰ κομίσω αὐτοὺς ἐξ Εὐρώπης καὶ ἀνεδίφησα τοὺς τιμοκαταλόγους τῶν παλαιοπωλῶν, ἀλλὰ τὰ βιβλία ταῦτα ἦσαν μᾶλλον ἀκριβά. Οἰκονομικώτερον λοιπὸν καὶ βεβαίως διασκεδαστικώτερόν μοι ἐφάνη νὰ ἐκπηδήσω πρὸς ἀναζήτησιν αὐτῶν εἰς τὴν πλησιεστάτην εὐρωπαϊκὴν βιβλιοθήκην. Τοιαύτη ἦτο ἡ τῆς Νεαπόλεως. Ἐκεῖ εὗρον ὅσα ἐζήτουν πλὴν τῆς ἀπαραιτήτως εἰς ἐμὲ ἀναγκαίας ἱστορικῆς πραγματείας τοῦ Σπαγχάιμ, τοῦ διηγουμένου πράγματα ἐκπληκτικὰ καὶ ἀπίστευτα περὶ τοῦ Πάπα Ἰωάννου τοῦ ὀγδόου. «Τὸ σύγγραμμα τοῦτο δὲν ἔχομεν ἡμεῖς, μοὶ ἀπήντησεν ὁ βιβλιοφύλαξ, ἀλλὰ γνωρίζω ὅτι ὑπάρχει ἀντίτυπον αὐτοῦ ἐν τῇ ἰδιαιτέρᾳ βιβλιοθήκῃ τοῦ Σεμιναρίου τοῦ Ἁγίου Πέτρου. Πολὺ ὅμως ἀμφιβάλλω ἂν θὰ σᾶς ἐπιτραπῇ νὰ ἐξετάσητε αὐτό».
Ἀφοῦ διέπλευσα πέλαγος πρὸς ἀναζήτησιν τῆς μονογραφίας ταύτης, ἄδικον θὰ ἦτο νὰ φεισθῶ ὡρῶν τίνων σιδηροδρομικῆς πορείας. Τὴν μεθεπιοῦσαν εὑρισκόμην εἰς μίαν τῶν αὐλῶν τοῦ Ἁγίου Πέτρου ἀναζητῶν τὴν εἴσοδον τοῦ Σεμιναρίου, φιλόφρων δὲ τὶς ῥασοφόρος εὐηρεστήθη νὰ μὲ ὁδηγήσῃ εἰς τὸ κατάλυμα τοῦ θυρωροῦ τῆς ἱερατικῆς σχολῆς. Οὗτος ἦτο σεβάσμιος πρεσβύτης, φέρων στακτόχρουν ἐκ χονδροῦ ὑφάσματος ἐπενδυτὴν σχήματος κάπως μεσαιωνικοῦ, ἐξ ἴσου ἀρχαϊκὰς μαλλίνας περικνημίδας καὶ πόρπας ἐκ χάλυβος εἰς τὰ ὑποδήματα στιλπνὰς καὶ μεγάλας, οἵας ἐφόρουν τῶν προπάππων του οἱ πατέρες. Ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον τῆς ἐνδυμασίας εἵλκυσε τὴν προσοχήν μου ἡ ἔκφρασις τοῦ προσώπου του. Ἐν αὐτῇ εἰκονίζετο ποσὸν ἠρέμου μακαριότητος, ὅσον παρ’ οὐδενὶ ἄλλῳ ἀνθρώπῳ ἔτυχε πότε νὰ θαυμάσω. Παροιμιώδης κατήντησεν ἡ ἔκφρασις ὑπερανθρώπου γαλήνης, ἥν κατώρθωνον οἱ ἀρχαῖοι γλύπται νὰ μεταδώσωσιν εἰς τῶν θεῶν τὴν φυσιογνωμίαν, ἀλλ’ ἔτι πληρεστέρα μ’ ἐφάνη τοῦ γέροντος ἐκείνου θυρωροῦ ἡ ἀποξένωσις ἀπὸ πάσης δυναμένης νὰ ταράξῃ τὴν ἠρεμίαν τῶν θνητῶν συγκινήσεως. Ἐκ πρώτης ὄψεως ἠδύνατό τις νὰ μαντεύσῃ, ὅτι οὐδέποτε ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος ἔτυχε νὰ κλαύσῃ ἢ νὰ γελάσῃ, οὐδ’ ἠδύνατο νὰ ἐννοήσῃ πῶς κατώρθωσεν ὁ χρόνος νὰ σκάψῃ ἐπὶ τοῦ μαρμαρίνου προσώπου του ῥυτίδας. Ὅτε εἰσῆλθον, ἐκράτει ἐπὶ τῶν γονάτων μικρὸν ἐρίφιον, μετὰ τοῦ ὁποίου ἐφαίνετο φιλικῶς συνδιαλεγόμενος, ἀφοῦ δὲ ἐπληροφορήθη ὅτι ἐπεθύμουν νὰ εἰσαχθῶ εἰς τὸ ἀρχεῖον τοῦ Σεμιναρίου, ἠγέρθη βραδέως, ἀπέθεσεν ἤρεμα τὸ εὔμορφον ζῷον ἐπὶ τοῦ τάπητος, ἀφοῦ ἠσπάσθη αὐτὸ δίς, καὶ εἶτα διὰ βραδείας μελῳδικῆς φωνῆς: «Ἀναβαίνω, εἶπε, νὰ ἴδω ἂν ὁ ὁσιώτατος ἀρχειοφύλαξ εἶναι ἐπάνω. Περιμείνατε, παρακαλῶ, ὀλίγα λεπτά». Τὸ δωμάτιον ὅπου εὑρισκόμην ὠμοίαζε κελλίον ἀσκητοῦ. Μόνον αὐτοῦ κόσμημα ἦσαν αἱ ἐπὶ τοῦ τοίχου λιθογραφίαι ἐνδόξων Παπῶν καὶ ῥήσεις τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ἐντὸς πλαισίων ἐκ χρυσοχάρτου. Τὸ κελλίον ἐκοινώνει δι’ ἀνοικτῆς θύρας πρὸς κῆπον, εἰς τὸν ὁποῖον μετέβην ὅπως ἀναμείνω τοῦ θυρωροῦ τὴν ἐπιστροφήν. Τὸ περιβόλιον τοῦτο πολὺ ἀπεῖχε τῆς κλασσικῆς λαμπρότητος τῶν περιωνύμων βατικανείων κήπων καὶ ἐφαίνετο ἀπὸ πολλοῦ ἐγκαταλειφθὲν ὑπὸ τῶν κηπουρῶν εἰς μόνης τῆς φύσεως τὴν πρόνοιαν. Οὔτε σκιάδας ἔβλεπε τὶς ἐν αὐτῷ, οὔτε πίδακας, οὔτε ἄγαλμα κανέν, οὐδ’ ἄνθη διακρινόμενα διὰ τὴν χροιὰν ἢ τὴν εὐωδίαν, ἀλλὰ μόνον ἀγριάνθεμα, μολόχας, μαργαρίτας, παπαρούνας, φασκόμηλα χόρτον δύο πόδας ὑψηλὸν καὶ πολλὰς πορτοκαλέας βριθούσας καρπῶν, μὴ ἀξιουμένων, ὡς φαίνεται, συλλογῆς, διότι ἔστιζε τὴν περὶ τὰ δένδρα χλόην πλῆθος ἐρυθροχρύσων σφαιρῶν. Οἱ ὁρίζοντες τὸν κῆπον τοῖχοι ἐκαλύπτοντο μέχρι τῆς κορυφῆς ὑπὸ αἰγοκλημάτων καὶ εἰς γωνίαν τινὰ αὐτοῦ ἀνέβλυζεν ἤρεμα βρύσις σιωπηλὴ ὡς ἡ τοῦ Σιλωὰμ περικυκλουμένη ὑπὸ καρδάμων καὶ ἄλλων φιλύδρων φυτῶν. Πάντα ταῦτα μετέδιδον εἰς τὸ ἀκτένιστον ἐκεῖνο κηπάριον χροιὰν ἀγροτικὴν καὶ ἐρημικὴν ἐκπλήττουσαν κάπως τὸν θεατήν, μὴ ἀναμένοντα νὰ εὕρῃ γωνίαν Σκήτης ἢ Θηβαΐδος παρὰ τὸ πολυθόρυβον ἀνάκτορον τοῦ πολυπράγμονος Πίου τοῦ ἐνάτου.
Τοὺς ῥεμβασμοὺς τούτους διέκοψεν ἡ ἐπιστροφὴ τοῦ θυρωροῦ ἀκολουθουμένου ὑπὸ τοῦ ἀχωρίστου αὐτοῦ ἐριφίου, ὅστις χωρὶς νὰ βιάζεταί μοι ἀνήγγειλε διὰ τῆς αὐτῆς φωνῆς ἱεροψάλτου, ὅτι ὁ σεβασμιώτατος ἀρχειοφύλαξ ἐξυρίζετο καὶ μόνον μετὰ ἡμίσειαν ὥραν θὰ μετέβαινεν εἰς τὸ ἀρχεῖον. «Δύναμαι, ἠρώτησα, νὰ περιμείνω ἐδῶ;» ―«Μάλιστα, κύριε», καὶ ταῦτα λέγων μοι προσέφερε πορτοκάλιον ξινώτερον λεμονίου. Μὴ δυνάμενος νὰ ἐπαινέσω τὴν ποιότητα τοῦ καρποῦ συνεχάρην αὐτὸν διὰ τὴν ὡραιότητα τῶν δασυφύλλων πορτοκαλεῶν. ―«Τὰς ἐφύτευσα, μοὶ εἶπεν, ἐγὼ πρὸ πεντήκοντα τεσσάρων ἐτῶν, εἶμαι ὁ ἀρχαιότατος ῾Ἁγιοπετρίτης’».
Ἡ λέξις αὕτη εἶναι ἀμετάφραστος εἰς ἄλλην γλῶσσαν. Sampietrini ὀνομάζονται ἐν Ῥώμῃ ἰδιαιτέρα τὶς τάξις ἀνθρώπων, μόνον ἔργον ἐχόντων νὰ ἐξυπηρετῶσι, νὰ καθαρίζωσι καὶ νὰ στολίζωσι κατὰ τὰς ἑορτὰς τὸν ἀχανῆ ναὸν τοῦ Ἁγίου Πέτρου καὶ τὰ ἀπειράριθμα αὐτοῦ θυσιαστήρια. Οὔτοι δύνανται νὰ θεωρηθῶσιν ἀποτελοῦντες ὡς καὶ τὰ ἀγάλματα ἀναπόσπαστον μέρος τοῦ πολυδαιδάλου τούτου ἐκκλησιαστικοῦ λαβυρίνθου. Πολλοὶ ἐξ αὐτῶν ἔζησαν καὶ ἀπέθαναν χωρὶς νὰ ἐξέλθωσι τοῦ ἱεροῦ περιβόλου. Τοιοῦτος ἦτο καὶ ὁ μετ’ ἐμοῦ διαλεγόμενος μακάριος θυρωρός.
― Ὁ πατήρ μoυ, μοὶ εἶπεν, ἦτο Ἁγιοπετρίτης, ἐπιμελητὴς τοῦ μεγάλου πoλυελαίoυ, καὶ ἡ μήτηρ μου Ἁγιοπετρίτισσα σαρώτρια τοῦ τάφου τοῦ Πάπα Παύλου Βοργέζη. Ὁ Ἅγιος Πέτρος εἶναι ὁ πατρικός μου οἶκος.
― Ἀλλ’ ὑποθέτῳ ὅτι ἐξῆλθες ἐνίοτε ἐξ αὐτοῦ;
― Οὐδέποτε. Ποῦ θέλετε νὰ ὑπάγω;
― Πῶς! Δὲν γνωρίζεις τὴν Ῥώμην;
― Τὴν βλέπω ἐκ τῆς κορυφῆς τοῦ μεσαίου θόλου. Φαίνεται πολὺ καλά, ὡς καὶ τὰ περίχωρα τῆς πόλεως. Διατί λοιπὸν νὰ μετακινηθῶ, ἀφοῦ ἔχω ἐδῶ πάντα ὅσα δύναται ἡ καρδία μου νὰ ἐπιθυμήσῃ; Διάγω βίον Σεραφείμ. Ἀκούω κατὰ πᾶσαν πρωΐαν τὴν λειτουργίαν. Βλέπω ἐξερχομένας ὅλας τὰς λιτανείας· παρευρίσκομαι εἰς μεγαλοπρεπεῖς τελετὰς καὶ λαμπρὰς κατὰ τὴν Μεγάλην Ἑβδομάδα φωτοχυσίας, ἀκούω περίφημον μουσικὴν καὶ παρίσταμαι συχνότατα εἰς τὴν διάβασιν τοῦ Πάπα· οὗτος γνωρίζει τὸ ὄνομά μου, μοὶ δίδει πάντοτε τὴν εὐλογίαν του καὶ ἐνίοτε δύο ἢ τρία τάληρα, τὰ ὁποῖα δὲν ἠξεύρω τὶ νὰ κάμω, ἀφοῦ μὲ τρέφει ἐκ τῶν περισσευμάτων τῆς τραπέζης του καὶ κατὰ τὰ Ἰωβηλαῖά μοι δίδει ὁ ἅγιος ἄνθρωπος νέαν ἐνδυμασίαν.
― Καὶ δὲν ἐπιθυμεῖς, ἠρώτησα, τίποτε ἄλλο;
― Ἐπιθυμῶ ὡς ὅλος ὁ κόσμος νὰ ὑπάγω εἰς τὸν Παράδεισον καὶ ἐλπίζω ὅτι θέλει ἐκπληρωθῇ ὁ πόθος μου, ἀφοῦ ὁ παναγιώτατος Πάπας μὲ ὑπεσχέθη νὰ τελέσῃ ὁ ἴδιος λειτουργίαν ὑπὲρ τῆς ψυχῆς μου κατὰ τὴν ἡμέραν τοῦ θανάτου μου. Καὶ εἰς τὴν ἀνάμνησιν τῆς ὑποσχέσεως ἐκείνης ὑγραίνοντο ἐξ εὐγνωμοσύνης οἱ ὀφθαλμοί του καὶ ἔτι μεγαλυτέρα εἰκονίζετο ἐπὶ τοῦ προσώπου του μακαριότης, ὡς ἂν ὑπὸ τὸ κράτος οὐρανίας ἐκστάσεως ἔβλεπε τὴν ψυχήν του πτερυγίζουσαν ἤδη πρὸς τὰς μακαρίους μονάς.
Τὸ κατ’ ἐμὲ ὁμολογῶ ὅτι κάπως μὲ συνεκίνησε καὶ ἔτι μᾶλλον μ’ ἐξέπληξεν ἡ τελεία αὕτη ἀποξένωσις ἀπὸ πάσης φιλοδοξίας καὶ παντὸς ἐπιγείου πόθου, ἐκδηλουμένη τόσον πλησίον τῆς αὐλῆς τοῦ Βατικανοῦ, τοῦ τεραστίου τούτου λέβητος, ὅπου κοχλάζουσιν ἀκοιμήτως τὰ ἀγριώτατα ἱερατικὰ πάθη, ἡ ἀκόρεστος φιλαρχία, ὁ δόλος, ἡ ῥᾳδιουργία καὶ ἡ ἄσβεστος δίψα προαγωγῆς, ὅπου καὶ αὐτοὶ οἱ κανδηλανάπται βλέπουσι καθ’ ὕπνους οὐχὶ τὸν παράδεισον, ἀλλὰ μίτραν ἐπισκόπου ἢ πορφύραν καρδιναλίου. Ὀλιγώτερον ἴσως τῆς ἀνακαλύψεως ἁπλοϊκῆς πίστεως καὶ ταπεινῆς μακαριότητος ἐν τῷ περιβόλῳ τοῦ Βατικανοῦ θὰ μὲ ἐξέπλησσεν ἡ ἀπροσδόκητος συνάντησις φοίνικος ἐν Σιβηρίᾳ ἢ χλοερᾶς ἐν Ἀττικῇ κοιλάδος.
Τὴν συνέντευξιν διέκοψεν ἡ προσέλευσις νεαροῦ καὶ χαριεστάτου ἀββᾶ ἐν ἰοχρόῳ στολῇ καταβάντος, ὅπως μοι ἀναγγείλῃ ὅτι ἠδυνάμην ἤδη ν’ ἀνέλθω εἰς τὸ ἀρχεῖον. Ἀγνοῶ διατὶ ὀνομάζεται ἀρχεῖον, ἐνῶ πράγματι οὐδὲν ἄλλο εἶναι ἢ πλουσία ἀλλ’ ἔρημος κατὰ τὴν ὥραν ἐκείνην βιβλιοθήκη. Οἱ δύο ὁσιώτατοι φύλακες μὲ ὑπεδέχθησαν μετὰ τοῦ ῥωμαϊκοῦ ἐκείνου μειδιάματος, τοῦ ὁποίου ἀπέβη παροιμιώδης ἁπανταχοῦ τῆς γῆς ἡ εὐπροσηγορία καὶ ἡ γλυκύτης. Ἀλλ’ ὅτε παρεκάλεσα νὰ μοὶ ἐπιτραπῇ νὰ λάβω σημειώσεις ἐκ τῆς διατριβῆς τοῦ Σπαγχάιμ, συνωφρυώθησαν, ἀντήλλαξαν ταχὺ βλέμμα πρὸς ἀλλήλους, ὁ δὲ νεώτερος, ἀφοῦ ὑπεκρίθη ὅτι ἐρευνᾷ τὸν κατάλογον, μοὶ ἀπήντησε «μετὰ βαθυτάτης λύπης» ὅτι ἡ διατριβὴ αὕτη δὲν εὑρίσκεται οὔτε ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ τοῦ Σεμιναρίου οὔτε ἐν τῇ Βατικανείῳ. Καίτοι ἐγνώριζον ὅτι ὑπάρχει, ἀπρεπὲς ἐθεώρησα νὰ φανῶ δυσπιστῶν εἰς τοὺς λόγους τῶν εὐγενεστάτων ἐκείνων κληρικῶν, οἵτινες ἄλλως οὐδεμίαν εἶχον ὑποχρέωσιν νὰ μοὶ ἀνακοινώσωσιν ὅσα δὲν ἐθεώρουν συντελοῦντα πρὸς αὔξησιν τῆς δόξης τῆς Ἁγίας ἕδρας. Ὅπως μὴ φανῶ δυσαρεστηθεὶς ἐκ τῆς ἀρνήσεως, παρέμεινα παρ’ αὐτοῖς ἐπὶ ἡμίσειαν ἀκόμη ὥραν, ὑποκρινόμενος ὅτι θαυμάζω τὰς ἐπιδειχθείσας μοι εἰκόνας προραφαηλιτῶν ζωγράφων, τὰς πολὺ ὁμοιαζούσας τὰς ἡμετέρας βυζαντινὰς μαυρογραφίας.
Καταβαίνων ἐκ τοῦ ἀρχείου ἐπανεῦρον τὸν θυρωρὸν περιπατοῦντα βραδέως καὶ μεγαλοπρεπῶς ἐν τῷ κήπῳ του, μεθ’ ὅσης ὁ Ἀδὰμ πρὸ τοῦ ἁμαρτήματος ἐν τῷ κήπῳ τῆς Ἐδὲμ μακαριότητος, συγχρόνως δὲ ἀπήγγελλε στροφὴν τοῦ γνωστοῦ λατινοβαρβάρου καλογηρικοῦ χαιρετισμοῦ:
Fac me vere tecum stere
Iuxta crucem tecum stare.
Fac ut portem Christi mortem
Passionis fac consortem.
Ἐκ διαλειμμάτων διέκοπτε τὸν περίπατον καὶ τὴν ἀπαγγελίαν, ὅπως ἀποσπάσῃ ξηρά τινα φύλλα στίζοντα διὰ κιτρίνης κηλῖδος τὴν κόμην τῶν πορτοκαλεῶν. Τὴν ἀσχολίαν ταύτην ἐθεώρησα πρέπον νὰ διακόψω, ὅπως τὸν εὐχαριστήσω καὶ τὸν ἀποχαιρετίσω. Οὗτός μοι ἀπέδωκεν εὐπροσηγόρως τὸ φιλοφρόνημα, ἀλλ’ οὐδεμίαν ἔδειξε προθυμίαν νὰ ἐπαναλάβῃ τὴν διακοπεῖσαν συνδιάλεξιν. Ἐφαίνετο ἤδη λησμονήσας με, ἡ δὲ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἡ ἐπίσκεψίς μου ἐπροξένησεν εἰς αὐτὸν πολὺ μικροτέραν ἐντύπωσιν ἢ κίτρινον στίγμα ἐπὶ τοῦ χλοεροῦ φυλλώματος πορτοκαλέας.
Ἡ φυσιογνωμία τοῦ ἀγαθοῦ τούτου Ἁγιοπετρίτου παρέμεινεν, ὡς εἶπον, ἐν τῇ μνήμῃ μου ἀνεξάλειπτος, ἐφ’ ὅσον δὲ γηράσκω, τοσοῦτον μᾶλλον κλίνω νὰ πιστεύσω ὅτι οὗτος εἶναι πράγματι ὁ εὐτυχέστατος ἐξ ὅσων συνήντησα ἐπὶ τῆς γῆς ἀνθρώπων. Τοῦτον οὐδεμία φαίνεται πληγώσασα ἐκ τῶν ἀκανθῶν, δι’ ὧν ὁ πανάγαθος Θεὸς ἐθεώρησε πρέπον (δεν ἠξεύρω διατί) νὰ στρώση τὴν ἐπίγειον ἡμῶν πορείαν. Οὐ μόνον οὐδέποτε ἠσθάνθη οὐδ’ ἦτο ἐπιδεκτικὸς νὰ αἰσθανθῇ ὀξεῖαν λύπην, ἀλλ’ οὐδὲ δύναται ἡ εὐτυχία του νὰ θεωρηθῇ ἐγκειμένη εἰς μόνην τὴν ἀπουσίαν πάσης ὀδύνης, ἀφοῦ πιστεύει ἀκραδάντως ὅτι κατέχει πάντα ὅσα εἶναι ἐπὶ τῆς γῆς ἐπιθυμητά, πᾶν δὲ ἄλλο πλὴν τούτων οὔτε ποθεῖ, οὔτε γνωρίζει, οὐδὲ δύναται νὰ φαντασθῇ. Ἄδικον δὲ θὰ ἦτο νὰ ὁμοιωθῇ πρὸς τοὺς πολύποδας καὶ τοὺς σπόγγους, ἀφοῦ ἔχει πλήρη συνείδησιν τῆς κατακλυζούσης πᾶσαν ὥραν τοῦ βίου του εὐδαιμονίας. Χάριν αὐτοῦ φαίνεται νομίζων ὅτι ἀνήγειρεν ὁ Μιχαὴλ Ἄγγελος εἰς τετρακοσίων ποδῶν ὕψος τὸν μεγαλοπρεπέστατον τῆς οἰκουμένης θόλον, ὅτι εἰκόνισεν ὁ Ῥαφαὴλ τὰς καλλίστας Παναγίας του καὶ χάριν αὐτοῦ ἐτόνισαν τὰ γλυκύτατα αὐτῶν μέλῃ ὁ Χένδελ καὶ ὁ Παλεστρίνας. Τὰ τελειότατα τῶν ἀριστουργημάτων δύναται νὰ θεωρήσῃ ὡς ἀποτελοῦντα ἀναπόσπαστον μέρος αὐτοῦ, ἀφοῦ κατὰ τὸ ἱερὸν λόγιον «Ταῦτα ἐν αὐτῷ εἶσιν καὶ αὐτὸς ἐν αὐτοῖς ἐστιν». Ἀλλὰ πλὴν τῶν ὑψίστων τῆς τέχνης, ὁ μακάριος οὗτος θυρωρὸς φαίνεται ἱκανώτατος νὰ ἐκτιμήσῃ καὶ ἄλλας ταπεινοτέρας ἀπολαύσεις, τὸ θάλπος ἐν ὥρᾳ χειμῶνος τοῦ ῥωμαϊκοῦ ἡλίου, τὸ κελάρυσμα τῆς βρύσεως, τὴν βλάστησιν τῶν πορτοκαλεῶν, πιθανώτατα δὲ καὶ τὰ καρυκεύματα τοῦ παπικοῦ μαγειρείου, ἀφοῦ μετὰ τόσον θερμῆς εὐγνωμοσύνης ἐμνημόνευσεν, ὅτι ηὐδόκει ὁ ἅγιος Ποντίφηξ νὰ τρέφῃ αὐτὸν ἐκ τῶν περισσευμάτων τῆς ἰδίας τραπέζης. Οὐδὲ πρέπει νὰ πιστεύσῃ τὶς ὅτι ἀρκεῖ μόνη ἡ εὐσέβεια καὶ ἡ τυφλὴ πίστις, ὅπως καταστήσῃ πάντας τοὺς θερμῶς ἀγαπῶντας τὸν Θεὸν μακαρίους. Ἀπ’ ἐναντίας ἐκ τῶν περισωθέντων ἀπομνημονευμάτων τῶν ἐπισημοτάτων ἁγίων πληροφορούμεθα, ὅτι σπανίως ἔτυχεν οὗτοι νὰ γευθῶσι, δὲν λέγομεν ἀμιγοῦς εὐδαιμονίας, ἀλλὰ τουλάχιστον ψυχικῆς γαλήνης. Τὴν καρδίαν αὐτῶν ἐσπάρασσεν ὁ διηνεκὴς φόβος μὴ δὲν ἔπραξαν ἱκανά, ὅπως ἀξιωθῶσι τῆς εὐνοίας ἢ τύχωσι τῆς συγγνώμης τοῦ Θεοῦ. Ἐθάμβωνε μὲν ἐνίοτε τὴν ὅρασιν αὐτῶν ἡ ὀπτασία τοῦ παραδείσου, ἀλλὰ καὶ πολλάκις περιεῤῥέοντο ὑπὸ ψυχροῦ ἱδρῶτος ἀναλογιζόμενοι ὅτι αἰώνια καὶ φοβερὰ ἦσαν καὶ τῆς κολάσεως τὰ βασανιστήρια. Ὅσοι δὲ πλὴν τοῦ Θεοῦ ἠγάπων καὶ τὸν πλησίον, οἱ φύσει εὐαίσθητοι καὶ φιλάνθρωποι, ἀδύνατον ἦτο νὰ αἰσθανθῶσι χαρὰν ἀναλογιζόμενοι ὅτι πολλοὶ ἦσαν περὶ αὐτοὺς οἱ πεινῶντες, ῥιγοῦντες, φθισιῶντες, ἀνάπηροι καὶ λεπροί. Ἀλλ’ ὁ πράγματι μακάριος ἐκεῖνος ἄνθρωπος οὐδέποτε ἐφαίνετο ταραχθεὶς ὑπὸ τοιούτων σκέψεων. Ἐνῶ ηὐφραίνετο ἐν τῇ ἀπολαύσει πάντων ὅσα ἐνόμιζε κατὰ τὸν παρόντα βίον ἐπιθυμητά, ἠτένιζε μετὰ θάῤῥους εἰς τὰ μέλλοντα, πιστεύων ὅτι διακρίνει εὐκρινῶς ἐν τῷ παραδείσῳ τὴν φωταυγὴ θέσιν τὴν προωρισμένην αὐτῷ πρὸς μακαριότητα αἰωνίαν. Ἀλλὰ καὶ πῶς ἦτο δυνατὸν ν’ ἀμφιβάλλῃ περὶ τῆς κατοχῆς αὐτῆς, ἀφοῦ αὐτὸς ὁ ἐπὶ τῆς γῆς ἀντιπρόσωπος τοῦ Χριστοῦ ὑπεσχέθη αὐτῷ νὰ τελέσῃ ὁ ἴδιος κατὰ τὴν ἡμέραν τοῦ θανάτου αὐτοῦ λειτουργίαν ὑπὲρ τῆς ψυχῆς του; Πᾶς μετὰ τοιαύτην ὑπόσχεσιν δισταγμὸς θὰ ἦτο ἐξ ἴσου παράλογος, ὅσον καὶ πᾶσα περὶ τῆς πληρωμῆς ἀνησυχία κομιστοῦ συναλλάγματος φέροντος τοῦ Ῥόσχιλδ τὴν ὑπογραφήν.