Νεοελληνική Φιλολογία/Θεόφιλος Κορυδαλλεύς
| ←Γεώργιος Κορέσιος | Νεοελληνική Φιλολογία: Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων από της καταλύσεως της βυζαντινής αυτοκρατορίας μέχρι της ελληνικής εθνεγερσίας (1453-1821) Συγγραφέας: Θεόφιλος Κορυδαλλεύς |
Νικόλαος Κούρσουλας→ |
Γεννηθεὶς εἰς Ἀθήνας ἐσπούδασεν ἐν Ῥώμῃ καὶ Παταβίῳ τὴν ἰατρικὴν καὶ φιλοσοφίαν· ἐλθὼν εἰς Ζάκυνθον ἐξήσκει τὴν ἐπιστήμην, διορισθεὶς καὶ σχολάρχης τοῦ ἐκεῖ σχολείου· ἐντεῦθεν ἔγραψε πρὸς Κύριλλον τὸν Λούκαριν τῷ 1624 συγχαιρόμενος ἐπὶ τῇ δευτέρᾳ πατριαρχείᾳ. Ἐκ τοῦ γράμματος τούτου ἀφορμὴν δραξάμενος ὁ πατριάρχης, ὅστις ἐκ φήμης προεγνώριζε τὴν παιδείαν τοῦ Κορυδαλλέως καὶ τὴν περὶ τὴν Ἀριστοτελικὴν φιλοσοφίαν πολλὴν αὐτοῦ ἀκρίβειαν, διὰ γραμμάτων προσεκάλεσεν αὐτὸν εἰς Κωνσταντινούπολιν, καὶ ἐλθόντα καθίστησι σχολάρχην τῷ 1626 ἐν τῇ τότε ἱδρυθείσῃ πατριαρχικῇ σχολῇ, δοὺς εἰς ζωάρκειαν τὴν ἐν τῷ Κοντοσκαλίῳ ἐκκλησίαν. Ἐνδυθεὶς τότε τὸ μοναχικὸν σχῆμα, μετωνομάσθη Θεοδόσιος. Ἀνὴρ ἀνηρέμου καὶ ἀστάτου φρονήματος ὁ Κορυδαλλεὺς, ἀποβαλὼν τὸ μοναχικὸν τριβώνιον ἐπανέλαβε τὸ κοσμικὸν ὄνομα Θεόφιλος, καὶ ἐκ Βυζαντίου ἀπελθὼν ἦλθεν εἰς Βενετίαν, ἔνθα ἐδίδασκε τοῖς βουλομένοις.
Ὀλίγον πρὸ τῆς πατριαρχείας Παρθενίου τοῦ Γέροντος εἰς Κωνσταντινούπολιν ἐπαναστρέψας, ἐδέχθη εὐμενῶς ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας, ἥτις ἐκτιμῶσα τὰς γνώσεις ἐλησμόνησε τὴν θρασύτητα τοῦ πρῴην μοναχοῦ οἱ λουθηροκαλβίνοι θέλοντες ἵνα εὕρωσι καὶ μεταξὺ τῶν Ἑλλήνων συνήγορον τῆς αἱρεσεώς των, ἥτις πανταχόθεν ἀπεκηρύσσετο, καὶ εὐθαρσῶς ἐπατάσσετο, εὗρον πρόσφορον ὄργανον τὸν ἄστατον Κορυδαλλέα, ὅστις κρύφα μετὰ τῆς διδασκαλίας ἐπέῤῥιπτεν εἰς τὰς καρδίας τῶν ἁπλοϊκωτέρων τὸ δηλητήριον τῆς αἰρέσεως. Καθ’ ἣν δὲ ἡμέραν ἐνεθρονίσθη ὁ Παρθένιος, ὁ Κορυδαλλεὺς ἀναβὰς ἐπὶ τοῦ ἄμβωνος ἐξεφώνησε πανηγυρικὸν, ἐν ᾧ κακοβούλως ἀνέμιξε καὶ αἱρετικὰς δοξασίας, διακηρύξας ἐν τέλει, ὅτι τὰ ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ψευδοκυρίλλου φερόμενα καλβινικὰ κεφάλαια, ἦσαν ἡ εἰλικρινὴς τῆς Ἀνατολικῆς ἐκκλησίας ὁμολογία. Ἡ θρασύτης αὕτη ἐπὶ τοσοῦτον διηρέθισε τὸν κλῆρον, ὥστε ἐντολῇ τοῦ πατριαρχείου ὁ ἱεροκήρυξ τῆς μεγάλης ἐκκλησίας, Μελέτιος ὁ Συρίγος, ἀπὸ τοῦ ἄμβωνος ἐκεραυνοβόλησε τὰ αἱρετικὰ τοῦ Κορυδαλλέως δόγματα. Ἐκ τοῦ λόγου τούτου μεταγράφομεν τὴν ἑξῆς περικοπήν.
«Κάποιος φιλόσοφος Θεόφιλος μὲν πρότερον ὀνομαζόμενος, ὕστερον δὲ διὰ τοῦ ἀγγελικοῦ σχήματος Θεοδόσιος, καὶ πάλιν τοῦ σχήματος ἀποστατήσας, Θεόφιλος μείνας, ἢ μᾶλλον εἰπεῖν μισόθεος, ἀνέβηκεν ἐδῶ ἐπάνω εἰς τὸν ἴδιον ἄμβωνα τοῦ πατριαρχείου, τὴν ἡμέραν ὁποῦ ἐνεθρονίσθη ὁ παρὼν πατριάρχης Παρθένιος πρῴην Ἀδριανουπόλεως, καὶ εἶπε πῶς τὰ τοῦ Κυρίλλου κεφάλαια εἶναι στήλη τῆς εὐσεβείας, καὶ ὅτι ἡ ἐκκλησία μας εἰς αὐτὰ θεμελιοῦται, καὶ ὅποιος δὲν τὰ ὁμολογεῖ εἶναι ἀσεβής· καὶ μάλιστα ἀπὸ ὅλα διακρατῶν τὸ ιζʹ. κεφάλαιον τὸ ἀρνούμενον τὴν ἀληθῆ παρουσίαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐν τοῖς θείοις μυστηρίοις, σπέρνει ζιζάνια εἰς τὸ ποίμνιον τοῦ Χριστοῦ, φιλονεικεῖ μαζὴ μὲ τοὺς μαθητάς του παντοιοτρόπως νὰ ἁρπάσῃ τὴν τροφὴν ὅπου ἄφηκεν ὁ καλὸς ποιμὴν ἀπὸ τὰ πρόβατά του, μὲ λογισμοὺς ἀνθρωπίνους, προσθεὶς καὶ τοῦτο, ὅτι αὐτῷ μᾶλλον πειστέον, φιλοσόφῳ ὄντι, ἢ ἄλλῳ τινὶ τῶν μὴ ἴσα τούτῳ τὴν φιλοσοφίαν πεπαιδευμένων· περὶ τῶν τοιούτων φημὶ τὸν Παῦλον εἰρηκέναι, βλέπετε μή τις ὑμῖν ἔσται ὁ συλαγωγῶν διὰ τῆς φιλοσοφίας· ἡ πίστις ἡμῶν οὐχὶ ὑπὸ φιλοσόφων ἐκηρύχθη, ἀλλ’ ἐν δυνάμει Θεοῦ· μάλιστα τὴν λέγω ἐναντιωτάτην εἰς ἄμετρα πράγματα μὲ τὴν θεολογίαν· ποῦ γὰρ τὰ κατὰ φύσιν τοῖς ὑπὲρ φύσιν ἁρμόσουσιν; ὅθεν οὐκ ἀκολουθεῖν δεῖ ὑμᾶς αὐτῷ πείθεσθαι, πολλὴν τριβὴν περὶ τὴν φιλοσοφίαν ἔχοντι· ἤδη γὰρ ἐν τῇ καθ’ ἡμᾶς θεολογίᾳ καὶ τοῖς μυστηρίοις τῆς πίστεως πολλὴν ἔχει τὴν ἀπειρίαν καὶ ἀπιστίαν, κατὰ Πορφύριον βλασφημῶν τὸν Χριστιανισμὸν, καὶ κατὰ Σιμπλίκιον, καὶ κατὰ Ἰωάννην τὸν Γραμματικὸν, ἀποστατήσας τῆς καθ’ ἡμᾶς εὐσεβοῦς πίστεως· μάλιστα δὲ πάντων αὐτῷ οὐ πειστέον διὰ τὰς ἀντιθέσεις, ἃς ἑαυτῷ ποιεῖ· τότε γὰρ εἴρηκεν ὅτι τὰ κεφάλαια ταῦτα διορθώσεώς τινος δέονται, καὶ αὐτὸς ἀντίῤῥησίν τινα ἐποίησε κατὰ τὸν καιρὸν τοῦ ἐκ Βεῤῥοίας, εἰς σύνεσιν τούτου· λοιπὸν οὔτε αὐτὸς ὁ ἴδιος τὰ ἔχει καθαρὰ ὅλως αἰρέσεως· διατί λοιπὸν νὰ τὰ συγχωροῦμεν τῶν ἀκάκων καὶ ἁπλῶν ἀνθρώπων νὰ τὰ διαβάζουσιν ὁποῦ εἶναι κίνδυνος νὰ φαρμακευθοῦσιν; ἕνα μόνον νὰ ἦτο κακὸν δὲν εἶνε χρεία νὰ διαβάζουνται, διατὶ ἁπλοῦν θέλει τὸ ἀγαθὸν ἡ πίστις καὶ ὄχι ἐπίμικτον.
«Ὅταν ὁ φιλόσοφος αὐτὸς ἀνέβη ἐπ’ ἄμβωνος τούτου καὶ ἐκύοωσε τὰ κεφάλαια τοῦ Κυρίλλου, δὲν ἤξευρεν ὁ Παναγιώτατος οὔτε ἡ Σύνοδος τὶ θέλει νὰ εἰπῇ· καὶ ὡσὰν τὰ ἤκουσαν, μὲ πολλήν τους ἀηδίαν καὶ σύγχυσιν καὶ ταραχὴν τὰ ἤκουσαν· μὰ δὲν τὸν ἐφίμωσαν νὰ τὸν καταβάσουσι κάτω βλάσφημα λαλοῦντα; διατὶ ἦτον ἡ ἡμέρα, καθ’ ἣν ἐνεθρονίσθη ὁ Παναγιώτατος· καὶ τῷ πάθει τῆς βίας βεβλημένος ἦν ὡς ἄφωνος νεύων εἰς ἑαυτὸν, καὶ διατὶ ἤλπιζεν ὕστερον νουθετηθεὶς νὰ ἐπιστρέψῃ αὐτὸς ὁ φιλόσοφος· μὰ ἐπειδὴ καὶ αὐτὸς μετὰ πρώτην καὶ δευτέραν νουθεσίαν εἰς τὰ αὐτὰ μένει· ἰδοὺ ἐκ στόματος τοῦ Παναγιωτάτου καὶ πάσης τῆς Συνόδου προσταχθεὶς ἐγὼ φανερόνω τὴν βουλὴν τῆς ἐκκλησίας ἡ ὁποία εἶναι, τὰ κεφάλαια ταῦτα τοῦ Κυρίλλου νὰ μὴ διαβάζουνται οὔτε νὰ πιστεύωνται ὀρθόδοξα, διότι εἶνε μακρὰν τῆς ἡμετέρας ἐκκλησίας καὶ εὐσεβείας· καὶ ὅποιος τὰ διαβάζει καὶ ἔχει τα εὐσεβῆ ἢ προστατεῖ αὐτὰ, νὰ εἶνε ἔξω τῆς τοῦ Χριστοῦ ἐκκλησίας..»[1].
Ὁ Κορυδαλλεὺς παρὼν ἐν τῷ πατριαρχείῳ ἐζητήθη ἵνα κατασπαραχθῇ ὑπὸ τοῦ πλήθους, καὶ φεύγων ἐκρύβη εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ ἄρχοντος Δημητρίου Ἰουλιανοῦ, παρ’ ᾧ καταλύων ἤρχισε μετ’ οὐ πολὺ διδάσκων ἐν μὲν τῇ φιλοσοφίᾳ, ὡς λέγει ὁ Δοσίθεος, τὸν ἀθεϊσμὸν, ἐν δὲ τῇ θεολογίᾳ τὸν καλβινισμόν. Ὕπουλος δὲ φύσει προσῆλθεν εἶτα εἰς τὴν Μεγάλη Ἐκκλησίαν ὁμολογῶν μετάνοιαν, καὶ συγχωρηθεὶς ὑπεδύθει αὖθις τὸ μοναχικὸν τριβώνιον Θεοδόσιος μετονομασθείς. Τὴν 14 Νοεμβρίου 1640[2] ἐχειροτονήθη μητροπολίτης Ναυπάκτου καὶ Ἄρτης, ἐκβαλὼν τοῦ θρόνου τὸν πρώην Βελλᾶς· ἀλλὰ μετ’ οὐ πολύ ἐγένετο ἔκπτωτος ὑπὸ τῆς μεγάλης ἐκκλησίας τῆς ἀρχιερωσύνης, διότι ἀπεδείχθη ἐπαμφοτερίζων τοῖς δόγμασιν. Εἰς ἐσχάτην περιπεσὼν πενίαν περιήρχετο τῇδε κακεῖσε τὴν ἰατρικὴν μετερχόμενος, καὶ τὰ πρὸς λιτὸν βίον συντελοῦντα μόλις ποριζόμενος. Ἐλθὼν δ’ ἐπὶ τέλους εἰς Ἀθήνας ἡσύχασε διδάσκων τοὺς προσερχομένους, μεταξὺ τῶν ὁποίων μνημονεύεται καὶ Νεκτάριος ὁ Σιναΐτης, ὅστις τὴν Πελοπόννησον καὶ Ἀττικὴν περιερχόμενος, χάριν ὑποθέσεων τοῦ Σινᾶ, ἠκροάσατο ἐν Ἀθήναις τῶν φιλοσοφικῶν μαθημάτων παρὰ Κορυδαλλεῖ (1645). Ὁ Θεόφιλος λῃστευθεὶς ὕστερον ὑπὸ κακούργων καὶ πάντων ἀπεκδυθεὶς, ἐκ λύπης ἀκατασχέτου ὑποπεσὼν εἰς δεινὴν μελαγχολίαν ἐξεμέτρησε τὸ ζῇν μετὰ τὸ 1645[3].
Ὁ Κορυδαλλεὺς, ἀσχέτως τῶν θρησκευτικῶν φρονημάτων αὐτοῦ, ὑπῆρξεν ὁ πρῶτος εἰσαγαγὼν ἐν Ἑλλάδι τὰς νεωτέρας φιλοσοφικὰς ἐρεύνας, καὶ πολὺ ὠφέλησε διὰ τῆς διδασκαλίας τὴν πατρίδα· ὅθεν δικαίως ἐπέσυρε τὸν ἔπαινον πολλῶν, καὶ ἰδίᾳ Εὐγενίου τοῦ Βουλγάρεως λέγοντος περὶ αὐτοῦ ἐν τῇ Λογικῇ, «οὐκ ἀμυδρὸν φιλοσοφίας φῶς ἐν τοῖς ἡμετέροις ἀπέστιλβε.» Ταὐτὰ ἐπαναλαμβάνει καὶ ὁ συμπατριώτης του Κοδρικὰς ἐν τῇ περὶ Γλώσσης Μελέτῃ, πρὸς δὲ καὶ Προκόπιος ὁ Μοσχοπολίτης ἐγκωμιάζει τὸν Κορυδαλλέα.
Μαθηταὶ αὐτοῦ ἐγένοντο πολλοὶ τῶν τότε περιφανῶν, ἐν οἷς μνημονεύονται Μελέτιος Συρίγος, Διονύσιος μητροπολίτης Ναυπλίου, Νεκτάριος ὁ πατριάρχης Ἱεροσολύμων, Ἰωάννης ὁ Καρυοφύλλης, Γερμανὸς ὁ Λοκρὸς, καὶ Θεοφάνης Ξενάκιος ὁ μητροπολίτης Φιλαδελφείας.
Ἔγραψε πολλὰ ἐξ ὧν τινα μὲν τύποις ἐξεδόθησαν, ἄλλα δὲ ἀνέκδοτα παρὰ διαφόροις κατάκεινται.
—Περὶ ἐπιστολικῶν τύπων. (Τὸ συνταγμάτιον τοῦτο ἐπὶ δύο αἰῶνας ἐχρησίμευσεν ὡς κανὼν ἐπιστολογραφίας, αἱ δ’ ἐν αὐτῷ ἐπιστολαὶ, κατὰ τὰς ἐκδόσεις αὐξομειούμεναι, ὡς ὑπόδειγμα ἐπιστολικῆς κοινολογίας. Ἐξεδόθη τὸ πρῶτον ἐν Λονδίνῳ τῷ 1624 ὑπὸ Νικοδήμου Μεταξᾶ, προσφωνήσαντος τὴν ἔκδοσιν τῷ συγγραφεῖ· ἀνετυπώθη δ’ ὕστερον ἐν Μοσχοπόλει, καὶ πολλάκις ἐν Βενετίᾳ καὶ ἀλλαχοῦ. Ἐξ αὐτοψίας γνωρίζω τὴν ἐν ἔτει 1786 ὑπὸ Κυπριανοῦ τοῦ Κυπρίου ἐν Βενετίᾳ γενομένην, ἥτις περιέχει τὰς ἑξῆς ἐπιστολάς. ά) Θεοφίλου τοῦ Κορυδαλλέως πέντε ἐξ Ἀθηνῶν καὶ Ζακύνθου (1616—21) πρὸς Κύριλλον Λούκαριν, Νικόδημον Μεταξὰν, Σοφιανὸν, καὶ Διονύσιον Μακρὴν δύο· βʹ) Μαξίμου Μαργουνίου (1590—1600) πρὸς Ἱερεμίαν τὸν πατριάρχην, καὶ Σαμουῆλον ἀνὰ μία, πρὸς Δαβὶδ Ἑσχέλιον τέσσαρες, καὶ Κάρολον Ῥιττερούσιον δύο· γʹ) Κυρίλλου Λουκάρεως δύο ἐπιστολαὶ πρὸς Ἑσχέλιον· δʹ) Λεοντίου Εὐστρατίου, Κυπρίου, μία πρὸς Ἑσχέλιον· εʹ) Μαξίμου ἱερομονάχου τοῦ Πελοποννησίου, (1602) ὀκτὼ πρὸς Ματθαῖον, Ναθαναὴλ, καὶ Ἀββακκοὺμ ἱερομονάχους· Γεώργιον οἰκονόμον Ῥόδου· Ἀρσένιον καὶ Ἄνθιμον ἱερομονάχους· Μιχαὴλ Κράλην· καὶ ςʹ) Νικηφόρου καθηγουμένου Πάτμου, ἐκ Πάτμου (17 Μαρτίου 1607) πρὸς Μάξιμον ἱερομόναχον τὸν Πελοποννήσιον).
—Ἔκθεσις Ῥητορικῆς. (συνεξεδόθη τοῖς ἐπιστολικοῖς τύποις).
—Εἰς ἅπασαν τὴν λογικὴν τοῦ Ἀριστοτέλους ὑπομνήματα καὶ ζητήματα. (ἐξεδόθησαν ἐν Βενετίᾳ τῷ 1729 παρὰ Νικολάῳ Γλυκεῖ, ἐπιμελείᾳ Ἀλεξ. Καγκελλαρίου).
—Εἴσοδος Φυσικῆς ἀκροάσεως κατ’ Ἀριστοτέλην. (ἐξεδόθη εἰς δύο τόμους ἐν Βενετίᾳ παρὰ Γλυκεῖ 1779—80, δι’ ἐπιμελείας Κυπριανοῦ ἀρχιμανδρίτου τοῦ Κυπρίου).
—Ἀντίῤῥησις εἰς τὰ κεφάλαια Κυρίλλου τοῦ Λουκάρεως (μνημονεύει ταύτης Μελέτιος ὁ Συρίγος).
—Ἔκθεσις κατ’ ἐπιτομὴν τῆς λογικῆς πραγματείας.
—Ἐπιστολὴ δογματικὴ πρὸς Σωφρόνιον Ποκζάσην, πρῴην τῆς ἐν Κιαιβίῳ σχολῆς, τότε δὲ ἐν Γιασίῳ τῆς Μολδαβίας ἡγουμενεύοντα. (ἐξεδόθη τῷ 1797 ὑπὸ Εὐγενίου Βουλγάρεως ἐν Βʹ τόμῳ Ζορνικαβίου).
—Γεωγραφικά. (χειρόγραφον παρὰ Σ. Κρίνῳ).
- ↑ Ἐκ τῶν ἀνεκδότων λόγων Συρίγου. Ἐξεφώνηθη δ’ οὗτος τῇ 27 ὀκτωβρίου 1639.
- ↑ Οὕτω γράφει Συρίγος, σημειῶν καὶ τὴν ἡμέραν τῆς χειροτονίας του Σάββατον· ἑπομένως λανθάνεται Κωνστάντιος ὁ πατριάρχης ὁρίζων τὸ ἔτος 1639.
- ↑ Δοσιθέου, περὶ τῶν ἐν Ἱεροσολύμοις πατριαρχευσάντων, σελ. 1171—2. —Κωνσταντίου, ὑπόμνημα περὶ τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει πατριαρχιχῆς σχολῆς, — Papadopoli, Histor. Gymn, Patavini. —Ὁ τελευταῖος ἡμαρτημένως τίθησιν ἐν ἔτει 1626 τὴν τελευτὴν τοῦ Καρυδαλλέως, ὃν κατὰ λάθος Νικηφόρον ὀνομάζει.