Μια διάλεξη
| "Μια διάλεξη" Συγγραφέας: |
| Άδεια χρήσης: CC-BY-SA-4.0 |
Μια διάλεξη που έγινε στην λέσχη των σπουδαστών του Ε. Μ. Πολυτεχνείου στις 5 Οκτωβρίου 1942 από τον καθηγητή Aλ. I. Παππά, στην εποχή της μαύρης σκλαβιάς, όταν ακόμη δεν είχε χαράξει η αυγή της νίκης, όταν όμως οι ψυχές των παιδιών της Ελλάδος ήταν ενωμένες σε ένα μίσος ιερό, το μίσος για τον κατακτητή.
Σας ευχαριστώ θερμά, που μου κάνατε την τιμή να με καλέσετε στη λέσχη σας, στο σπίτι σας, και μου δώσατε την ευκαιρία να μιλήσω σε σας που αύριο θα αποτελείτε μια εκλεκτή, ξεχωριστή μερίδα της διευθύνουσας τάξης μας.
Όταν δέχθηκα την πρόσκλησή σας σκέφθηκα πολύ για το θέμα που έπρεπε να διαλέξω και, μετά πολλούς δισταγμούς, απεφάσισα να σας μιλήσω για την εξέλιξη σκέψεων και πεποιθήσεών μου. Παρ’ όλους μου τους δισταγμούς έκρινα πως ήταν καθήκον μου να το κάμω και δη σήμερα, διότι νομίζω πως οι πεποιθήσεις αυτές, αν σας τις μεταδώσω, θα σας βοηθήσουν να υποφέρετε πιο εύκολα τη σημερινή δυστυχία και να προσβλέψετε με αισιοδοξία και πίστη στο μέλλον.
Δέκα οκτώ μόλις χρονών —στην ηλικία που από παιδί αρχίζει κανείς να γίνεται άνδρας, στην ηλικία που αρχίζει ο άνθρωπος να θέτει σε συζήτηση τα όσα έμαθε και να ερευνά βαθύτερα ιδέες και πράγματα —βρέθηκα στο μέτωπο.
Βρέθηκα εκεί γεμάτος από πατριωτικό ενθουσιασμό, που δεν ελαττώθηκε ποτέ στα 25 χρόνια που πέρασαν από τότε, γιατί δεν έπαυσε ν' αυξάνει ο θαυμασμός μου για την ψυχή του λαού μας, για τις θάλασσές μας, για τα βουνά μας, για τις πέτρες μας, για τις χιλιόχρονες παραδόσεις μας, που όλα μαζί αποτελούν την πατρίδα μας.
Είναι όμως ο πατριωτισμός από τις λίγες πεποιθήσεις μου που συνειδητά δεν μεταβλήθηκαν, γιατί έξη χρόνια που έμεινα στο μέτωπο, είδα τόσους πληγωμένους να φωνάζουν για βοήθεια καλώντας την μανούλα τους, είδα τόσα χωριά και σπίτια κατεστραμμένα, τόσα δένδρα καμένα, είδα τόση πείνα, τόση δίψα, τόση δυστυχία, τόσο πόνο, αντίκρισα τόσες φορές το θάνατο, που με αγωνία δεν έπαυσα να σκέπτομαι. Στον πόλεμο δε, έχει κανείς πολλές ώρες να σκέπτεται μέρα και νύκτα, άλλα ιδίως νύκτα στις ατέλειωτες ώρες της βάρδιας στο χαράκωμα ή στις μακρινές νυκτερινές πορείες!
Το πρώτο πράγμα που αντίκρισε η σκέψη μου ήταν η ατέλειωτη ανοησία και κακία του ανθρώπου και θέλησα να βρω την εξήγηση της.
Ο άνθρωπος είναι από τα νεότερα ζώα στην γη. H ζωή φαίνεται πως πρωτοφάνηκε στον πλανήτη μας πριν από 1000 εκατομμύρια χρόνια, ενώ ο άνθρωπος όχι πριν από λίγες εκατοντάδες χιλιάδες ή, το πολύ, πριν από λίγα εκατομμύρια χρόνια και ο πολιτισμένος άνθρωπος —που μας ενδιαφέρει —δεν έχει μεγαλύτερη από 10 ή 20 χιλιάδες χρόνια. Πάντως αφ’ ότου ξέρομε την Ιστορία μας δεν επάψαμε να κάνομε ανοησίες και καταστροφές τριγύρω μας.
Γένη, συνομοταξίες ολόκληρες από ζώα και φυτά κατέστρεψε και εξαφάνισε με τον πιο άγριο τρόπο ο πολιτισμένος άνθρωπος και πολλές φορές χωρίς καμιά ωφέλεια. Εξαφάνισε την στρουθοκάμηλο για να πάρει τα φτερά της και να τα βάλει στολίδια στα καπέλα του. Κοντεύει να εξαφανίσει τον ελέφαντα για να πάρει μόνο τα δόντια του. Σκοτώνει νεογέννητα αλογάκια γιατί οι γούνες τους αρέσουν στις γυναίκες, κι’ αυτές, όταν τις φοράν, ούτε μια στιγμή σκέπτονται πώς κάθε μια τους είναι πολύ χειρότερη από την Ηρωδιάδα. Και όμως είναι χειρότερη, γιατί τα μικρά αλογάκια είναι πολύ αθωότερα πλάσματα από τα παιδάκια που σκοτώνουν πουλάκια, τις πεταλούδες και άλλα αθώα πλάσματα για διασκέδαση.
Θέλετε και άλλα παραδείγματα; Κάθε ένας σας μπορεί να σκεφθεί αμέτρητα, θα σας θυμίσω μερικά, θα σας θυμίσω πως πολλοί θεωρούν αρκετό να βάζουν πουλάκια σε μια απαίσια φυλακή για να τους τραγουδάν, αλλά τα τυφλώνουν κιόλας για να τραγουδούν καλλίτερα. Θα σας θυμίσω ότι ακόμα και σήμερα σε μερικά μέρη για να παχύνουν τις χήνες και για να αποκτήσουν μεγάλο συκώτι τις τυφλώνουν και τις καρφώνουν στο πάτωμα του κλουβιού για κάμποσο καιρό πριν τις σφάξουν. Τέλος θα σας πω πως γίνεται το κυνήγι της φώκιας.
Όταν έλθει η άνοιξη και αρχίζουν να λιώνουν οι πάγοι βγαίνουν όλες οι φώκιες στην παραλία για να εκπληρώσουν μια ιερή φυσική λειτουργία, την διαιώνιση του είδους. Λοιπόν αυτής της ιερής στιγμής επωφελείται ο άνθρωπος για να τις σκοτώσει κατά χιλιάδες. Αληθινό μακελειό γίνεται. Και αυτό μεν ίσως το διαβάσατε, εκείνο όμως που θα είδατε όλοι είναι την καταστροφή των ψαριών με τους δυναμίτες ή με τις ανεμότρατες που σκοτώνουν, όχι μόνο τα μικρά μικρά ψαράκια, αλλά ακόμα και τα αυγά τους. Ποιο άλλο ζώο είναι τόσο άγριο και έχει τόση κακία; Ποιο άλλο ζώο διανοήθηκε ποτέ φρικτά βασανιστήρια καταδίκων ή εχθρών ή αντιπάλων ή εντελώς αθώων που γίνηκαν για τιμωρία ή διασκέδαση σε όλες τις εποχές της ιστορίας; Ποια άλλα ζώα αισθάνθηκαν ποτέ τέτοια σαδιστική ευχαρίστηση και απόλαυση σαν τους θεατές του ρωμαϊκού Ιπποδρόμου και σαν αυτή που έδειξαν και δείχνουν ακόμα και σήμερα ότι αισθάνονται οι μάζες των ανθρώπων στην θέα τέτοιων φρικιαστικών βασανιστηρίων;
Ακόμα και η έχιδνα είναι άγγελος μπροστά στον άνθρωπο, γιατί και το σύμβολο αυτό της κακίας μόνο για να φάει ή για να προστατεύσει τον εαυτό της ή τα παιδιά της δαγκώνει και σκοτώνει.
Χειρότερη όμως από όλη αυτή την μοχθηρία είναι η δικαιολογία που βρήκε ο άνθρωπος για να απαλλάξει την συνείδησή του από τις κακές αυτές πράξεις. Απεφάνθη ότι σκοτώνοντας ένα ζώο ή φυτό χωρίς λόγο ή δικαιολογία δεν κάνει κανένα κακό, γιατί τα ζώα δεν έχουν ψυχή, αλλά μόνο ένστικτο και δη κτηνώδες, όπως πολλές φορές λέμε με περιφρόνηση και μόνο ο άνθρωπος έχει ψυχή αθάνατη που θα ζήσει στον αιώνα τον άπαντα στον παράδεισο ή στην κόλαση.
Τί να πούμε τώρα για την απέραντη και γελοιότητα του homo sapiens!
Σκεφτείτε το ντύσιμό του, τις περούκες, τα κρινολίνα, τα φράκα, τα σκουλαρίκια που βάζουν οι γυναίκες μας στα αυτιά τους και οι άγριοι στη μύτη ή τα χείλια τους. Σκεφτείτε ολόκληρο τον τρόπο της ζωής μας, τώρα και σε όλες τις εποχές της ιστορίας και πείτε μου αν υπάρχει κανένα ζώο πιο γελοίο από τον πολιτισμένο άνθρωπο ή μάλλον αν η γελοιότης δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπου. Γιατί ποιο άλλο ζώο είναι γελοίο; Σε ποιο άλλο ζώο βλέπει κανείς την ανοησία της φιλοδοξίας, της ζήλειας, της μικροπρέπειας που βρίσκομε στον άνθρωπο;
Και αυτό το άγριο το κακό και ανόητο ζώο απεκάλεσε ο άνθρωπος το κορύφωμα της δημιουργίας.
Κοντά τώρα σε αυτά υπάρχει το θαυμάσιο οικοδόμημα του πολιτισμού. Υπάρχει η τέχνη, η ποίηση, η μουσική, η ζωγραφική κ.λ. υπάρχει η επιστήμη και οι θαυμαστές εφαρμογές της, υπάρχει η φιλοσοφία. Πόσοι όμως ήταν οι εργάτες αυτού του οικοδομήματος; Λίγοι, ελάχιστοι, απειροελάχιστοι μπροστά στα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που πέρασαν από την γη. Το τι είχε ωφελήσει η επιστήμη και η φιλοσοφία την ανθρωπότητα το έβλεπα μπροστά μου. Την επιστήμη την χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για να ρίξουν σε δυστυχία τους άλλους μισούς συνανθρώπους τους και τους εαυτούς των μαζί, αντλώντας επιχειρήματα για την ακατονόμαστη αυτή πράξη από αυτές ακριβώς τις φιλοσοφικές θεωρίες.
Έφταιγαν άραγε οι φιλοσοφικές θεωρίες γι’ αυτό; Θέλησα να το εξακριβώσω και βάλθηκα να μελετώ φιλοσοφικά συστήματα αρχίζοντας από το πιο διαδεδομένο, την χριστιανική θρησκεία.
Και σ' αυτήν, κοντά σε μερικές ωραίες εντολές και διδασκαλίες, δεν άργησα να βρω τον ατέλειωτο εγωισμό. Πουθενά δεν βρήκα μια λέξη περί αγάπης προς ζώα ή φυτά και υποχρεώσεων μας προς αυτά. Ο Θεός ο δημιουργός έχει φτιαχτεί κατ' εικόνα και ομοίωση του ανθρώπου και αυτός ο δημιουργός έφτιαξε το σύμπαν για να βάλει μέσα το κορύφωμα της δημιουργίας, τον άνθρωπο. Πως μετά όλα αυτά να μη πάρουν μυαλά των χριστιανών αέρα;
Αλλά και σε όλα τα φιλοσοφικά συστήματα ακόμα και στα πιο εξελιγμένα, πιο πολύ δε από όλα στα υλιστικά, δίδεται θέση ξεχωριστά ανώτερη στον άνθρωπο και έτσι δεν είναι παράξενο πως έπαθε από μεγαλομανία με όλη την ανοησία και γελοιότητα που συνοδεύει αυτή την ασθένεια.
Βέβαια είναι θαυμαστές οι πρόοδοι της επιστήμης, είναι θαυμαστό πως οι άνθρωποι είδαν κόσμους που απέχουν πολλά εκατομμύρια έτη φωτός ή ότι κατάλαβαν την απειροελάχιστη σύσταση της ύλης, της ενέργειας και του φωτός. Είναι θαυμαστό ότι ευρήκαν πολλούς νόμους της φύσεως, είναι όμως ακόμα πιο θαυμαστό ότι δεν έβγαλαν το συμπέρασμα που έπρεπε να βγει από όλη αυτή την γνώση και ακόμα περισσότερο ότι μερικοί φαντάσθηκαν ότι μπορούμε εμείς τα μόρια του σύμπαντος να κυριαρχήσομε σ’ αυτούς τους νόμους.
Είναι άραγε δυνατόν ο άνθρωπος να συνέλθει από την μεγαλομανία του και πως; Αυτό το ερώτημα με βασάνιζε ως που έλαβα ένα δέμα από την μάνα μου. Μέσα στο δέμα μαζί με λίγες σταφίδες και καρύδια ήταν ένα βιβλίο, ένας Οιδίπους Τύραννος. Διαβάζοντάς τον στάθηκα στους εξής επτά στίχους (865—871):
« …νόμοι πρόκεινται
υψίποδες, ουρανίαν
δι' αιθέρα τεκνωθέντες, ων Όλυμπος
πατήρ μόνος ουδέ νυν
θνατά φύσις ανέρων
έτικτεν ουδέ μήποτε λάθα κατακοιμάση
μέγας εν τούτοις θεός ουδέ γηράσκει»
Νόμοι λοιπόν στέκονται μπροστά μας επιβλητικοί που γεννήθηκαν στον ουρανό από τον αιθέρα και έχουν μόνο πατέρα τον Όλυμπο. Δεν τους έφτιαξαν οι θνητοί άνθρωποι αυτούς τους νόμους, ούτε ποτέ θα τους σκεπάσει η λήθη, γιατί μέσα τους υπάρχει μεγάλος θεός που δεν γερνάει.
Πολλές φορές ξαναδιάβασα αυτούς τους στίχους για να βρω το νόημά τους. Ποιούς άραγε νόμους να εννοούσε ο Σοφοκλής; Εννοούσε τους νόμους που διέπουν φυσικά φαινόμενα, ή τους ηθικούς νόμους ή μήπως νόμους που διέπουν ολόκληρο τον εσωτερικό και εξωτερικό μας κόσμο; Υπάρχουν άραγε τέτοιοι νόμοι; Ναι φίλοι μου τέτοιοι νόμοι υπάρχουν και για τον κυριότερο από όλους, που μπορεί να ονομασθεί νόμος της παγκόσμιας δικαιοσύνης θα σας μιλήσω σήμερα.
Θέλω να σας αποδείξω ακριβώς τώρα, που μόνο αδικία βλέπετε τριγύρω σας, ότι η δικαιοσύνη διέπει την έμψυχη και άψυχη φύση, ότι η φύση δεν ανέχεται την αδικία.
Οπουδήποτε και αν ερευνήσομε με κάποια προσοχή, θα βρούμε την κυριαρχία αυτού του νόμου, αρκεί να μη συγχύσομε την δικαιοσύνη με την ισότητα ή ομοιότητα, που δεν υπάρχουν ούτε για δύο πράγματα στην φύση, και αρκεί να ζητήσομε την δικαιοσύνη σε ένα σύνολο αρκετά ευρύ εν τόπο ή χρόνο.
Στην άψυχη φύση είναι εύκολο να βρούμε την κυριαρχία του νόμου. Δεν είναι άλλος από τον νόμο δράσεως και αντιδράσεως, που τον έχετε συναντήσει σ’ όλα τα κεφάλαια της φυσικής. Μόλις κάπου συμβεί μια μεταβολή, οφειλομένη σε οποιαδήποτε αιτία, μεταβολή που απομάκρυνε ένα σύστημα από μια κατάσταση Ισορροπίας στην οποία βρισκότανε, γεννιούνται δυνάμεις αντιδράσεως χάρη στις όποιες δημιουργείται μια νέα κατάσταση ισορροπίας, δηλαδή δικαιοσύνης υπό την ευρύτερη σημασία της λέξεως. Χάρη σ' αυτό το νόμο δεν πέφτει η σελήνη στην γη, η γη στον ήλιο κ.ο.κ. αλλά κάθε δορυφόρος, κάθε αστέρι, κάθε σύστημα ακολουθεί μια τροχιά, δηλαδή κινείται σύμφωνα με ένα νόμο και όχι ακατάστατα μέσα στο σύμπαν.
Και αυτή μεν την μεγαλειώδη αρμονία την θαυμάζαμε τώρα και πολλούς αιώνες. Με τις τελευταίες όμως προόδους της αστρονομίας αποκαλύφθηκε κάτι το πολύ, το αφάνταστα καταπληκτικό. Παρατηρήθηκε λοιπόν πρώτον, ενώ στους όγκους των άστρων οι διαφορές είναι πολύ μεγάλες, αντιθέτως οι διαφορές στις μάζες είναι πολύ μικρές. Το μικρότερο αστέρι, ο αστήρ Van Maanen δεν είναι μεγαλύτερο από την γη, δηλαδή έχει όγκο 330000 φορές μικρότερο από τον ήλιο, ενώ στο μεγαλύτερο την Betelgeuse θα χωρούσαν δέκα ολόκληρα εκατομμύρια ήλιοι. Αντιθέτως δεν υπάρχει άστρο που να είναι περισσότερο από πέντε φορές ελαφρότερο ή είκοσι φορές βαρύτερο από τον ήλιο.
Ενώ λοιπόν ο όγκος ποικίλλει από 1 στο 33,1011 ή μάζα των άστρων ποικίλλει μόνο από το 1 στο 100. Η παρατήρηση αυτή εξηγήθηκε κατά θαυμαστό τρόπο από τον Eddington, ο όποιος απέδειξε ότι η μάζα των άστρων δεν μπορεί να είναι λιγότερη από 1033 και περισσότερη από 1035 γραμμάρια (1). Άμα η μάζα είναι μικρότερη από 1033 γραμμάρια, τότε η έλξη είναι μικρότερη από την τάση, που έχει κάθε αέριο να καταλάβει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χώρο και το αέριο που άρχισε να συγκεντρώνεται θα διαλυθεί. Πάνω από 1035 γραμμάρια η δράση και αντίδραση των δύο αυτών δυνάμεων ισορροπείται, αρχίζει όμως εκτός από αυτές και μια τρίτη δύναμη να είναι υπολογίσιμη. Η δύναμη αυτή είναι η πίεση ακτινοβολίας που είναι μεγαλύτερη όσο η μάζα είναι μεγαλύτερη και διά 1035 γραμμάρια είναι τόσο μεγάλη, ώστε προκαλεί την διάρρηξη του άστρου, που χωρίζεται τότε σε δύο ή περισσότερα κομμάτια. (1) 1032 = 10 με 32 ακόμη μηδενικά.
Έτσι ούτε τα αστέρια μπορούν να μαζέψουν ύλη περισσότερη από ένα μέτρον.
Όμως ούτε αυτή η σχετικά μικρή ανομοιομορφία μάζας, ούτε η ανομοιομορφία όγκου ή θερμοκρασίας δεν είναι ανεκτή από τον νόμο. Άμα λοιπόν σχηματισθεί το άστρο, που στην αρχή έχει θερμοκρασία μικρή και όγκο μεγάλο, αρχίζει και συστέλλεται χάρη στην έλξη. Όσο μεγαλύτερη η συστολή, τόσο μεγαλύτερη είναι η αύξηση θερμοκρασίας, όσο δε πιο μεγάλη θερμοκρασία και μάζα έχει ένα άστρο, τόσο πιο πολύ χάνει από ακτινοβολία.
Έτσι ενώ τα αστέρια αρχίζουν την ζωή τους με μάζες πολύ διαφορετικές —πάντα βέβαια μέσα στα περιθώρια του Eddington —έπειτα, από την εποχή που η αύξηση της θερμοκρασίας λόγω της συστολής ισοφαρίζεται από την ελάττωσή της από την ακτινοβολία, τείνουν να αποκτήσουν και αποκτούν στα γεράματά τους μάζες, θερμοκρασίες και όγκους ίσους, έως ότου να μεταβληθεί όλη ή σχεδόν όλη η ύλη τους σε ενέργεια, που πάλι – δεν ξέρομαι ακόμα πως - θα μεταβληθεί κάπου στο χώρο σε ύλη, για να αρχίσει η εξέλιξη ενός καινούργιου άστρου.
Η ανακάλυψη της εξελίξεως αυτής των άστρων αρχικά μεν έγινε από τον Russell (1913), που μελέτησε 300 αστέρια, έπειτα δε η θαυμαστή αυτή τάση προς ομοιόμορφη διανομή της ύλης και θερμοκρασίας επιστοποιήθηκε πλήρως από τις εργασίες που έγιναν στο πανεπιστήμιο του Harvard σε 300.000 και πλέον άστρα.
Είναι περιττό ν' αναφέρω άλλα αποτελέσματα του νόμου δράσεως και αντιδράσεως σε σας, που τόσα χρόνια στο Πολυτεχνείο μαθαίνετε πώς ν’ αναζητάτε μια δεδομένη κατάσταση είτε μηχανικής είτε θερμικής είτε χημικής είτε ηλεκτρικής Ισορροπίας στατικής ή δυναμικής. Θα βρείτε μόνοι σας χίλια δύο υπό τον όρο επαναλαμβάνω να μη ζητήσετε την δικαιοσύνη σε περιορισμένο τόπο ή χρόνο. Υπό τον όρο αυτόν η νέα φυσική όχι μόνο βρίσκεται σε αντίθεση με το νόμο, αλλά τον επικυρώνει σημαντικά.
Αν πάρομε έναν όγκο αερίου εν ηρεμία, έστω ένα κυβικό εκατοστό αέρα, μέσα στο όποιο υπάρχουν 30 περίπου τρισεκατομμύρια μόρια, κατά την κλασσική φυσική η διανομή τους θα είναι πάντα ομοιόμορφη, δηλαδή σε κάθε ένα από τα 1000 κυβικά χιλιοστά π.χ. θα βρίσκονται πάντα 30.000 εκατομμύρια μόρια.
Κατά την νέα φυσική η κατάσταση αυτή δεν είναι βέβαιη, αλλά μόνο η κατά πολύ πιθανότερη.
Σύμφωνα με την κινητική θεωρία του Boltzmann η πιθανότης να βρεθούν σε μια στιγμή σε ένα από τα 1000 κυβικά χιλιοστά 15000 εκατομμύρια μόρια, δηλαδή τα μισά από όσα του αναλογούν και τα υπόλοιπα να έχουν μοιρασθεί ομοιόμορφα στα άλλα 999, εκφράζεται με δεκαδικό αριθμό, που έχει μετά την υποδιαστολή και πριν από το πρώτο χαρακτηριστικό ψηφίο 100 εκατομμύρια μηδενικά. Ο αριθμός αυτός είναι από εκείνους που είναι αδύνατο να συλλάβει η φαντασία μας, γι’ αυτό ας πάμε σε έναν πιο προσιτό και ας ζητήσομε την πιθανότητα σε ένα κυβικό χιλιοστό να βρεθούν κατά 10% το πολύ περισσότερα ή λιγότερα μόρια από 30 δισεκατομμύρια που του αναλογούν.
Η πιθανότης αυτή εκφράζεται με αριθμό που έχει 60 μηδενικά μετά την υποδιαστολή και πριν από το πρώτο χαρακτηριστικό ψηφίο. Βέβαια και αυτός δεν είναι συνηθισμένος αριθμός, μπορούμε όμως να έχομε μια ιδέα αυτής της πιθανότητος. Είναι τόση όση πιθανότητα έχει κανείς να κερδίσει 15 φορές κατά συνέχεια τον πρώτο αριθμό σε ένα λαχείο με 10.000 λαχνούς, αγοράζοντας σε κάθε κλήρωση έναν λαχνόν. Οι πιθανότητες αυτές είναι τόσο μικρές, ώστε σχεδόν είναι μηδενικές και επομένως οι νόμοι της νέας και της κλασσικής φυσικής δεν διαφέρουν για τις πρακτικές εφαρμογές.
Εκείνο όμως που μας ενδιαφέρει εδώ δεν είναι αυτό, αλλά το σημαντικό πόρισμα της νέας φυσικής ότι η ομοιόμορφη δηλαδή η δίκαιη διανομή είναι η κατά πολύ πιθανότερη κατάσταση και το σπουδαιότερο ότι, αν σε μια γωνιά του μικρού εις μέγεθος αλλά κολοσσιαίου εις αριθμό κόσμου των μορίων, που έχει το κυβικό μας εκατοστό, συμβεί μια άδικη διανομή, η αδικία αυτή αμέσως θα εξαλειφτεί και δη για να ακολουθήσει μια πολύ ομοιόμορφη δηλαδή δίκαιη κατάσταση. Η τάση δε αυτή προς δικαιοσύνη, που είναι το πόρισμα της νέας φυσικής, είναι πιστοποίηση πολύ πιο σημαντική του νόμου από την σταθερή ομοιομορφία της κλασσικής φυσικής.
Θα ξαναέρθω αργότερα στο θέμα αυτό, αλλά θα προσπαθήσω πρώτα να σας αποδείξω την κυριαρχία του νόμου στην έμψυχη φύση, όπου εκ πρώτης όψεως βασιλεύει η αδικία, γιατί όπως θα μου πείτε το μεγάλο ψάρι τρώει πάντα το μικρό.
Η φάλαινα τρώει πάντα την σαρδέλα και δη κατά χιλιάδες. Αν όμως δεν την έτρωγε, ή σαρδέλα με την μεγάλη της γεννητικότητα θα είχε γεμίσει την θάλασσα και δεν θα έμενε πια τόπος για την φάλαινα.
Έχουν μελετηθεί οι καμπύλες αυξήσεως του αριθμού των σαρδελών και των καρχαριών στην Αδριατική. Οι καμπύλες λοιπόν αυτές είναι ημιτονοειδείς με διαφορά φάσεως. Όταν αυξήσουν οι σαρδέλες, βρίσκουν οι καρχαρίες τροφή και αυξάνουν και αυτοί, τότε όμως αρχίζουν να εξαφανίζονται οι σαρδέλες και κατ' ανάγκην ψοφούν οι καρχαρίες, οπόταν πάλι μπορούν και πληθαίνουν οι σαρδέλες κ.ο.κ. Μια φορά κλίνει η πλάστιγγα προς τις σαρδέλες και μια προς τους καρχαρίες.
Το ίδιο έχει παρατηρηθεί από τους βιολόγους με την αύξηση και ελάττωση ορισμένων εντόμων και πουλιών και εν γένει παντού στην έμψυχη φύση. Θα μπορούσα να σας φέρω πολλά παραδείγματα Ισορροπίας, μάλλον τάσεως προς Ισορροπία από τον ζωικό και το φυτικό κόσμο. Στατική ισορροπία ή δικαιοσύνη δεν μπορούμε βέβαια να βρούμε στη φύση, που είναι συνεχής μεταβολή και κίνηση, η τάση όμως προς δικαιοσύνη που παρατηρούμε έχει απείρως μεγαλύτερη σημασία.
Για μια ορισμένη σαρδέλα που θα φαγωθεί από ένα καρχαρία ή για ένα καρχαρία που θα ψοφήσει επειδή δεν βρίσκει σαρδέλες να φάει δεν ισχύει βέβαια ο νόμος της δικαιοσύνης, ισχύει όμως απόλυτα για ένα σύνολο ζώων ή φυτών.
Εκεί που μας είναι δυσκολότερο να πιστοποιήσομε την κυριαρχία του νόμου είναι στο ανθρώπινο γένος, διότι χάρη στην μεγαλύτερη ειδίκευση των κυττάρων μας και τον βαθμό ελευθερίας που αποκτήσαμε, ενομίσαμε ότι μπορούμε να κυριαρχήσομε σε άλλες ανθρώπινες φυλές σ' όλα τα ζώα και τα φυτά και σ' αυτούς τους νόμους της φύσεως.
«Μόνο ο άνθρωπος μπορεί τα αδύνατα, διακρίνει, εκλέγει και κατευθύνει» είπε ο Goethe.
Σ' αυτή την πλάνη, στην οποία ενισχύθηκε η ανθρωπότης από τους περισσότερους πνευματικούς της ηγήτορες, οφείλονται τα περισσότερα δεινά που την μαστίζουν και γι’ αυτό θέλω να σας αποδείξω ότι υπακούομε και μεις τυφλά στον νόμο. Θέλω να δείξω ότι μπορούμε να βρούμε την κυριαρχία του διαμέσου της ιστορίας κρατών και ανθρώπων, αρκεί να θελήσομε να δούμε τα πράγματα αντικειμενικά.
Πολλές πόλεις, φυλές ή κράτη θέλησαν να κυριαρχήσουν σε άλλα, ποτέ όμως δεν το κατόρθωσαν ή δεν το κατόρθωσαν για πολύ. Πολύ δε για το σύμπαν δεν είναι ούτε 100 ούτε 200 ούτε καν χίλια χρόνια. Μετά κάθε δράση γεννάται αμέσως η αντίδραση, είτε από δυνάμεις εξωτερικές είτε και εσωτερικές που εξουδετερώνουν τα αποτελέσματα της δράσεως, έστω και αν αυτή καταλήξει σε κατάκτηση.
Δεν έχει κανείς παρά να διαβάσει την ιστορία για να βρει χίλια δυο παραδείγματα από απόπειρες κατακτήσεως που απέτυχαν, από κατακτητές λαούς, που με τα χρόνια κατήντησε να έχουν αυτοί υποδουλωθεί από τους κατακτηθέντας και από μεγάλα κράτη που διαλύθηκαν χωρίς καμιά εξωτερική επίθεση δηλαδή δράση.
Έρχεται η ώρα που και οι μεγαλύτεροι κατακτηταί κάνουν ένα μοιραίο σφάλμα, που είναι καθόλου τυχαίο, γιατί υπαγορεύεται από τον νόμο, λόγω του όποιου γκρεμίζεται όλο το οικοδόμημα της κατακτήσεως.
Το μοιραίο αυτό σφάλμα ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι το έκαναν ήδη.
Το μοιραίο σφάλμα, που θα φέρει την καταστροφή του άξονος ασφαλώς και βεβαίως είναι η άτιμη επίθεση κατά της Ελλάδος.
Για να πεισθήτε, σκεφτείτε την εξής εικόνα: Εάν μετά την πτώση της Γαλλίας το φθινόπωρο του 40, αντί να γίνει η εκστρατεία κατά της Ελλάδος, γινόταν είτε μέσω Τουρκίας είτε και ευκολότερα μέσω Λιβύης εκστρατεία κατά της Αιγύπτου, με 1000 αεροπλάνα και δύο μηχανοκίνητη τες μεραρχίες οι Γερμανοί μαζί με τους Ιταλούς θα είχαν κάνει στρατιωτικό περίπατο ως το Σουέζ. Ο Αγγλικός στόλος θα έπρεπε να φύγει από την Μεσόγειο. Τα Βαλκάνια, η Τουρκία, η Αν. Μεσόγειος ολόκληρη θα ήταν αμαχητί στα χέρια του άξονος. Η Παλαιστίνη, η Συρία και το Ιράκ με τα πετρέλαιά του ευκολότατη πια λεία του και έτσι θα άρχιζε πέρυσι, την άνοιξη του 41, η επίθεση κατά της Ρωσίας πολύ πιο νωρίς και με ασύγκριτα πιο ευνοϊκές συνθήκες για τους Γερμανούς. Ο ιταλικός στόλος θα ήταν ελεύθερος να μπει στην Μαύρη θάλασσα και, εκτός από την κατά μέτωπο επίθεση θα γινόταν μεγάλη απόβαση στο Βατούμ και σε άλλα ίσως μέρη. Η οδός εφοδιασμού του περσικού κόλπου θα ήταν κλειστή και τα πετρέλαια του Βακού θα ήταν αμέσως στα χέρια των Γερμανών, που θα ανέβαιναν έπειτα την κοιλάδα του Βόλγα για να κτυπήσουν τους Ρώσους στα νώτα.
Υπό τις συνθήκες αυτές δεν νομίζω ότι θα μπορούσε ή Ρωσία να βαστάξει, όπως βάσταξε πέρυσι και αντέχει και τώρα στην Γερμανική επίθεση. Βέβαια και πάλι δεν πιστεύω ότι θα νικούσε η Γερμανία τελικά, πάντως όμως θα ήταν για πολλά χρόνια κυρίαρχος της Ευρώπης και θα είχαμε μπροστά μας μια πολύ μακριά δουλεία.
Δεν είναι λοιπόν καθόλου υπερβολικό να λέμε ότι η αντίσταση της Ελλάδος άλλαξε την τύχη του πολέμου. Η επίθεση κατά της Ελλάδος ήταν σφάλμα, φαινομενικά μικρό μεν γι’ αυτούς που το έκαναν, αλλά κολοσσιαίο σε αποτελέσματα και αυτό γιατί και το άδικο ήταν πολύ μεγάλο.(')
Παρόμοια παρατηρούμε στην ιστορία με τα βίαια δικτατορικά καθεστώτα.
Έστω και αν ο δικτάτωρ έχει τις καλλίτερες προθέσεις, ένεκα της αντιδράσεως που δημιουργείται λόγω της βιαίας κατακτήσεως ή διατηρήσεως της αρχής, γρήγορα χάνει τα νερά του και αναγκαστικά μετατρέπεται σε τύραννο.
Και αν όμως υποθέσομε ότι τα έργα μιας δικτατορίας ή ολιγαρχίας είναι καλά για τον τόπο, όταν πέσει δεν μένει τίποτα, λόγω της αντιδράσεως, από τα υποθετικά αυτά καλά. Το μόνο πολίτευμα με το όποιο εξασφαλίζεται η ομαλή λειτουργία του νόμου δράσεως και αντιδράσεως είναι το δημοκρατικό, που γεννήθηκε στα άγια τούτα χώματα. Γεννήθηκε εδώ γιατί οι πρόγονοι μας, όπως θα πούμε και μετά, είχαν περισσότερο από κάθε άλλο λαό την διαίσθηση του νόμου.
Αλλά και στα άτομα. Ανέκαθεν βλέπομε την τάση των ατόμων να αποκτήσουν όσο το δυνατόν περισσότερα αγαθά. Εν τούτοις κάθε αύξηση περιουσίας είναι περιορισμένη και έπειτα ακολουθεί αλάθητα η ελάττωση αν μη η εκμηδένισή της.
(1) Ατέλειωτες ζητωκραυγές υπέρ της Ελλάδος διέκοψαν εδώ την διάλεξη και πρέπει να τονισθεί ότι από τους υπέρ 400 σπουδαστάς του Πολυτεχνείου και άλλων Σχολών που παρακολούθησαν την διάλεξη δεν βρέθηκε ούτε ένα καταδότης ούτε ένας χαφιές.
Φαντασθείτε τι θα είχε μια οικογένεια, της όποιας η περιουσία θα αύξανε σταθερά επί 1000 χρόνια ή έστω και από το 1821 έως σήμερα. Δεν θα μπορέσετε να βρείτε ούτε ένα τέτοιο παράδειγμα αυξήσεως περιουσίας. Αντιθέτως παρατηρούμε τριγύρω μας ότι όταν ένας αποκτήσει μεγάλη περιουσία, είτε αισθάνεται την ανάγκη να κάνει δωρεές σε αγαθοεργούς σκοπούς, είτε αυτός ή συνηθέστερα τα παιδιά του το ρίχνουν στο γλέντι, είτε πιο συχνά χάνεται η περιουσία σε άτυχες επιχειρήσεις, σε προσπάθεια δηλαδή να αυξήσει περισσότερο.
Αλλά παρατηρούμε ότι όσο πιο εύκολα, πιο γρήγορα ή με πιο αθέμιτα μέσα αποκτήθηκε μια περιουσία τόσο πιο εύκολα χάνεται. Στον περασμένο πόλεμο οι εφοπλισταί, οι προμηθευταί του δημοσίου και πολλοί επιτήδειοι απέκτησαν κολοσσιαίες περιουσίες. Καμιά, μα καμιά από αυτές δεν σώζεται.
Από όσους παίζουν ή αισχροκερδούν πολλοί κατά καιρούς επλούτισαν αφάνταστα, όλοι όμως τελείωσαν στην ψάθα. Μην, αμφιβάλετε καθόλου ότι το ίδιο θα συμβεί σ΄ όλους τους μαυραγορίτες που μάζεψαν τα εκατομμύρια σήμερα και γλεντούν επάνω στα πτώματα και τους σκελετούς των παιδιών μας.
Αυτά τα γεγονότα δεν είναι τυχαία, οφείλονται στον νόμο της δικαιοσύνης και είναι αποδείξεις της υπάρξεώς του.
Όταν κάποιος μαζέψει αγαθά περισσότερα από όσα δίκαια του αναλογούν, είτε δημιουργείται μέσα του η ανάγκη να τα μοιράσει υπακούοντας άθελα στον νόμο, είτε δημιουργούνται εξωτερικά οι δυνάμεις της αντιδράσεως και οι τριγύρω του, οι φιληνάδες του, οι φίλοι του, οι συνεργάτες του, οι συγγενείς του πάνε όλοι να του φαν τα λεφτά και αυτό με τόσο μεγαλύτερη τάση, όσο πιο άδικα αποκτήθηκαν. Και αν δεν συμβεί τίποτα από αυτά τότε, επειδή παραβιάσθηκε ένας νόμος του σύμπαντος, του οποίου είμαστε μόρια αναπόσπαστα, εκείνος που επλούτισε υπερβολικά χάνει την εσωτερική του ισορροπία και ικανότητα κρίσεως, κάνει κουταμάρες και χάνει έτσι την περιουσία του.
Το ίδιο παθαίνει και όποιος σκοτώσει, κλέψει ή οπωσδήποτε αδικήσει. Ή θα προδοθεί από μια κουταμάρα ή σαν τον ήρωα του Dostojewsky χάνει τόσο πολύ την εσωτερική του Ισορροπία, ώστε του είναι απολύτρωση η σύλληψη και η τιμωρία του, που θα φέρει την ψυχική ηρεμία όταν θα έχει ικανοποιηθεί ο νόμος.
Άλλωστε αυτό που λέμε συνείδηση τι άλλο είναι από την διαίσθηση της κυριαρχίας τού νόμου επάνω μας;
Ας έρθομε τώρα στην Ιστορία των θρησκειών. Στις πρώτες θρησκείες λατρεύονται αυτά ταύτα τα φυσικά φαινόμενα, η φωτιά, τα βουνά, τα δάση, ο ήλιος, η σελήνη κ.λ.π. και δίδεται κάποια εξήγηση σε όλα αυτά, υπερφυσική βέβαια αφού η φυσική εξήγηση είναι ακόμη απρόσιτη στο ανθρώπινο μυαλό. Έπειτα παρουσιάζονται οι πιο διανοητικές ή ψυχικές ή ηθικές θρησκείες, στις οποίες περιλαμβάνονται ηθικά διδάγματα ή εντολές με βάση το αίσθημα τού δικαίου.
Αυτό δεν είναι τυχαίο. Και στις φυσιολατρικές θρησκείες υπήρχε η έννοια του δικαίου, ιδίως κατ' αντιδιαστολή προς το άδικο, χωρίς όμως να έχει διατυπωθεί σε κανόνες.
Οι άνθρωποι που είχαν τις φυσιολατρικές θρησκείες εζούσαν πολύ πιο κοντά στη φύση και δεν είχαν ανάγκη τέτοιων κανόνων, γιατί ακολουθούσαν τους νόμους της φύσεως και πρώτα πρώτα τον νόμο της δικαιοσύνης χωρίς ποτέ να σκεφθούν να τον παραβούν.
Όταν τον τελευταίο αιώνα οι Εσκιμώοι της Γροιλανδίας εδέχθηκαν τους πρώτους χριστιανούς ιεραποστόλους έσκαγαν στα γέλια ακούοντας την διδασκαλία τους και ήταν αδύνατον να την καταλάβουν. Η φτώχια και ο πλούτος, η κλοπή και η αδικία ήταν έννοιες άγνωστες γιαυτούς και οι ιεραπόστολοι μόνο κακό τους έκαναν γιατί τους έμαθαν αμαρτίες που ούτε σκέφθηκαν ποτέ να τις κάνουν, εκτός που μαζί με τον χριστιανισμό μεταφέρθηκαν εκεί ο αλκοολισμός, η φθίση και πολλά άλλα κακά από μας τους δήθεν πολιτισμένους.
Τα ζώα δεν έχουν καμιά θρησκεία, μάλλον έχουν χωρίς να το ξέρουν, γιατί ζουν εντελώς κατά φύση και υπακούουν απόλυτα στους νόμους της.
Την εποχή λοιπόν που ιδρύθηκαν οι ηθικές θρησκείες, με την ανάπτυξη του λογικού και την χειραφέτηση, ας πούμε, του ανθρώπου από την φύση και τους νόμους της, αύξησε πολύ η αδικία στον κόσμο και τότε εμφανίσθηκε η αντίδραση. Η αντίδραση, που οφείλεται στην λειτουργία του νόμου, εμφανίσθηκε υπό την μορφή κηρυγμάτων ηθικής. Αμέτρητοι ήταν οι προφήτες που εμφανίσθηκαν την εποχή του Χριστού και λίγους αιώνες πριν και μετά.
Τα κηρύγματά τους έμοιαζαν όλα και όλοι μιλούσαν εν ονόματι του Θεού, τον οποίον ενεφάνιζαν και για στενό τους συγγενή. Δεν είναι παράξενο αυτό, αφού όλοι μιλούσαν υπό την επίρροια του ίδιου νόμου της φύσεως, του νόμου της δικαιοσύνης και οι προφήτες είναι εκείνοι που είχαν την διαίσθησή του εντονότερη από τους άλλους ανθρώπους.
Δυστυχώς όλες αυτές οι θρησκείες εκτός από έναν αμέτρητο ανθρώπινο εγωισμό, έχουν το μεγάλο κακό ότι απεμάκρυναν τον άνθρωπο προς άλλες κατευθύνσεις από την φύση. Τον εχώρισαν σε δύο κομμάτια, σε ψυχή και σε σώμα.
Το κακό που προέκυψε ήταν και είναι πολύ μεγάλο. Δεν πρόκειται εδώ να ασχοληθώ με τα τρωτά της μιας ή της άλλης θρησκείας ούτε να θίξω τίποτα από ότι ο κάθε ένας πιστεύει. Δεν έρχομαι να αφαιρέσω αλλά να προσθέσω πίστη.
Σκοπός μου είναι μέσα στην σημερινή δυστυχία να δώσω σε κείνους που με απελπισία βλέπουν το παρόν την πίστη για το μέλλον, την πίστη ότι πάνω από τους ανθρώπους, πάνω από τους θεούς που έφτιαξαν οι άνθρωποι, πάνω από το Σύμπαν υπάρχουν νόμοι που δεν γερνάν και είναι πολύ πιο επίφοβοι για τους αδικούντας από όλους τους διαβόλους της κολάσεως.
Το συμπέρασμα που βγαίνει από την ιστορία τόσο των φυσιολατρικών όσο και των νεοτέρων ηθικών θρησκειών είναι ότι το θρησκευτικό αίσθημα οφείλεται στο δέος, που αισθάνεται ο άνθρωπος μπρός στα φυσικά φαινόμενα και εν γένει στο μεγαλείο της φύσεως και στην διαίσθηση, που διετήρησαν οι άνθρωποι των νόμων της φύσεως όταν, με την ανάπτυξη του λογικού, απέκτησαν κάποια ελευθερία ενεργείας.
Εξαιρετικά έντονη ήταν αυτή η διαίσθηση στους προγόνους μας. Η ιδέα του μέτρου, που τους διέκρινε, τα μνημεία τους, που είναι τόσο αρμονικά ώστε μπορεί να πει κανείς ότι ξεφύτρωσαν μέσα στο περιβάλλον που κτίσθηκαν, οι θεοί τους δείχνουν πόσο ήταν κοντά στη φύση και τους νόμους της.
Δεν πρόκειται να κάμω ανάλυση της ελληνικής θρησκείας, μέσα όμως στους θεούς θα ξεχωρίσω μια, τη Νέμεση. Η Νέμεση λατρευόταν στην Ραμνούντα καί παρίσταται με μια ζυγαριά στο χέρι με τα μάτια ανοικτά και όχι κλειστά. Η Νέμεση λοιπόν μαζί με τις Ερινύες κυνηγούσε όχι μόνο τους φονιάδες, τους κλέφτες και τους λοιπούς κακοποιούς αλλά και εκείνους που αποκτούσαν υπερβολικά αγαθά. Σε όποιον τύχαιναν τέτοια του έλεγαν: Φοβού την Νέμεσιν, που κρατάει την ζυγαριά και ζυγίζει τα αγαθά για να φέρει το ισοζύγιο όταν κανένας υπερβεί το μέτρον.
Η Νέμεση ήταν πραγματικά η θεά της υπέρτερης δικαιοσύνης!
Αρκετές νομίζω αποδείξεις υπάρξεως του νόμου σας έδωσα. Πριν όμως να τελειώσω θα ξαναέρθω στη φυσική. Όλοι σας ξέρετε τον 2° νόμο της θερμοδυναμικής. Σύμφωνα με αυτόν η εντροπία όλο αυξάνει, γιατί η θερμότης μόνο από ένα σώμα ζεστό σε ένα κρύο μπορεί να πάει. Έτσι με την πάροδο των αιώνων θα έρθει η ώρα που τα σώματα θα έχουν την ίδια θερμοκρασία. Δεν είναι και τούτο μια απόδειξη ότι η φύση τείνει στην δικαιοσύνη; Δεν είναι λοιπόν και ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής μερική περίπτωση του νόμου της δικαιοσύνης;
Τώρα θα με ρωτήσετε: θα φθάσει άραγε ποτέ το σύμπαν σ' αυτή την κατάσταση της απόλυτης δικαιοσύνης και ηρεμίας, και αν φθάσει θα μείνει σ’ αυτή την κατάσταση;
Σύμφωνα με την νέα στατιστική θερμοδυναμική το πράγμα δεν είναι βέβαιο. Κατά την νέα φυσική η εντροπία μπορεί να θεωρηθεί ως μέτρον ομοιομορφίας και αυξάνει όταν υπάρχει ομοιομορφία, ελαττώνεται όμως όταν υπάρξει ανομοιομορφία. Η εντροπία δεν εξαρτάται μόνο από την διανομή του αριθμού των μορίων, αλλά και από το διάνυσμά τους της ποσότητος κινήσεως, είδαμε όμως ήδη, σχετικά με την διανομή των μορίων, πόσο μεγαλύτερη πιθανότητα έχει η ομοιομορφία.
Στην πάροδο όμως των δισεκατομμυρίων αιώνων μπορεί να εμφανισθεί αρκετές φορές ανομοιομορφία, ώστε δεν είναι βέβαιο αν θα φθάσει ποτέ το σύμπαν στο Νιρβάνα της απολύτου ισότητας θερμοκρασίας ή ηρεμίας ή μάλλον είναι αμφίβολον ότι, αν φθάσει, θα μείνει σ' αυτή την κατάσταση.
Η άποψη αυτή όχι μόνο δεν καταρρίπτει όσα είπαμε αλλά τα ενισχύει σημαντικά.
Πρώτον μας λέει κάτι που δεν έλεγε η κλασσική φυσική και δη ότι η εντροπία είναι μέτρον ομοιομορφίας δηλαδή δικαιοσύνης. Έπειτα θα ήταν δύσκολο να φαντασθούμε το σύμπαν, μέσα στο οποίο τα πάντα συνεχώς μεταβάλλονται, σε μια κατάσταση απόλυτης ηρεμίας. Με την νέα Φυσική, ενώ δεν μας χρειάζεται αυτή η παράξενη εικόνα, έχομε την απόδειξη ότι το σύμπαν τείνει προς την απόλυτη δικαιοσύνη και θα τείνει και πάλι αν φθάσει ποτέ και ξαναφύγει από την κατάσταση αυτή. Αυτό δε είναι το σημαντικό, γιατί όπως λέει ένα σοφό γαλλικό ρητό le but n'est pas le but, le but c'est le chemin.
Εκτός όμως από όλα αυτά υπάρχει και μαθηματική απόδειξη του νόμου και αυτή δίδεται στο θεώρημα του J. Bernoulli. Αν ένα γεγονός Α έχει πιθανότητα α να συμβεί και κάνομε ν πειράματα η συχνότης του φαινομένου Α τείνει τόσο περισσότερο προς την πιθανότητα α όσο ο αριθμός των δοκιμών γίνεται μεγαλύτερος. Αυτά αποδεικνύονται στο θεώρημα του Bernoulli.
Η πιθανότης είναι μια έννοια βασισμένη στην απόλυτη δικαιοσύνη. Για να πω εκ των προτέρων πως το γεγονός Α έχει πιθανότητα α π.χ. 20% να εμφανισθεί σε μια δοκιμή πρέπει να λάβω υπ’ όψη μου και να κρίνω δίκαια και σωστά όλους τους παράγοντες που μπορεί να επιδράσουν στην εμφάνισή του. Αν κάνω λίγες δοκιμές η συχνότης του — που είναι ο λόγος του αριθμού εμφανίσεως του γεγονότος προς το σύνολο των δοκιμών —μπορεί να διαφέρει πολύ από το 20%. Επί τη υποθέσει μπορεί και να μη εμφανισθεί καθόλου το γεγονός Α και στην περίπτωση αυτή η συχνότης του θα είναι μηδενική. Όσο όμως αυξάνει ο αριθμός των δοκιμών τόσο η συχνότης θα τείνει προς την πιθανότητα. Επί του προκειμένου σε 20% των δοκιμών θα έχει εμφανισθεί και σε 80% δεν θα έχει εμφανισθεί το γεγονός, δηλαδή απόλυτα δίκαια, αρκεί δίκαια να είχε εκτιμηθεί η πιθανότης και να μη ζητήσομε την δικαιοσύνη, σαν τους χαρτοπαίκτες, σε μικρό αριθμό περιπτώσεων.
Αρκετά σας κούρασα. Άμα, από όσα σας είπα και από όσα σκεφθείτε, πεισθείτε πώς υπάρχει αυτός ο νόμος, που μπορεί να ονομασθεί Νόμος της Παγκόσμιας Δικαιοσύνης, θα πεισθείτε πως υπήρχε και θα υπάρχει πάντα αναλλοίωτος. Γιατί αν η γνώση μας των νόμων της φύσεως, με την πρόοδο της επιστήμης αλλάζει, μάλλον συμπληρούται, οι νόμοι υπήρχαν και θα υπάρχουν αιώνια αναλλοίωτοι.
Όλα μεταβάλλονται, ο άνθρωπος γεννιέται, ζει, ανοηταίνει, πεθαίνει. Οι θεοί που εφτιάξαμε κατά καιρούς, ο Ζευς, ο Απόλλων, ο Άμων, ο Αλάχ, ο Γεχωβάς, ο Χριστός έρχεται ώρα που ξεχνιούνται. Το ανθρώπινο γένος με μια απειροελάχιστη μεταβολή στον πλανήτη μας, π.χ. της θερμοκρασίας κατά 100 βαθμούς, θα σβήσει αφού έκανε τόσο κακό στα άλλα ζώα και φυτά. Τα αστέρια, τα νεφελώματα, οι γαλαξίες που βλέπομε σήμερα θα αλλάξουν και μόνο οι νόμοι δεν αλλάζουν ποτέ. Αυτοί κυβερνούν και κυριαρχούν το σύμπαν και μας μαζί, που είμαστε μόριά του. Αυτοί λοιπόν είναι οι μόνοι αληθινοί Θεοί.
Γιατί υπάρχουν; με τι σκοπό υπάρχουν; Αυτό δεν θα μπορέσομε ποτέ να το καταλάβομε, άλλωστε η λέξη σκοπός για το σύμπαν δεν έχει έννοια. Αρκεί να πεισθούμε πως είναι η εσχάτη ανοησία να κάνομε πράξεις ενάντιά τους ή και απλώς να σκεφθούμε να τους παραβούμε, γιατί επιβάλλουν αργά ή γρήγορα, αδυσώπητα, αμείλικτα, ανήλεα, σκληρά την κυριαρχία τους.
Η πίστη αυτή που δεν είναι τυφλή, γιατί έχει απόδειξη, ελπίζω να σας κάνει να αντιμετωπίσετε με θάρρος και ελπίδα το μέλλον.
Άμα όμως η πίστη αυτή γενικευθεί, άμα από είδωλα και θεούς βγάλομε τον αμέτρητό μας ανθρώπινο εγωισμό, άμα πλησιάσομε τη φύση όχι μονάχα με το μυαλό και με όργανα μετρήσεως, αλλά με την ψυχή μας, ώστε να καταλάβομε το νόημά της το πιο βαθύ, άμα πιστέψομε στους νόμους της τόσο βαθειά ώστε κάθε μας πράξη, ακόμα και κάθε μας σκέψη, να είναι σύμφωνη με αυτούς, τότε πιστεύω ακράδαντα πως ο άνθρωπος θα πάψει να είναι το πιο κακό, το πιο ανόητο και ίσως το πιο δυστυχισμένο ζώο στον κόσμο.
-
Σελίδα 1 -
Σελίδα 2 -
Σελίδα 3
